Basatin

با سلام و سپاس سوال خوبی است، آمارهای خیلی دقیقی در دست نیست اما بر اساس آخرین اطلاعاتی که از سوی موسسه الفرقان در لندن منتشر شده (1991م) ، حدوداً 5 میلیون نسخه خطی اسلامی (توجه شود اسلامی، لزوما به معنی این نیست موضوعش اسلامی باشد، خیر، بلکه نسخه به هر زبان و موضوعی که باشد، ابدا مهم نیست، مهم این است که با "خط و الفبای عربی" کتابت شده باشد) در سراسر جهان موجود است (توجه شود نسخه نه عنوان، طبعاً عنوان میتواند حداقل 10%، یعنی 500 هزار عنوان بوده باشد)، که ترکیه مقام اول، مصر مقام دوم و ایران مقام سوم را داراست. از این میان، حدود 60% از نسخ به عربی، 20% فارسی، 5% ترکی و باقی نیز سایر زبانها میباشد. از این تعداد، حدود 1.5 میلیون نسخه، طی 200-300 سال گذشته تاکنون، توسط حدود 7000 شخصیت در مراتب مختلف علمی، در بیش از 20 هزار اثر (با فرمت کتاب، مقاله، پایان نامه، بانک داده و.. ) به صورت نامگوی، توصیفی یا تحلیلی، فهرست، معرفی و در حدود 13 زبان منتشر گردیده است. خالی از لطف نیست اینکه بزرگترین دارنده فهارس نسخ خطی در ایران، کتابخانه آیت الله مرعشی است که حدود 12000 فهرست از این 20 هزار را داراست. از میان 5 میلیون نسخه (علی فرض که همان آمار سال 1991م درست باشد که قطعا نادرست است و بلاشک بالای 10 میلیون نسخه اسلامی در جهان موجود است)، هنوز دو سوم نسخ مذکور فهرست و معرفی نگردیده اند. جالبه این نسبت دو سوم در همه جای ایران هم منطقاً صادق است، یعنی در ایران، دو سوم نسخ فهرست نشده، در تهران، دو سوم نسخ فهرست نشده و دیگر شهرها و حتی بیشتر کتابخانه ها مثل ملی و مرعشی نیز به شرح ایضاً. این سخن بدین معناست که ما هنوز از میراث تمدنی مسلمانان/ تمدن اسلامی، طی 1200 سال گذشته، حتی لیست کاملی در دست گ نداریم که بدانیم برای مثال در علم کلام، در علم فلسفه و.. چه کارهایی تولید شده است، حتی نمی‌دانیم به لحاظ زبانی، میراث مکتوب فارسی ما چقدر است؟ موضوعاتش چیست؟ نسخه هایش امروزه کجاهاست؟ تولیدات چه مناطقی است؟ سهم هر منطقه از ایران فرهنگی، در تولید این آثار چه میزان بوده است؟ و هلمّ جرّا.. سخن در این مقوله بسیار است باقی بماند فرصتی دیگر??

سلام علیکم درباره گنجینه های تراثی جهان، کتاب المخطوطات الاسلامية فی العالم اثری جفری راپر (اصل به زبان انگلیسی) چاپ لندن موسسه الفرقان عجالتا بهترین کتاب جامع است، این کمترین نزدیک دو دهه هست کتابشناسی فهارس نسخ خطی جهان را تنظیم میکنیم با بیش از 20 هزار عنوان، از سال 80 تاکنون دو جلد از آذربایجان تا دانمارک منتشر شده، و جلد سوم آن از روسیه تا فرانسه هم در دست انتشار است. فهارس مربوط به ایران نیز به تفصیل، در فهرست نامه ایران، به قلم این کمینه، در سال 90 در مجلس چاپ شده است که در آن بیش از 2000 فهرست نسخ خطی مربوط به ایران معرفی شده است. درباره معرفی نسخ خطی موضوعی (کتابشناسیهای متنوع) نیز کارهای زیادی تاکنون در قالب کتاب و مقاله و.. منتشر شده است، صاحب قلم اثری با عنوان کتابشناسی کتابشناسیها (با رویکرد تراثی)، در دست نشر دارد که طی بیست سال، حدود 5000 کتابشناسی موضوعی (صرفا با رویکرد تراثی) به زبانهای مختلف را معرفی نموده است و ان شاء الله به شرط حیات، طی یکسال آینده منتشر خواهد شد با پوزش از تطویل شب خوش ???

