یادداشت همایی روی نسخه ای از جامع المقاصد کرکی که سال 931 نوشته شده یعنی سه سال پس از تالیف و نه سال پیش از وفات کرکی
چند نکته درباره چاپ نسخه برگردان/تصوير برگردان/چاپ فاکسيميله👇👇👇
بايد عرض کنيم، پيش از هر چيز، بايد به فلسفه اساسي از اين کار توجه دقيقي بشود، که منظور چيست؟ آنگونه که از صحبت با محققان داخلي و خارجي فهميديم، اغراض متعددي بر چاپ فاکسيمیله يک اثر، مترتّب است، اما شايد اصليترين و شایعترین علت اين کار آن باشد، آن هنگام که امکان کار علمي تنقيدي و تصحيحي يا مطالعه علمي روي متن به لحاظ علمي، عجالتاً فراهم نباشد، يا براي خارج ساختن يک متن کهن يا منحصر بفرد يا نفيس (مثلاً موزه اي) از انحصار بوده باشد، و به جهت اينکه در اين نوع چاپها (طبق قاعده و استاندارد کار) هماهنگی کامل و جامعي بين متن اصلي و تصوير نسخه وجود دارد، با نشر اين اثر، محققان متون کهن، ديگر نيازي به مراجعه اصل کار نخواهند داشت و نيازهای پژوهشی محققان را نسبت به آن متن گرانبها فراهم ميسازد و علت اصلي گران بودن چاپهاي اصيل فاکسيميله دقيقاً به همين جهت رعايت يکساني با متن اصلي است و معادل Tıpkıbasım که در ترکيه به کار ميرود از اين ناحيه است، يعني چاپ برابر با اصل و به همین علت اين نوع آثار از ارزش بسيار بالايي برخوردارند.
اما نکته حائز اهميت که متاسفانه در چاپهاي نسخه برگردان از نوع ايراني چندان رعايت نميشود، همين رعايت برابري تمامي مشخصات تصوير با متن اصلي است، براي مثال، کيفيت اخذ تصويري که براي چاپ فاکسيميله گرفته ميشود، بايستي از وضوح و کيفيت بسيار بالايي برخوردار باشد (بهترين روش استفاده از دوربينهاي کاملا حرفه ايست يا اسکنهاي حرفه اي گران قيمت)، براي مثال اگر در تذهيبها و تشعيرها و مينياتورها و ... از هفت نوع طيف طلا استفاده شده، رنگهاي هفتگانه طلايي متنوع آن، بايستي در تصوير به وضوح قابل رؤيت باشد و جنس کاغذ مورد استفاده نيز بايستي به گونه اي باشد که اين امور دقيقه را منعکس کند؛ فاکتورها و پارامترهايي که در ايران و جاهاي ديگر کمتر رعايت ميشود.
از مسأله بسيار مهم کيفيت تصويربرداري از نسخه که بگذريم، مسأله رعايت دقيق اندازه (جلد و متن) و قطع اصلي نسخه در چاپ فاکسيميله و نيز رنگ و جنس و طرح روي جلد و نيز رنگ دقيق کاغذ و نيز بقاي يادداشتهاي پشت نسخه اي در چاپ، و خلاصه تمامي اطلاعات نسخه، بدون کوچکترين دستکاري و ويرايش و پاکسازي و روتوش، بايستي عين نسخه، منتقل گردد، چرا؟ براي اينکه فرصت و امکان مطالعه عميق محقق را بر روي نسخه نفيسه، از راه دور، به آسانترين شکل ممکن، فراهم سازد (کلیدی ترين نکته) و در غير اين صورت، بدون هيچ ترديدي، اقدام به اين کار، عملاً اقدام و کاري تجارتي است و نه علمي!
اين نکته نيز حائز اهميت است که مقدمه و گزارش فني از نسخه يا تحليل علمي متن مورد گفتگو، حتي المقدور، بايستي خارج از طرفين متن نسخه برگردان باشد، تا اصالت و برابري دقيق تصوير با اصل نسخه باقي بماند، مثلا چقدر خوب است اين گزارشها و تحليلها در جلد ديگري که به ضميمه اثر آيد که نور علي نور خواهد بود (مانند قرآن کوفي توپقاپي سراي قطع بزرگ چاپ ارسيکا 2007م).
مجمل کلام اينکه، ارزش بنيادي يک چاپ فاکسيميله به رعايت همين همسانيهاي تصوير و اصل نسخه است، و اينهاست که هزينه چاپ اثر را بالاتر ميبرند!
به عنوان يک مثال و تقريب به ذهن، در سال 1390/2010 با آقاي دکتر مرعشي صحبتي کرديم، درباره چاپ فاکسيميله دو جلد نسخه نفيس و ارزنده احسن الکبار وراميني موجود در کتابخانه ملي روسيه (سالتيکف شدرين) در سنت پترزبورگ، که داراي 64 مينياتور نفيس مکتب هرات، با مضامين اهل بيتي ع است.
خوشبختانه ايشان هم موافقت نمودند، که کاري مشترک بين اين دو کتابخانه بشود، در سفر اين کمينه به روسيه، در مذاکره، مسؤولان کتابخانه مذکور در روسيه، گفتند، براي چاپ فاکسيميله (با همان پارامترهاي استانداردي که مد نظرمان بود)، اسکن عادي مفيد نيست، نيازمند عکسبرداري کاملاً مخصوص اين کار هست که برگ برگ بايد در محيط تاريک با نورپردازي خاص صورت گيرد، گفتند براي چنين کاري نيازمند 25000 دلار هست! و نيز گفتند از آنجايي که کتابخانه ملي روسيه، بودجه اي ندارد، بايستي 25000 دلار هم بايد به ما کمک بلاعوض کنيد!!! البته طبيعي بود با اين قيمتهای نجومی و وضعیت مال مکتبه مرعشیه، موضوع کلاً منتفي است ....
عرضم بیشتر بيان اين موضوع بود، علي فرض توليد چنين اثري (چاپ فاکسيميله احسن الکبار اگر يارانه اي هم قيمت نگذاشته باشيم)، هزينه تولید اين دو جلد چقدر خواهد شد؟ متعاقباً بر اين دو جلد چقدر قيمت بايد نهاده شود؟ البته چاپ تصويربرگردان تفسير قرآن بزرگ توپقاپي سراي را که عزيزان در کتابخانه مجلس چاپ کردند و مبلغ دويست هزار تومان قيمت نهادند، با چشم پوشي از کيفيت تصويربرداري ضعيف يا وضعيت پايين چاپ فنی آن و اعمال روتوشهاي متعدد و ....، طبعاً باز هم اين مبلغ قيمت واقعي اين اثر نيست، اينها قطعاً يارانه اي عمل کردند و گر نه با رعاین پارامترهاي فني، قيمت واقع
