مكتبة المجلسي ودارالتراث

❇️هنر کتابسازی در ایران

پیشینه هنر کتابسازی و آراستن کتاب در ایران دست کم به ده هزار و پانصد سال پیش باز می گردد. از میان کهن ترین آثاری که در ایران مکتوب شده است. از کتاب مقدس ایرانیان دوران باستان، «اوستا» نام برده شده است. پیش از آشنایی ایرانیان با صنعت کاغذسازی، «اوستا» بر پوست گاو یا پوست درخت نوشته می شد، که گاه برای آرایش آن، حروف را با آب طلا می نگاشتند و گوهر های گرانبها به آن می آویختند. به باور رکن الدین همایونفرخ، نخستین بار هخامنشی ها «اوستا» را بر روی لوح های زر نوشته و در آتشکده ها نگهداری می شده اند. به این ترتیب بود که پایه هنر کتاب سازی و هنر تزیین کتاب در ایران باستان بنیان گذاشته شد.

منبع: قایینی، زهره، تصویرگری کتاب های کودکان، ص11-12.
@Ketabpazhohi

کتاب سه جلدی تحفه الازهار، در انساب سادات و نوشته ضامن بن شدقم مدنی است که به گفته مصحح سال 1090 زنده بوده است. این کتاب به خصوص جلد سوم آن یکی از منابع مهم تاریخ ایران، هم دولت صفوی و هم منطقه هویزه و خوزستان و ارتباط نواحی ایران با حیدرآباد و بلاد عربی و مدینه است. فکر می کنم سال 1376 بود در لبنان آقای کامل سلمان جبوری را دیدم. این کتاب را آورده بود تا به ناشری بدهد. کسی یافت نشد. از او گرفتم و آوردم ایران. میراث مکتوب با همکاری کتابخانه تاریخ آن را چاپ کرد. سال بعد هم کتاب سال شد. غرض این که این کتاب یک دانشجوی دکتری تاریخ ایران را می طلبد تا تمامی آنچه در آن در باره تاریخ ایران وجود دارد استخراج کرده و با منابع دیگر بسنجد. عربی بودن، و به طور خاص انساب، سبب شده تا دور از چشم صفوی شناسانی باشد که البته تعدادشان در ایران بسیار اندک است.
@jafarain1964

مرکز فرهنگ و میراث جمعة الماجد در امارات متحده عربی بیش از آن که یک مرکز تحقیقاتی باشد کتابخانه ای است از کتب چاپی و خطی و با بخش بزرگی از منابع دیجیتال از نسخه های خطی عربی و فارسی و ترکی و...این مرکز دو مجله دارد یکی اخبار المرکزکه 75 شماره آن منتشر شده و دیگری مجلة آفاق الثقافة و التراث که 100 شماره آن در 25 سال منتشر شده که در هر شماره 5تا10 مقاله در حوزه ادبیات عرب و مباحث تاریخ علمی منتشر می کند با اوراق گلاسۀ رنگی حدود 100 صفحه.
در فصلنامه اخبار المرکز اغلب گزارش بازدید های گسترده از این مرکز با تصاویر رنگی ارائه می شود که بخشهای مرکز شامل بخش خطی و چاپی و مرمت و کتابخانه و.... به بازدید کنندگان نشان داده می شود. ده سال پیش بنده هم از این مرکز بازدید کردم. اتفاقاً در اتاق یکی از مدیران نقشه بزرگی از آسیا بود که خلیج فارس در آن به وضوح دیده می شد.
آنچه مرا واداشت که این چند خط را بنویسم خبری بود از اهدای کتابخانه منوچهر مرزبان به این مرکز که هم تأسف مرا برانگیخت و هم تعجب مرا. البته به احتمال زیاد وارثان مرزبان این کتابخانه را به آن مرکز فروخته اند.مرزبان در سال 1936 سرکنسول ایران در نیویورک و سپس سفیر ایران در ژاپن و بانکوک و بغداد بود. وی بعد از 38 سال خدمت در دستگاه دیپلماسی کشور به امریکا بازگشت و در سال 2004 درگذشت. طبق ادعای این مجله کتابخانه وی در سال 2016 که بالغ بر 978 مجلد بود به مرکز جمعة الماجد اهدا شد. امیدواریم ایرانیان و ایران دوستان کتابخانه های خود را به کتابخانه های داخلی کشور اهدا کنند نه به کشور عربی که فارسی دان و محققان کمتری در این مراکز حضور دارند و آنچه از منشورات و فعالیتهای این مرکز سراغ داریم بیشتر جنبۀ تبلیغاتی و نمایشی دارد.