سلام علیکم درباره گنجینه های تراثی جهان، کتاب المخطوطات الاسلامية فی العالم اثری جفری راپر (اصل به زبان انگلیسی) چاپ لندن موسسه الفرقان عجالتا بهترین کتاب جامع است، این کمترین نزدیک دو دهه هست کتابشناسی فهارس نسخ خطی جهان را تنظیم میکنیم با بیش از 20 هزار عنوان، از سال 80 تاکنون دو جلد از آذربایجان تا دانمارک منتشر شده، و جلد سوم آن از روسیه تا فرانسه هم در دست انتشار است. فهارس مربوط به ایران نیز به تفصیل، در فهرست نامه ایران، به قلم این کمینه، در سال 90 در مجلس چاپ شده است که در آن بیش از 2000 فهرست نسخ خطی مربوط به ایران معرفی شده است. درباره معرفی نسخ خطی موضوعی (کتابشناسیهای متنوع) نیز کارهای زیادی تاکنون در قالب کتاب و مقاله و.. منتشر شده است، صاحب قلم اثری با عنوان کتابشناسی کتابشناسیها (با رویکرد تراثی)، در دست نشر دارد که طی بیست سال، حدود 5000 کتابشناسی موضوعی (صرفا با رویکرد تراثی) به زبانهای مختلف را معرفی نموده است و ان شاء الله به شرط حیات، طی یکسال آینده منتشر خواهد شد با پوزش از تطویل شب خوش ???

بر اساس گزارشي که زنده‌ياد اولگ آکيموشکين از نسخه‌هاي خطي اسلامي موجود در کتابخانه‌هاي روسيه به صورت رسمي در سال 1992م منتشر نموده است، در کتابخانه‌هاي روسيه ـ بدون لحاظ نسخه‌هاي خطي روسي و زبان‌هاي ديگر ـ در حدود 60000 نسخه‌خطي اسلامي وجود دارد که از اين تعداد 18733 نسخه خطي عربي، 12612 نسخه فارسي و تاجيکي، 9540 نسخه ترکي (با لهجه‌هاي متنوّع)، 148 نسخه کردي، 28 نسخه پشتو، 14 نسخه ماليزي و 3 نسخه اردو و 7057 نسخه نيز با عنوان نسخ خطي اسلامي (بدون تمايز زباني) مي‌باشد. امّا به استناد شواهد و گزارش‌هاي پراکنده از وجود دستنويس‌هاي فراوان در جمهوري‌هاي خودمختار تاتارستان، داغستان، آوستياي شمالي، چچنستان و جز اينها، به نظر مي‌رسد که در کتابخانه‌هاي روسيه، دست کم، يکصدهزار نسخه‌خطي اسلامي وجود داشته باشد که بسياري از آنها، هنوز شناسايي و معرّفي نشده‌اند.
بايد دانست که عمده تمرکز نسخه‌هاي خطي اسلامي در روسيه به لحاظ کيفي، به ترتيب در شهرهاي سنت پترزبورگ، مسکو، تاتارستان (قازان)، داغستان (مخاچ قلعه)، باشقيرستان (اوفا) و چچنستان (گروزني) مي‌باشد که در معرفي آن مواريث، از اوايل قرن 19م تاکنون بيش از 100 جلد فهرست در قالب کتاب، مقاله يا پايان‌نامه، به زبان‌هاي روسي، آلماني، فرانسوي، ترکي، فارسي، عربي و ديگر زبان‌ها چاپ و منتشر شده است؛ ليکن به لحاظ کمّي به نظر مي‌رسد جمهوري‌هاي داغستان و تاتارستان، مقام نخست را در تعداد نسخه‌هاي خطي اسلامي در روسيه، دارا باشند، امّا از آنجا که اين نسخ هنوز فهرست نشده‌اند و آمارهاي دقيقي نيز در دست نيست، با همه اين احوال، بدون ترديد، منابع تراثي موجود در شهر سنت پترزبورگ به لحاظ کيفي، پيشتاز است.
بر پايه منابع مطالعاتي تراثي روسيه، از يکصد هزار مجلد نسخه خطي اسلامي موجود در روسيه، بيش از 90% آنها به زبان‌هاي عربي، فارسي و ترکي نگارش يافته‌اند، اما از اين تعداد، به نظر مي‌رسد تاکنون، در حالت بيشينه آن، بيش از 30% اين مواريث کهن به صورتِ توصيفي، معرّفي نشده باشند و در حقيقت شايد به جرأت بتوان بيش از 70% درصد اين آثار، فاقد شناسه توصيفي هستند.... (متقي، حسين، فهرست دستنويسهاي فارسي در انستيتو نسخ خطي شرقي فرهنگستان علوم روسيه ـ سن پترزبورگ، ج11، ص17) @manuscript

✅ گزارش مختصر همایش میراث مکتوب به زبانهای فارسی، عربی و ترکی در انستیتو دستنویسهای شرقی فرهنگستان علوم روسیه در سنت پترزبورگ - روسیه (بخش دوم)

