گنجینه مکتوب

از طهران تا عکا
بابیان و بهائیان در اسناد دوران قاجار
عباس امانت، فریدون وهمن
@litera9
این کتاب شامل بخشی از تاریخ دوران اولیّه‌ی نهضت بابی و بهائی بر اساس بیش از هفتاد سند دولتیِ دوران قاجاریه است که بخش بزرگی از آن برای نخستین بار انتشار می‌یابد.
اسناد این کتاب نیم قرن تاریخ پرنشیب و فراز این نهضت را از زمان مهاجرت ناخواسته‌ی گروهی از بابیان به بغداد در سال ۱۸۵۳ تا تبعید نهایی آنان به عکا در فلسطین در سال ۱۸۶۹ در بر دارد. این اسناد از جانبی گویای شواهدی از هراس و سو‌ءظن ناصرالدین‌شاه و مقامات دولتیِ ایران نسبت به این گروه است و برای نخستین بار چگونگی مبارزه‌ی دولت ایران را با این نهضت در این دوره آشکار می‌سازد. دولت ایران که می‌کوشید ارتباط رهبران برجسته‌ی این نهضت را با پیروان بابی ایشان در ایران قطع کند، سرانجام با کمک دولت عثمانی موفق شد تا بابیان را از بغداد به ادرنه و سپس به قلعه‌ی نظامی عکا در سرزمین فلسطین تبعید نماید.
اسناد این کتاب همچنین گویای پویایی درونی این آیین نیز هست و می‌نماید که چگونه اختلاف نظر در رهبری بین بهاء و برادر ناتنی‌اش موجب شکافی ژرف در این نهضت شد ...

اش به هیچ کس برای مشروعیت‌اش نیازمند نبوده است. در ایران زمانی که این ایده وارد ادبیات سیاسی می‌شود، تضادهای عمیقی در جامعه سیاسی و یا در تفکر سیاسی شیعه ایجاد کرد، چرا که از یک سو قدرت را در نبود امام معصوم غصب شده می‌دیدند، و از سوی دیگر، آن قانون نانوشته‌ای که توازنی بین علمای دین و حاکمان ایجاد کرده بود، آن پیمان و توازن از بین می‌رفت. به تدریج در عصر پسامشروطه، دولتی به نام دولت مدرن آمد و ما می‌بینیم که در دوران رضاشاه و محمدرضاشاه یکی از درگیری‌های شدید بین نهاد دین و نهاد دولت در جامعه ایران معاصر شکل گرفت و در ادامه باعث تلاطم بسیاری شد. اساساً انقلاب اسلامی در ایران یکی از ریشه‌ها یا مولفه‌های اصلی‌اش تضاد و تنازعی بود که بین نهاد دین و نهاد دولت ایجاد شد. از درون این منازعات بود که انقلاب اسلامی و مسئله جمهوری اسلامی زاییده شد. برای کسب مشروعیت در داخل نظام سیاسی ایران به جای اینکه یک قانون نانوشته‌ای بین نهاد دین و دولت ایجاد شود از اساس هم دولت دینی شده و هم دین هم به گونه‌ای دولتی می‌شود. یعنی آن شکافی که در درازای تاریخ تشیع بین نهاد دین و نهاد دولت برپایه مفهوم غصب ایجاد شده بود با تز ولایت فقیه این حداقل در منظر تئوریک پر می‌شود.

در حال حاضر با توجه به دیدارهایی که مقام‌های دولتی با مراجع و متولیان دین ترتیب داده‌اند، آیا می‌توان جنس این دیدارها را به نوعی ترمیم رابطه بین نهاد دین و دولت دانست؟
این شکاف‌ها حداقل در مقام تئوریک یا نظری از میان رفته است. ولی واقع امر این است که جامعه روحانیت ایران یا جامعه دینی ایران مشخصه‌های اصلی‌اش مراجع دینی هستند. حوزه علمیه تشیع پیش از شکل‌گیری تئوری ولایت فقیه شکل گرفت. از این رو هر کدام از این حوزه‌ها به دلایلی ممکن است تعبیر خاصی از مفهوم دین دولتی و دولت دینی داشته باشند و مفهوم غصب را به انحاء مختلف تفسیر کنند. مسئله دیگری نیز وجود دارد. جایگاه ولی‌فقیه به جنبه کاریزمایی شخص نیز وابسته است. اساساً دین دولتی یا دولت دینی یا حاکمیت دینی ارتباط وثیقی با مفهوم کاریزما پیدا می‌کند. یعنی اگر کاریزمای رهبر بالا باشد مخالفان سنتی و مخالفان حاکمیت دینی یا موافقان حاکمیت دینی به انحاء مختلف به بازتعریف رابطه خودشان می‌پردازند. در این وضعیت اینکه دیدارهایی از سوی مقام‌های دولتی با مراجع و علمای قم صورت می‌گیرد؛ یک قسمت آن سیر طبیعی است که دولت‌ها سعی بر آن دارند اهتمام خود را به حوزه نشان دهند. چون به هر کدام از این بیوت مراجع از منظر جامعه شناختی هسته‌های مقاومت هستند. مقاومت علیه تفکر ضد دینی. یا اینکه هسته‌هایی هستند همراه با شبکه ارتباطی در سراسر کشور و در بعد وسیع‌تر حتی در سراسر جهان تشیع. بیوت علما یک مسئله دینی یا فقط یک کانون دینی نیست، بلکه شبکه‌های ارتباطی وسیعی است. چنانچه هر دولتی در جمهوری اسلامی ارتباط تنگاتنگی با این بیوت پیدا کند، می‌تواند از شبکه‌های ارتباطی آنها برای پیشبرد اهداف سیاسی بلند مدت خودش در نظام و بعداً در جهان تشیع و حتی در جهان اسلام استفاده کند.

