Basatin

✅ نگاهی به کتاب سیاق: تاریخ، آموزش، دیوان سالاری و ریاضی حسابداری

شمار بسیاری از اسناد مالی تاریخ ایران به خط سیاق نگاشته شده است و برای درک تاریخ اقتصادی ایران این مرزوبوم در دوره های صفوی و قاجاری و یا حتی پیش از آن، باید این خط بازشناسی شود تا گره گشای بازخوانی اسناد و مکتوبات تاریخی باشد. بنابراین اهمیت نگارش اثری در شناساندن سیاق در دوره های مختلف تاریخی واضح است. کتاب دوجلدی سیاق (تاریخ، آموزش، دیوان سالاری و ریاضی حسابداری)، نوشته اسدالله عبدلی آشتیانی (تهران: سفیر اردهال، چاپ اول: 1395) تازه ترین کتابی است که درباره آموزش سیاق به طبع رسیده و اطلاعات جزئی و گسترده ای درباره سیاق گردآورده است. نویسنده نوشتار حاضر را با هدف معرفی و نقد کتاب مذکور، به رشته تحریر درآورده است. وی در راستای این هدف، نخست اطلاعاتی درباره اسدالله عبدلی آشتیانی بیان کرده و در ادامه، منابع اصلی مورد استفاده نویسنده در نگارش کتاب را تشریح می نماید. ارائه گزارشی از محتوا و بخشهای کتاب سیاق و بیان نقاط قوت و نقد ظاهری و محتوایی آن، از دیگر مباحث مطرح شده در نوشتار است.
مریم صدیقی نویسنده این مقاله در آینه پژوهش 164 است. http://yon.ir/OOGhD
@manuscript

✅ نصیرالدین کاشانی و نگاشته های کلامی او/ دکتر حمید عطائی نظری

نصیرالدّین کاشانی (قاشی) حلّی (د: 755 ه. ق.) از متکلّمان و منطق دانان مهمّ امامیّه در قرون میانی است که آثار او، بویژه شروح و حواشی ارزشمندی که بر آثار کلامی و منطقی و فلسفی نگاشته است، حائز اهمّیّت بسیار است. با وجود این، تاکنون هیچ نوشتار شایان توجّهی در شرح احوال و آثار و افکار وی نوشته نشده است. در این مقاله تلاش میشود نخست، آگاهیهای پراکنده ای که در منابع مختلف در خصوص زندگانی و تحصیل و تدریس کاشانی ثبت شده است، تدوین و بازگو شود و در ادامه، آثار وی، خاصّه نگاشته های کلامی او معرّفی گردد.

این مقاله در آینه پژوهش شماره 164 منتشر شده است. http://yon.ir/Rkjsq
@manuscript

✅ فرهنگ تحفه السعاده

مطالعه ی نسخه های خطی، سبب شناخت بیشتر فرهنگ اجتماعی، زبان و واژگان پرکاربرد قدیمی، اصطلاحات متداول و تحوّلات تاریخی قرون گذشته می شود. در این مقاله ابتدا به اهمیّت گرد آوری لغت و جایگاه فرهنگ نامه ها در زبان فارسی اشاره شده و سپس به معرفی نسخه خطی «فرهنگ تحفه السعاده » و جایگاه آن در گسترۀ فرهنگ نویسی در هند پرداخته شده است. این فرهنگ چند زبانه(فارسی، عربی، ترکی و هندی) تالیف «مولانا محمود بن شیخ ضیاء الدین محمد» است که در سال 916 هجری نوشته شده است. این نویسنده در زماناسکندر شاه بن بهلول لودهی پادشاه دهلی زندگی می کرده است. مولف این اثر با ذکر لغت ها با ترتیب الفبایی به شرح وتفسیر آنها می پردازد و در بیشتر مدخل ها، معادل هندی، ترکی یا عربی واژه را ذکر می کند؛ آنچه این فرهنگ و شناخت آن را مهم جلوه می دهد، ذکر شواهد و مثال هایی است که مولف از شاعران قرن ششم، هفتم و هشتم می آورد. این اثر به لحاظ اشتمال بر واژگان چند زبانه و گستردگی واژگان معادل به عنوان یکی از حلقه های فرهنگ نویسی در هند، قابل توجه است که به روش توصیفی معرفی می شود.
حمیدرضا قانونی نویسنده این مقاله در فصلنامه مطالعات شبه قاره دوره 9، شماره 30، بهار 1396، صفحه 87-108 است. http://yon.ir/8IUV4
@manuscript

