Basatin

‍ ??معرفی پایان نامۀ «تبیین اصول صفحه آرایی در کتاب های چاپ سنگی و بکارگیری نتایج آن در هفت پیکر نظامی»
این رساله پژوهشی در باب تبین اصول صفحه آرایی در کتاب های چاپ سنگی است. با ارائۀ نمونه های تصویری از کتابهای چاپ سنگی منتخب، شیوۀ صفحه آرایی و اصول اساسی آرایش متن در صفحات این کتب مورد بررسی قرار گرفته است. کتابها در این رساله از دو جنبه بررسی شده اند: ابتدا از دیدگاه موضوع و محتوای مطالب موجود و سپس از جنبۀ اصول به کار رفته در صفحه آرایی آنها و همچنین ارتباطی که میان این دو جنبه وجود دارد.
آرایش این کتابها دارای انواع مختلفی است، گاهی شامل تزئینات با نقوش فراوان و یا عاری از این آرایه های تزئینی بوده و شامل دو قسمت متن و حاشیه می شود. شیوۀ آرایش صفحات کتاب های فوق نسبت به نسخ خطی قبل، دستخوش تحولاتی شده که متاثر از عوامل متعددی نظیر مسائل فنی چاپ، شرایط اجتماعی، فرهنگی زمان قاجار و نفوذ فرهنگ غرب بوده است. این امر دریچه ای جدید به سوی صفحه آرایی و کتاب آرایی فراهم آورده است.
سابقۀ کتاب آرایی در ایران، کتابهای چاپ سنگی دورۀ قاجاریه و تقسیم بندی کتب چاپ سنگی فصل های سه گانۀ این پایان نامه هستند.
فایل این پایان نامه در مرکز کتاب پژوهی ایران برای استفادۀ علاقمندان موجود است.
@Ketabpazhohi

‍» ???
عجایب المخلوقات قزوینی در تمام ادوار کهن هنر ایران به صورت نسخ خطی کتابت و نگارگری و تصویرسازی شده است و تا عصر جدید و عصر صنعت چاپ سنگی ادامه پیدا کرده است. در این پایان نامه دو نسخه مورد بررسی قرار گرفته یکی نسخه خطی دوره صفوی و دیگری نسخه چاپ سنگی دورۀ قاجار. در این تحقیق ضمن معرفی نسخه خطی موجود در کتابخانه دانشگاه کمبریج به بررسی و تحلیل تصویرسازی نگاره‌های آن پرداخته شده و کتاب آرایی، صفحه آرایی، کمپوزسیون، رنگ، شخصیت پردازی انسان‌ها، حیوانات، موجودات خیالی، فضاسازی در نگاره‌ها و ... با نمونۀ چاپ سنگی آن که توسط علیقلی خویی تصویرگر معروف دوران قاجار تصویرسازی شده، مقایسه گردیده است.
در پایان پژوهشگر به این نتیجه رسیده است که تصویرسازی موضوعات خیالی به دلیل منشأ غیرمادی و غیرملموس در دیدگاه هنرمند نگارگر، نه تنها تأثیر گرفته از تفسیر و تأویل متن موجود کتاب است، بلکه متأثر از زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، مذهبی و عوامل محیطی بوده است. هم چنین با وجود فاصلۀ زمانی زیاد که میان دورۀ صفوی و دورۀ قاجار است اما تأثیر و نشان‌گذاری سبک صفوی در تصویرسازی نسخه چاپ سنگی مشهود است و وجود نشانگذاری مینیاتور ایران نیز در هر دو قابل ذکر می‌باشد.
این پایان‌نامه در چهار فصل کلیات، عجایب نامه، معرفی نسخه‌های مورد استفاده در پایان نامه و تطبیق نگاره‌ها نگاشته شده و در فصل پنجم نیز نتیجه گیری آمده است.
@Ketabpazhohi

‍ ? کبیکج در نسخه‌های خطی
?یکی از جنبه‌های جالب توجه در خط‌شناسی زبان عربی مطالعۀ یادداشت‌هایی است که از کاتبان و صاحبان پیشین نسخه‌های خطی در این آثار به جا مانده است. در این‌گونه یادداشت‌ها انواع ادعیه و اوراد دیده می‌شود. یکی از این نمونه‌های نوشتن کلمه کم و بیش رمزآلود «کبیکج» در برگ اول و یا آخر نسخه خطی است. در بسیاری از موارد با اضافه کردن «یا»ی ندا به اول آن صفت جاندار به آن داده شده و به صورت «یا کبیکج یا کبیکج یا کبیکج» تکرار گردیده است. در موارد دیگر به صورت «یا کبیکج احفظ الورق» آمده و از صفت حافظ یا حفیظ «یا کبیکج یا حافظ» استفاده شده است.
?در فرهنگ فارسی ـ انگلیسی اشتاینگاس این تعریف آمده است: از انواع جعفری وحشی و سمی مهلک، نگهبان خزندگان، ملک سوسکها (در هندوستان، با این اعتقاد خرافی که احترام به ملک سوسکها باعث ترحم آنها به کتاب خواهد بود غالباً در صفحه اول نسخ نوشته می‌شد). با توجه به تعریف فوق «کبیکج» به یک گیاه، و به نوعی جن که خواندن نام آن باعث حفظ کتاب از موریان، بید و حشرات است، اطلاق می‌شود.
?بکراشبیلی در فصل آخر کتاب التیسیر فی صناعة التفسیر، در مورد استفاده از پر هدهد برای حفاظت نسخه‌های خطی اطلاعاتی به دست می‌دهد و در همان جا قول شخصی به نام محمد السامری را نقل می‌کند و آن اینکه اگر کلمه «کیکتج» در صفحه اول و آخر کتاب نوشته شود، کتاب از آسیب موریانه در امان خواهد بود.
به کاربردن کلمه سحر آمیز «کبیکج» با نوشتن «بدوح» در نسخه‌های خطی و بر روی اشیاء اعم از اینکه به صورت کامل و یا در نمایش ابجدی آمده باشد، مشابهت بسیار دارد.
?بدون تردید استفاده از چسب ماهی، نشاسته و عسل در کتابسازی اسلامی باعث جلب انواع کرم و حشره می‌شد و نوشتن «کبیکج» در کتابها برای دور کردن آنها بوده است.
?در برخی از موارد برگهای خشک‌شده‌ای در نسخ خطی دیده می‌شود، ولی این برگها لزوماً کبیکج نیست. این موارد و نیز انتساب نوعی قدرت سحرآمیز به «کبیکج» نشان می‌دهد که دانش اولیه مربوط به خواص سمی این گیاه به زودی فراموش شده است.
منبع: گاچیک، آدام؛ ترجمۀ نوش آفرین انصاری. کتابداری، دفتر چهاردهم، اردیبهشت 1369، صص5-12.
@Ketabpazhohi