آیا می‌توانیم ماهیت و مضمون این دیدارها را اینگونه تفسیر کرد که نهاد دولت علاوه بر پشتوانه اجتماعی نیاز به کسب مشروعیت از نهاد دین را دنبال می‌کند؟ آیا این مسئله می‌تواند برای دولت یک احساس نیاز تلقی شود؟
دولت در مقام نظر، نیازی به آن ندارد؛ چرا که اساساً حاکمیت در ایران دینی است. از این رو شکافی بین حاکمیت و نهاد دین وجود ندارد. اما در مقام عمل اساساً به این شبکه‌های ارتباطی مراجع و قدرت نفوذ و قدرت مشروعیت‌سازی شبکه‌ها مراجع نیازمند هستند. در مقام نظر، روشن است که بین این دو نهاد، دوگانگی دیده نمی‌شود. اما در مقام عمل و از منظر جامعه‌شناختی یک مفهوم رقابت وجود دارد. رقابت در شبکه‌های ارتباطی تعریف می‌شود و مراجع با تمامی تشریک مساعی که ممکن است در بین‌شان وجود داشته باشد، اما در اداره شبکه‌های ارتباطی خود مستقل رفتار می‌کنند. یعنی شبکه‌های ارتباطی مراجع به صورت همگرا رفتار نمی‌کنند، چرا که علما مشرب‌های فکری گوناگونی دارند. افراد، سازمان یا نهادهایی که زیر مجموعه هر کدام از این مراجع تعریف می‌شوند، شبکه‌های ارتباطی خودشان را دارند. جالب است که چون مسئله بیوت علما از یک منظر ربط وثیقی با نهادهای اقتصادی دارد؛ چراکه وجوهاتی به علما داده می‌شود و باید مشخص شود که این وجوهات چگونه و کجا سرمایه‌گذاری می‌شوند. روش صرف آنها در نهادهای حوزوی نیز باید روشن باشد.از سویی باید متوجه باشند که هزینه‌کردن این وجوهات هیچ تلاقی با عملکرد نهادهای دولت نداشته باشد؟ در کل یک تقسیم‌کاری بین این دو نهاد می‌گیرد.

آیا می‌توان این دیدارها را ترمیم گسستی ارزیابی کرد که بین دولت گذشته و مراجع (نهاد دین) وجود داشت؟
در دولت گذشته یک حالت انتخاب‌گری هم در نوع ارتباطی که آنها با علما داشتند، می‌توان مشاهده کرد. دولت گذش

ته همه مراجع را طرف مذاکره خودش قرار نمی‌داد.در آن زمان دولت با مراجع مشخصی دیدار و حشر و نشر داشت. دولت روحانی که البته خودش هم یک روحانی است، اساساً مشی متفاوتی را دنبال می‌کند. این دولت سعی کرده که با طیف‌های مختلفی از مراجع و علما دیدار و رایزنی کند. دولت روحانی با مشکلاتی که از گذشته برایش به یادگار مانده است و همچنین مشکلاتی که در آینده با آن روبه‌رو خواهد شد، نیاز به همگرایی سیاسی و عقیدتی با علما دارد. این مسئله البته دلیل مهمی دارد و آن این است که مخالفان دولت از جمله اهرم‌هایی که در طول این سال‌ها از آن علیه دولت استفاده کرده‌اند، تهییج روحانیت و برانگیختن علما علیه دولت بوده است. انتخابات سال آینده ریاست جمهوری نیز از جمله مواردی است که دولت در نظر گرفته است و این دیدارها را به مثابه شبکه‌های ارتباطی برای جذب رأی دهندگان سنتی و سطوح سنتی جامعه در نظر گرفته است.

قرار بود در سال 2014 این اثر دکتر مدرسی طباطبایی با عنوان
اسلام شیعی میراثی از خاندان پیامبر (ص)
توسط انتشارات ONEORLD به چاپ برسد.
دکتر مدرسی درباره این کتاب توضیحاتی دادند که بخشی از آن را در اینجا نقل می کنم:
کتاب تنها دسته بندی تعالیم تشیع امامی است در مسائل اخلاقی و معنوی ، و الگویی که آن مکتب برای یک جامعه پاک مؤمنانه و عادلانه دارد و انسانیتی که به وجود می آورد و تمدن و فرهنگی که برای جهان پیشنهاد می کند - چیزهایی که امروز نقطه تمرکز مذاهب زنده جهان در معرفی خویش است - و اصلاً و ابداً کاری به مسائل تاریخی و کلامی و فرقوی ندارد . بنده این کتاب را مانیفست گرایش عقلانی در فکر شیعی می دانم و فکر می کنم اگر استادم مطهری و استاد او آیت الله بروجردی بودند از این کتاب خرسند می شدند هر چند اکثر معاصرین شاید اصلاً نفهمند عقلانیت خوردنی است یا پوشیدنی .
این کتاب با استفاده از حدود 2000 کتاب قدیم و جدید نوشته شده و در درجه اول در معرفی مذهب تشیع به زبان انگلیسی برای خوانندگان غیرشیعی است.
اما متاسفانه به دلیل برخی حواشی اتفاق افتاده پیرامون کتاب مکتب در فرآیند تکامل، سبب شد تا این اثر روانه بازار نشود.
بنده در مکاتبه ای که با دکتر مدرسی داشتم نکاتی را فرمودند که در ادامه خواهم آورد.
@ganjinemaktoob

