الحجة

✅ چند نامه مرحوم دکتر مظهر محمود شیرانی به مرحوم [آقای] دکتر سید منیر واسطی:

# به تاریخ یکم مارس 2010:
«محترم واسطی صاحب- سلام و نیاز- ... درباره شیخ جمال‌الدین هانسَوی پرسیده بودید در این باره عرایضِ بنده این است: شکی نیست که شیخِ موصوف، نه فقط دارای طبعِ سلیم بوده و سخن‌طرازی می‌نموده است بلکه دارای دیوانی به فارسی هم است  که دلایلش در این کتابها یافت می‌شوند: (1)امیر خورد در (سیرالاولیا) نوشته است که پس از اینکه حضرت نظام‌الدین اولیا، از حضرت فریدالدین گنج شکر، مسندِ خلافت را دریافت نمود و از راه مُلتان راهیِ شهر دهلی شد، چند روز در هانسی اقامت کرد. حضرت جمال‌الدین وقتی خلافت‌نامه او را دید فی البدیهه فرمود: خدای جهان را هزاران سپاس/ که گوهر سپرده به گوهرشناس.
ذیل این عبارت مرحوم اعجاز الحق قدوسی در حاشیه نوشته است که مولانا جمال‌الدین هانسَوی شاعر و صاحب تصنیف بوده است که دارای دیوانی به فارسی ورساله‌ای به [عربی] به نام ملهمات است... (2) غوثی شطاری ماندَوی در (گلزار ابرار) نوشته است که شیخ جمال الدین [هانسَوی] شعری دارد که دلیل بر شاعر بودنش است. (3) شیخ عبدالحق محدث در (اخبار الاخیار) نوشته است که برخی از رسائل و اشعارِ جمال‌الدین هانسَوی نزدِ مردم است (4) در (اردو دائرة المعارف اسلامیه) نوشته است که نسخه‌خطیِ منحصر به فردِ دیوانِ فارسیِ حضرت جمال‌الدین هانسَوی در (دانشگاه اوپسالا، سوئد) است. K. V. Zettersteenنسخه‌های خطیِ عربی و فارسی این دانشگاه را فهرست‌نویسی کرده است. ممکن است که در هندوستان و پاکستان نسخه‌خطی از این دیوان باشد و از دید دانشمندان دور مانده باشد. آیا شما دراین باره اطلاعی دارید؟ به هر حال یقین است که حضرت جمال‌الدین شاعر و صاحب دیوان بوده است. اگر میکروفیلمِ نسخه خطیِ این دیوان از سوئد فراهم شود، خیلی از مسائل معلوم می‌شود... ».

# به تاریخ 15 مارس 2010
«محترم واسطی صاحب- سلام و نیاز- گرامی‌نامه شما مورخه 10 مارس امروز ظهر با پُست دریافت شد. همچنین دیوان جمال‌الدین هانسَوی و هدیه گران‌بهایِ The Quran هم رسید که از ته‌دل از شما ممنون هستم. آنها را با ذوق و شوق خواهم خواند و استفاده خواهم کرد. خیلی از پاکستانی‌ها در سوئد مقیم هستند اگر توسط کسی میکروفیلمِ دیوان حضرت جمال‌الدین هانسَوی فراهم شود، خیلی خوب می‌شود و اینجا در گروه فارسیِ دانشگاه جی.سی [لاهور، پاکستان] موضوع پیش دکتری می شود و می توانیم [پس از تصحیح] چاپ کنیم...».

# به تاریخ 25 مارس 2010:
«محترم واسطی صاحب- سلام و نیاز- مقاله انگلیسیِ K. V. Zettersteen (انتخاب دیوان جمال‌الدین هانسَوی) را که فرستاده بودید، دریافت شد. از تهِ دل از شما تشکر می‌کنم. مقاله‌نویس رباعی‌هایی را انتخاب کرده است که در بین آنها 4 قطعه است. یعنی از اوزان رباعی بیرون هستند و نمی توان آنها را رباعی نامید:
* این جهان را هر آن جهان مگزین (ص 177)/
* نفس را قهر کن اگر مردی (ص 178)/ *حرب کن با دو کس اگر مردی (ص 178)/
*درختم بارور ببستان (ص 179).
از حُسن اتفاق در ذخیره کتاب‌ها و مجلاتِ من دو مقاله درباره حضرت جمال‌الدی هانسَوی و دیوانش است. ممکن است که شما هم داشته باشید، با این حال کپیِ آن را خدمتِ شما ارسال می‌کنم... ».

➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
منبع: مجله "الایام"، ژوییه- دسامبر 2020، جلد 11، شماره 2، مجلس برای تحقیق اسلامی تاریخ و ثقافت، کراچی، پاکستان، صفحات: 81+ 82+'83 .

* دکتر مظهر محمود شیرانی (1935-2020) استاد فارسی در «دِگری کالج»، شهر شیخ‌ پورا و محقق متونِ کهن فارسی و اردو در پاکستان

* دکتر سید منیر واسطی (درگذشت: 2020) مدیر وقتِ گروه انگلیسی، دانشگاه کراچی، پاکستان.‌

* مقاله ای که دکتر مظهر اشاره کرده اند: «هندوستان کی ایک قدیم صاحب دیوان صوفی شاعر شیخ جمال‌الدین هانسَوی»، از: الطاف حسین خان شروانی، شامل در کتابِ «تاریخ و تحقیق»، لکنو، 1984م.

* مقاله‌‌ای که دکتر مظهر اشاره کرده اند: «دیوان جمال‌الدین هانسَوی» از: شریف حسین قاسمی، شامل در کتابِ «یادگارنامه قاضی عبدالودود»، به کوشش: نذیر احمد+ مختارالدین احمد+ شریف حسین قاسمی، غالب انستی‌تیوت، دهلی، 2000م.