‍»

پایان‌نامۀ حاضر به بررسی ساختارهای زیباشناسانۀ شاهنامه‌های مصور عهد قاجار پرداخته است. در این پژوهش سعی بر آن بوده است تا با بهره‌گیری از تأثیرات نمادشناسانه و نشانه‌شناسانۀ ادبیات ایران تصاویر شاهنامه‌های چاپ سنگی عهد قاجار مورد بررسی قرار گرفته و در تحلیلی بینامتنی عناصر زیباشناسانۀ پیکرنگاری شاهنامه‌های مصور عهد قاجار مورد مداقه قرار گیرد. بدین منظور منتخبی از تصاویر شش شاهنامۀ مطرح چاپ سنگی عهد قاجار مورد پژوهش قرار گرفته و سعی شده تا در تحلیل‌ها به صورت موردی به مولفه‌های زیباشناسانۀ ادبیات نیز در کنار تصاویر اشاره شود. این پژوهش با بهره‌گیری از منابع موجود و در دسترس پژوهشگر در شش فصل نگاشته شده است:
فصل اول ـ کلیات
فصل دوم ـ مقدمه
فصل سوم ـ بررسی نقاشی قاجار
فصل چهارم ـ تاریخچۀ چاپ سنگی در ایران
فصل پنجم ـ تحلیل ساختاری و بررسی عناصر زیباشناسانۀ تصاویر شاهنامه‌های چاپ سنگی
فصل ششم ـ نتیجه گیری

‍ ? سیر و جایگاه تصویرسازی در تاریخ چاپ سنگی ایران با تأکید بر اصفهان

تصویر از ابتدا تاکنون نقش انتقال و درک مفاهیم را در زندگی بشر ایفا نموده است و انسان ها همیشه سعی داشته اند هرچه بهتر و با کمترین هزینه، ذهنیات و علوم خود را به دیگران انتقال دهند.
در دو قرن معاصر، چاپ سنگی یکی از روش هایی بوده که انسان را در این امر یاری داده، و توانسته است به راحتی نسبت به شیوه های دیگر و با هزینه ای کم یاری رساند.
چاپ سنگی در تعداد محدودی از شهرهای مهم ایران چون تبریز، تهران، قم، شیراز به بهره برداری رسید. اصفهان نیز که از ابتدا شهر هنر و هنرپروری بوده، در این امر نقش بسیار داشته و هنرمندان بسیاری در آن مشغول بوده، و توانسته اند آثار خود را به وسیله چاپ سنگی منتشر کنند. هنرمندان شایستۀ اصفهانی توانستند از این شیوه برای تصویرگری کتب به شیوۀ کتب خطی استفاده کنند و کتب خود را با تعداد بسیار زیادی نسبت به کتب خطی منتشر کنند.
در شیوۀ چاپ سنگی، خطاطان، مذهبان و نقاشان همچون کار بر روی کتب خطی، کار خود را انجام داده با این تفاوت که متون و تصاویر خود را به جای کاغذ معمولی روی کاغذهای مشمع زرد رنگ مخصوصی نوشته، به مدت 24 ساعت در داخل آب نگه داشته و سپس روی سنگ مخصوصی که قبلاً آن را ساییده و حرارت داده بودند برمیگرداندند، تا خطوط و تصاویر روی سنگ انتقال یافته، سپس با اسید نیتریک اطراف نوشته ها را به اندازه یک میلیمتر خالی می کردند تا نوشته ها برجسته گردند و پس از آن با غلطک نوشته ها را مرکب آلود کرده و با فشار یکنواخت کاغذ بر روی سنگ، عمل چاپ صورت می گرفته است.
این کتاب در شش فصل زیر نگاشته شده است:
فصل اول ـ تصویر سازی
فصل دوم ـ چاپ سنگی
فصل سوم ـ چاپ سنگی در اصفهان
فصل چهارم ـ تصویرسازی در کتب چاپ سنگی ایران
فصل پنجم ـ تصویرگری کتب چاپ سنی اصفهان
فصل ششم ـ تصویرگران کتب چاپ سنگی اصفهان
«سیر و جایگاه تصویرسازی در تاریخ چاپ سنگی ایران با تأکید بر اصفهان» نگاشتۀ فاطمه امانی است که از سوی نشر بیهق در 160صفحه منتشر شده است.
@Ketabpazhohi