✅ طرۀ خط و دندانه‌ی شعر
شاعری و خوشنویسی از جملۀ ارجمندترین و ممتازترین فنون و هنرهای رایج در میان ایرانیان هستند. هنرمندان خوشنویس با به‌کارگیری مفاهیم ارزشمند نظم فارسی در قالب نوشتاری زیبا، آثار هنری منحصر به فردی را خلق نموده‌اند که به دلیل برخورداری از هماهنگی میان محتوا، حروف‌نگاری و تزیین در شمار فاخرترین نمونه‌های هنر ایرانی قرار دارند. توفیق گسترده‌ی هنرمندان ایرانی در خلق این آثار، نه تنها در ایران دورۀ صفوی نام و آوازه‌ی درخشانی را برای آنان به ارمغان آورد، بلکه سبب جلب توجه و علاقه‌ی حاکمان گورکانی هندوستان به این امر نیز گردیده و آن‌ها با فراهم آوردن زمینه‌ی مهاجرت هنرمندان زبده‌ی ایرانی به هند، فرهنگ و هنر ایران را در شبه‌قاره‌ی هند رواج دادند. در میان این هنرمندان مهاجر تعدادی از باذوق‌ترین شاعران ایرانی حضور داشتند که علاوه بر برخورداری از قریحۀ خوش ادبی از استعداد خوشنویسی نیز بهره‌مند بودند. اهمّیّت تاریخی مهاجرت این هنرمندان در گسترش ادب و هنر ایرانی در شبه قاره هند، سبب گردیده تا این موضوع در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار گیرد. در این تحقیق که به شیوه‌ی توصیفی و تحلیلی، با تکیه بر منابع تاریخی و اسناد باقی‌مانده تدوین شده، حضور شاعران خوشنویس در دربار گورکانیان هند مورد توجه قرار گرفته است.
علیرضا محمودی نویسنده این مقاله در فصلنامه مطالعات شبه قاره دوره 9، شماره 30، بهار 1396، صفحه 109-126 است. http://yon.ir/aOq7W
@manuscript

✅ دست نوشتی تازه یاب از موصِل الطالبینِ نصیرالدینِ کاشانی

نهج المسترشدین فی اصول الدّین یکی از رساله های کلامی پر ارج علّامۀ حلّی است که بر آن شروح متعدّدی نگاشته شده است. از میان آن شروح، شرح متکلّم و منطق دان برجستۀ حلّی، نصیرالدّین کاشانی (قاشی) حلّی زیر عنوان موصل الطالبین إلی شرح نهج المسترشدین اثری ارزشمند و بسیار حائز اهمّیّت است. تا کنون تنها سه نسخه از این کتاب شناخته شده بود؛ امّا به تازگی راقم این سطور به نسخه ای دیگر از اثر دست یافت. در نوشتار حاضر، دستنوشتِ تازه یابِ یادشده که اکنون در یکی از کتابخانه های ترکیه نگهداری میشود معرّفی می گردد.
دکتر حمید عطائی نظری نویسندۀ این مقاله در آینه پژوهش 164 است. http://yon.ir/XIy3y
@manuscript