ميرزا جعفرخان مشيرالدوله از رجال نامي دربار محمدشاه و
ناصرالدين شاه بوده است. وي پس از ميرزا تقي وزير تبريز بود درسال 1230 از دربار فتحعلي شاه براي تحصيل مهندسي به انگلستان رفت و در خاتمه تحصيل به ايران بازگشت و وارد خدمات دولتي شد در 1252 سفير كبير ايران در استانبول شد و تا 1260
در اين ماموريت بود و در ضمن با نمايندگان بعضي از دول اروپا كه در استانبول
بوده اند عهد نامه هاي چند امضاكرده از آن جمله عهدنامه اي با دولت بلژيك در
1257 وعهد نامه اي با اسپانيا ودر 1260 او را مامور كردند كه عضو كميسيوني
كه مامور جلب رضايت ايران از كشتار اتباع ايران كه در 1259 كه دركربلا
كشته شده بودند باشد ولي به واسطه كسالت اين ماموريت را نتوانست انجام دهد
و در تبريز بستري شد و ميرزا تقي خان اميركبير كه در آن زمان وزير نظام بود
به جاي او به ارزروم رفت . سپس در 1264 در جلوس ناصرالدين شاه با ميرزا تقي
خان اميركبير مامور تهيه وسايل عزيمت شاه از تبريز به تهران شد و در همان زمان
نماينده ايران در كميسيون تعيين سرحد ميان ايران و عثماني شد و اين كتاب را
در همان ماموريت نوشته است . در 1275 به رياست دارالشوراي دولتي برقرار شد و
در 1277 به سفارت فوق العاده مامورلندن شد و در بازگشت از آن سفر متولي آستان
قدس رضوي گشت و در همانجا در حدود سال 1282 درگذشت . اين كتاب را مولف
در بازگشت از آن سفر در تهران تاليف كرده و در آن مشاهدات خود و نتيجه
اقدامات خويش را با ذكر دعاوي دولت ايران بتفصيل بيان كرده است
در ادامه این پست کهن‌ترین دستنویس این اثر به تاریخ 1232 تقدیم میشود.
@aaadab1397farhang
👇🏻👇🏻👇🏻👇🏻

از طهران تا عکا
بابیان و بهائیان در اسناد دوران قاجار
عباس امانت، فریدون وهمن
@litera9
این کتاب شامل بخشی از تاریخ دوران اولیّه‌ی نهضت بابی و بهائی بر اساس بیش از هفتاد سند دولتیِ دوران قاجاریه است که بخش بزرگی از آن برای نخستین بار انتشار می‌یابد.
اسناد این کتاب نیم قرن تاریخ پرنشیب و فراز این نهضت را از زمان مهاجرت ناخواسته‌ی گروهی از بابیان به بغداد در سال ۱۸۵۳ تا تبعید نهایی آنان به عکا در فلسطین در سال ۱۸۶۹ در بر دارد. این اسناد از جانبی گویای شواهدی از هراس و سو‌ءظن ناصرالدین‌شاه و مقامات دولتیِ ایران نسبت به این گروه است و برای نخستین بار چگونگی مبارزه‌ی دولت ایران را با این نهضت در این دوره آشکار می‌سازد. دولت ایران که می‌کوشید ارتباط رهبران برجسته‌ی این نهضت را با پیروان بابی ایشان در ایران قطع کند، سرانجام با کمک دولت عثمانی موفق شد تا بابیان را از بغداد به ادرنه و سپس به قلعه‌ی نظامی عکا در سرزمین فلسطین تبعید نماید.
اسناد این کتاب همچنین گویای پویایی درونی این آیین نیز هست و می‌نماید که چگونه اختلاف نظر در رهبری بین بهاء و برادر ناتنی‌اش موجب شکافی ژرف در این نهضت شد ...

@litera9
دکتر ابراهیم مدرسی
(زاده ۱ آذر ۱۲۹۷ - درگذشته شهریور ماه ۱۳۸۶) نویسنده، مترجم و روزنامه‌نگار شهیر ایرانی بود
وی پژوهش‌های زیادی دربارهٔ تاریخ ایران داشت و یکی از روزنامه‌نگارانی بود که با لئونید برژنف و مارشال دو گل مصاحبه کرد. او همچنین رویدادهای شهریور ۱۳۲۰ را به چشم خود دیده بود و در دادگاه دکتر محمد مصدق نیز حضور داشت.
دکتر ابراهیم مدرسی فرزند دکتر «سیدحسین مدرسی»، در ۱۲۹۷ در قائن متولد شد. تحصیلات خود را در دبستان و دبیرستان شاهرضای مشهد انجام داد و از دبیرستان دارالفنون تهران دیپلم گرفت و وارد دانشکده ادبیات تهران شد و دوره سه ساله دانشکده مزبور را به پایان رسانید و لیسانس گرفت. چند سال بعد تحصیلات خود را در دانشکده ادبیات ادامه داد و سرانجام دکتر در ادبیات فارسی شناخته شد. وی از نوجوانی سودای نویسندگی داشت و از این رو بعد از شهریور ۱۳۲۰ نویسندگی را آغاز نمود و سرانجام سردبیر مجله ترقی شد. مجله ترقی در آن ایام از مطبوعات جنجالی و پرسرو صدا و متنوع بود و طرفداران زیادی داشت. مدرسی در این مجله تلاش زیای کرد و آن را به اوج رسانید و بزرگترین تیراژ را در آن زمان بدست آورد. داستان‌هایی که توسط مدرسی در مجله نوشته می‌شد، خواهان زیادی داشت و بعضی از آن‌ها به صورت کتاب چندین بار منتشر گردید.
دکتر مدرسی هم‌زمان با کار نویسندگی به استخدام در وزارت دارائی درآمد و مشاغل مهمی را در طول خدمت خود در وزارت دارائی بدست آورد. از مشاغل وی می‌توان بازرسی دولت در بنگاه داروئی، نمایندهٔ وزارت دارائی در شورای راه‌آهن، مدیر کل نظارت بر مؤسسات اقتصادی را نام برد. عضویت شورایعالی بانک رفاه کارگران و عضو هیئت مدیره و قائم‌مقامی بانک رهنی ایران از دیگر مشاغل وی می‌باشد.
دکتر مدرسی در حزب مردم فعالیت داشت و از این رو در دوره بیست و دوم مجلس شورای ملی از طرف حزب مزبور کاندیدای نمایندگی از تربت حیدریه گردید و سرانجام به وکالت مجلس انتخاب شد. در مجلس یکی از سخنگویان حزب مردم بود مخصوصاً به هنگام طرح بودجه دولت ایراداتی به طرز حکومت امیرعباس هویدا می‌گرفت. در هر حال در ادوار بعد نتوانست رضایت دولت را جلب کند و پس از انقضای مجلس بیست و دوم، به وزارت دارایی بازگشت.
وی در سرانجام در شهریور ۱۳۸۶ در سن ۹۰ سالگی در منزلش درگذشت.
وی نزدیک به ۲۰ اثر تاریخی از خود به جای گذاشت مانند «عروس مدائن»، «پنجه خونین»، «عشق و انتقام»، «ترکان خاتون»، «پیک آجل» و «دختر قفقاز».