مردم ایران در طول دوازده سال، دوازده ساعت رفاه نداشتند (قضاوتی درباره دولت افشاری از یک نویسنده معاصر همان دولت)

متن زیر در سال 1172 ق توسط یکی از عالمان دین و در پایان کتابی که آن را در شرح برخی از احادیث نوشته، آمده است. این متن قضاوتی است در باره دولت نادری. نویسنده دولت صفوی را ستایش می کند، و اما دولت نادری (افشاری) را به خاطر ظلم و ستم و ویرانی که به بار آورده، نکوهش. اصلا نمی خواهم بر قضاوت او صحّه گذاشته یا آن را نقد کنم. به نظرم، متن حاضر، از این نظر که همان روزگار نوشته شده، برای انعکاس دیدگاه های موجود در آن دوره بسیار مهم است. در واقع، انتقاد اصلی وی متوجه نادرشاه است، اما به طور کلی دولت افشاری را مورد حمله قرار می دهد. نادر در سال 1148 تاجگذاری کرد، در سال 1160 کشته شد، تا سال 1163 جانشینانی داشت، اما از این زمان، کریمخان به صحنه آمد تا سال 1171 که محمد حسن خان قاجار را شکست داد و خود را وکیل الرعایا نامید. این متن سال 1172 نوشته و اشارتی به ظهور وضع جدید دارد.
نویسنده، چنان که از آغاز این متن پیداست، اشارتی به انواع دولت ها که در حدیث مورد شرح بوده داشته، دولت سوم را دولت یونان دانسته، شامل روم و فرنگ فعلی هم می داند. او آنان را، دولت هایی مردم دار می داند که درهای لذات جسمانی را بر خود بسته اند تا آنها را به روی رعایا بگشایند. استدلال شگفتی است. آنها خود را نایب خدا در زمین می دانند و همان طور که خدا از لذات چیزی ندارد و همه را به بندگان می دهد آنها هم نسبت به مردمانشان چنین می کنند. (آیا اطلاعی از وضع غرب داشته است؟ به نظرم نکته جالبی است).
و اما به نظر او، دولت های منشعب از خواقین توران و ترکمان، به عکس عمل کرده اند و دولت نادر نیز شعبه ای از آنهاست. او از سلاطین صفویه ستایش کرده، دوران آنان را دوران شکوفایی ایران و رفاه مردم آن می داند، در حالی که در دولت نادری (افشاری) اوضاع به گونه ای شده است که «تمام اهل ایران از گشودن ابواب ظلم و طغیان او بجان آمده، استیصال سلطنت او واولادش را از حضرت ایزد منّان خواهان بودند». وی به خصوص از نابودی اصفهان و قزوین، به عنوان دو نمونه، یاد کرده است. بیش از این توضیح نمی دهم، چون عزیزان خود خواهند خواند.
و اما متن حاضر، از نظر ادبی نیز عالی است. نثر ادبیانه، به همراه استشهادهای قرآنی و شعر و جهت گیری کلی آن، نیز قید تاریخ در آن که نشان دهنده هوشیاری تاریخی نویسنده است، و نکات دیگر، متن را خواندنی کرده است. (دنباله دارد)
@jafarian1964

کتاب سه جلدی تحفه الازهار، در انساب سادات و نوشته ضامن بن شدقم مدنی است که به گفته مصحح سال 1090 زنده بوده است. این کتاب به خصوص جلد سوم آن یکی از منابع مهم تاریخ ایران، هم دولت صفوی و هم منطقه هویزه و خوزستان و ارتباط نواحی ایران با حیدرآباد و بلاد عربی و مدینه است. فکر می کنم سال 1376 بود در لبنان آقای کامل سلمان جبوری را دیدم. این کتاب را آورده بود تا به ناشری بدهد. کسی یافت نشد. از او گرفتم و آوردم ایران. میراث مکتوب با همکاری کتابخانه تاریخ آن را چاپ کرد. سال بعد هم کتاب سال شد. غرض این که این کتاب یک دانشجوی دکتری تاریخ ایران را می طلبد تا تمامی آنچه در آن در باره تاریخ ایران وجود دارد استخراج کرده و با منابع دیگر بسنجد. عربی بودن، و به طور خاص انساب، سبب شده تا دور از چشم صفوی شناسانی باشد که البته تعدادشان در ایران بسیار اندک است.
@jafarain1964