* دیوان جمالی هانسَوی در سال 1889م از مطبع چشمه فیض، دهلی، هندوستان منتشر شد.

* مولانا اعجاز الحق قدوسی (1905- 1986) کتاب "سِیَر الاولیا" را از فارسی به اردو ترجمه کرده بود که در سال 1980در لاهور منتشر شد.

* مقاله انگلیسی:
“Selections from the Divan of Jainalucldin Ahmad Hansavi.” By: K. V. Zettersteen, In Islamic Research Association Miscellany. Vol 1. 1948. (Edited by ĀṠAF 'ALĪ AṠGHAR FAIẒĪ),Oxford University Press, 1949.

ترجمه از اردو به فارسی و پی نوشت: لیلا عبدی خجسته

🆔 @manuscript

✅«مجله انجمن آسیایی سلطنتی بریتانیای بزرگ و ایرلند» (The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland  ) به زبان انگلیسی در لندن منتشر می شود. 

این مجله در سال 1824 تاسیس شد و درباره تاریخ، معماری، ادبیات، زبان، مذهب و هنر آسیا هر سه ماه یکبار مقاله های ارزشمندی منتشر می کرد به ویژه صد سال اول.  

در سال 1841 مقاله ای منتشر شده بود درباره نسخه خطیِ  جلدِ اول «وفیات الاعیان» به خطِ خود مولف (ابن خلکان) که دارای وقف های زیاد است. در ابتدای مقاله آمده است:
"این نسخه خطی را آقای کارلایل (مصححِ مورد اللطافة.تالیفِ جمال الدين بن تغري بردي) در شرق، خریده بود. پس از درگذشتِ او به دستِ یکی از استادان شرق شناسی - که هنوز زنده است- رسید و او به کتابفروشی داد و من از کتابفروش خریدم". 

عنوان مقاله و نام مقاله نویس:
An Account of the Autograph MS. of the First Volume of Ibn Khallikán's Biographical Dictionary  //W. Cureton

♦️پی دی اف ِ مقاله به پیوست فرسته بعدی آمده است 🔽 🔽 🔽

🆔 @manuscript

✅ نامه مرحوم سید سلیمان نَدوی از لندن، به تاریخ 5 می 1920:

" مُکرم، تسلیم نیاز- در نامه قبلی درباره کتابهایِ اردو یک مقاله نوشته و فرستادم. شاید به شما رسیده باشد. در آن مقاله درباره نسخه های خطی [اردو] چیزی ننوشتم، چون فهرست آنها نوشته نشده است. البته به پروفسور استوری که قبلاً در عَلیگَر [هندوستان] بود و الان اینجا معاون کتابخانه است، گفتم که می خواهم پروفسور بلوم هارت را ببینم که مسئول نسخه های خطی اردو است.

نامه پروفسور استوری را در منچستر دریافت کردم که بلوم هارت در 4 می خواهد بیاید. اتفاقاً هنگام برگشت، و روز 4 می حسبِ  وعده به رفتم و با آقای بلوم هارت دیدار کردم.

وقتی او را دیدم خیلی شگفت زده شدم. مردی سالخورده که عمرش کمتر از هشتاد سال نباید باشد. از شدت پیری خمیده شده بود. وی در سال 1870 به هندوستان رفته بود. زبان اردو را بسیار عالی؛ کاملاً درست حرف می زند. بخش اردویِ هم در زیر نظر اوست. وی فهرست نسخه های خطی اردو را با دست نوشته است و به من داد. این فهرست هم بی ترتیب است. دنبال مولف یا کتابی گشتن سخت است. بهر حال این قدر معلوم می شود که اینجا کلاً 300 نسخه خطی  به اردو دارد که بیشترشان از دهلی آمده است. ده دوازده تا از تالیفاتِ سعادت علی خان رنگین است. صد نسخه خطی به هندی[با خط دیوناگری] هم است. بخش هندی هم زیر نظر اوست".
➖➖➖➖➖➖➖
(منبع: کتاب به زبان اردو: «برید فرنگ»- نویسنده: سید سلیمان ندوی، مجلس نشریات اسلام، کراچی، 1997، ص 90)
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
پی نوشت:

* علامه سید سلیمان نَدوی (1884-1953) تاریخ دان اسلامی و نسخه شناسِ هندوستانی

* چارلز امبروس اِستوری
(Charles AmbroseSTORE، 1888- 1968)
نویسنده کتابِ مشهورِ:
Persian Literature: A Bio-Bibliographical Survey

 *جیمز فولر بلوم هارت (1844-1922)
James Fuller Blumhardt

این فهرست نسخه های خطی اردویِ باوم هارت بعدها منتشر شد:
Catalogue of the Urdu manuscripts in the India Office Library : supplementary to James Fuller Blumhardt's Catalogue of 1926 / compiled by Salim al-Din Quraishi and Ursula/ Published: 1978, London.

بلوم هارت همچنین کتابهای چاپی و نسخه های خطی زبان های مختلف هندوستان در و را فهرست نویسی و منتشر کرده بود:

فهرست کتابهایِ چاپی به زبان هندوستانی [اردو]، بنگالی، سانسکریت؛ هندی،  مَرهتی گُجراتی، پنجابی، سِندی، پشتو در موزه بریتانیا؛

فهرست نسخه هایِ خطی به زبان های ِ: هندی، مَرهتی، گُجراتی، بنگالی، آسامی، اوریایی، پشتو و سِندی، پَنجابی، هندوستانی [اردو] در موزه بریتانیا؛
❈ ❈❈ ❈❈ ❈

ترجمه و تنظیم: لیلا عبدی خجسته

🆔 @manuscript