@litera9
مجموعه‌ی حاضر مشتمل بر شرح و معرفی اصطلاحات، اشخاص، اماکن، اقوام و احزاب و گروه‌های مختلف تاریخ ایران از دوره‌ی اساطیری تا عصر پهلوی است. جلد نخست از این مجموعه دربردارنده‌ی حرف “آ” تا حرف “الف” بوده با “آیینه‌ی گیتی‌نما” آغاز می‌شود و به “ایویس روتریم گاه” ختم می‌گردد.
برای عموم افرادی که به تاریخ ایران علاقه‌مندند و به خصوصی دانشجویان تاریخ که در دانشگاه‌های ایران، تحصیل می‌کنند یک فرهنگ تخصصی تاریخی با موضوع ایران کاری قابل نگرش و ضمیمه‌ای است بر کتاب‌های دیگر تاریخ ایران.
باید متذکر شد که کتاب‌های فرهنگ جزء منابع مطالعاتی مرجع تلقی می‌شوند، یعنی آن دسته از کتب که در قفسه کتابخانه ها جای می گیرند، در محلی نزدیک و قابل دسترسی جهت رفع نیازهای موردی هستند.
فرهنگها کلید واژه‌هایی هستند که درهای بسته را باز می‌کنند و هرچه دامنهٔ مطالعات وسیع‌تر و هدفمندتر باشد لزوم تألیف فرهنگهای گوناگون و تخصصی بیشتر احساسی می‌شود.
ایدهٔ آماده سازی یک لغتنامه که دورهٔ خاصی از تاریخ را تحت پوشش فرار داده اطلاعات عمومی و معین خاصی را برای برخی جنبه‌های تمدن بشری فراهم می‌نصابد که این یک منبع ارزشمند می‌باشد.
در این فرهنگ که فرهنگ توصیفی ایران از آغاز دورهٔ اساطیری تا پایان عصر پهلوی را شامل می‌شود اشاره به اماکن، اشخاص، اصطلاحات، جغرافیای تاریخی و رجال پرداخته شده است. بعضی از افراد به حوزه‌های موضوعی و جغرافیای منفال تواریخ دیگر تعلق دارند، اما به نوعی چون با گذشته در ارتباط بوده و یا ذیل تاریخ ایران محسوب می شوند.
در این راستا می توان تاریخ اموی و عباسی را به عنوان مثال ذکر کرد که این تواریخ را باید در تاریخ کشورهای اسلامی پی گرفت، اما تاریخ ایران پس از اسلام تا دورهٔ مغول، به لحاظ اثرگذاری و اثرپذیری به شدت با این دو دولت مرتبط است.

درباره غلو در تاریخ تشیع

معمولا محققانی که روی سابقه غلو در اندیشه شیعی خیلی مانور می دهند تقیه ورزی امامان را در ارتباط با باورهای غالیانه چنین تفسیر می کنند که ائمه طاهرین با اصل اندیشه های غلات در میان اصحاب خود مخالفتی نداشته بلکه با افشای اسرار که در این کانتکست مقصود عقاید غالیانه امامان است مخالفت می کردند. به نظرم در اینجا یک خطای عظیمی صورت می گیرد: دست کم برای دو امام باقر و صادق (ع) در مدینه شرایط اساسا به گونه ای نبود که دعاوی غلات شیعی اگر از سوی امامان و یا حتی اصحاب شنیده می شد از سوی فضای مذهبی کلی حاکم بر مدینه و حجاز تحمل شود. مدینه محیط کوچکی بود که در آن اگر امامان شیعه دعاوی مشابه با دعاوی غلات شیعی کوفه را ابراز می کردند حتما با واکنش منفی وسیع از سوی تابعین و اهل العلم مدینه و کسانی مانند مالک بن انس و طبقه مشایخ او مواجه می شدند. در حالی که می بینیم رفتار آنان با این دو امام کاملا متفاوت بوده است (و حتی با امام موسی بن جعفر). از محضر امامان حدیث می شنیدند و کمال احترام را برای آنان قائل بودند. هیچگاه در اسناد مسلمی که از آن دوره در اختیار داریم حتی مخالفان شیعه و یا خلافت اموی و یا عباسی این دو امام را متهم به عقاید غلات شیعی نکرده اند. باری در کوفه عصر امام صادق باورهای غالیانه شیعی در همان زمان مجال طرح داشت و طبعا پیشوایان غلات عقاید خود را به امامان شیعه نسبت می دادند اما در همین مورد هم باید توجه داشت که این باورهای غالیانه در فضای اهل علم کوفه و محیط اهل حدیث آن و محیط فقیهانی مانند ابن ابی لیلا و ابو حنیفه پژواکی نداشت. فضای مذهبی رسمی کوفه حتی اگر با دو امام باقر و صادق موافقت مذهبی و فقهی نداشت باری هیچگاه در ادبیات آنان اشاره ای به این نرفته است که آنان این دو امام را به عقایدی همسان با عقاید غلات شیعی متهم کنند. برعکس فضای علمی کوفه از میان شیعیان زیدی و اهل حدیث و حتی اهل رأی احترام خاصی برای این دو امام قائل بود.

