Basatin

✅ نامه مرحوم قاضی عبدالودود به مرحوم دکتر مختارالدین احمد آرزو:

☆ به تاریخ 14 مارس 1949، ص 501:
" در «کتب خانه مشرقیه» در پتنا نسخه خطی از دیوان رضی ­الدین نیشابوری است. لطفاً ببیند این شعر در دیوان است یا نه؟ اگر هست لطفاً شماره صفحه را بنویسید.

چو رسی بطورِ همّت ارنی بگو و بگذر

که نیرزد این تمنّا به جواب لن ترانی
...............................
☆ نامه مرحوم دکتر مختارالدین احمد به مرحوم قاضی عبدالودود، ص 522، 546

در «ذخیره اَحسَن» [کتابخانه مولانا آزاد در عَلیگَر] مجموعه­ ای است که در آن مخمس افرادی گردآوری شده است که بر غزل قدسی مخمس گفته­ اند. من آن را کپی گرفته­ ام. اسم کتاب «حدیثِ قُدسی» است. گردآورنده: محمد عمر ساکن دهلی. این کتاب در 1857 چاپ شده است. در آن علاوه بر مخمسات شاهزاده­ ها و سلاطین­ زاده­ ها، مخمسات شاعران دیگری هم وجود دارد.

تا امروز نتوانستم درست بفهم که این «قدسی» کیست. به هر حال شاعر مشهور فارسی« قدسی مشهدی» نیست. در هیچ نسخه­ای از دیوان او مخمس وجود ندارد.
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پی نوشت:

* قاضی عبدالودود (1894-1970) نسخه شناس هندوستانی. در زمینه ادبیات فارسی هم مقاله های ایشان به زبان اردو با عنوانِ «فارسی شعر و ادب چند مطالعے» در سال 1995 یکجا منتشر شده است.

* مختارالدین احمد آرزو (1924-2010) استاد عربی "دانشگاه اسلامی عَلیگَر" و نسخه شناس هندوستانی.

* منظور از "کتابخانه مشرقیه" همین است که امروزه "کتابخانه شرق شناسی و عمومی خدابخش" نام دارد.

ترجمه : لیلا عبدی خجسته

♦️منبع، کتاب به زبان اردو، "مکتوبات گوشہ مختارالدین احمد بعنوان : علمی مکتوبات کم و بیش پچاس سال پہلے کے 225 علمی مکتوبات ، غالبیات اور دوسرے موضوعات پر"۔ ترتیب و حواشی: ڈاکٹر مختارالدین احمد۔ناشر درج نہیں ۔ 2000م۔ علی گڑھ۔

🆔 @manuscript

✅ نامه مرحوم دکترمختارالدین احمد به مرحوم قاضی عبدالودود:

به تاریخ 8 آوریل 1948:
«... در مجموعه احسن کتابهای خیلی خوب دیدم: فهرست مخطوطات:
شماره 16 خلاصه دیوان رند؛ شماره 89 تذکره شعرا از مولفی نامعلوم؛ شماره 90 دیوان درد به فارسی؛ شماره130 دیوان درد به اردو؛ دیوا جرا؛ تذکره گل رعنا لچمی نرائن شفیق؛ شماره 175 دیوان سعدالله گلشن؛ تذکرة الشعرا دولتشاه سمرقندی... » (ص 508)

به تاریخ 13 آوریل 1949:
«... در دوران اقامتم در حبیب گنج، بیشتر توجه ام به دو کتاب معطوف شده بود: (وقایع عبدالقادر خانی) و (روزنامچه سید صاحب عالَم مارهَروی)وی از معاصران میرزا غالب دهلوی بود.

فهرست های نسخه های خطی عربی، فارسی و اردو و همچنین فهرست کتابهای چاپی را چندین بار خواندم. کتابهای مختلفی را هم گفتم که نشانم دهند. شماره برخی از نسخه های خطی مهم و نکته های مهم را یادداشت کردم. 99 درصد یقین دارم که دیوان فغان عظیم آبادی آنجا نیست. کسی به شما اشتباه خبر داده است. البته کلیات طالب علی خان عیشی موجود است.

(تحفه سامی) و (تذکره مخزن الغرائب) را هم آنجا دیدم. بیاضی به خطِ صاحب عالَم مارهَروی است که شعرِ (عبدالنبی وکیل شاه ایران در کلکته) در آن است. وی کیست؟

رونامچه صاحب عالَم به فارسی است. به خط بسیار بد و شکسته. چهار سطر آن هم به سختی خوانده می‌شود. روزنامچه‌ ای که در حبیب گنج است از 21 مارس 1853/ 10 جمادی الثانی 1229 هجری شروع و به 20 اکتوبر 1854/ 27 ذی الحجة 1269 هجری ختم می شود. یک جلد این روزنامچه اینجا درکتابخانه لتون است. آن را درآوردم و خواندم. تمام کتابخانه خبر ندارند که این، چه چیزی است. شنیده ام که چندین جلدِ آن در مارهَره نگهداری می شود.  کار کردن بر روی این روزنامچه بی اندازه مفید است. اگر عمیق مطالعه شود، اوضاعِ ادبی و اجتماعیِ آن دوره معلوم می شود. وقایع عبدالقادر خانی را به طور ویژه مطالعه کردم... » (ص 523-524)
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
🟣پی نوشت: 

* قاضی عبدالودود (1894-1970) نسخه شناس هندوستانی. در زمینه ادبیات فارسی هم مقاله های ایشان به زبان اردو با عنوانِ «فارسی شعر و ادب چند مطالعے» در سال 1995 یکجا منتشر شده است. 