تجربه همکاری و همراهی روحانیت با فتحعلی شاه قاجار

داستان حضور روحانیت در کنار حکومت ها، و به صورت رسمی، از دوره صفوی آغاز شد. این همراهی، از زمان کرکی (م 940) جدی شد و در تمام حکومت دویست و بیست و اندی ساله صفوی (تا سال 1135) با شدت و ضعف ادامه داشت. ممکن است کسانی از گفتن این که علمای بزرگ شیعه با شاهان صفوی همراهی می کردند، خوششان نیاید، یا بخواهند توجیهاتی ارائه دهند که اشکالی هم ندارد، اما این یک واقعیت عینی است که تاریخ این دوره گواه آن است.
با سقوط دولت صفوی توسط افاغنه قندهاری و طبعا سنی، همکاری علما با دولت جدید که عمرش فقط هفت سال طول کشید، قطع شد، و نه تنها قطع که بسیاری از موقوفات از بین رفت، موقوفاتی که ممر درآمد علما و مدارس دینی بود. علما در این دوره، وضع بسیار بدی داشتند و کسان زیادی از اصفهان به شهرهای دیگر و بسا عتبات رفتند.
وقتی نادرشاه، دولت اشرف افغان را در سال 1142 در زرقان فارس به طور کامل از بین برد، به دلایل نظامی و نیز فکری، تمایل زیادی به همکاری با علما نداشت. البته برای ایجاد اتحاد میان سنی و شیعه، از شماری از علما استفاده کرد. در این زمینه، کسانی از علما هم همراهی کردند برخی هم کشته شدند.
نادر در 1160 کشته شد، و آن وقت بود که باز ایران ضعیف شده، اما از مدتی، و بار دیگر با قدرت کریم خان زند تا حدی احیاء شد. علما بیشتر درعتبات بودند و فعالیت کمی در ایران داشتند. در این زمینه، تجربه مهمی از همکاری میان علما و دولت زندیه نداریم. گو این که شماری از علما در شهرها عنوان شیخ الاسلامی و قاضی داشتند.
با روی کار آمدن قاجار، البته با گذر از مرحله نخست زمان آقا محمد خان که دولت قاجاری را تأسیس کرد اما به حکومت داری نرسید و در 1211 کشته شد، عصر جدیدی در همکاری آغاز می شود. عمده این همکاری در دوره برادرزاده او فتحعلی شاه است که به جای وی به سلطنت رسید.
دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار از 1211 تا 1250 یک دوره چهل ساله است که از بسیاری از جهات، شبیه دوره صفوی است. یک دوره کاملا مذهبی و استوار بر دو ستون سلطنت و دین. علمای برجسته و مراجع، در ایران و عراق، به حمایت از دولت برخاستند، به خصوص در دوره ای که او مشغول نبرد با روسها بود. مسائل مربوط به رابطه علما و فتحعلی شاه بسیار زیاد است و یک تاریخ مفصل می خواهد، چنان که در باره آن حرف و حدیث فراوان است. به نظرم، بسیاری از منابع آن هنوز چاپ هم نشده است.
فتحعلی شاه از نظر دینی و مذهبی، شبیه به شاه سلطان حسین بود، هرچند و به احتمال، از نظر سیاسی، با تجربه تر و آدم متفاوتی بود. بماند که همه اهل حرمسرا بودند. این زمان، زمان ظهور مراجع بزرگ اصولی بود، با این حال، به طور کلی روحانیون از اخباری و اصولی با یکدیگر درگیر بودند و فتحعلی شاه، باید توازنی میان آنها برقرار می کرد. سرجمع آنها داد و ستد خوبی با فتحعلی شاه داشتند.
در این دوره، علما مردم را به حمایت از شاه فرا می خواندند و در این باره موضع رسمی داشتند، فتحعلی شاه هم با آنان سخت مهربان بود و به علاقه و میل آنها در ترویج دینداری اقدام می کرد. دوره فتحعلی شاه، از نظر همکاری علما با سلطنت، یک دوره بسیار ممتاز در تمام دوره قاجار است.
در دوره فتحعلی شاه، ادبیات علما در رابطه باهمکاری با دولت ها که از زمان نادر قدری تغییر کرده بود، دوباره نیرومند شد. در کتابهای زیادی از فتحعلی شاه دفاع و حمایت شد. دانستن این مطالب، برای تاریخ روحانیت بسیار مهم است. ادبیاتی که رواج یافت و بنیادش از دوره صفوی بود، در درون جامعه روحانیت به طور کامل نهادینه شد.
این روزها نسخه ای از اصول العقاید الدینیه، محمد جعفر شریعتمدار استرآبادی طهرانی را که در اصفهان بوده، می دیدم. در مقدمه، از فتحعلی شاه و عصر او ستایش زیادی کرده است. وی از علمای درجه اول نیست، اما آثار متعددی از او برجای مانده است.
او در این رساله، از اسلام و پیامبر (ص) و امامان (ع) شروع کرده و از ستایش کسانی در روایات یاد می کند که با این که زمان آن حضرت را درک نکرده اند، به دین وفادار مانده اند. سپس می شاکر است که خداوند «ما را در عصری قرار داده که اسلام ظاهر است و تقیه از برای ما نیست، و این نعمت در عصر هیچ یک از ائمه ع نیز اتفاق نیفتاده است».
آنگاه از «پادشاه والاجاه و وزراء و ارکان دولت و عساکر» یاد می کند که «تمامی از شیعیان و محبان و اهل ایمان می باشند». سپس می نویسد: «لله الحمد در این عصر پادشاه والاگهر و شاهنشاه بلند اختر، شاه جم جاه ... عدل گستر رواج دهنده مذهب اثنا عشر علیهم صلوات الله الملک الاکبر، غلام با اخلاص امیر المومنین حیدر» بر ما حکومت می کند. سپس او با القاب فراوان دیگر یاد کرده و می گوید «از طلعت نیکویش آثار تشیع ظاهر» شده است.
(ادامه را پایین ملاحظه فرمایید)👇👇