فضای شیعی حاکم بر روایات فقهی منقول از دو امام باقر وصادق که در کافی کلینی و آثار فقهی دیگر روایت شده به گونه ای است که قبول اصالت آنها با قبول اصالت بسیاری از روایاتی که غلات شیعی از آنان نقل کرده اند سازگار نیست. محقق امروزی نمی تواند اصالت هر دو دسته روایات را همزمان تحت عناوینی مانند تقیه و سیاست کتمان و پنهانکاری مطرح کند.

بخشی از مقاله امداد توران:
👈 سیمای تشیع اعتدالی در نگاه مدرسی طباطبایی
دکتر مدرسی در کتاب مکتب در فرایند تکامل طرحی دیگر درانداخته و اصالت تاریخی را از آن تشیع عقلانی دانسته است. ⭕ در نظر وی شیعیان اصیل و بهرمند از تعلیم و تایید امامان، همان شیعیان اعتدالی اند که امامان را علمای ابرار می­ دانستند و مقامات فوق طبیعی را از ایشان نفی می­ کردند. ⭕ در مقابل ایشان غالیان صف آرایی کرده بودند. وی دو گونه از غالیان را از هم باز می شناسد: غلات طیاره و غلات مفوضه. غلات طیاره طبق تعریف خودنهاده مدرسی کسانی اند که قائل به الوهیت اهل البیت علیهم السلام بودند. در مقابل، غلات مفوضه بی آنکه الوهیت اهل البیت را بپذیرند، دعوی واگذاری تدبیر امور عالم به اهل البیت بر زبان جاری می کردند. به نظر وی ابوالخطاب محمد بن ابی زینب اندیشه غلات طیاره را چنین جمع بندی کرد که روح خدا در مقام تنزل به شکل امام صادق علیه السلام تجسم یافته و به صورت اله روی زمین ظهور یافته است. متن سخن او در کتاب مکتب در فرایند تکامل چنین است: 🔸 «غلات مفوضه معتقد بودند که پیامبر و ائمه(ع) اولین مخلوقات خداوندند که مستقیما توسط خدا و از ماده­ای متفاوت از سایر بشر آفریده­شده­اند و خداوند تدبیر عالم را به ایشان واگذار کرد و ایشان علاوه بر سلطه بر تکوین بر تشریع نیز ولایت دارند که می­توانند حلالی را حرام کنند یا حرامی را حلال کنند».🔸 اسناد این مجموعه­ از اعتقادات به غلات مفوضه که مدرسی صورت داده گذر از گردنه های صعب العبوری را می طلبد: نخست باید کسانی را تفویضی نام گرفته اند بازشناخت و برشمرد؛ ثانیا باید به مجموعه باورهایشان واقف شد؛ و ثالثا باید نشان داد که این مجموعه از باورها قلمرو اختصاصی مفوضه بوده و امامیان راست باور سهمی در آن نداشتند. ❗ به گمانم دست کم گردنه اخیر بن بست است؛ چرا که با کندوکاوی سریع می توانیم دریابیم که جمعی از امامیان راست باور و غیر متهم به تفویض برخی از آموزه های مندرج در این مجموعه نظیر مخلوق اول بودن اهل البیت را باور داشتند.
❗


⭕ به هر روی، به نظر مدرسی جریان اصیل و اعتدالی امامیه به مقابله با غالیان برخاست. اصحاب این جریان بر آن بودند که امام مفترض الطاعه، جانشین پیامبر و منصوص و معصوم است؛ لکن ادعای آفرینش ویژه امامان از طینتی خاص و اسناد علوم فوق طبیعی و جایگاه والای کیهان شناختی به ایشان روا نیست.
به روایت مدرسی جریان غالیانه و جریان علمای ابرار دوشادوش هم پیش می رفتند تا آنکه بعد از شهادت امام رضا علیه السلام بر سر چگونگی علم امام جواد نزاعی درگرفت. با نشستن غبار این نزاع فکری معلوم شد که گروه یا جریانی که علم امامان را الهامی و نه صرفا موروثی می داند بر جریان مقابل غلبه کرده است. پیروزی این جریان در این مورد خاص چراغ سبزی بود به مجموع اعتقادات غالیانه تا از همینجا وارد فضای عمومی جامعه شیعه شود و ایشان را منقاد خود کند.
بدین ترتیب مفوضه که تا اوایل قرن سوم در حاشیه جامعه امامیه بودند در اواسط این قرن برای خود جایی در متن پیدا کردند. به گفته وی دانشمندان حوزه قم تا پایان قرن چهارم با حدت و شدت با اندیشه مفوضه مقابله کردند و با انتساب هر گونه وصف فوق بشری به ائمه سخت برخورد کردند. با این حال مفوضه به تدریج از دو مسیر کلامی و روایی وارد جریان اصلی امامیه شدند و اندیشه امامیه را بازسازی کردند و جریان اعتدالی و علمای ابراری را کنار زدند. مدرسی برآن است که مفوضه با ریاست مفضل بن عمر جعفی شکل گرفت و در ادامه محمد بن سنان زاهری جانشین ایشان شد.
⭕ همینجا اضافه کنم که تعبیر جانشین که در سخن ایشان بار دلالتهای فرقه شناسانه را بر دوش می کشد. بدگمانی نیست اگر گمان کنیم که کاربرد این تعبیر برای القای این فکرت است که فرقه ای در کار بود و بنیانگذار و جانشینی از بهر آن.⭕  
بر اساس دانش و کاوش ناقص من در منابع رجالی و روایی ما چیزی به عنوان «جانشین مفضل» برقلم صنع نرفته است. اصولا محمد بن سنان محدث پرحدیثی بوده که روایات او از جمله در احکام فقهی حتی توسط راویان غلو ستیز قمی پذیرفته و نقل شده است. دسته بندی مدرسی از امامیان نخستین در دو دسته غالیان و اعتدالیان خلاصه نمی گردد؛ وی به ایجاز تمام از گروهی دیگر سخن می گوید بی آنکه انبان سخنش را به تمامه بازگشاید. به گفته او این گروه که بدنه اصلی جامعه شیعه بودند تقریبا در میانه آن دو گروه قرار داشتند. این گروه امامان را انسان های والایی می دانستند که به طور اخص مشمول فیض و برکت و عنایت الهی بوده اند و به لحاظ طبیعت خود با انسانهای عادی فرق می کردند ولی نه به آن صورت غلوآمیز که مفوضه می گفتند. به باور این گروه، اهل البیت منشا برکات خداوندند و وجود آنها واسطه بسیاری از فیوضات حق است بی آنکه ایشان در کارهای خداوند مانند خلق و رزق تصرفی داشته باشند. اندرآوردن گروه سوم به میانه آن دو گروه پرسشهای تاکنون بی پا