ساعت ۱۲:۲۰
آقای حسین متقی، پژوهشگر متون کهن در ایران

بررسی وضعيت نسخ خطی در روسیه

به نام خدا، عزيزان به خوبي مستحضرند، از ميان مواريثِ تمدّني و فرهنگي، ميراثِ مکتوبِ اسلامي، به خصوص، نسخه‌هاي خطي، از جايگاه ويژه‌اي برخوردار هستند. نسخ خطي، از آنجا اهميت ويژه پيدا مي‌کنند، که در سطر سطرِ برگ‌هاي زرين خود، ميراثِ علمي نياکان فرهيخته‌ي يک ملّت را در موضوعاتِ مختلفِ علمي، به نمايش گذاشته و به سانِ امانت‌داراني خدوم، به نسل‌هاي بعدي انتقال مي‌دهند. به دگر تعبير، هويتِ فرهنگي، علمي و تاريخي يک ملّت را بايستي در ميان حافظه‌ي تاريخي مضبوط در ميان برگ‌هاي اين مواريثِ کهن، جستجو کرد.
بدون ترديد، نسخه‌هاي خطي به عنوان پلِ فرهنگي ـ تاريخي، مي‌توانند، نقش عمده ای را در هویت سازی و آگاهي بخشي به جامعه‌ي‌ علمي نسلِ حاضر، ايفا کنند و مطالعه‌ي علمي روی برگ برگِ اين متون کهن، تحقيقاً اين آگاهي را مقدور و آشنايي را ميسور خواهد ساخت.

بر پايه‌ي آمارهاي نسبتاً معتبر که حدود سال 2000م از سوي مؤسسه‌ي الفرقان در لندن، منتشر شده است، در جاي جاي اين کره‌ي خاکي، پنج میلیون نسخه‌ي ‌خطی اسلامی (یعنی کتابت شده با خط و الفباي عربي) موجود است که از آن ميان، به طور ميانگين حدودِ 60% اين مواريثِ کهن، به زبان عربي، 20% به فارسي، 5% به ترکي و 15% نيز به زبان‌هاي ديگر، نظيرِ اردو، پشتو، ماليزي، بوسنيايي (= ياميادو)، کاستيلي (= خاميادو)، رومي (= اعجمي) و مانند آنها مي‌باشد.

در زمينه‌ي معرّفي علمي اين آثار کهن، بايد گفت، حدودِ نيمي از اين مواريث، به اجمال، مورد شناسايي اوليه قرار گرفته و طي دويست سالِ گذشته، براي حدودِ دو ميليون نسخه، فهرست‌هايي با فرمت‌هاي تحليلي، توصيفي يا نامگوي، به شکلِ کاغذي، همانندِ کتاب، مقاله، رساله و پايان‌نامه دانشگاهي، يا به صورتِ الکترونيکي، مانند بانک‌‌هاي داده‌ي برخطي (آنلاين) يا برنامه‌هاي نرم افزاري و ديجيتالي، به زبان‌هاي مختلف، در معرفي اين مواريث کهن، نگارش يافته است و البته بخش قابل توجّهي از آنها (حدود 70%)، در حدودِ دوازده تا پانزده هزار فهرست، با فرمت‌هاي متنوّع، به چاپ رسيده است، که محصول تلاشِ علمي طاقت فرسايِ بيش از هفت هزار شخصيتِ علمي، با مراتبِ علمي مختلف، در سراسر گيتي است.

به لحاظ تعدادِ نسخ و مکان‌هاي نگهداري آن، ترکيه، به عنوان ميراث‌دارِ امپراتوري ششصد ساله‌ي عثماني، با دارايي حدود يک تا یک و نیم ميليون عنوان نسخه، جايگاه نخستِ ذخائر تراثي جهان را داراست و ايرانِ اسلامي نيز با حدود هفتصد هزار تا یک میلیون عنوان نسخه، مقام دوم را به خود اختصاص داده است و به همين ترتيب کشورهاي ديگر، هر يک سهمي از اين آثار کهن، دارند که در همان پژوهه‌ي الفرقان، جزئيات آماري کشورها، شهرها و کتابخانه‌ها، به تفصيل گزارش گرديده است.

 بر اساس گزارشي که زنده‌ياد «اولگ آکيموشکين» از نسخه‌هاي خطي اسلامي موجود در کتابخانه‌هاي روسيه در سال 1992میلادی، ارائه نموده است، در کتابخانه‌هاي روسيه، در حدود 50000 نسخه‌ي ‌خطي اسلامي وجود دارد که از اين تعداد، دقيقاً 18733 نسخه‌ي خطي به عربي، 12612 نسخه، به فارسي، 9540 نسخه، به ترکي (با لهجه‌هاي متنوّع آن)، 148 نسخه به کردي، 28 نسخه به پشتو، 14 نسخه به ماليزي و 3 نسخه به اردو و 7057 نسخه نيز با عنوان نسخ خطي اسلامي (بدون تمايز زباني)، مي‌باشد.

امّا بايد گفت، شواهد و مطالعات میدانی و نیز گزارش‌هاي پراکنده، از وجودِ دستنويس‌هاي فراوان در جای جای جمهوري‌هاي تاتارستان، داغستان، باشقيرستان، اوستياي شمالي، چچنستان و غیره، حکایت دارد و به نظر مي‌رسد که در کتابخانه‌هاي روسيه، دست کم، يکصدهزار نسخه‌ي‌ خطي اسلامي وجود داشته باشد که طبعاً بسياري از آنها، هنوز شناسايي و معرّفي نشده‌اند.

عزيزان مستحضرند، عمده تمرکزِ نسخه‌هاي خطي اسلامي در روسيه، به لحاظ «کيفي»، به ترتيب، در شهرهاي سنت پترزبورگ، مسکو، قازان، مُخاچ قلعه، اوفا و گروزني است.

