سمعا 👍
📚تقسیم کتب تدوین شده توسط اصحاب و روایات نقل شده از روات ائمه علیهم السلام
این کتب و روایات را می توان از چند حیث تقسیم بندی کرد. در ذیل، برخی تقسیم بندی ها همراه نمونه هایی ذکر می شود:
🔸 تقسیم بندی بر اساس عرضه بر امام معصوم علیه السلام
عرضه یا عدم عرضه یک کتاب بر امام علیه السلام در اعتبار آن، طبیعتا تأثیر زیادی دارد، به طور مثال:
- کتاب عبیدالله بن علی بن ابی شعبة حلبی: بر اساس نقل نجاشی (رجال النجاشی رقم ۶۱۲) وقتی او این کتاب را نوشت، بر امام صادق علیه السلام عرضه کرد و حضرت آن را تصحیح نمود و هنگام قرائت آن فرمود: «أتری لهؤلاء مثل هذا؟»
🔸 تقسیم بندی بر اساس کتابت حدیث در مجلس روایت
برخی از روایات در حضور امام علیه السلام و در مجلس روایت کتابت می شدند، واضح است که اعتبار این دسته از روایات به حسب ظاهر بیشتر است. به طور مثال:
- روایت ابن بکیر (رجال الکشّی رقم ۲۲۶): زراره بر امام صادق علیه السلام وارد شد و درباره چگونگی إبراد (تأخیر انداختن نماز ظهر و عصر در شدت گرمای تابستان) سوال کرد. «و فتح ألواحه لیکتب ما یقول» زراره اوراق و الواح خود را باز کرد تا جواب امام صادق علیه السلام را بنویسد.
- معتبره سعید بن یسار (الکافی ج۵، ص۱۹۱): سعید بن یسار می گوید از امام صادق علیه السلام درباره معامله یک شتر در مقابل دو شتر به صورت نقد و نسیه سوال کردم. حضرت فرمودند: اشکالی ندارد وقتی که سن شترها را مشخص کرده باشی. (ثم أمرنی، فخططتُ علی النسیئة) سپس امر فرمودند تا روی کلمه نسیه خط کشیدم. (۱)
🔸تقسیم بندی بر اساس عرضه روایات بر فقهای بزرگ
عده ای از روایات است که وقتی یک راوی آن را از راوی دیگری نقل می کرده (ولو اینکه آن راوی از ثقات و بزرگان اصحاب بوده) با این حال، این حدیث را بر شخص دیگری از روات کبار مانند زراره و ... عرضه می داشته است.
طبیعی است که این دسته از روایات از دقت و اعتبار بالایی برخوردارند مانند:
- در ضمن روایت عمر بن اُذینة (الکافی، ج۷، ص۹۵) آمده است: عمر بن اُذینه می گوید به زراره عرض کردم: گروهی از امام صادق علیه السلام و از پدرش امام باقر علیه السلام مطالبی درباره ارث روایت کرده اند، من روایت آنان را بر تو عرضه می دارم، هر روایتی که باطل باشد بگو این روایت باطل است، و آن روایتی که حق باشد بگو حق است... عمر بن اُذینة در ادامه می گوید: پس روایتی که محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام برایم نقل کرده بود را برای زراره نقل کردم و زراره فرمود: (هو والله الحق) به خدا سوگند که روایت او بر حق است.
- روایت موسی بن بکر (الکافی، ج۷، ص۱۰۴): موسی بن بکر به زراره می گوید: بُکیر (برادر زراره) برای من از امام باقر علیه السلام این طور نقل کرده بود ... زراره بعد از شنیدن روایت فرمود: (هذا قائم عند اصحابنا لا یختلفون فیه) این حکم در نزد اصحاب ما نیز چنین است و در این مسئله اختلافی ندارند.
🔸 تقسیم بندی بر اساس حفظ کتب و روایات از دسّ، تحریف و تصحیف
- گزارش کشّی (رجال الکشّی رقم ۴۰۱) مبنی بر اینکه اصحاب بعد از ردّ و انکار برخی احادیث توسط یونس بن عبدالرحمن، علت این امر را از وی جویا می شوند. یونس در توجیه رفتار خود، پاسخ می دهد که از هشام بن حکم شنیده است که امام صادق علیه السلام فرموده اند: «تنها احادیثی را بپذیرید که با قرآن و سنّت همخوانی داشته و یا شاهد صدقی از روایات پیشین، آن ها را تأیید کند؛ از آن رو که مغیرة بن سعید (لعنه الله)، در نگاشته های اصحاب امام باقر علیه السلام دست برده و احادیثی دروغین را به آن حضرت نسبت می داد.» (۲)
🔸تقسیم بندی بر اساس زیادی روایت بر کلام امام علیه السلام
در برخی کتب حدیثی، پس از نقل روایت از معصوم علیه السلام، تفریعاتی از جانب راوی یا استاد و شیخ راوی اضافه شده و یا اینکه ادله دیگری مقارن حدیث برای فتوا در انتهای روایت ذکر می شود.
- برای نمونه به دو روایت که در باب صلاة (در کتب اربعه) از کتاب حریز آورده شده مراجعه شود. (یکی از روایات مربوط به اوقات نماز و دیگری مربوط به عدول از نماز است) ظاهرا این ملحقات از خود روایت نیست و از کلام زراره می باشد. (۳)
—------------------------------
(۱): چنان‌که از نقل صدوق به دست می‌آید، دستور امام صادق علیه السلام به راوی برای خط کشیدن روی کلمه نسیه، به جهت تقیه بوده است، چون عامّه معتقدند، معامله نسیه در این فرض حرام است. (الفقیه، ج۳، ص۱۷۷)
(۲): این گزارش کمی بحث برانگیز و محل تأمّل است، لذا شایسته است محقّقین محترم به مقاله حدیث پژوه و رجالی مدقّق، حضرت استاد سید علیرضا حسینی شیرازی با نام (بازخوانی گزارش دسّ و تحریف غالیان در پرتو کارکرد فرهنگی نهاد امامت) منتشر شده در فصلنامه امامت پژوهی، شماره ۱۵ مراجعه نمایند و در این زمینه بیشتر تحقیق نمایند. (این پاورقی از نویسنده این سطور است)
✅ تعارض الادلة و اختلاف الحديث، ص۱۶۸-۱۷۱
@zobdatolfa