گنجینه ای از کتابهای خطی فارسی در باکو نگهداری میشود.

هزاران نسخه خطی به زبان فارسی در انستیتوی نسخ خطی باکو نگهداری  میشود که تاکنون فهرست بخش زیادی از این کتابها در سه جلد منتشر شده است.

به گزارش واحد خبر حرکت آزایدبخش ایران شمالی ، تلویزیون اسپیس که از کانالهای وابسته به دولت باکو است ،اعلام کرد :

بر اساس گزارش های خبری از ایران ،  600 جلد از نسخ خطی متعلق به ایران در انستیتوی نسخ خطی جمهوری آذربایجان ( ایران شمالی ) نگهداری می شود.

" پاشا کریم اف " مدیر انستیتوی محمد فضولی آکادمی ملی علوم  ایران شمالی می گوید که تاکنون هیچ درخواستی از سوی ایران  برای استرداد  نسخ خطی دریافت نکرده ایم. به گفته وی، نسخ خطی موجود در کتابخانه اردبیل ( مجموعه شیخ صفی ) در جریان اشغال ایران از سوی روسیه تزاری منتقل شده است. زیرا " عباسقلی باکی خان اف " که یکی از شاهدان این حادثه است فهرست برخی از آن آثار را ترتیب داده بود. آثار به تفلیس و از آنجا به سن پترزبورگ منتقل شده و در حال حاضر در کتابخانه " سالکوف شدرین " نگهداری می شود.

وی گفت: آثار به زبان فارسی در کشور ما فراوان است . ما سه جلد کاتالوگ آثار فارسی زبان را منتشر کرده ایم. یعنی، دنیا می داند که کدام آثار فارسی زبان در کشور ما موجود است.

