مكتبة المجلسي ودارالتراث

نسل جدید نسخه شناسان ایرانی

خوشبختانه در سال های اخیر نسل جدیدی از نسخه شناسان ایرانی تربیت شده اند. محققان فاضل و جوانی که با تلاش و کوشش عمدتا شخصی امیدها را برای حفظ و تداوم این سنت مبارک در میان محققان ایرانی زنده نگاه می دارند. این مایه مباهات و مسرت است. اگر طباطبایی ها و دانش پژوه ها و ایرج افشارها و مجتبی مینوی ها رفتند. امید است که شاگردان با واسطه و بی واسطه آنها همچنان مشعل نسخه شناسی و کتابشناسی و حفظ میراث پدری را روشن و محفوظ دارند. من در زندگی کاری و علمی خود بسیاری از فهرست های نسخه های خطی را دیده ام و خوانده ام و در بسیاری از کتابخانه های مهم ایران و منطقه و دنیا با فهرست نویسان و کتابشناسان و نسخه شناسان سر و کار داشته ام. در طی صد سال گذشته ما بهترین فهرست نویسان و کتابشناسان را در ایران داشته ایم و خوشبختانه فهرست ها و کتابشناسی هایی را تولید و متخصصانی را تربیت کرده ایم که در بسیاری موارد یا منحصر به فردند و یا از شمار بهترین ها هستند. الآن که این سطور را می نویسم خیلی از نام ها از خاطرم می گذرد. از محمد حسین حکیم و جواد بشری و ... تا باد چنین بادا...

کتابی از ریچارد نیسبت که سال 2003 منتشر شده و حالا به فارسی درآمده است. بحثی در تفاوت ماهیت شناختی غربی ها و شرقی های از نوع چینی و کره ای و ژاپنی. می توان گفت یک نظر این است که همه انسانها به شیوه یکسان و مشابهی استدلال می کنند، اما انگار آسیایی ها به ویژه چینی ها و ژاپنی ها و کره ای ها با غربی ها متفاوت می اندیشند. این تفاوت به هزاران سال قبل بر می گردد. نویسنده می گوید به کمک آزمایش های تجربی و آزمون های روانشناختی می توان ثابت کرد که شناخت انسانها در همه جا یکسان نیست. افرادی که در فرهنگ غربی رشد کرده اند با کسانی که در فرهنگ شرقی پرورش یافته اند، متفاوت فکر می کنند. این کتاب، این اندیشه را دنبال می کند و می خواهد روی تفاوت نگرش شرقی ها و غربی ها پرونده های مفتوحی را که از قبل بوده، این بار از نظر شناخت و معرفت، باز کند.

نسل جدید نسخه شناسان ایرانی

خوشبختانه در سال های اخیر نسل جدیدی از نسخه شناسان ایرانی تربیت شده اند. محققان فاضل و جوانی که با تلاش و کوشش عمدتا شخصی امیدها را برای حفظ و تداوم این سنت مبارک در میان محققان ایرانی زنده نگاه می دارند. این مایه مباهات و مسرت است. اگر طباطبایی ها و دانش پژوه ها و ایرج افشارها و مجتبی مینوی ها رفتند. امید است که شاگردان با واسطه و بی واسطه آنها همچنان مشعل نسخه شناسی و کتابشناسی و حفظ میراث پدری را روشن و محفوظ دارند. من در زندگی کاری و علمی خود بسیاری از فهرست های نسخه های خطی را دیده ام و خوانده ام و در بسیاری از کتابخانه های مهم ایران و منطقه و دنیا با فهرست نویسان و کتابشناسان و نسخه شناسان سر و کار داشته ام. در طی صد سال گذشته ما بهترین فهرست نویسان و کتابشناسان را در ایران داشته ایم و خوشبختانه فهرست ها و کتابشناسی هایی را تولید و متخصصانی را تربیت کرده ایم که در بسیاری موارد یا منحصر به فردند و یا از شمار بهترین ها هستند. الآن که این سطور را می نویسم خیلی از نام ها از خاطرم می گذرد. از محمد حسین حکیم و جواد بشری و ... تا باد چنین بادا...