 ليکن به لحاظ «کمّي»، بررسي‌هاي اوليه، حاکي از آن است که جمهوري‌هاي تاتارستان و داغستان، مقام نخست را در تعدادِ نسخ خطي اسلامي در روسيه، دارا باشند، امّا از آنجا که اين دستنويس‌ها هنوز فهرست نشده‌اند، طبعاً آمارهاي دقيقي نيز نمي‌توان ارائه نمود، با اين احوال، همچنانکه اشاره گرديد، سرچشمه های علمی - تراثي موجود در شهر علم و دانايي، یعنی سنت پترزبورگ، به لحاظ «کيفي»، همچنان پيشتاز است!

در فهرستنگاری و معرفي اين مواريث کهن هم بايد اشاره کرد، از اوايل قرن 19میلادی، تاکنون بيش از 100 جلد فهرست در قالبِ کتاب، مقاله يا پايان‌نامه، به زبان‌هاي روسی...

✅ دوره آشنایی با نسخ خطی اسلامی در دانشگاه دولتی سنت پترزبورگ

به ابتکار «انجمن پژوهشگران میراث مکتوب اسلامی» ـ روسیه، دوره آشنایی با نسخ خطی اسلامی برای دانشجویان انستیتو شرق‌شناسی دانشگاه دولتی سنت‌پترزبورگ برگزار می‌گردد. این دوره با همکاری و حمایت رایزنی فرهنگی ایران در روسیه، بنیاد مطالعات اسلامی روسیه و دانشگاه دولتی سنت‌پیترزبورگ صورت می‌گیرد.

دوره آشنایی با نسخ خطی اسلامی، با تدریس اولگا یاستربوا، پژوهشگر همکار کتابخانه ملی روسیه (سالتیکف شدرین سابق)، و فتح الله ذوقی از بنیاد مطالعات اسلامی روسیه، در محل کتابخانه دانشکده شرق‌شناسی دانشگاه دولتی پترزبورگ برگزار می‌گردد. این دوره برای دانشجویان ایران‌شناسی، عرب‌شناسی و ترک‌شناسی دانشگاه و به زبان روسی از تاریخ 12 تا 16 مارس جاری برگزار می‌شود.

گفتنی است که این دوره به پیشنهاد حسین متقی و الکسی خیسمتوللین طی دیداری که نوامبر گذشته با معاون انستیتو شرق‌شناسی دانشگاه دولتی سنت پترزبورگ داشتند مطرح، و با پی‌گیری مسئولان انجمن، اجرایی شد.

لازم به ذکر است که انجمن پژوهشگران میراث مکتوب اسلامی در 3 آذرماه امسال (برابر با 24 نوامبر 2017)، در محل مرکز میراث مکتوب اسلام و ایران انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه، در سنت پترزبورگ با مشارکت پژوهشگرانی از روسیه و ایران تشکیل شد. این انجمن به منظور حمایت از پژوهشگران نسخ خطی روسیه، فهرستنگاری و معرفی آثار مکتوب اسلامی روسیه و تربیت کادر نسخه پژوه با همکاری ایران و روسیه تشکیل یافته است.

لینک خبر در وبسایت بنیاد مطالعات اسلامی در روسیه:  goo.gl/EfCjgR

🆔 @manuscript

✅ دوره آشنایی با نسخ خطی اسلامی در دانشگاه دولتی سنت پترزبورگ

به ابتکار «انجمن پژوهشگران میراث مکتوب اسلامی» ـ روسیه، دوره آشنایی با نسخ خطی اسلامی برای دانشجویان انستیتو شرق‌شناسی دانشگاه دولتی سنت‌پترزبورگ برگزار می‌گردد. این دوره با همکاری و حمایت رایزنی فرهنگی ایران در روسیه، بنیاد مطالعات اسلامی روسیه و دانشگاه دولتی سنت‌پیترزبورگ صورت می‌گیرد.

دوره آشنایی با نسخ خطی اسلامی، با تدریس اولگا یاستربوا، پژوهشگر همکار کتابخانه ملی روسیه (سالتیکف شدرین سابق)، و فتح الله ذوقی از بنیاد مطالعات اسلامی روسیه، در محل کتابخانه دانشکده شرق‌شناسی دانشگاه دولتی پترزبورگ برگزار می‌گردد. این دوره برای دانشجویان ایران‌شناسی، عرب‌شناسی و ترک‌شناسی دانشگاه و به زبان روسی از تاریخ 12 تا 16 مارس جاری برگزار می‌شود.

گفتنی است که این دوره به پیشنهاد حسین متقی و الکسی خیسمتوللین طی دیداری که نوامبر گذشته با معاون انستیتو شرق‌شناسی دانشگاه دولتی سنت پترزبورگ داشتند مطرح، و با پی‌گیری مسئولان انجمن، اجرایی شد.