‍ ? تصاویر شاهنامه فردوسی به روایت میرزا علی قلی خویی

این کتاب تصاویر نخستین نسخه چاپ سنگی و مصور شاهنامه فردوسی در تهران به روایت میرزا علی قلی خویی (67-1265هجری قمری) است.
با توجه به تحقیقات گسترده ای که پروفسور اولریش مارزلف، در پیوند با نسخه های چاپ سنگی در ایران به انجام رسانده است، اینک مشخص شده است که نخستین نسخۀ چاپ سنگی شاهنامه در سال 1262ق/ 1846م در بمبئی منتشر شده است. دو سال پس از آن، در سال 1265ق/ 1848م، به دستور ناصرالدین شاه، نخستین شاهنامه به شیوۀ چاپ سنگی در تهران انتشار یافت که آرایش و مجالس این کتاب (جمعاً 57 مجلس) توسط میرزا علی قلی خویی صورت پذیرفت.
كتاب با معرفی شاهنامه و پيشينه انتشار شاهنامه به صورت چاپ سنگي، در ايران آغاز مي‌شود و سپس به دوران و شخصيت اين طراح در سده 13 پرداخته مي‌شود. در ادامه كليه تصاوير اين نسخه مورد بررسي قرار گرفته است كه بخش عمده كتاب را تشكيل مي‌دهد.
نويسنده در بخشي از كتاب درباره ميرزا علي‌قلي خويي مي‌نويسد: در حالي كه ميرزا علي‌قلي‌ خويي از پركارترين تصويرگران كتب چاپي عهد قاجار بود از تاريخ تولد، مرگ و زندگي‌اش اطلاعي در دست نيست. ولي با توجه به اشارات اندك در برخي منابع و همچنين تطبيق دوران كاري اين هنرمند براساس آثار مرقوم او با اوضاع اجتماعي زمانه‌اي كه در آن مي‌زيسته، مي‌توان به نتايجي درباره زندگي‌اش دست يافت. از نامش پيداست كه از اهالي ايالت آذربايجان بوده در شهر خوي متولد شده است.
پژوهشگر اين كتاب پس از بررسي فعاليت اين هنرمند و دوران كاري كه در آن مي‌زيسته، ميرزا علي‌قلي خويي را در دهه شصت و نيمه اول دهه قرن سيزده هجري قمري فعال مي‌داند و او را در طيف نقاشان سنتي به حساب مي‌آورد كه با حفظ اصول و قواعد تصويري گذشته ايراني و در هم آميختن آن با الگوهاي عصر خودش توانست مهارتش را با رسانه جديد يعني فن چاپ سنگي منطبق کرده و با حمايت تجار، به سفارش مشترياني كه عموما از طبقه تجار و يا مردم متوسط بودند، پاسخ دهد.
كتاب «تصاوير شاهنامه فردوسي» به روايت ميرزاعلي‌قلي ‌خويي توسط هاجر صمدي و نعمت لاله‌يي پژوهش و بررسي شده و از سوي موسسه تاليف، ترجمه و نشر آثار هنري (متن) منتشر شده است.
@Ketabpazhohi

‍ ?? معرفی پایان نامۀ «بررسی کتب مصور شده ادبیات کلاسیک فارسی به شیوه چاپ سنگی»

در تحقیق پیش رو سعی گردیده تا تصاویر کتب مصور شده ادبیات کلاسیک فارسی به شیوه چاپ سنگی بررسی شود. از آن جایی که همواره پیوندی ناگسستنی بین ادبیات و هنر مصورسازی کتاب در ایران وجود داشته، در این تحقیق سعی بر آن بوده تا به بررسی این رابطه ناگسستنی پرداخته شود. همچنین در این پژوهش سعی شده به بررسی تاثیرپذیری هنر مصور سازی کتاب از دوره قاجار و به خصوص مکتب پیکرنگاری درباری پرداخته شود. برای رسیدن به این هدف، تصاویر بیست کتاب مصور شده‏ ادبیات فارسی به شیوه چاپ سنگی، مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و تلاش گردیده تا تصاویر از منظرهای گوناگونی مورد بررسی و در نهایت به ویژگی هایی کلی درباره تصویرسازی کتب چاپ سنگی دست یافته شود.
@Ketabpazhohi

‍ ?بررسی آثار علیقلی خوئی نقاش چاپ سنگی

در این نوشتار سعی شده تا سیر تبدیل هنر نگارگری تا تصویرسازی بخصوص چاپ سنگی با توجه به نقاشی دوران قاجار و تأثیر هنر غربی آن بررسی شود.
براساس این پایان نامه، نتایج کلی شامل تلاش هنرمند ایرانی علیقلی خوئی در بکارگیری یک هنر وارداتی و استفاده از نگارگری ایرانی در ساخت آن همگام با باورهای کهن ایرانی است.
در فصل اول به چاپ سنگی و مباحثی چون تاریخچۀ چاپ سنگی در ایران، تکنیک‌های چاپ سنگی، زیبایی شناسی در چاپ سنگی پرداخته شده، فصل دوم زندگینامه علیقلی خویی و سبک کاری وی را مدنظر قرار داده، در فصل سوم موجودات خیالی در عجایب المخلوقات را معرفی کرده و در پایان در فصل چهارم تجزیه و تحلیل تصاویری از علیقلی خویی آمده است.
فایل کامل این پایان نامه در مرکز کتاب پژوهی ایران جهت استفادۀ علاقه‌مندان موجود است.
@Ketabpazhohi