کتاب

رابطه دین و دولت در ایران : وضعیت تشیع متأخر

نویسنده: کنجی کورودا

تاریخ چاپ: 2015 م

مکان چاپ: ژاپن

خلاصه: این کتاب به بررسی رابطه دین و دولت در ایران بعد از انقلاب می‌پردازد.

@movarekhan

پیشگفتار

بخش 1.

یکم: این کتاب دو سؤال را روشن خواهد کرد:

یک: فقهایی که در طول تاریخ در زندگی دینی مردم اثرگذار بودند، بعد از انقلاب اسلامی چگونه نقش سیاسی مهمی پیدا کردند و اعمال دینی مردم ایران پس از انقلاب چگونه تحت تأثیر قرار گرفت؟

 دوم: در موضوع سیاست، ظهور دولت اسلامی چگونه در محافل دینی تأثیر گذاشته است؟

بخش 2. این بخش به ساختار قدرت جمهوری اسلامی مربوط است. در این بخش، به تحول سیاسی ایران در مدت 34 سال بین سال‌های 1979 ـ 2013 م. توجه می‌شود.

در زمان امام خمینی (ره) حزب جمهوری اسلامی که از طرفداران او بود، احزاب دیگر را در رقابت سیاسی بیرون کرد، اما در عین حال در درون آن حزب رقابت جدیدی به وجود آمد. این رقابت جدید خاستگاه دو دست بندی امروز "اصلاح طلبان" و "محافظه کاران" شد.

در زمان آیت الله خامنه‌ای، دسته‌بندی درون حکومت پیچیده‌تر شد. بعد از انتخابات چهارم و پنجم مجلس، با وجود این که در این مدت به وسیله هاشمی رفسنجانی با کشورهای غربی روابط مصالحه‌آمیز شد، اما کمبود نخبگان و مسائل اقتصادی هشدارآمیز شد، با این وجود محافظه‌کاران با انتقاد به رئیس جمهور کشور، به تدریج غالب شدند.

پس از این، اصلاح طلبان در میان مردم شهرها پشتیبانی شدند و در انتخابات مجلس ششم پیروز شدند. ولی با ریاست‌جمهوری خاتمی به علت آشوب دانشجویان در سال 1997، حرکت اصلاح‌طلبان راکد شد. با انتخابات مجلس هفتم "اصول گرییان" پیروز شدند و پس از آن احمدی نژاد رئیس کشور شد. بعداً به علت ناکامی اداره مجلس، انزوای جامعه بین المللی و بدتر شدن تورم، حمایت از اصول گرییان کم شد. بعد از انتخابات دهم ریاست جمهوری، جنبش سبز واقع شد. در نتیجه، ارتباط مسئولان و مردم خدشه‌دار شد. در انتخابات یازدهم ریاست‌جمهوری، حسن روحانی از "محافظه کاران" با مشی اصلاح‌طلبی انتخاب شد.

بخش 3. انتقاد به پژوهش‌های سابق: قبلاً هنگام مطالعه دولت‌های خاورمیانه، "اقتدارگرایی" را یک کلیدواژه می‌دانستند. اما این نظریه بعد از جنبش "بهار عربی" ـ که هیچ پژوهشگری این جنبش و نتیجه‌اش را پیش‌بینی نکرده بود ـ به تدریج نسخ شد. اما نویسنده به علت این که در ایران این نظریه ادامه یافت، به نسخ این نظریه شک دارد.

بخش 4. "محافل دینی" به عنوان نقطه اصلی نظریه:
@movarekhan

نویسنده برای مطالعه حکومت اسلامی ایران، به محافل دینی ایران (یعنی حوزه علمیه) توجه می کند. حوزه در ایرانِ متأخر فقط مدرسه نیست، بلکه شبکه متحد علمی است که از تعدادی مدرسه ترکیب می‌شود. این محافل دینی از قرن نوزدهم م. در سیاست ایران نقش مهم داشته‌اند. تاکنون افراد بسیاری به فعالیت‌های حوزه علمیه توجه کرده‌اند، ولی ارتباط بین حوزه و دولت ایران به طور کافی روشن نشده است. علاوه بر این در میان چند مطالعه درباره ارتباط حوزه و دولت، درباره اهمیت حوزه اختلاف نظر وجود دارد. به نظر نویسنده، هر دو دیدگاه دچار مشکل است و باید این ارتباط روشن شود.