لازم به ذکر است که انجمن پژوهشگران میراث مکتوب اسلامی در 3 آذرماه امسال (برابر با 24 نوامبر 2017)، در محل مرکز میراث مکتوب اسلام و ایران انستیتو نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه، در سنت پترزبورگ با مشارکت پژوهشگرانی از روسیه و ایران تشکیل شد. این انجمن به منظور حمایت از پژوهشگران نسخ خطی روسیه، فهرستنگاری و معرفی آثار مکتوب اسلامی روسیه و تربیت کادر نسخه پژوه با همکاری ایران و روسیه تشکیل یافته است.

لینک خبر در وبسایت بنیاد مطالعات اسلامی در روسیه:  goo.gl/EfCjgR

🆔 @manuscript

✅ گزارش مختصر همایش میراث مکتوب به زبانهای فارسی، عربی و ترکی در انستیتو دستنویسهای شرقی فرهنگستان علوم روسیه در سنت پترزبورگ - روسیه (بخش دوم)

ساعت ۱۲:۲۰
آقای حسین متقی، پژوهشگر متون کهن در ایران

بررسی وضعيت نسخ خطی در روسیه

به نام خدا، عزيزان به خوبي مستحضرند، از ميان مواريثِ تمدّني و فرهنگي، ميراثِ مکتوبِ اسلامي، به خصوص، نسخه‌هاي خطي، از جايگاه ويژه‌اي برخوردار هستند. نسخ خطي، از آنجا اهميت ويژه پيدا مي‌کنند، که در سطر سطرِ برگ‌هاي زرين خود، ميراثِ علمي نياکان فرهيخته‌ي يک ملّت را در موضوعاتِ مختلفِ علمي، به نمايش گذاشته و به سانِ امانت‌داراني خدوم، به نسل‌هاي بعدي انتقال مي‌دهند. به دگر تعبير، هويتِ فرهنگي، علمي و تاريخي يک ملّت را بايستي در ميان حافظه‌ي تاريخي مضبوط در ميان برگ‌هاي اين مواريثِ کهن، جستجو کرد.
بدون ترديد، نسخه‌هاي خطي به عنوان پلِ فرهنگي ـ تاريخي، مي‌توانند، نقش عمده ای را در هویت سازی و آگاهي بخشي به جامعه‌ي‌ علمي نسلِ حاضر، ايفا کنند و مطالعه‌ي علمي روی برگ برگِ اين متون کهن، تحقيقاً اين آگاهي را مقدور و آشنايي را ميسور خواهد ساخت.

بر پايه‌ي آمارهاي نسبتاً معتبر که حدود سال 2000م از سوي مؤسسه‌ي الفرقان در لندن، منتشر شده است، در جاي جاي اين کره‌ي خاکي، پنج میلیون نسخه‌ي ‌خطی اسلامی (یعنی کتابت شده با خط و الفباي عربي) موجود است که از آن ميان، به طور ميانگين حدودِ 60% اين مواريثِ کهن، به زبان عربي، 20% به فارسي، 5% به ترکي و 15% نيز به زبان‌هاي ديگر، نظيرِ اردو، پشتو، ماليزي، بوسنيايي (= ياميادو)، کاستيلي (= خاميادو)، رومي (= اعجمي) و مانند آنها مي‌باشد.

در زمينه‌ي معرّفي علمي اين آثار کهن، بايد گفت، حدودِ نيمي از اين مواريث، به اجمال، مورد شناسايي اوليه قرار گرفته و طي دويست سالِ گذشته، براي حدودِ دو ميليون نسخه، فهرست‌هايي با فرمت‌هاي تحليلي، توصيفي يا نامگوي، به شکلِ کاغذي، همانندِ کتاب، مقاله، رساله و پايان‌نامه دانشگاهي، يا به صورتِ الکترونيکي، مانند بانک‌‌هاي داده‌ي برخطي (آنلاين) يا برنامه‌هاي نرم افزاري و ديجيتالي، به زبان‌هاي مختلف، در معرفي اين مواريث کهن، نگارش يافته است و البته بخش قابل توجّهي از آنها (حدود 70%)، در حدودِ دوازده تا پانزده هزار فهرست، با فرمت‌هاي متنوّع، به چاپ رسيده است، که محصول تلاشِ علمي طاقت فرسايِ بيش از هفت هزار شخصيتِ علمي، با مراتبِ علمي مختلف، در سراسر گيتي است.

به لحاظ تعدادِ نسخ و مکان‌هاي نگهداري آن، ترکيه، به عنوان ميراث‌دارِ امپراتوري ششصد ساله‌ي عثماني، با دارايي حدود يک تا یک و نیم ميليون عنوان نسخه، جايگاه نخستِ ذخائر تراثي جهان را داراست و ايرانِ اسلامي نيز با حدود هفتصد هزار تا یک میلیون عنوان نسخه، مقام دوم را به خود اختصاص داده است و به همين ترتيب کشورهاي ديگر، هر يک سهمي از اين آثار کهن، دارند که در همان پژوهه‌ي الفرقان، جزئيات آماري کشورها، شهرها و کتابخانه‌ها، به تفصيل گزارش گرديده است.