درباره دروس فارسی معارف و شيخ محمود حلبی

یکی از مشکلات متن دروس فارسی معارف این است که این دروس برای افراد عموما غیر متخصص در علوم اسلامی ایراد شد و مرحوم آقای حلبی در غیاب آدم های متخصص و نمایندگان سنت مدرسی فلسفه و کلام اسلامی به پیکار با اندیشه های آنان رفته است و به اصطلاح تنها به قاضی رفته. در تمام سال هایی که متن دروس فارسی معارف برای شماری از علاقمندان به مرحوم آقای حلبی تدریس می شد و همچنان می شود با توجه به اظهار و ادعای تعلق این علوم و معارف به امام عصر که صراحتا در طول این دروس و به ویژه پایان هر جلسه درس ابراز شده متأسفانه برای مخاطبان این درس ها این تصور غلط درست شده که آنچه در این بحث ها گفته شده همه معارف اهل بیت است و آنچه فلاسفه و عرفا و متکلمان برجسته ای مانند ابن سینا و میرداماد و ملا محسن و ملا صدرا و ملا هادی و دیگران گفته اند همه از آبشخور علوم یونانی و بشری و غیر الهی است و آنان در واقع مسئولیت تباهی فکر دینی و دوری از اهل بیت را عهده دارند. نتیجه این شده که اولا برداشت عمومی در میان کسانی که این درس ها را خوانده اند و من با بسیاری از آنها سال ها آشنایی داشته ام این است که نسبت به سنت مدرسی و علمی و فلسفی هزار سال تاریخ تشیع بسیار بدبین و میراث بسیاری از عالمان را دور ریختنی می دانند. اگر اهل علم باشند شیوه ای اخبارگرایانه دارند و جز اهتمام به کتاب های حدیثی و تفاسیر روایی معمولا به آثار دیگر بی اعتنایی دارند. همین موجب شده است که معمولا به بزرگان فلسفه و عرفان و تفکر در طول تاریخ اسلامی سوء ظن دارند. در خود متن دروس فارسی مکرر آقای حلبی این سوء ظن را القاء می کند و فلسفه و فلاسفه را مانعی برای دستیابی به علوم آل محمد فرا می نماید. خوب، روشن است با این رویکرد دیدگاه غالب برای دو سه نسل از کسانی که با این درس ها آشنایی یافته و آنها را وحی منزل تلقی کرده اند بی اعتنایی و سوء ظن نسبت به این بزرگان است. ثانیاً نتیجه چنین رویکردی بی توجهی و بی اعتنایی و حتی بدبینی نسبت به بزرگان ادب فارسی است که چنانکه می دانیم بخش عظیمی از آن در بستر تصوف و عرفان روییده است.

نکته دیگر که قابل تأمل و بایسته بررسی و مطالعه و آسیب شناسی است این است که چون در طول بحث های فارسی معارف دائما تأکید می شود که القای این دروس به مخاطبانی خاص نتیجه عنایت خاص امام عصر بوده و در واقع مخاطبان به علت عنایت خاصی شایستگی حضور در این جلسات و شنیدن و دریافت این معارف الهی را یافته اند، تصور عمومی در میان آنان که عمدتا تحصیلاتی غیر از تحصیلات رسمی دینی و علمی در چارچوب الهیات و فقه داشته و دارند این است که به دلیل این شایستگی چیزی را دارند که صدها سال از دسترس عالمان برجسته گذشته به دور بوده و به اصطلاح آن مرحوم با وجود آن همه تلاش علمی عاقبت سکندری خورده اند. این طبعا نوعی اطمینان به نفس و در عین حال کوچک شمردن تلاش های علمی در عرصه علوم مدرسی را در بین طبقاتی از آنان موجب شده است. به همین دلیل شیوه غالب در پاسخگویی به مخالفت ها با معارف آقای حلبی این است که شخص مخالف شایستگی دریافت این بحث ها را ندارد و باید اول به فکر طهارت نفس خود باشد و بعد سراغ این حرف ها برود. برخی از آنان را می شناسم که حتی مدعی انواعی از تجربه های وجدانی و انخلاعات هم هستند و اگر پا بدهد از مرید پروری ابایی ندارند. نتیجه اینکه سعی در القای این دارند که آنچه می دانند علوم و معارف خاص اهل بیت است که هر کسی شایسته دریافت آن نیست و در واقع به نوعی باطنی گری و رمزی بودن دین فرا می خوانند.