‍ ? معرفی پایان‌نامۀ «بررسی تصاویر کتب چاپ سنگی دورۀ قاجار»

فن چاپ سنگی خود سوغات فرنگ بوده و همچنین بسیاری از کتب چاپ سنگی در هندوستان به چاپ می‌رسیده، لذا تصاویر کتب چاپ سنگی دورۀ قاجار نیز مانند سایر نقاشی‌ها طبیعتاً تحت نفوذ آثار اروپایی یا هنری بوده است. چارلز جیمز ویلس که در زمان ناصرالدین شاه به ایران مسافرت کرده است در مورد نقاشان این مکتب می‌گوید: کار نقاشان کتب سنگی، یعنی آنهایی که در کتابها تصویر می‌کشند، از کار تمام نقاش‌ها بدتر و مضحک‌تر است و از بدبختی نقاش‌های مزبور این است که این اوقات از بمبئی کتب مصوره زیاد بانضمام سایر تصویرات به ایران می‌آورند لهذا صنایع نقاشی ایران مغلوب و اشکال بمبئی غالب آمده است.

این پایان نامه در پنج فصل به قرار زیر نگاشته شده است:
فصل اول ـ مقدمه
فصل دوم ـ شکل گیری مکتب نقاشی زند و قاجار
فصل سوم ـ ورود فن چاپ سنگی به ایران
فصل چهارم ـ سنتهای طراحی به طریق چاپ سنگی
فصل پنجم ـ نمونه‌های تصاویر کتب چاپ سنگی
فایل متن کامل این پایان نامه برای استفادۀ علاقه‌مندان در مرکز کتاب پژوهی ایران موجود است.
@Ketabpazhohi

‍ ? معرفی پایان‌نامۀ «بررسی و مقایسه نگاره‌های خاوران‌نامه با نمونه‌های چاپ سنگی قاجار»

پایان نامه موجود به بررسی و مقایسه دو کتاب شیعی- حماسی، خاوران نامه اثر ابن حسام خوسفی و حمله حیدري اثر راجی کرمانی پرداخته است. خاوران نامه در عهد ترکمانان و مکتب شیراز توسط فرهاد نقاش مصور شده است و داراي تصاویر متعددي در بیان جنگها و وقایع زمان امام علی می‌باشد که در اینجا سی نگاره از این کتاب انتخاب شده است و نیز بیست نگاره از کتاب حمله حیدري که مربوط به عهد قاجاریه بوده و توسط چند تن از نقاشان این دوران به شیوه چاپ سنگی و با ویژگی‌هاي نقاشی عهد قاجار ارائه شده است. طبیعی است در چاپ سنگی محدودیت طرح و بخصوص رنگ موجود است.
تصاویر دو کتاب فضاهاي باز چون دشت، کوه و دریا و از طرفی فضاهاي بسته چون معماري، خیمه ... همراه با عناصر وابسته به آن مورد تحلیل قرارگرفته است. همچنین به موجودات افسانه‌اي که می‌تواند نشأت گرفته از تصورات ایرانی باشد، اشاره شده است. روش تحقیق به صورت تاریخی- توصیفی میباشد که از طریق مطالعات کتابخانه‌اي مطالب مورد نظر جمع‌آوري شده است. در دو اثر مصور شده نشانه‌هاي مشترکی دیده میشود که بیانگر ارادت ایرانیان به امام علی می‌باشد و جلوه آن در نگاره‌هاي دو اثر ادبی مشهود است. هرچند اختلاف زمانی دو کتاب بسیار زیاد است اما می‌توان به سیر تحول نگارگري از مکتب شیراز در عهد ترکمانان (خاوران نامه) تا نسخه‌هاي چاپ سنگی حمله حیدري پی برد.
فایل متن کامل این پایان نامه در مرکز کتاب پژوهی ایران برای استفادۀ علاقه‌مندان موجود است.
@Ketabpazhohi

‍ ? معرفی پایان نامۀ «عجایب نگاری در تصاویر کتب چاپ سنگی دورۀ قاجار»

جهت بررسی "عجایب نگاری در تصاویر کتب چاپ سنگی دورۀ قاجار"، نخست، مختصری در باب سیر تاریخی چاپ سنگی و ویژگی های ساختاری و زیبا شناسانۀ این کتب ارائه می شود. پس از آن، در پی مقدمه ای در توضیح مفهوم عجایب نگاری، صورت های عجایب نگارانۀ آمده در تصاویر نسخ چاپ سنگی کتاب «تحفة المجالس»، مورد بررسی ساختاری قرار گرفته و نمودهای فیزیکی، فرهنگی و مذهبی آنان، تشریح می گردد. در ادامه، هستۀ اصلی پژوهش، که بررسی نسخه های چاپ سنگی کتاب «تحفة المجالس» است، می آید. برای این منظور، شرحی در معرفی کتاب، کتاب شناسی نسخه های گردآوری شده از کتابخانه های تهران و معرفی سه تصویرگری که امضای ایشان را در میان تصاویر این نسخ می توان یافت، ارائه می گردد. فصل آخر، به تصاویر عجایب نگارانۀ آمده در نسخه های «تحفة المجالس» مورد بررسی، می پردازد. در این راستا، تمامی تصاویری که واجد موجود عجیب واحد بوده و برای توصیف داستانی واحد آمده اند، از تمامی چاپ های بررسی شده، در یک بخش گرد آمده و بررسی مقایسه ای آن ها پرداخته می شد.