* مختارالدین احمد آرزو (1924-2010) استاد عربی "دانشگاه اسلامی عَلیگَر" و نسخه شناس هندوستانی. 

* شاه عالَم مارهَروی (1211- 1288 هجری)

* سید احسن مارهَروی (1876- 1941) استاد گروه اردو "دانشگاه اسلامی عَلیگَر" بود که بلافاصله پس از درگذشت وی کتابخانه اش که شامل نسخه های خطی اردو، عربی و فارسی بود به دانشگاه اهدا شد.‌

ترجمه و تنطیم : لیلا عبدی خجسته

♦️منبع، کتاب به زبان اردو، "مکتوبات گوشہ مختارالدین احمد بعنوان : علمی مکتوبات کم و بیش پچاس سال پہلے کے 225 علمی مکتوبات ، غالبیات اور دوسرے موضوعات پر"۔ ترتیب و حواشی: ڈاکٹر مختارالدین احمد۔ناشر درج نہیں ۔ 2000ء۔ علی گڑھ۔

🆔 @manuscript

✅ نامه مرحوم دکتر مختارالدین احمد به مرحوم قاضی عبدالودود:

به تاریخ 13 آوریل 1948: 

"... درباره عبدالقادر خان غمگین اگر اطلاعات دیگری به دست آید، انشاءالله مقاله ای خواهم نوشت. شعرهایِ زیادی به فارسی و اردو از او دیدم که نوشته ام. آنها را به پَتنا می آورم و به شما نشان می دهم..." (ص 525)

"در مجموعه ای این چند شعر فارسی به خطِ مولف است. لطفاً آگاه بفرمایید که شاعر کیست؟
به فضل خالقِ نور و ظلام و لیل و نهار / جبینِ بختِ تو گردید مطلعِ انوار/
نهالِ عیش و طرب گشت و بار آورد/
گُلِ مراد شگفت ... برخوردار/  
به سابعِ رضما رو نمود و ماه و می/
هلال عید سزد مهر قدر او گهوار/
خرد به سال ولادت بگفت این فرزند/
به گوش هوش دل ... شمار... " (ص 529)

"در آخرِ یک نسخه خطیِ محیطِ اعظم [تالیفِ] عبدالقادر بیدل دو سه غزلی «لمحرّره» نوشته شده است. این از بیدل نیست:
شدی چون مِهر تابان آسمانِ من زمینِ خود/
اگر گُل صبحدم دو سجده بگزرد جبینِ خود.

از تخلصِ مقطع این طور معلوم می شود که «بیرنگ» نوشه شده است. شاعری با تخلص«یکرنگ» داریم. آیا شاعری با تخلص «بیرنگ» هم است؟ البته «نیرنگ» هم می توان خواند. تمام نسخه خطیِ «محیط اعظم» به خطِ خودِ اوست". (ص 529)

"نسخه خطی از «تذکره عقد ثریا» [تالیفِ] شیخ غلام همدانی مصحفی را دیدم که به خطِ خیالی رام نوشته شده است. با این نسخه خطی می توان اشتباهاتِ تصحیحِ مولوی عبدالحق را برطرف کرد. اگر مولوی عبدالحق دوباره بخواهد آن را منتشر کند، می تواند شعرهایِ فارسی را که حذف کرده بود به کمکِ  این نسخه خطی انجام دهد". (ص 529)
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖

پی نوشت:     

* قاضی عبدالودود (1894-1970) نسخه شناس هندوستانی. در زمینه ادبیات فارسی هم مقاله های ایشان به زبان اردو با عنوانِ «فارسی شعر و ادب چند مطالعے» در سال 1995 یکجا منتشر شده است. 

* مختارالدین احمد آرزو (1924-2010) استاد عربی "دانشگاه اسلامی عَلیگَر" و نسخه شناس هندوستانی. 

* نقطه چین ها را مختارالدین احمد ارزو گذاشته است.

* "عقد ثریا" به تصحیح: مولوی عبدالحق، انجمن ترقی اردو، اورنگ آباد، هندوستان، 1934۔

* معتبرترین تصحیح "عقد ثریا" از: دکتر شهاب الدین ثاقب است، مسلم ایجوکیشنل پریس، علیگر، هندوستان، 2012۔

ترجمه و تنطیم : لیلا عبدی خجسته

♦️منبع، کتاب به زبان اردو، "مکتوبات گوشہ مختارالدین احمد بعنوان : علمی مکتوبات کم و بیش پچاس سال پہلے کے 225 علمی مکتوبات ، غالبیات اور دوسرے موضوعات پر"۔ ترتیب و حواشی: ڈاکٹر مختارالدین احمد۔ناشر درج نہیں ۔ 2000ء۔ علی گڑھ۔

🆔 @manuscript