 بر اساس گزارشي که زنده‌ياد «اولگ آکيموشکين» از نسخه‌هاي خطي اسلامي موجود در کتابخانه‌هاي روسيه در سال 1992میلادی، ارائه نموده است، در کتابخانه‌هاي روسيه، در حدود 50000 نسخه‌ي ‌خطي اسلامي وجود دارد که از اين تعداد، دقيقاً 18733 نسخه‌ي خطي به عربي، 12612 نسخه، به فارسي، 9540 نسخه، به ترکي (با لهجه‌هاي متنوّع آن)، 148 نسخه به کردي، 28 نسخه به پشتو، 14 نسخه به ماليزي و 3 نسخه به اردو و 7057 نسخه نيز با عنوان نسخ خطي اسلامي (بدون تمايز زباني)، مي‌باشد.

امّا بايد گفت، شواهد و مطالعات میدانی و نیز گزارش‌هاي پراکنده، از وجودِ دستنويس‌هاي فراوان در جای جای جمهوري‌هاي تاتارستان، داغستان، باشقيرستان، اوستياي شمالي، چچنستان و غیره، حکایت دارد و به نظر مي‌رسد که در کتابخانه‌هاي روسيه، دست کم، يکصدهزار نسخه‌ي‌ خطي اسلامي وجود داشته باشد که طبعاً بسياري از آنها، هنوز شناسايي و معرّفي نشده‌اند.

عزيزان مستحضرند، عمده تمرکزِ نسخه‌هاي خطي اسلامي در روسيه، به لحاظ «کيفي»، به ترتيب، در شهرهاي سنت پترزبورگ، مسکو، قازان، مُخاچ قلعه، اوفا و گروزني است.

 ليکن به لحاظ «کمّي»، بررسي‌هاي اوليه، حاکي از آن است که جمهوري‌هاي تاتارستان و داغستان، مقام نخست را در تعدادِ نسخ خطي اسلامي در روسيه، دارا باشند، امّا از آنجا که اين دستنويس‌ها هنوز فهرست نشده‌اند، طبعاً آمارهاي دقيقي نيز نمي‌توان ارائه نمود، با اين احوال، همچنانکه اشاره گرديد، سرچشمه های علمی - تراثي موجود در شهر علم و دانايي، یعنی سنت پترزبورگ، به لحاظ «کيفي»، همچنان پيشتاز است!

در فهرستنگاری و معرفي اين مواريث کهن هم بايد اشاره کرد، از اوايل قرن 19میلادی، تاکنون بيش از 100 جلد فهرست در قالبِ کتاب، مقاله يا پايان‌نامه، به زبان‌هاي روسی...

✅ با سلام مجدد، عرض شود، عزیزان مستحضرند، عموما آنچه جامعه علمی ما از فعالیت‌ها و نشاطات متنوع علمی از نسخ خطی مطالبه می‌کنند، عمدتاً نسخ خطی اسلامی است. البته دوستان به خوبی می‌دانند، وقتی می‌گوییم نسخ خطی اسلامی، منظور آن نیست که موضوع آن نسخه خطی، لاجرم یکی از مباحث مرتبط با دین اسلام و شاخه‌های است و نیز نه آن است که توسط یک مسلمان نوشته شده است، بلکه طبق تحقیقات دانشمندان حوزه تراثی، هر متنی (به هر زبانی، در هر موضوعی و توسط هر شخصی با هر دین، مذهب و مسلکی نوشته شده باشد) چنانکه آن متن با الفبای عربی، نوشته شده باشد، اصطلاحا نسخه خطی اسلامی است و با این تعریف، در کتابخانه‌های مختلف جهان ما با انبوهی از نسخ خطی به زبان‌های متنوع مواجهیم که با الفبای عربی کتابت شده‌اند، مانند متونی به رومی شرقی = یونانی (اعجمی)، بوسنیایی = صربوکرواتی (یامیادو/حمایدو)، کاستیلی = اسپانیولی (خامیادو) و ... ، جملگی در نسخ خطی اسلامی است.
در تکمله بحث مقدماتی بیان دو نکته مهم، خالی از لطف نیست:
- نکته نخست آنکه، برای مثال اگر اثری همچون تورات که زبان اصلی آن عبری است، یا اوستا که اصل آن پهلوی است، چنانکه، به هر دلیلی، با الفبای عربی نوشته شده باشند، جملگی در عداد "نسخ خطی اسلامی" (به معنای عام توسعه یافته آن) مندرج است.
- نکته دوم هم اینکه با توجه به اهمیت موضوع نسخ خطی در جهان، آثاری که متن آنها به زبانهای عربی، فارسی و مانند آنها است، به دلایلی، با استفاده از الفبای عبری (= فارسیهود/عربیهود) یا متنی به زبان‌های عربی یا کردی و مانند آن، با بهره‌گیری از الفبای سُریانی کتابت شده باشد (= گَرشونی)، عنوان نسخ خطی اسلامی، آنها را نیز تحت پوشش خود قرار می‌دهد.