متن کامل این پایان نامه برای استفادۀ علاقه مندان در مرکز کتاب پژوهی ایران موجود است.
@Ketabpazhohi

‍ ?معرفی پایان نامه «نگرشی بر: صفحه آرایی کتب خطی و مطبوعات چاپ سنگی ایران»

بررسی هایی که تاکنون روی کتاب های خطّی و چاپ سنگی صورت گرفته اکثراً بررسی محتوایی و یا بررسی آماری بوده و یا به شیوه های حفاظت آنها توجّه شده است و هیچکدام به طور گسترده به بررسی صفحه آرایی این کتاب ها نپرداخته اند.
در این رساله سعی شده که پس از ارائۀ تاریخچۀ مختصری از کتب خطّی و چاپ سنگی، به اجزای صفحه به به طور جداگانه پرداخته شود و برای هر کدام حدّاقل یک نمونه تصویر ارائه شود. به همین منظور ابتدا عوامل شکل دهندۀ صفحات را مجزّا کرده و به ترتیب به توضیح آنها پرداخته شده است.

متن کامل این پایان نامه برای استفادۀ علاقه مندان در مرکز کتاب پژوهی ایران موجود است.
@Ketabpazhohi

‍ «نمایش ابتدای جمله یا بند در نسخ خطی»
متن نسخه‌های خطی معمولاً به صورت پشت سر هم و بدون فاصله نوشته شده ولی در اکثر موارد، نگارنده با علائمی ابتدا و انتهای جمله یا بند را مشخص کرده است. به منظور تسهیل در امر خواندن و فهم بهتر، متن نسخۀ خطی با توجه به همین علامت‌ها در بازخوانی پاراگراف‌بندی می‌شود.
4 مورد از این موارد در نسخه‌های خطی نجومی مشاهده شده است که امروز دو مورد و شنبۀ آینده نیز دو مورد دیگر را معرفی خواهیم کرد.

@inojoom
www.inojoom.ir
#نسخۀ_خطی #آموزش_نسخه_خوانی

‍ 📚📚معرفی پایان نامۀ «تبیین اصول صفحه آرایی در کتاب های چاپ سنگی و بکارگیری نتایج آن در هفت پیکر نظامی»
این رساله پژوهشی در باب تبین اصول صفحه آرایی در کتاب های چاپ سنگی است. با ارائۀ نمونه های تصویری از کتابهای چاپ سنگی منتخب، شیوۀ صفحه آرایی و اصول اساسی آرایش متن در صفحات این کتب مورد بررسی قرار گرفته است. کتابها در این رساله از دو جنبه بررسی شده اند: ابتدا از دیدگاه موضوع و محتوای مطالب موجود و سپس از جنبۀ اصول به کار رفته در صفحه آرایی آنها و همچنین ارتباطی که میان این دو جنبه وجود دارد.
آرایش این کتابها دارای انواع مختلفی است، گاهی شامل تزئینات با نقوش فراوان و یا عاری از این آرایه های تزئینی بوده و شامل دو قسمت متن و حاشیه می شود. شیوۀ آرایش صفحات کتاب های فوق نسبت به نسخ خطی قبل، دستخوش تحولاتی شده که متاثر از عوامل متعددی نظیر مسائل فنی چاپ، شرایط اجتماعی، فرهنگی زمان قاجار و نفوذ فرهنگ غرب بوده است. این امر دریچه ای جدید به سوی صفحه آرایی و کتاب آرایی فراهم آورده است.
سابقۀ کتاب آرایی در ایران، کتابهای چاپ سنگی دورۀ قاجاریه و تقسیم بندی کتب چاپ سنگی فصل های سه گانۀ این پایان نامه هستند.
فایل این پایان نامه در مرکز کتاب پژوهی ایران برای استفادۀ علاقمندان موجود است.
@Ketabpazhohi