شایان ذکر است ؛ زبان تاریخی و ادبی مردم مسلمان قفقاز یخصوص منطقه ایران شمالی (جمهوری آذربایجان ) فارسی بوده و بعد از تجزیه این منطقه از خاک ایران با عهدنامه های ننگین گلستان و ترکمانچای ، حاکمیت روسیه  ، زبان فارسی را در این منطقه ممنوع کرد تا ارتباط فرهنگی بین مردم آن سامان با ایران قطع شود .با توجه به اینکه میراث مکتوب ایران شمالی به زبان ملی ایرانیان یعنی زبان فارسی است ، دولت باکو با فقر شدید کتاب های کهن به  زبان آذربایجانی مواجه است یعنی برای نسل جدید چیزی برای ارایه ازگذشته به زبان آذری ندارد. از این رو تلاش می کند ، ضمن حفظ موقعیت منفی خود نسبت به زبان تاریخی و ملی آذربایجانی ها که زبان فارسی است ، نسخ خطی موجود به زبان فارسی را که در انستیتوی نسخ خطی باکو نگهداری میشود ، به نام دولت باکو در مراکز جهانی ثبت کند ؟!

با ورق زدن صفحات مجله ملانصرالدین که در موزه ملی آذربایجان نگهداری می شود، به خوبی می توان دید که این مطالب طنز و کاریکاتورهای آن برای دوران خودش تا چه حد جسورانه بودند. این جریده که برای زمانه خود بسیار انقلابی بود، با شهامت و زبانی تند نه فقط مذهب و روحانیت و اقلیت صاحب قدرت، بلکه حتی تزار روسیه و شاه ایران را به سخره می گرفت. به عنوان مثال در یکی از شماره های سال ۱۹۲۹ این مجله کاریکاتوری را از پیامبر اسلام ولی بدون کشیدن صورت او منتشر کرد. البته در آن سالها آذربایجان یکی از جمهوری های اتحاد شوروی بود و این مجله در شهر باکو پایتخت جمهوری چاپ می شد. اما هنوز هم اکثریت جمعیت جمهوری آذربایجان مسلمانان معتقدی بودند. در این کاریکاتور می بینیم که حضرت محمد با عیسی مسیح مشغول گفتگو است و به مناسبت جشن کریسمس عده ای مشغول میگساری هستند. کاملاً مشخص است که ملانصرالدین مشروب نوشیدن مسلمانان با وجود حرام بودن این کار در آئین اسلام را مسخره کرده است.

مرکز فرهنگ و میراث جمعة الماجد در امارات متحده عربی بیش از آن که یک مرکز تحقیقاتی باشد کتابخانه ای است از کتب چاپی و خطی و با بخش بزرگی از منابع دیجیتال از نسخه های خطی عربی و فارسی و ترکی و...این مرکز دو مجله دارد یکی اخبار المرکزکه 75 شماره آن منتشر شده و دیگری مجلة آفاق الثقافة و التراث که 100 شماره آن در 25 سال منتشر شده که در هر شماره 5تا10 مقاله در حوزه ادبیات عرب و مباحث تاریخ علمی منتشر می کند با اوراق گلاسۀ رنگی حدود 100 صفحه.
در فصلنامه اخبار المرکز اغلب گزارش بازدید های گسترده از این مرکز با تصاویر رنگی ارائه می شود که بخشهای مرکز شامل بخش خطی و چاپی و مرمت و کتابخانه و.... به بازدید کنندگان نشان داده می شود. ده سال پیش بنده هم از این مرکز بازدید کردم. اتفاقاً در اتاق یکی از مدیران نقشه بزرگی از آسیا بود که خلیج فارس در آن به وضوح دیده می شد.
آنچه مرا واداشت که این چند خط را بنویسم خبری بود از اهدای کتابخانه منوچهر مرزبان به این مرکز که هم تأسف مرا برانگیخت و هم تعجب مرا. البته به احتمال زیاد وارثان مرزبان این کتابخانه را به آن مرکز فروخته اند.مرزبان در سال 1936 سرکنسول ایران در نیویورک و سپس سفیر ایران در ژاپن و بانکوک و بغداد بود. وی بعد از 38 سال خدمت در دستگاه دیپلماسی کشور به امریکا بازگشت و در سال 2004 درگذشت. طبق ادعای این مجله کتابخانه وی در سال 2016 که بالغ بر 978 مجلد بود به مرکز جمعة الماجد اهدا شد. امیدواریم ایرانیان و ایران دوستان کتابخانه های خود را به کتابخانه های داخلی کشور اهدا کنند نه به کشور عربی که فارسی دان و محققان کمتری در این مراکز حضور دارند و آنچه از منشورات و فعالیتهای این مرکز سراغ داریم بیشتر جنبۀ تبلیغاتی و نمایشی دارد.