آنچه گفتم همه اش بدون هیچ گونه استثنا در طول تاریخ ادیان سابقه دارد. این مطالب و رویکردها در میان غلات و گروه های باطنی صدها نمونه دارد و شیوه ها کم و بیش یکسان است. اما یک چیز را این دوستان نمی دانند: اسلام و تشیع دیانت رمزی و باطنی نیست. مکتب تشیع مکتبی حاشیه ای و برای خواص نیست. مکتبی است با تعالیمی که صدها سال محور بحث ها و نظرورزی ها و دیالوگ ها و داد و ستدها بوده است. این حرف ها را لطفا جای دیگری ببرید. نتیجه سخنانی مشابه در دوران قاجار و آنچه در مکاتب باطنی گری و شیخی و صوفی در طول چند سده و به ویژه در سده های هجدهم و نوزدهم گفته شد دیدیم که چه شد و در سده نوزدهم به کجاها انجامید...

یک اربعین عاشقی/۱۰
عشق به ولایت و اهل بیت عصمت و طهارت در وجود عراقی ها نهادینه است. از ابتدای خروجی نجف اشرف بر پایی موکب های عزاداری و ایستگاه های صلواتی، شاهد این ادعاست. نام ائمه هدی و اهل بیت (ع)، به ویژه حضرت سیدالشهدا(ع) و یاران وفادارش زینت بخش این موکب ها است. نام هایی مثل شباب العباس، علی اکبر، حبیب بن مظاهر، علی اصغر، عون و جعفر یا موکب هایی با دیگر القاب و نشانه ها و مفاهیم زیبا مثل: عاشورا، کربلا، نینوا، قتیل العبرات، حورا زینب، یالثارات الحسین، مظلوم کربلا، طفل الرضیع، دعبل خزائی. قبایل و عشیره‌های عرب هم که از راه های دور و نزدیک آمده اند، در این مسیر موکبی را برپا کرده اند و افتخارشان این است که خود را منتصب به اهل بیت می دانند. عاشقانه به زائرین خدمت می کنند و پذیرای آنان هستند و سر از پا نمی شناسند. این دلدادگی به اهل بیت را کمتر دیده ام و با دیدن آن حیرت زده می شوم.
شور و نوای حسینی برای این حرکت معنوی به زائر قدرت و توان دو چندان می دهد و طول این مسیر اگر هزار کیلومتر هم باشد جمعیتی را در آن خواهیم دید که تعداد افراد آن قابل شمارش نخواهد بود، مثل جمعیتی که هر سال از بصره دومین شهر بزرگ عراق این مسیر طولانی را که گفته می شود بیش از هفت صد کیلومتر است با پای پیاده طی می کنند. مثل جمعیتی که از کنار بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الحجج این مسیر طولانی را با پای پیاده پشت سر می گذارند و خود را به کربلا می رسانند. معرفتی عمیق این خیل عظیم را راهی دیار عشق می کند تا وفاداری خویش را به قافله سالار قبیله عشق ثابت کنند. برخی سه روز در راه هستند و برخی بیست روز و یا بیشتر، جمعیتی که پرچم های سرخ رنگ یالثارات الحسین را به نشانه خون خواهی در دست دارند. اینجا تا چشم کار می کند جمعیت موج می زند. مسیرهای پیاده روی متعدد است و همه مسیرها که به کربلا منتهی می شود این طور ترسیم می شود. مثل مسیر حله، دیوانیه، مسیب، بغداد و...
اینجا عشق و دلدادگی حرف اول را می زند. دلم می خواهد زودتر به کربلا برسم اما می دانم قدم ها را باید کوتاه برداشت. اینجا را هم باید بهشت دانست. باید گرد و غبار راه به سر و صورت بنشیند و خاک پای زائرین را توتیای چشم ها کرد.
محمد خامه یار

