✅ جلوه هنر شیعی در نگاره‌های عصر صفوی
تاریخ ایران در سراسر دوران اسلامی یعنی پس از 9 قرن از زمان ورود اسلام به ایران تا قبل از روی کار آمدن سلسله پادشاهی صفوی و برای برهه‌ای کوتاه در زمان آل‌بویه هیچ‌گاه شاهد حاکمیت دولتی شیعی مذهب نبوده است. در دوران صفوی، «مذهب» نقش مهمی در روند مطالعه فرهنگ و هنر داشت، طبعاً از این رهگذر مقوله هنر نیز از تغییر ایدئولوژی و تحولات اجتماعی که در عصر صفوی رخ داده بود بی‌بهره نماند و در واقع علاوه بر مردم، هنرمندان ایرانی و شیعه مذهب هم سعی کردند که اندیشه، تفکر، عناصر شیعی، ارادت به خاندان پیامبر(ص) و ائمه اطهار و مخصوصاً شخص «علی بن‌ابیطالب»(ع) و همچنین موضوعات، احادیث و وقایعی همچون حادثه کربلا، معراج پیامبر و... که در حوزه تفکر شیعی بود، در هنر و آثار هنری خود منعکس کنند. بخصوص که گوهر هنر شیعی ایرانی در نگارگری آن تجلی یافته است.
کتاب «جلوه هنر شیعی در نگاره های عصر صفوی» که مبتنی بر تحقیق در دو نسخه خطی حبیب السیر و احسن الکبار است بازگوکننده هنر نگارگری در این دوران است.
نگارنده در پیشگفتار اذعان داشته که شمار کثیری از نسخی که مضامین شیعی دارند و سیره و زندگی امامان شیعه (ع) را به تصویر کشیده اند، در موزه های خارج از کشور نگهداری میشوند و دسترسی به آنها امکانپذیر نیست، یا در داخل کشور در موزه ها موجود است اما کسی به چاپ آنها مبادرت نمی ورزد. به همین دلیل ما امروز شناخت کامل و دقیقی از نگاره های شیعی و به تبع آن «تاریخ نگارگری شیعی ایران» نداریم. برای مثال، مجموعه نگاره های گران‌بهای قاسم علی، نگارگر و چهرهپرداز مشهور عصر تیموری و صفوی، از زندگی یکایک امامان شیعه (ع)، هماکنون در موزه لنینگراد نگهداری میشود و متأسفانه هیچکس، نه در روسیه و نه در ایران، خواستار چاپ این آثار ارزشمند نبوده است. همچنین دو نسخه حبیب السیر و احسن الکبار که در کاخ گلستان نگهداری می شوند نیز تاکنون به صورت کامل به چاپ نرسیدهاند تا ماندگار شوند و دستخوش تاثیرات زمان در تنزل کیفیت نگردند و شناخت ما را از تاریخ نگارگری کشورمان کامل کنند.
نسخه احسن الکبار، که نخستین کتاب در تاریخ نثر ایران و به زبان فارسی درباره زندگی و کرامات امامان شیعه (ع) است و الهام بخش روضه الشهدای ملا محسن کاشفی سبزواری بوده، هنوز تصحیح و چاپ نشده است و این نیز مشکلی برای تدوین نوشتار حاضر بود که بدون آن تحلیل نگارهها امکان نداشت. بنابراین، تنها راه ممکن، استفاده از میکروفیلم این نسخه بود که به همین دلیل، در شرح مضامین و نقل قولهای این کتاب شماره صفحه ذکر نشده است.
فهرست این کتاب پس از پیشگفتار و مقدمه در 6 فصل تدوین شده که به قرار زیر است:
فصل 1: شاخصه‌های قرآنی اعتقاد شیعه
ِولایت و وَلایت (رهبری و سرپرستی = محبت و دوستی)
اهل بیت پیامبر (ص)
فصل 2: تاریخ شیعه در ایران تا عصر صفویان
نخستین ارتباط ایرانیان با امیرالمؤمنین علی (ع)
آغاز قیامهای شیعی در ایران و خارج از ایران
آمدن امام هشتم شیعیان به ایران و آرامش موقت
شهادت امام هشتم (ع) و تجدید قیامهای شیعی در ایران و عالم اسلام
حکومت نیرومند شیعه در ایران و شکوفایی فرهنگی و ادبی
حاکمیت تعصب ضدشیعی در ایران
عصر ایلخانی و تیموری، تداوم شکوفایی فرهنگی
عصر صفویان، اوج شکوفایی فرهنگی
فصل 3: هنر ولایی ماهیت هنر شیعی
هنر اسلامی یا هنر ولایی
حضرت علی بن ابیطالب (ع) مبدأ هنر ولایی
قداست هنر ولایی
جایگاه «انسان کامل» در هنر ولایی
هنر شیعی، وجه خاص هنر ولایی
وجه تفارق هنر ولایی شیعی با هنر ولایی غیر شیعی
جلوه های عمومی هنر ولایی
فصل 4: بررسی مضامین شیعی در نگارگری ایران
مضامین شیعیِ دارای مشابهت نسبی صوری و معنوی با مضامین اسطوره ای
مضامین شیعیِ دارای مشابهت کامل با مضامین اسطوره ای
رمزگرایی شیعی
تصویرگری زندگی ائمه معصومین (ع)
فصل 5: تصویرگری زندگی معصومین (ع) در نگارگری عصر صفوی
مضامین شیعی نگاره های عصر صفوی
فصل 6: نسخه خطی مصور حبیب السیر (جلد اول و دوم) و نسخه خطی مصور احسن الکبار
کتاب حبیب السیر
خواندمیر، مؤلف حبیب السیر
ویژگیهای جلد اول نسخه خطی مصور حبیب السیر
ویژگیهای جلد دوم نسخه خطی مصور حبیب السیر
بررسی نگاره های جلد اول نسخه خطی حبیب السیر
بررسی نگاره های جلد دوم نسخه خطی حبیب السیر
نسخه خطی مصور احسن الکبار
ویژگیهای نسخه خطی مصور احسن الکبار
بررسی نگاره های نسخه خطی احسن الکبار
در آخر، منابع و مآخذ فارسی و لاتین و فهرست منابع تصویر و نمایه آورده شده.
این کتاب به همت انتشارات سوره مهر (وابسته به حوزه هنری) در 419 صفحه و با شمارگان 2500 نسخه و به قیمت 21000 تومان منتشر شده است.
http://yon.ir/sdDTv🆔 @manuscript