با سلام و ارادت خدمت دوستان تراث پژوه

به نظر می رسد در مفهوم این دو کلمه «عرض و دیده شد» توجه کافی نشده است. این کلمه ارتباطی به نوشته بالا ندارد و مربوط به نسخه می شود. و علت آن این است کتابخانه ها چون تحت نظارت حاکم و دولت وقت بوده اند و نوعا متولی وقف نیز بر آنها نظارت داشت. هر از چند وقتی، متولی از اموال کتابخانه بازدید و اموال آن را از جمله نسخ خطی را کنترل می کرد. و عبارت «عرص» در این موارد نوشته می شد. یعوی این نسخه به محضر من که متولی هستم توسط مسوول کتابخانه عرض شد و بنده هم آن را دیدم. همین. یعنی نوعی بازدید و بارزسی اموال بود.

ضمنا نسخه مورد بحث ظاهرا از کتابخانه آستان قدس رضوی باشد چون این نسخه ها را شاه عباس صفوی در سفری که در معیت شیخ بهایی به آستان بوسی امام رضا (ع) رسیده اند، وقت کرده اند. و عبارت شیخ بهایی که (نسخه های تصحیح شده از دیوان امام) موجود است می تواند دلیلی بر آن باشد.

با درود و سپاس فراوان

نکته‌ای که نباید غفلت ورزید، در زمان مدیریتِ کم نظیر مرحوم دکتر بیانی در کتابخانه ملی ایران، بر پایه تفاهم نامه‌ها با کشورها، تصاویر نسبتا زیادی بین دولت ایران و کشورهای مختلف تبادل گردید، از آن‌ جمله، بین ایران و روسیه، یا ایران و ترکیه، تصاویری که در انبارهای کتابخانه ملی، بدون اینکه معرفی شوند (تنها اندکی از آنها در یکی از شماره‌های اولیه نشریه نسخه‌های خطی معرفی شده)، خاک‌ می‌خورند، تصاویر گرانسنگی که هنوز به هیچ وجه جایگزین بهتری، به لحاظ کیفیت، صورت نگرفته است. به دگر تعبیر، تردیدی نیست، این آثار گرانبهایی که مرحوم بیانی در احوال و آثار خوشنویسان معرفی می‌کند، در همین تهران، در دسترس وی بوده است، نه اینکه رفته باشند و سالها در استانبول مانده و آنها را با حوصله بررسی کرده و در کارستان کم نظیر خود، معرفی کرده باشند. البته ممکن است کسی بر این باور باشد، که احتمالا این تصاویر در ضمن مجموعه شخصی وی بوده است، اشکالی ندارد، بله ممکن است باشد که بعدها به کتابخانه‌ای (ترجیحاً ملی، مجلس یا سلطنتی)، انتقال یافته باشند. اما شاید دلایل منطقی متعددی هم بتوان ارائه نمود، مبنی بر اینکه، احتمالا، اینها، طبق پروتکل‌ها، در کتابخانه ملی بوده است. به هر تقدیر امیدواریم روزی (اگر برای این تصاویر مرقعات/ نسخ عکسی یا میکروفیلم‌ها در کتابخانه ملی، بعد از ۶۰-۷۰ سال، کیفیتی مانده باشد) بعد از اتمام معرفی نسخ خطی کتابخانه، یا به موازاتِ معرفی آنها، کسانی از فهرستنگاران آن کتابخانه عامره، به معرفی آن نفائس همت‌ گمارند، با اطمینان عرض می‌کنم، تصاویری از نسخ خطی برخی کتابخانه‌های روسیه در کتابخانه ملی ایران وجود دارد (معرفی شده در نشریه) که تهیه تصاویر آنها امروزه از روسیه اگر متعذر نباشد، باید هزینه سنگینی پرداخت نمود و طبعا معرفی آنها، جلوی خروج سرمایه و بسیاری از هزینه‌های مادی و معنوی را می‌تواند بگیرد.
حال که یادی از مرحوم استاد بیانی شد، در پایان سخن،شب جمعه است و خالی از لطف نخواهد بود، درج قسمتی از زندگی‌نامه علمی آن مرحوم، به نقل از ویکی، خداوند همه آن دانشمندان را غریق و قرین رحمتش سازد که‌ الگوها و نمونه‌هایی عالی از مدیران حقیقی (حقا فیما وضع له) بر مراکز فرهنگی و علمی کشور بودند👇 و ما امروزه سخت به مانند آنها را نیازمندیم آمین یا رب العالمین🍃🤲🍃