یک اربعین عاشقی/۱۷
همه راه ها به کربلا منتهی می شود. عده ای از مسیر شریعه، ده ها هزار نفر از مسیر نخلستان، هزاران نفر از حله، جمعیت کثیری از مسیر مسیب و بغداد و یک جمعیت چند میلیونی از نجف به قبله دل ها نزدیک می شوند. هر کسی از راهی از اقصی نقاط کشور عراق و دیگر کشورها آمده است. سختی راه و صعب العبور بودن برخی مسیرها را با گرفتاری هایی که دارد به خوبی لمس کرده است و حالا در این فضای ملکوتی نفسی می زند تا خود را به کربلا برساند.
اربعین که سال هاست در همه عالم تکرار می شود، منحصر به حضرت سیدالشهدا(ع) است و سوز و گداز، اشک و ناله، شور و هیجان آن هر سال بیشتر از سال اول آن است.
دسته های عزاداری به سوی کربلا سرازیر شده است و حالا پس از دو روز پیاده روی خود را در منطقه خان النص می بینم، جایی که سال ها پیش از این، بعثی ها صدها و هزاران زائر اربعین را شبانه در نخلستان ها به شکل فجیعی قتل عام و آنان را به وسیله بلدوزر در گور جمعی مدفون کردند تا مانع این حرکت شوند.
غوغا و عظمت اربعین رنج و محنت سفر و خستگی آن را از یاد می برد. برخی با پای برهنه آمده اند. برخی ساقی لب تشنگان شده اند و از زبان فارسی چیزی نمی دانند جز دو کلمه آقا و خانم و با این دو واژه سد راه حرکت جمعیت می شوند و با آب و چای و قهوه، شربت و دوغ، کیک و آب میوه پذیرایی می کنند.
حالا این جا پاهای زیادی مجروح و زخمی شده اند و تاول برداشته اند که مکان های زیاد برای درمان و مداوا به چشم می خورد.
شور و هیجانی که می بینم هرگز قابل توصیف نیست و نمی توان پیرامون آن چیزی نوشت و کلامی را گفت. چه بسیار تابلوهای محبت به حضرت سیدالشهدا(ع) را در این مسیر دیده ام که جامه سیاه این جمعیت که بر تن دارند یکی از آن است که به رخ جهانیان کشیده می شود.
لباس مشکی، پرچم های مشکی عزاداری، سیاه پوش کردن موکب ها، همه و همه نشان از عشق و محبت به نور هدایت حضرت حسین بن علی (ع) دارد. پدران و مادران ما، کربلا و عاشورا را این طور زنده نگه داشتند و به رسم امانت به دست ما سپردند و میراث اربعین به دست ما ماندگار خواهد شد.
محمد خامه یار

یک اربعین عاشقی/۱۷
همه راه ها به کربلا منتهی می شود. عده ای از مسیر شریعه، ده ها هزار نفر از مسیر نخلستان، هزاران نفر از حله، جمعیت کثیری از مسیر مسیب و بغداد و یک جمعیت چند میلیونی از نجف به قبله دل ها نزدیک می شوند. هر کسی از راهی از اقصی نقاط کشور عراق و دیگر کشورها آمده است. سختی راه و صعب العبور بودن برخی مسیرها را با گرفتاری هایی که دارد به خوبی لمس کرده است و حالا در این فضای ملکوتی نفسی می زند تا خود را به کربلا برساند.
اربعین که سال هاست در همه عالم تکرار می شود، منحصر به حضرت سیدالشهدا(ع) است و سوز و گداز، اشک و ناله، شور و هیجان آن هر سال بیشتر از سال اول آن است.
دسته های عزاداری به سوی کربلا سرازیر شده است و حالا پس از دو روز پیاده روی خود را در منطقه خان النص می بینم، جایی که سال ها پیش از این، بعثی ها صدها و هزاران زائر اربعین را شبانه در نخلستان ها به شکل فجیعی قتل عام و آنان را به وسیله بلدوزر در گور جمعی مدفون کردند تا مانع این حرکت شوند.
غوغا و عظمت اربعین رنج و محنت سفر و خستگی آن را از یاد می برد. برخی با پای برهنه آمده اند. برخی ساقی لب تشنگان شده اند و از زبان فارسی چیزی نمی دانند جز دو کلمه آقا و خانم و با این دو واژه سد راه حرکت جمعیت می شوند و با آب و چای و قهوه، شربت و دوغ، کیک و آب میوه پذیرایی می کنند.
حالا این جا پاهای زیادی مجروح و زخمی شده اند و تاول برداشته اند که مکان های زیاد برای درمان و مداوا به چشم می خورد.
شور و هیجانی که می بینم هرگز قابل توصیف نیست و نمی توان پیرامون آن چیزی نوشت و کلامی را گفت. چه بسیار تابلوهای محبت به حضرت سیدالشهدا(ع) را در این مسیر دیده ام که جامه سیاه این جمعیت که بر تن دارند یکی از آن است که به رخ جهانیان کشیده می شود.
لباس مشکی، پرچم های مشکی عزاداری، سیاه پوش کردن موکب ها، همه و همه نشان از عشق و محبت به نور هدایت حضرت حسین بن علی (ع) دارد. پدران و مادران ما، کربلا و عاشورا را این طور زنده نگه داشتند و به رسم امانت به دست ما سپردند و میراث اربعین به دست ما ماندگار خواهد شد.
محمد خامه یار