حال با این مقدمه، وضعیت تمامی نسخ خطی اسلامی و کاربرد علمی آنها روشن و معلوم است، اما گاهی عزیزان پرسش‌هایی می‌کنند، از وضعیت نسخ غیر اسلامی، همچون نسخ یونانی، نسخ لاتینی (با زیر شاخه‌های آنها همچون متونی به زبان‌های فرانسوی، ایتالیایی، هلندی، اسپانیولی، پرتغالی و ‌....)، نسخ روسی (با زیرشاخه‌های تمامی زبان‌های اسلاوی همچون بلغاری و صربی و کرواتی و ...)، نسخ غربی (آلمانی، انگلیسی، ایرلندی و ...)، نسخ حوزه اسکاندیناوی (سوئدی، دانمارکی، نروژی، فنلاندی و ...)، نسخ سانسکریت (با تمامی شاخه‌های هندی آنها)، نسخ مالایی (مالزیایی)، نسخ خطی جاوی (اندونزیایی)، نسخ برمه‌ای و تایی (تایلندی)، نسخ چینی و تبتی، نسخ ژاپنی و کره‌ای، نسخ متون مانوی و بودایی یا نسخ سُغدی و اُرخون و غیره، چه فایده‌ای برای ما دارند، اگر دارای فوائدی باشند، ما چگونه می‌توانیم از آنها بهره ببریم؟
پاسخ این سوال مهم را اگر همتراثیان گرامی اجازه دهند، دوست دارم با عزیزان به اشتراک بگذارم و منتظر نظرات صائب عزیزان در این زمینه باشم، اما به سهم کوچک خود، باید به عرض برسانم، اینها، صرف نظر از عدم آگاهی و آشنایی مجامع علمی ما با زبان این متون کهن، که خود داستان بلندی است، محتوای اینها بدون تردید، به دلایل متعددی، منطقاً می‌تواند موضوع پژوهش‌های علمی باشد و از آنجا که بسیاری از آنها، مانند متون فراوان یافته شده در محدوده آسیای مرکزی، همچون چین (از آن جمله است متون مکشوفه مانوی و سُغدی در تورفان و یارکندِ چین) مربوط به حوزه فرهنگی ایران بزرگ است و جامعه علمی ما بایستی، به تدریج مانند بسیاری از مراکز مانند روسیه و آلمان، بخشی از مطالعات و پژوهش‌های خود را به این سمت سوق دهد، ضمن اینکه از برخی نکات هم نباید غفلت ورزید، برای مثال ما با هزاران نسخه خطی روسی، در کتابخانه‌های روسیه مواجهیم (برای نمونه کتابخانه ملی روسیه در پترزبورگ دارای ۶۰ هزار نسخه خطی روسی است)، در نگاه نخست، خب با خود می‌گوییم طبعا اینها به تاریخ و فرهنگ روسیه مربوط می‌شود و منطقا نمی‌تواند اولویت پژوهش‌های ما باشد، در حالی که قطعا چنین تصوری اشتباه است، وقتی در فهرست‌های نوشته شده برای معرفی این نوع نسخ، نیک می‌نگریم، با انبوهی از آثار کهن برخورد می‌کنیم که اتفاقا به نحو مستقیم با تاریخ و فرهنگ ایران زمین مرتبط است، عناوینی همچون تاریخ سلطنت فتحعلی شاه، تاریخ روابط ایران و روسیه، جغرافیای ایران، گزارش‌های سفرای کبرای روسیه در تهران و مانند آنها که طبعا برخی هم ترجمه برخی متون ایرانی به روسی است. حال بماند عناوین بسیاری که به هر تقدیر به آسیای میانه برمی‌گردد و به نوعی می‌تواند با ایران فرهنگی مرتبط باشد و زمینه کشف بسیاری از حلقه‌های مفقوده مطالعات تاریخی را فراهم سازند.
با سپاس و پوزش از تطویل🌺

✅ با سلام مجدد، عرض شود، عزیزان مستحضرند، عموما آنچه جامعه علمی ما از فعالیت‌ها و نشاطات متنوع علمی از نسخ خطی مطالبه می‌کنند، عمدتاً نسخ خطی اسلامی است. البته دوستان به خوبی می‌دانند، وقتی می‌گوییم نسخ خطی اسلامی، منظور آن نیست که موضوع آن نسخه خطی، لاجرم یکی از مباحث مرتبط با دین اسلام و شاخه‌های است و نیز نه آن است که توسط یک مسلمان نوشته شده است، بلکه طبق تحقیقات دانشمندان حوزه تراثی، هر متنی (به هر زبانی، در هر موضوعی و توسط هر شخصی با هر دین، مذهب و مسلکی نوشته شده باشد) چنانکه آن متن با الفبای عربی، نوشته شده باشد، اصطلاحا نسخه خطی اسلامی است و با این تعریف، در کتابخانه‌های مختلف جهان ما با انبوهی از نسخ خطی به زبان‌های متنوع مواجهیم که با الفبای عربی کتابت شده‌اند، مانند متونی به رومی شرقی = یونانی (اعجمی)، بوسنیایی = صربوکرواتی (یامیادو/حمایدو)، کاستیلی = اسپانیولی (خامیادو) و ... ، جملگی در نسخ خطی اسلامی است.
در تکمله بحث مقدماتی بیان دو نکته مهم، خالی از لطف نیست:
- نکته نخست آنکه، برای مثال اگر اثری همچون تورات که زبان اصلی آن عبری است، یا اوستا که اصل آن پهلوی است، چنانکه، به هر دلیلی، با الفبای عربی نوشته شده باشند، جملگی در عداد "نسخ خطی اسلامی" (به معنای عام توسعه یافته آن) مندرج است.
- نکته دوم هم اینکه با توجه به اهمیت موضوع نسخ خطی در جهان، آثاری که متن آنها به زبانهای عربی، فارسی و مانند آنها است، به دلایلی، با استفاده از الفبای عبری (= فارسیهود/عربیهود) یا متنی به زبان‌های عربی یا کردی و مانند آن، با بهره‌گیری از الفبای سُریانی کتابت شده باشد (= گَرشونی)، عنوان نسخ خطی اسلامی، آنها را نیز تحت پوشش خود قرار می‌دهد.