بخش 5. ساختار این کتاب

ساختار کتاب شامل دو قسمت است:

در قسمت اول: به روابط محافل دینی و جامعه اسلامی توجه شده و اساس محافل دینی در ایران روشن خواهد شد.

در فصل اول، تاریخ محافل دینی قبل از انقلاب بررسی می‌شود. تا قرن 19 م. حوزه اصلی و مرکزی در عراق بود و حوزه ایران فقط یک حوزه علمیه محلی بود. سپس در قرن 20، شهر قم به عنوان یک شهر دینی توسعه یافت و در ایران حوزه علمیه‌ای خاص تشکیل شد.

در فصل دوم تا چهارم، روابط فقها و مریدان (طلاب و مردم) بررسی می‌شود.

موضوع فصل دوم اعمال دینی روزمره و نقش فقهاست. در اسلام شناسیِ (ژاپن و کشورهای غربی) به واحدیت اسلام یعنی اسلام نخبگان و روشنفکران و تنوع عمل دینی یعنی اسلام مریدها و عموم مردم معتقدند. اما نویسنده برای استثناء این فهم دوگانه، به مطالعه رفتار فقهای بزرگ در دفاترشان توجه می‌کند.

در فصل سوم، با توجه به "کرامات" فقهای بزرگ، شخصیت مقدس آنها بررسی می‌شود و مورد توجه قرار می‌گیرد.

در فصل چهارم، دفتر فقها و شیوه آموزش فقه بررسی می‌شود. مخصوصاً بررسی می‌شود که جواب کارکنان دفتر باید چه جور باشد و جواب‌های مذکور چقدر ضمانت و استحکام دارد. دقت در این امور و آموزش فقه در حوزه با مشورت دفتر انجام می‌شود.

در قسمت دوم، روابط بین محافل دینی و دولت بررسی می شود. بعد از انقلاب اسلامی، فقها در مسئولیت‌های حکومتی نقش مهمی داشته‌اند، ولی با وجود این همه فقها از دولت پشتیبانی نمی‌کنند، بلکه بعضی از فقها با شغل حکومتی مخالفند. در این قسمت بحث می‌شود که برای تثبیت دولت اسلامی، محافل دینی چگونه به حکومت کمک می‌کنند و در ترکیب آن قرار می‌گیرند.

در فصل پنجم تشکیل حوزه در نظام

حکومتی امام خمینی (ره) برر
سی می‌شود. خود امام خمینی به سبب این که از ایران تبعید شده بود، مدتی قبل از انقلاب در حوزه قم نفوذ مستقیمی نداشت. با این وجود، مسیر تشکیل نظام جمهوری اسلامی از حوزه، برای فهم ایران جدید اهمیت دارد.

در فصل ششم و هفتم روابط محافل دینی و دولت در زمان آیت الله خامنه‌ای بررسی می‌شود. در این زمان بین سیاست و محافل دینی اختلاف نظر به وجود آمد که برای حل و فصل این موضوع، دولت در محافل دینی وارد شد.

موضوع فصل ششم بررسی تأثیر مداخله دولت در سیستم محافل دینی است.

در فصل هفتم، تحول سیستم حوزه علمیه در زمان آیت الله خامنه‌ای بررسی می‌شود.

در فصل هشتم و نهم این موضوع بررسی می‌شود که دولت پیوسته به محافل دینی در این زمان چگونه در زندگی دینی عموم مردم تأثیر گذاشته است.
@movarekhan
به عبارت دیگر در فصل هشتم با نمونه سیستم اخلاق حیاتی، تحول شناخت مردم در باب فقه و اخلاق در دین اسلام، و ویژگی اسلامی و مدرنیسم ایران بررسی می‌شود.

در فصل نهم، ارتباط دیپلماسی ایران و اسلام مطالعه می‌شود. بعد از انقلاب، ایران سعی کرد انقلاب را صادر کند، ولی در نتیجه جنگ ایران و عراق، دیپلماسی ایران از صدور انقلاب به واقع بینی عوض شد.

در فصل پایانی، نویسنده به تأمل در آینده دولت اسلامی می‌پردازد. در حال حاضر، ارکان اساسی حکومت ایران مسن شده‌اند و در آینده تعیین جانشین مسئله مهم و بزرگی می‌شود.

قرار بود در سال 2014 این اثر دکتر مدرسی طباطبایی با عنوان
اسلام شیعی میراثی از خاندان پیامبر (ص)
توسط انتشارات ONEORLD به چاپ برسد.
دکتر مدرسی درباره این کتاب توضیحاتی دادند که بخشی از آن را در اینجا نقل می کنم:
کتاب تنها دسته بندی تعالیم تشیع امامی است در مسائل اخلاقی و معنوی ، و الگویی که آن مکتب برای یک جامعه پاک مؤمنانه و عادلانه دارد و انسانیتی که به وجود می آورد و تمدن و فرهنگی که برای جهان پیشنهاد می کند - چیزهایی که امروز نقطه تمرکز مذاهب زنده جهان در معرفی خویش است - و اصلاً و ابداً کاری به مسائل تاریخی و کلامی و فرقوی ندارد . بنده این کتاب را مانیفست گرایش عقلانی در فکر شیعی می دانم و فکر می کنم اگر استادم مطهری و استاد او آیت الله بروجردی بودند از این کتاب خرسند می شدند هر چند اکثر معاصرین شاید اصلاً نفهمند عقلانیت خوردنی است یا پوشیدنی .
این کتاب با استفاده از حدود 2000 کتاب قدیم و جدید نوشته شده و در درجه اول در معرفی مذهب تشیع به زبان انگلیسی برای خوانندگان غیرشیعی است.
اما متاسفانه به دلیل برخی حواشی اتفاق افتاده پیرامون کتاب مکتب در فرآیند تکامل، سبب شد تا این اثر روانه بازار نشود.
بنده در مکاتبه ای که با دکتر مدرسی داشتم نکاتی را فرمودند که در ادامه خواهم آورد.
@ganjinemaktoob