یک اربعین عاشقی/۲۳( قسمت آخر)
حب الحسین یجمعنا. این شعار زیبا که از سر درایت و شعور برخاسته، شعاری پر مغر و ارزشی است که همه جا به چشم می خورد و از زبان هر خادم و زائر با بصیرتی شنیده می شود. در سایه این شعار است که جمعیتی را از هر نژاد و گروه و هر قوم و قبیله و از هر ملیتی در این محشر می بینم که دل های آنان یکی و قلب ها نسبت به هم مهربان است و خدمتگزاری به آنان رنگ و روی دیگری به خود می گیرد.
حالا که عظمت و ابهت پیاده روی اربعین دشمن را برای ایجاد تفرقه به تکاپو انداخته است، بسیاری از موکب ها برای حفظ بیشتر وحدت، از مداحی با زبان فارسی، عربی و آذری استفاده می کنند. برخی خادمان هم میکرفون به دست می گیرند و بر وحدت هر چه بیشتر تاکید می کنند. برخی زائران ایرانی اهل ذوق و سلیقه به کودکان عراقی که با دستان کوچکشان در حال پذیرایی هستند، هدیه می دهند. این کار محبت آنان را به زائران دو چندان می کنند. برخی هم کمک های نقدی خود را به صندوق های حشد الشعبی که در طول مسیر قرار گرفته است، واریز می کنند تا جهاد عراقی ها را جهاد و دفاع خود در مقابل داعشی ها بدانند. برخی هم با خادمین موکب ها و نظامیان عراقی که امنیت این حرکت شکوهمند را عهده دارند، عکس یادگاری می گیرند.
عراقی ها که میزبان خوبی برای همه زائران هستند، در سایه خدمت خود از سر تواضع و فروتنی دائم این دو جمله را بر زبان جاری می کنند و خطاب به آنان می گویند: علی راسی. یعنی روی سرم جای دارید و یا می گویند انا خادم. من خادم هستم. و این یعنی خدمت بی منت و از سر عشق و محبت. این خدمت هر چند ارزشمند و کم نظیر است اما تنها در انحصار عراقی ها نیست بلکه توفیق آن به همه عاشقان حسین بن علی (ع) اختصاص یافته است و دلیل آن برخورداری دلدادگان حضرت سیدالشهدا (ع) از مکنت و عزت والا نزد حق تعالی است.
در تمام مرزهای جغرافیایی دو کشور ما و عراق و شهرهای مسیر آمد و شد زائرین، و در کنار موکب های عراقی ها دست های سخاوتمند موکب هایی از دیگر کشورهای اسلامی بر پا شده و افرادی خود را وقف خدمت کرده اند و این امر به یک فرهنگ ناب و بی بدیلی تبدیل شده است. با این حال زائران هم خوب می دانند وقتی در این مسیر گام برمی دارند خطی از نور بر پیشانی آنان حک می شود و تا روز محشر مدال افتخار و درخشش رخسار آنان است. زائران درصددند آن را برای خود حفظ و در رفتار و کردار خود به خوبی از آن مراقبت کنند و این سرمایه بزرگ را به سادگی از دست ندهند.
زائر کوی حسین(ع) می داند در هر گامی که در این مسیر برمی دارد پاداش و ثواب حج و عمره ای مقبول در کارنامه خود ثبت می کند. می داند حق تعالی به او مباهات می کند و قدردان آن خواهد بود. ان شاالله.
محمد خامه یار