✅ دهمین شمارۀ میراث علمی اسلام و ایران

شمارۀ دهم نشریۀ میراث علمی اسلام و ایران (دوفصلنامـۀ تاریـخ علوم و فناوری دورۀ اسلامی- سال پنجم، شمـارۀ دوم، پاییز و زمستان 1395) به صاحب امتیازی مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شد.
فهرست مطالب این شماره از دوفصلنامۀ میراث علمی اسلام و ایران به شرح زیر است:
سرسخن/ غلامحسین صدری افشار
بررسی هندسی چند طرح کاشی‌کاری و معما از رسالۀ فی تداخل الاشکال المتشابهة والمتوافقة/ رضا سرهنگی، ترجمۀ نرگس عصارزادگان
سرچشمه‌‌های کیمیا در دورۀ اسلامی/ اریک جان هولمیارد، ترجمۀ نرگس یوسفی
پیدایش مفهوم تعدیل زمان/ کِوین کارنی، ترجمۀ پویان رضوانی
دو روش از ریاضیدانان ایرانی برای محاسبۀ تعدیل زمان/ ای. اس. کندی، ترجمۀ مرضیه شمس‌یوسفی و محمد باقری
تعریف نسبت بر پایۀ تفریق دو سویه در ریاضیات دورۀ اسلامی/ یان پ. هوخندایک، ترجمۀ محمد مهدی کاوه یزدی
بررسی محتوای رسالۀ قانون سنجری/ محمد مهدی کاوه یزدی و محمدرضا عرشی
زندگی‌نامۀ علمی دانشمندان اسلامی/ حنیف قلندری
نسخه‌های فارسی در مؤسسۀ دست‌نوشته‌های شرقی پترزبورگ/ بوریس نوریک، ترجمۀ محمد باقری
سارتن و میراث اسلامی/ سامی حمارنه، ترجمۀ غلامحسین صدری افشار
یکصدمین سال تولد حسن صفاری/ آریان مولائیان
ترجمه و شرح رسالۀ ابن هیثم دربارۀ ساعت‌های آفتابی افقی/ پویان رضوانی
صاحب امتیاز: مرکز پژوهشی میراث مکتوب
مدیر مسئول: اکبر ایرانی
سردبیر: محمد باقری http://yon.ir/9q7LS
@manuscript

@manuscript

✅ مکتب نگارگری اصفهان از دوره سلطنت شاه عباس تا پایان حکومت صفوی ( سده یازدهم هجری )
مکتب اصفهان ( آغاز ۹۷۷ هـ.خورشیدی - ۱۰۰۷ هـ.ق با حمایتهای شاه عباس صفوی - تا پایان حکومت صفویان ۱۱۰۱ هـ.خ برابر با ۱۱۳۵ هـ.ق )
مکتب اصفهان عنوانی است که برای اوج‌گیری فعالیت‌های مختلف فلسفی ، فقهی و هنری در طی سده ۱۰ و ۱۱ هـ.خ ( سده ۱۷ و اوایل ۱۸ میلادی ) در اصفهان به کار برده می‌شود و این دوره از زمانی آغاز شد که شاه عباس در۹۷۷ هجری خورشیدی ( ۱۰۰۷ هجری قمری/ ۱۵۹۸ میلادی ) پایتخت صفویان را به اصفهان منتقل کرد و بعد از شاه عباس تا پایان دورۀ صفویه ادامه داشت ، این دوره با سقوط اصفهان به دست افغان‌ها و سرنگونی صفویان در سال ۱۱۰۱ هـ.خ / ۱۱۳۵ هجری قمری/۱۷۲۲ میلادی به پایان رسید. http://yon.ir/euh0c
@manuscript