از طهران تا عکا
بابیان و بهائیان در اسناد دوران قاجار
عباس امانت، فریدون وهمن
@litera9
این کتاب شامل بخشی از تاریخ دوران اولیّه‌ی نهضت بابی و بهائی بر اساس بیش از هفتاد سند دولتیِ دوران قاجاریه است که بخش بزرگی از آن برای نخستین بار انتشار می‌یابد.
اسناد این کتاب نیم قرن تاریخ پرنشیب و فراز این نهضت را از زمان مهاجرت ناخواسته‌ی گروهی از بابیان به بغداد در سال ۱۸۵۳ تا تبعید نهایی آنان به عکا در فلسطین در سال ۱۸۶۹ در بر دارد. این اسناد از جانبی گویای شواهدی از هراس و سو‌ءظن ناصرالدین‌شاه و مقامات دولتیِ ایران نسبت به این گروه است و برای نخستین بار چگونگی مبارزه‌ی دولت ایران را با این نهضت در این دوره آشکار می‌سازد. دولت ایران که می‌کوشید ارتباط رهبران برجسته‌ی این نهضت را با پیروان بابی ایشان در ایران قطع کند، سرانجام با کمک دولت عثمانی موفق شد تا بابیان را از بغداد به ادرنه و سپس به قلعه‌ی نظامی عکا در سرزمین فلسطین تبعید نماید.
اسناد این کتاب همچنین گویای پویایی درونی این آیین نیز هست و می‌نماید که چگونه اختلاف نظر در رهبری بین بهاء و برادر ناتنی‌اش موجب شکافی ژرف در این نهضت شد ...

🔸بر ساحل انظار

"در صنف روحانیتِ معاصر، زنده‌‌یاد سید محمود طالقانی از انگشت‌‌شمار روحانیونِ بلندپایه‌‌ای بود که از دولت دکتر محمد مصدق به صراحت دفاع و حمایت می‌‌کرد.
دلیل این موضوع این بود که آیت‌الله طالقانی به خلاف اغلب هم‌صنفانش، دولت را به صورت دستگاهی برای اجرای احکام فرعی فقهی نمی‌‌دید و آن را به عنوان امری ملّی تلقی می‌‌کرد. در واقع دولت دکتر مصدق در زمینۀ اجرای احکام شرع هیچ تفاوتی با سایر دولت‌‌های پس از شهریور سال ۱۳۲۰ در ایران نداشت و به همین علت نیز اغلب روحانیون سنتی حداکثر آن را به چشم دولتی از سنخِ دیگر دولت‌‌ها می‌‌نگریستند و آن دسته از روحانیونی هم که در ابتدا با او همراهی داشتند، هر کدام به علتی از او فاصله گرفتند یا به صف مخالفانش پیوستند.
در این میان سید محمود طالقانی، مانند آیت‌الله سید رضا زنجانی و برادرش سید ابوالفضل زنجانی، از معدود معمّمانی بود که به دکتر مصدق وفادار ماند و برای ادامۀ سیاست او همراه با مهندس مهدی بازرگان و دکتر یدالله سحابی نهضت آزادی ایران را بنا گذاشت. حمایت قاطع و صریح مرحوم طالقانی از دولت مصدق را می‌‌توان نشانه‌‌ای آشکار از فلسفۀ سیاسی مورد نظر او به حساب آورد...."

@ahmadzeidabad

ميرزا جعفرخان مشيرالدوله از رجال نامي دربار محمدشاه و
ناصرالدين شاه بوده است. وي پس از ميرزا تقي وزير تبريز بود درسال 1230 از دربار فتحعلي شاه براي تحصيل مهندسي به انگلستان رفت و در خاتمه تحصيل به ايران بازگشت و وارد خدمات دولتي شد در 1252 سفير كبير ايران در استانبول شد و تا 1260
در اين ماموريت بود و در ضمن با نمايندگان بعضي از دول اروپا كه در استانبول
بوده اند عهد نامه هاي چند امضاكرده از آن جمله عهدنامه اي با دولت بلژيك در
1257 وعهد نامه اي با اسپانيا ودر 1260 او را مامور كردند كه عضو كميسيوني
كه مامور جلب رضايت ايران از كشتار اتباع ايران كه در 1259 كه دركربلا
كشته شده بودند باشد ولي به واسطه كسالت اين ماموريت را نتوانست انجام دهد
و در تبريز بستري شد و ميرزا تقي خان اميركبير كه در آن زمان وزير نظام بود
به جاي او به ارزروم رفت . سپس در 1264 در جلوس ناصرالدين شاه با ميرزا تقي
خان اميركبير مامور تهيه وسايل عزيمت شاه از تبريز به تهران شد و در همان زمان
نماينده ايران در كميسيون تعيين سرحد ميان ايران و عثماني شد و اين كتاب را
در همان ماموريت نوشته است . در 1275 به رياست دارالشوراي دولتي برقرار شد و
در 1277 به سفارت فوق العاده مامورلندن شد و در بازگشت از آن سفر متولي آستان
قدس رضوي گشت و در همانجا در حدود سال 1282 درگذشت . اين كتاب را مولف
در بازگشت از آن سفر در تهران تاليف كرده و در آن مشاهدات خود و نتيجه
اقدامات خويش را با ذكر دعاوي دولت ايران بتفصيل بيان كرده است
در ادامه این پست کهن‌ترین دستنویس این اثر به تاریخ 1232 تقدیم میشود.
@aaadab1397farhang
👇🏻👇🏻👇🏻👇🏻