ریخت‌ و پاش‌ های میلیاردی و چشم‌ و هم‌چشمی عجیب در مراسم پیاده‌روی اربعین:
لابلای عمودها، موکب نساختند، بلکه کاخ بنا کرده اند و فخر فروشی می کنند با پول بیت المال و ماحصل موقوفات.
مسئول ستاد اربعین یکی از اماکن مقدسه با افتخار مصاحبه کرده و گفته است که «هزینه احداث موکبِ این نهاد، 9 میلیارد تومان بوده است»! این تازه دست پایین ماجرا است، این موکب 9 میلیاردی در برابر فخر فروشی و تکاثر موکب‌هایِ نهادهایی مثل (...) هیچ است! انگار اماکن مقدسه و شهرداری های کلان‌شهرها و سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی رقابتی عجیب در زدن موکب‌هایِ لوکس پیدا کرده‌اند، عُقده خودنمایی مسئولین این نهادها، باعث برپایی موکب‌های میلیاردی شده است! نهادهای نفتی و غیرنفتی گویا با خودشان رقابت دارند در گزارش دادن! انگار میخواهند روی شیعیان پولدار کویت و موکب‌هایشان را کم کنند!
میزبانان عراقی و موکب‌های‌شان که غیردولتی هستند و تنها دارایی‌شان خانه گلی و سفره‌ای ساده است، در برابر این شکوه رانتی و دولتی خجالت میکشند، مهربانی میزبانان حالا کاری کرده است که برخی زوار با اصرار آنان برای مهمان شدن را گاها با بی‌احترامی جواب دهند، چرا که چند عمود جلوتر، موکبِِ لوکسِ فلان نهاد، غذای چرب و چیلی تر دارد.

اکبر شهبازی - سایت العالم

آیت پیمان :
با موکب های ایرانی که در مسیر نجف کربلا دایر میشوند مخالف هستم و به همه کس مخالفت خود را اعلام کرده ام .
ایرانیان در آنجا هم متاسفانه مسابقه زرق و برق و دکور های پرهزینه و بنرهای عریض و طویل
و باند بلندگوهای پرقدرت و پروژکتورهای نمایش فیلم گذاشته اند . حق و حقوق میزبانان سنتی و اصیل و با اخلاص و ساده و بی پیرایه را تضییع میکنند و در واقع به حضورشان هیچ نیازی نیست و مزاحم میزبانان عراقی هستند .
یقین دارم امام حسین راضی نیست که با پول آستان قدس رضوی و شهرداری تهران و سپاه و نهادها و سازمانهای مشابه و از خزانه ایران در کنار موکب های با اخلاص و باصفا و دلپذیر عشایر و کشاورزان روستایی و قبایل و خاندان های عراقی که با نهایت عشق و اخلاص با چادرهای ساده و یا حسینیه های ساده که در کل مسیر ساخته اند ، ما ایرانی ها برویم و مانور تجمل و رقابت چشم هم چشمی و تبلیغات و تکاثر در طول مسیر راه بیاندازیم و موکب های عراقی را تحقیر کنیم ! چرا ما هر کاری را که خودش اصولی و اساسی به طور مردمی شکل میگیرد با دخالت های نابجای دولتی و سازمانی خراب میکنیم ؟
چرا موکب های ایرانی در مبادی مرزی توقف نمی کنند و اگر اخلاصی در کار است چرا ارزاق و مواد پذیرایی را به همان موکب های عراقی نمیدهند ؟
دکور و ماکت های سنگین مثل ساختن ماکت حرم امام رضا در اندازه نزدیک به واقعی در مسیر با آن همه هزینه و بلندگوهایی که صدای موکب های عراقی را تا چند کیلومتر خفه میکند آیا کار ثوابی است ؟ حاشا و کلّا