✅ یادداشت های میرزا فضل الله وزیر نظام

وضعیت سیاسی ایران در آغاز عصر ناصری با مرگ محمد شاه در ششم شوال ۱۲۶۴ ق در عمارت محمدیه شمیران که امروزه به باغ فردوسی مشهور است، شکل گرفت. ناصرالدین شاه شانزده ساله در ۲۱ ذیقعده به همت میرزا تقی خان وزیرنظام آذربایجان به تهران رسید و اوضاع از هم پاشیدهٔ مملکت را از مادر خویش مهدعلیا تحویل گرفت. صدارت میرزا تقی خان که از وزیر نظامی به اتابک اعظمی و سپس به امیرکبیری ترقی یافته با برخورد با میرزا آقاخان نوری، که از عهد محمد شاه خود را لایقی صدراعظمی معرفی می کرد، با تلاش حاج میرزا آقاسی تضعیف شد و به تبعید وی به کاشان منجر گردید. در این شرایط میرزا آقاخان از موقعیت بهره گرفته و تحت حمایت سفارت انگلیسی، نظر مهد علیا را به خود جلب نموده و وی قول صدراعظمی را به او داده بود، به عنوان رقیب سرسخت سیاسی، میرزا تقی خان امیرکبیر مطرح می شود.

این رقابت تنگاتنگ هرچند از سوی شاه ابتدا پذیرفتنی نبود و جهت جلب نظر میرزا تقی خان خواهر تنی خود عزت الدوله را شاه به عقد وی درآورد، ولی همانطور که پیش بینی می شد با تمام خدماتی که امیرکبیر در کوتاهترین مدت به این کشور نمود، که اگر تداوم می یافت به عزت همیشگی و قدرت ایران منجر می گردید، متأسفانه به عزل، خانه نشینی، تبعید به کاشان و سرانجام قتل وی منجر شد.
میرزا فضل الله طی یادداشتهای گوناگون به نوعی حضور خانوادگی در کنار قاجارها و به ویژه ناصرالدین شاه، اعتراف و آن را توجیه می نماید. این یادداشت های میرزا فضل الله ارزش تاریخی بسیاری به عنوان یک قدرت رقیب، سنتگرا و مدافع تخریب و تضعیف ایران در مقابل جبهه ای که به ترقی و عزت و اقتدار ایران می انجامید، ارزش می یابد.
معرفی نسخه های خطی از این متن، در حال حاضر، سه نسخه بیشتر وجود ندارد:
نسخۀ اول، که به نظر کاملترین و در عین حال نسخه اقدام به نظر می رسد، نسخه ای به شمارهٔ ۱۰۲۶ محفوظ در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی است. این نسخه از کتب اهدائی سید محمد صادق طباطبائی است که متن آن به خط ثلث و حواشی به خط نستعلیق شکسته تحریر شده و دارای ۲۷۲ صفحه می باشد. این نسخه توسط مؤلف بازبینی شده و حواشی بر آن نگاشته آمده است. از صفحه ۱۵۳ تا ۲۷۲ نسخه ها چهارده قصیده نذری از نگارنده است و برای چهارده معصوم سروده است تا شفیع رهائی او از تبعیدگاه کاشان باشند. این نسخه در عین اقدام بودن، کاملترین و دقیق ترین نسخه است و در پاورقیها با نشان «م» مشخص شده است.
نسخه دوم نیز به شماره ۵۹۳۳ در بخش نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود. این نسخه که با علامت «سی» در تصحیح مورد استفاده قرار گرفته، نسخهٔ پا کنویس شدهٔ قبلی است.
نسخه سوم، تحت عنوان تذکرهٔ تاریخی در بخش نسخ خطی کتابخانهٔ مرکزی و مرکز اسناد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره ۳۳۹۱۴ ثبت و نگهداری می شود. این نسخه به خط نستعلیق در ۱۲۸۰ق نگاشته شده و در پایان آن آمده است: «به تقاضای اینجانب آقای عبدالحسین رضائی، این نسخه را از روی یک نسخه که به حضرت آقا دکتر قاسم غنی تعلق دارد و قبل از تاریخ ۱۳۱۱ هجری [ق] کتابت شده، استنساخ گردیده است.
میرزا فضل الله وزیر نظام، یادداشت های میرزا فضل الله وزیر نظام، تصحیح: ناصر افشارفر، 140 صفحه، بها: 120000 ریال، 1396. http://yon.ir/euh0c
@manuscript

@manuscript