حال با این مقدمه، وضعیت تمامی نسخ خطی اسلامی و کاربرد علمی آنها روشن و معلوم است، اما گاهی عزیزان پرسش‌هایی می‌کنند، از وضعیت نسخ غیر اسلامی، همچون نسخ یونانی، نسخ لاتینی (با زیر شاخه‌های آنها همچون متونی به زبان‌های فرانسوی، ایتالیایی، هلندی، اسپانیولی، پرتغالی و ‌....)، نسخ روسی (با زیرشاخه‌های تمامی زبان‌های اسلاوی همچون بلغاری و صربی و کرواتی و ...)، نسخ غربی (آلمانی، انگلیسی، ایرلندی و ...)، نسخ حوزه اسکاندیناوی (سوئدی، دانمارکی، نروژی، فنلاندی و ...)، نسخ سانسکریت (با تمامی شاخه‌های هندی آنها)، نسخ مالایی (مالزیایی)، نسخ خطی جاوی (اندونزیایی)، نسخ برمه‌ای و تایی (تایلندی)، نسخ چینی و تبتی، نسخ ژاپنی و کره‌ای، نسخ متون مانوی و بودایی یا نسخ سُغدی و اُرخون و غیره، چه فایده‌ای برای ما دارند، اگر دارای فوائدی باشند، ما چگونه می‌توانیم از آنها بهره ببریم؟
پاسخ این سوال مهم را اگر همتراثیان گرامی اجازه دهند، دوست دارم با عزیزان به اشتراک بگذارم و منتظر نظرات صائب عزیزان در این زمینه باشم، اما به سهم کوچک خود، باید به عرض برسانم، اینها، صرف نظر از عدم آگاهی و آشنایی مجامع علمی ما با زبان این متون کهن، که خود داستان بلندی است، محتوای اینها بدون تردید، به دلایل متعددی، منطقاً می‌تواند موضوع پژوهش‌های علمی باشد و از آنجا که بسیاری از آنها، مانند متون فراوان یافته شده در محدوده آسیای مرکزی، همچون چین (از آن جمله است متون مکشوفه مانوی و سُغدی در تورفان و یارکندِ چین) مربوط به حوزه فرهنگی ایران بزرگ است و جامعه علمی ما بایستی، به تدریج مانند بسیاری از مراکز مانند روسیه و آلمان، بخشی از مطالعات و پژوهش‌های خود را به این سمت سوق دهد، ضمن اینکه از برخی نکات هم نباید غفلت ورزید، برای مثال ما با هزاران نسخه خطی روسی، در کتابخانه‌های روسیه مواجهیم (برای نمونه کتابخانه ملی روسیه در پترزبورگ دارای ۶۰ هزار نسخه خطی روسی است)، در نگاه نخست، خب با خود می‌گوییم طبعا اینها به تاریخ و فرهنگ روسیه مربوط می‌شود و منطقا نمی‌تواند اولویت پژوهش‌های ما باشد، در حالی که قطعا چنین تصوری اشتباه است، وقتی در فهرست‌های نوشته شده برای معرفی این نوع نسخ، نیک می‌نگریم، با انبوهی از آثار کهن برخورد می‌کنیم که اتفاقا به نحو مستقیم با تاریخ و فرهنگ ایران زمین مرتبط است، عناوینی همچون تاریخ سلطنت فتحعلی شاه، تاریخ روابط ایران و روسیه، جغرافیای ایران، گزارش‌های سفرای کبرای روسیه در تهران و مانند آنها که طبعا برخی هم ترجمه برخی متون ایرانی به روسی است. حال بماند عناوین بسیاری که به هر تقدیر به آسیای میانه برمی‌گردد و به نوعی می‌تواند با ایران فرهنگی مرتبط باشد و زمینه کشف بسیاری از حلقه‌های مفقوده مطالعات تاریخی را فراهم سازند.
با سپاس و پوزش از تطویل🌺