‍» 🎓🎓🎓
عجایب المخلوقات قزوینی در تمام ادوار کهن هنر ایران به صورت نسخ خطی کتابت و نگارگری و تصویرسازی شده است و تا عصر جدید و عصر صنعت چاپ سنگی ادامه پیدا کرده است. در این پایان نامه دو نسخه مورد بررسی قرار گرفته یکی نسخه خطی دوره صفوی و دیگری نسخه چاپ سنگی دورۀ قاجار. در این تحقیق ضمن معرفی نسخه خطی موجود در کتابخانه دانشگاه کمبریج به بررسی و تحلیل تصویرسازی نگاره‌های آن پرداخته شده و کتاب آرایی، صفحه آرایی، کمپوزسیون، رنگ، شخصیت پردازی انسان‌ها، حیوانات، موجودات خیالی، فضاسازی در نگاره‌ها و ... با نمونۀ چاپ سنگی آن که توسط علیقلی خویی تصویرگر معروف دوران قاجار تصویرسازی شده، مقایسه گردیده است.
در پایان پژوهشگر به این نتیجه رسیده است که تصویرسازی موضوعات خیالی به دلیل منشأ غیرمادی و غیرملموس در دیدگاه هنرمند نگارگر، نه تنها تأثیر گرفته از تفسیر و تأویل متن موجود کتاب است، بلکه متأثر از زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، مذهبی و عوامل محیطی بوده است. هم چنین با وجود فاصلۀ زمانی زیاد که میان دورۀ صفوی و دورۀ قاجار است اما تأثیر و نشان‌گذاری سبک صفوی در تصویرسازی نسخه چاپ سنگی مشهود است و وجود نشانگذاری مینیاتور ایران نیز در هر دو قابل ذکر می‌باشد.
این پایان‌نامه در چهار فصل کلیات، عجایب نامه، معرفی نسخه‌های مورد استفاده در پایان نامه و تطبیق نگاره‌ها نگاشته شده و در فصل پنجم نیز نتیجه گیری آمده است.
@Ketabpazhohi

‍ 📚 تصاویر شاهنامه فردوسی به روایت میرزا علی قلی خویی

این کتاب تصاویر نخستین نسخه چاپ سنگی و مصور شاهنامه فردوسی در تهران به روایت میرزا علی قلی خویی (67-1265هجری قمری) است.
با توجه به تحقیقات گسترده ای که پروفسور اولریش مارزلف، در پیوند با نسخه های چاپ سنگی در ایران به انجام رسانده است، اینک مشخص شده است که نخستین نسخۀ چاپ سنگی شاهنامه در سال 1262ق/ 1846م در بمبئی منتشر شده است. دو سال پس از آن، در سال 1265ق/ 1848م، به دستور ناصرالدین شاه، نخستین شاهنامه به شیوۀ چاپ سنگی در تهران انتشار یافت که آرایش و مجالس این کتاب (جمعاً 57 مجلس) توسط میرزا علی قلی خویی صورت پذیرفت.
كتاب با معرفی شاهنامه و پيشينه انتشار شاهنامه به صورت چاپ سنگي، در ايران آغاز مي‌شود و سپس به دوران و شخصيت اين طراح در سده 13 پرداخته مي‌شود. در ادامه كليه تصاوير اين نسخه مورد بررسي قرار گرفته است كه بخش عمده كتاب را تشكيل مي‌دهد.
نويسنده در بخشي از كتاب درباره ميرزا علي‌قلي خويي مي‌نويسد: در حالي كه ميرزا علي‌قلي‌ خويي از پركارترين تصويرگران كتب چاپي عهد قاجار بود از تاريخ تولد، مرگ و زندگي‌اش اطلاعي در دست نيست. ولي با توجه به اشارات اندك در برخي منابع و همچنين تطبيق دوران كاري اين هنرمند براساس آثار مرقوم او با اوضاع اجتماعي زمانه‌اي كه در آن مي‌زيسته، مي‌توان به نتايجي درباره زندگي‌اش دست يافت. از نامش پيداست كه از اهالي ايالت آذربايجان بوده در شهر خوي متولد شده است.
پژوهشگر اين كتاب پس از بررسي فعاليت اين هنرمند و دوران كاري كه در آن مي‌زيسته، ميرزا علي‌قلي خويي را در دهه شصت و نيمه اول دهه قرن سيزده هجري قمري فعال مي‌داند و او را در طيف نقاشان سنتي به حساب مي‌آورد كه با حفظ اصول و قواعد تصويري گذشته ايراني و در هم آميختن آن با الگوهاي عصر خودش توانست مهارتش را با رسانه جديد يعني فن چاپ سنگي منطبق کرده و با حمايت تجار، به سفارش مشترياني كه عموما از طبقه تجار و يا مردم متوسط بودند، پاسخ دهد.
كتاب «تصاوير شاهنامه فردوسي» به روايت ميرزاعلي‌قلي ‌خويي توسط هاجر صمدي و نعمت لاله‌يي پژوهش و بررسي شده و از سوي موسسه تاليف، ترجمه و نشر آثار هنري (متن) منتشر شده است.
@Ketabpazhohi