‍ مردی که امضایش، افغانستان را از ایران جدا کرد!

میرزا ابوطالب فرخ خان غفاری ملقب به امین الدوله، یکی از رجال شهیر عصر ناصرالدین شاه قاجار بود که سفارت ایران در فرانسه را به سال 1235ه.ش مقارن با 1857.م تاسیس کرد و به مدت دو سال وزیرمختار ایران در فرانسه و چند کشور اروپایی بود؛ اما نام او در تاریخ با جدایی هرات از ایران پیوند خورده است. پس از شکست‌های ایران از روسیه که منجر به امضای عهدنامه های گلستان و ترکمانچای شد، انگلیس تلاش می‌کرد با گسترش نفوذ خود در کابل، قندهار، هرات، بخارا، پنجاب، سند و بلوچستان، این مناطق را به عنوان حریم امن خود در منطقه با هندوستان قرار دهد؛ در این میان، روسیه که مناسبات پر سودی با دربار ایران داشت، مانع اصلی به شمار می‌رفت. با شروع سلطنت ناصرالدین شاه، «کهن‌دل خان» و «محمدخان»، فرمانروایان قندهار و هرات به شاه ایران اعلام سرسپردگی کردند که این امر به شدت انگلیسی‌ها را نگران کرد. انگلیس چندی بعد با وعده و وعیدهای بسیار، «دوست محمدخان»، حاکم کابل را تشویق کرد به هرات لشکرکشی کند؛ ایران هم بی کار ننشست و سپاهیان خود را راهی این شهر کرد. گرچه لشکریان قاجار با کمک بومیان افغان، سپاه دوست محمدخان را شکست دادند و هرات را تصرف کردند، اما اتفاقی غیرمنتظره همه چیز را به هم ریخت؛ انگلیس که منافع خود را در خطر می دید به ایران اعلان جنگ داد. فرخ خان امین الدوله وزیرمختار ایران در پاریس، مامور شد با ناپلئون سوم و نیز سلطان عثمانی مذاکره کند تا بین ایران و انگلیس مصالحه شود. اما انگلستان ناوگان خود را به جنوب ایران فرستاد و با وجود مقاومت های مردمی، بر خارک، بوشهر، خرمشهر و اهواز مسلط شد. نقل است که در آن روزها، روزنامه تایمز در سرمقاله ای با عنوان «نه می دانیم و نه علاقه ای داریم که بدانیم که هرات کجاست»، نسبت به لشکرکشی انگلستان به ایران انتقاد کرده بود، اما «پالمرستون»، نخست وزیر بریتانیا به این انتقادات وقعی ننهاد.
پیشروی انگلستان، سرانجام روسیه و فرانسه را به وحشت انداخت و آنها شاه ایران را وادار به مصالحه کردند؛ صلحی که تحت عنوان «عهدنامه پاریس» بین ابوطالب فرخ غفاری، نماینده دربار ایران در پاریس و«لرد کاونی» نماینده دولت انگلستان به امضا رسید. گفته می شود میرزا آقاخان نوری صدراعظم ایران و قاتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر، در آن زمان تنها یک دستورالعمل برای فرخ خان که مشغول مذاکره با طرف‌های اروپایی بود فرستاد: «شما اختیار دارید در هر مسئله‌ای كه مورد تقاضای انگلیسی‌ها است موافقت كنید، مگر در دو مورد: یكی سلطنت ناصرالدین‌شاه و دیگری صدارت من.» بر اساس پیمان ننگینی که فرخ خان امضا کرد، هرات از ایران جدا شد و ایران موجودیت کشوری به نام افغانستان را به رسمیت شناخت!!



با سپاس از دوست گرانقدر، اقای نوکنده.