‍ 📚 سیر و جایگاه تصویرسازی در تاریخ چاپ سنگی ایران با تأکید بر اصفهان

تصویر از ابتدا تاکنون نقش انتقال و درک مفاهیم را در زندگی بشر ایفا نموده است و انسان ها همیشه سعی داشته اند هرچه بهتر و با کمترین هزینه، ذهنیات و علوم خود را به دیگران انتقال دهند.
در دو قرن معاصر، چاپ سنگی یکی از روش هایی بوده که انسان را در این امر یاری داده، و توانسته است به راحتی نسبت به شیوه های دیگر و با هزینه ای کم یاری رساند.
چاپ سنگی در تعداد محدودی از شهرهای مهم ایران چون تبریز، تهران، قم، شیراز به بهره برداری رسید. اصفهان نیز که از ابتدا شهر هنر و هنرپروری بوده، در این امر نقش بسیار داشته و هنرمندان بسیاری در آن مشغول بوده، و توانسته اند آثار خود را به وسیله چاپ سنگی منتشر کنند. هنرمندان شایستۀ اصفهانی توانستند از این شیوه برای تصویرگری کتب به شیوۀ کتب خطی استفاده کنند و کتب خود را با تعداد بسیار زیادی نسبت به کتب خطی منتشر کنند.
در شیوۀ چاپ سنگی، خطاطان، مذهبان و نقاشان همچون کار بر روی کتب خطی، کار خود را انجام داده با این تفاوت که متون و تصاویر خود را به جای کاغذ معمولی روی کاغذهای مشمع زرد رنگ مخصوصی نوشته، به مدت 24 ساعت در داخل آب نگه داشته و سپس روی سنگ مخصوصی که قبلاً آن را ساییده و حرارت داده بودند برمیگرداندند، تا خطوط و تصاویر روی سنگ انتقال یافته، سپس با اسید نیتریک اطراف نوشته ها را به اندازه یک میلیمتر خالی می کردند تا نوشته ها برجسته گردند و پس از آن با غلطک نوشته ها را مرکب آلود کرده و با فشار یکنواخت کاغذ بر روی سنگ، عمل چاپ صورت می گرفته است.
این کتاب در شش فصل زیر نگاشته شده است:
فصل اول ـ تصویر سازی
فصل دوم ـ چاپ سنگی
فصل سوم ـ چاپ سنگی در اصفهان
فصل چهارم ـ تصویرسازی در کتب چاپ سنگی ایران
فصل پنجم ـ تصویرگری کتب چاپ سنی اصفهان
فصل ششم ـ تصویرگران کتب چاپ سنگی اصفهان
«سیر و جایگاه تصویرسازی در تاریخ چاپ سنگی ایران با تأکید بر اصفهان» نگاشتۀ فاطمه امانی است که از سوی نشر بیهق در 160صفحه منتشر شده است.
@Ketabpazhohi

‍ 🔶 کبیکج در نسخه‌های خطی
🔸یکی از جنبه‌های جالب توجه در خط‌شناسی زبان عربی مطالعۀ یادداشت‌هایی است که از کاتبان و صاحبان پیشین نسخه‌های خطی در این آثار به جا مانده است. در این‌گونه یادداشت‌ها انواع ادعیه و اوراد دیده می‌شود. یکی از این نمونه‌های نوشتن کلمه کم و بیش رمزآلود «کبیکج» در برگ اول و یا آخر نسخه خطی است. در بسیاری از موارد با اضافه کردن «یا»ی ندا به اول آن صفت جاندار به آن داده شده و به صورت «یا کبیکج یا کبیکج یا کبیکج» تکرار گردیده است. در موارد دیگر به صورت «یا کبیکج احفظ الورق» آمده و از صفت حافظ یا حفیظ «یا کبیکج یا حافظ» استفاده شده است.
🔸در فرهنگ فارسی ـ انگلیسی اشتاینگاس این تعریف آمده است: از انواع جعفری وحشی و سمی مهلک، نگهبان خزندگان، ملک سوسکها (در هندوستان، با این اعتقاد خرافی که احترام به ملک سوسکها باعث ترحم آنها به کتاب خواهد بود غالباً در صفحه اول نسخ نوشته می‌شد). با توجه به تعریف فوق «کبیکج» به یک گیاه، و به نوعی جن که خواندن نام آن باعث حفظ کتاب از موریان، بید و حشرات است، اطلاق می‌شود.
🔸بکراشبیلی در فصل آخر کتاب التیسیر فی صناعة التفسیر، در مورد استفاده از پر هدهد برای حفاظت نسخه‌های خطی اطلاعاتی به دست می‌دهد و در همان جا قول شخصی به نام محمد السامری را نقل می‌کند و آن اینکه اگر کلمه «کیکتج» در صفحه اول و آخر کتاب نوشته شود، کتاب از آسیب موریانه در امان خواهد بود.
به کاربردن کلمه سحر آمیز «کبیکج» با نوشتن «بدوح» در نسخه‌های خطی و بر روی اشیاء اعم از اینکه به صورت کامل و یا در نمایش ابجدی آمده باشد، مشابهت بسیار دارد.
🔸بدون تردید استفاده از چسب ماهی، نشاسته و عسل در کتابسازی اسلامی باعث جلب انواع کرم و حشره می‌شد و نوشتن «کبیکج» در کتابها برای دور کردن آنها بوده است.
🔸در برخی از موارد برگهای خشک‌شده‌ای در نسخ خطی دیده می‌شود، ولی این برگها لزوماً کبیکج نیست. این موارد و نیز انتساب نوعی قدرت سحرآمیز به «کبیکج» نشان می‌دهد که دانش اولیه مربوط به خواص سمی این گیاه به زودی فراموش شده است.
منبع: گاچیک، آدام؛ ترجمۀ نوش آفرین انصاری. کتابداری، دفتر چهاردهم، اردیبهشت 1369، صص5-12.
@Ketabpazhohi

‍ 🔶 کبیکج در نسخه‌های خطی
🔸یکی از جنبه‌های جالب توجه در خط‌شناسی زبان عربی مطالعۀ یادداشت‌هایی است که از کاتبان و صاحبان پیشین نسخه‌های خطی در این آثار به جا مانده است. در این‌گونه یادداشت‌ها انواع ادعیه و اوراد دیده می‌شود. یکی از این نمونه‌های نوشتن کلمه کم و بیش رمزآلود «کبیکج» در برگ اول و یا آخر نسخه خطی است. در بسیاری از موارد با اضافه کردن «یا»ی ندا به اول آن صفت جاندار به آن داده شده و به صورت «یا کبیکج یا کبیکج یا کبیکج» تکرار گردیده است. در موارد دیگر به صورت «یا کبیکج احفظ الورق» آمده و از صفت حافظ یا حفیظ «یا کبیکج یا حافظ» استفاده شده است.
🔸در فرهنگ فارسی ـ انگلیسی اشتاینگاس این تعریف آمده است: از انواع جعفری وحشی و سمی مهلک، نگهبان خزندگان، ملک سوسکها (در هندوستان، با این اعتقاد خرافی که احترام به ملک سوسکها باعث ترحم آنها به کتاب خواهد بود غالباً در صفحه اول نسخ نوشته می‌شد). با توجه به تعریف فوق «کبیکج» به یک گیاه، و به نوعی جن که خواندن نام آن باعث حفظ کتاب از موریان، بید و حشرات است، اطلاق می‌شود.
🔸بکراشبیلی در فصل آخر کتاب التیسیر فی صناعة التفسیر، در مورد استفاده از پر هدهد برای حفاظت نسخه‌های خطی اطلاعاتی به دست می‌دهد و در همان جا قول شخصی به نام محمد السامری را نقل می‌کند و آن اینکه اگر کلمه «کیکتج» در صفحه اول و آخر کتاب نوشته شود، کتاب از آسیب موریانه در امان خواهد بود.
به کاربردن کلمه سحر آمیز «کبیکج» با نوشتن «بدوح» در نسخه‌های خطی و بر روی اشیاء اعم از اینکه به صورت کامل و یا در نمایش ابجدی آمده باشد، مشابهت بسیار دارد.
🔸بدون تردید استفاده از چسب ماهی، نشاسته و عسل در کتابسازی اسلامی باعث جلب انواع کرم و حشره می‌شد و نوشتن «کبیکج» در کتابها برای دور کردن آنها بوده است.
🔸در برخی از موارد برگهای خشک‌شده‌ای در نسخ خطی دیده می‌شود، ولی این برگها لزوماً کبیکج نیست. این موارد و نیز انتساب نوعی قدرت سحرآمیز به «کبیکج» نشان می‌دهد که دانش اولیه مربوط به خواص سمی این گیاه به زودی فراموش شده است.
منبع: گاچیک، آدام؛ ترجمۀ نوش آفرین انصاری. کتابداری، دفتر چهاردهم، اردیبهشت 1369، صص5-12.
@Ketabpazhohi

‍ 📚 سیر و جایگاه تصویرسازی در تاریخ چاپ سنگی ایران با تأکید بر اصفهان

تصویر از ابتدا تاکنون نقش انتقال و درک مفاهیم را در زندگی بشر ایفا نموده است و انسان ها همیشه سعی داشته اند هرچه بهتر و با کمترین هزینه، ذهنیات و علوم خود را به دیگران انتقال دهند.
در دو قرن معاصر، چاپ سنگی یکی از روش هایی بوده که انسان را در این امر یاری داده، و توانسته است به راحتی نسبت به شیوه های دیگر و با هزینه ای کم یاری رساند.
چاپ سنگی در تعداد محدودی از شهرهای مهم ایران چون تبریز، تهران، قم، شیراز به بهره برداری رسید. اصفهان نیز که از ابتدا شهر هنر و هنرپروری بوده، در این امر نقش بسیار داشته و هنرمندان بسیاری در آن مشغول بوده، و توانسته اند آثار خود را به وسیله چاپ سنگی منتشر کنند. هنرمندان شایستۀ اصفهانی توانستند از این شیوه برای تصویرگری کتب به شیوۀ کتب خطی استفاده کنند و کتب خود را با تعداد بسیار زیادی نسبت به کتب خطی منتشر کنند.
در شیوۀ چاپ سنگی، خطاطان، مذهبان و نقاشان همچون کار بر روی کتب خطی، کار خود را انجام داده با این تفاوت که متون و تصاویر خود را به جای کاغذ معمولی روی کاغذهای مشمع زرد رنگ مخصوصی نوشته، به مدت 24 ساعت در داخل آب نگه داشته و سپس روی سنگ مخصوصی که قبلاً آن را ساییده و حرارت داده بودند برمیگرداندند، تا خطوط و تصاویر روی سنگ انتقال یافته، سپس با اسید نیتریک اطراف نوشته ها را به اندازه یک میلیمتر خالی می کردند تا نوشته ها برجسته گردند و پس از آن با غلطک نوشته ها را مرکب آلود کرده و با فشار یکنواخت کاغذ بر روی سنگ، عمل چاپ صورت می گرفته است.
این کتاب در شش فصل زیر نگاشته شده است:
فصل اول ـ تصویر سازی
فصل دوم ـ چاپ سنگی
فصل سوم ـ چاپ سنگی در اصفهان
فصل چهارم ـ تصویرسازی در کتب چاپ سنگی ایران
فصل پنجم ـ تصویرگری کتب چاپ سنی اصفهان
فصل ششم ـ تصویرگران کتب چاپ سنگی اصفهان
«سیر و جایگاه تصویرسازی در تاریخ چاپ سنگی ایران با تأکید بر اصفهان» نگاشتۀ فاطمه امانی است که از سوی نشر بیهق در 160صفحه منتشر شده است.
@Ketabpazhohi