کتاب «هنگام نیایش چه می‌کنیم؟» تالیف ونسان برومر با ترجمه مشترک قاسم کاکایی، اشکان بحرانی و مسعود رهبری به فلسفه نیایش و سرشت ایمان و ارتباط ماهیت ایمان با نیایش پرداخته است.
کتاب «هنگام نیایش چه می‌کنیم؟» در دو بخش شامل 9 فصل درباره سرشت نیایش و ماهیت ایمان و ربط و نسبت آن با نیایش مباحثی را مطرح و به بحث گذاشته است. جان کلام نویسنده در بخش نخست این است که ایمان یک رابطه عاشقانه بین فرد مومن و خدا است و نیایش عملی است که با آن این رابطه ایجاد، تعمیق یا بازسازی و ترمیم می‌شود. در بخش دوم هم بحث درباره تمایزگذاری بین ایمان و باور دینی صرف از یک سو و ارتباط ذاتی بین این دو، از سوی دیگر است.
اساس هر دو بخش کتاب برومر مبتنی بر این است که «خدای ادیان وحیانی و به‌ویژه مسیحیت، خدایی متشخص است که می‌توان او را شخص انگاشت، نه شیء و صفات انسان‌وار را به او نسبت داد. بر همین اساس وی دین و ایمان را یک رابطه بیناشخصی میان انسان و خدا می‌بیند.»
فصل نخست به بررسی تاثیر و سودمندی دعا می‌پردازد. در این فصل به این پرسش پاسخ داده شده که اگر نیایش را صرفا به‌عنوان درخواست امری مشاهده‌پذیر از خدا در نظر بگیریم، چگونه می‌توانیم این تاثیر را مورد آزمون قرار دهیم؟ در فصل دوم برومر به این مساله می‌پردازد که معنای تاثیر نیایش بر شخص نیایشگر چیست؟
فصل سوم کتاب چند شبهه را مطرح می‌کند که به نحوی اشکالاتی است که از سوی پیروان الاهیات گشوده بر الاهیات سنتی وارد می‌شود، مبنی بر اینکه ماهیت حاجت‌خواهی دعا چگونه بر خدایی که قادر مطلق، تغییر‌ناپذیر و عالم مطلق است، تاثیر می‌کند. این شبهات در واقع، به بحث نسبت بین دعا و قضا و قدر و سرنوشت برمی‌گردد.
نویسنده در فصل چهارم به یکی دیگر از شبهات و اشکالات مربوط به استغاثه و حاجت‌خواهی می‌پردازد. در این فصل این سوال مطرح می‌شود که «چرا دعا بکنیم؟». برومر جواب‌های مختلف درباره این شبهه را ارزیابی می‌کند و جواب‌های خاص خود را در انتها می‌دهد. در فصل پنجم هم این سوال مطرح می‌شود که عمل استجابت دعا از جانب خدا چگونه است؟
در فصل هفتم این سوال مطرح می‌شود که آیا نیایش که رابطه ما با خداست بر رابطه ما با جهان تاثیر می‌گذارد. در فصل هشتم، نویسنده برای بررسی ماهیت ایمان ابتدا به فاجعه‌ای که پس از دوران مدرنیته برای ایمان پیش آمده است، اشاره می‌کند و سپس تفاوت نگرش علمی و نگرش ایمانی را مطرح می‌کند.
فصل نهم در ادامه فصل پیشین، به این مساله می‌پردازد که جهانی که مومن در آن با چشم ایمان می‌نگرد و زندگی می‌کند، با جهان فرد غیر‌مومن تفاوت دارد و در پایان فصل به این امر می‌پردازد که استعاره‌ها و حکایاتی که در سنت دینی مطرح است، چه کمکی به نگریستن با چشم ایمان می‌کند.
در فصل دهم، بحث این است که هرچند که ایمان با باور دینی متفاوت است ولی رابطه‌ای ذاتی با یکدیگر دارند. در این فصل، برومر در پی نشان دادن این رابطه ذاتی بین ایمان و باور دینی است.
اگرچه موضوع کتاب به فلسفه نیایش به نحو عام مربوط می‌شود ولی شواهد و مثال‌ها از کتاب مقدس و فرهنگ مسیحی انتخاب شده‌اند. از این رو، به پیشنهاد پروفسور برومر، در راستای ملموس کردن مطالب کتاب در فضایی شیعی، دکتر قاسم کاکایی مقدمه‌ای مبسوط و تعلیقاتی مفصل به ترجمه فارسی کتاب افزوده است.
پروفسور ونسان برومر، نویسنده کتاب «هنگام نیایش چه می‌کنیم؟» یکی از فیلسوفان مطرح معاصر در حوزه فلسفه دین است. نکته جالب درباره کتاب پروفسور برومر، همزمانی ترجمه این کتاب با ماه مبارک رمضان، ماه دعا و نیایش است.
چاپ نخست ترجمه ویراست دوم کتاب «هنگام نیایش چه می‌کنیم؟» با شمارگان دو هزار نسخه، در 400 صفحه و به بهای 18 هزار تومان از سوی انتشارات هرمس منتشر شده است.
◀️ دمی با کتاب "دیانت و عقلانیت" نوشتۀ رضا بابایی
📝 مسعود قربانی
❇️ آنان که با قلم بابایی آشنایی دارند، می‌دانند که روحِ حاکم بر نوشته‌های او "دردمندی" است. کتاب دیانت و عقلانیت نیز همین گونه است.
در مقدمۀ کتاب می‌گوید: نویسنده در پی رسیدن به فهمی از متون دینی است که مهم‌ترین ویژگی آن، سازوارگیِ همۀ اجزای دین با یکدیگر و نیز سازگاری با روح و اهداف ادیان بزرگ است.»(ص12) در فصل اول کتاب، نسبت امر دینی را با متن دینی می‌کاود و دلیرانه می‌پرسد: «آیا هر چیزی که در متون دینی دربارۀ آن گفتگو شده است، مشمول امر دینی است؟ سپس شش ویژگی امر دینی را می‌شمارد؛ ویژگی‌هایی که دایرۀ امر دینی را تنگ اما خالص‌تر می‌کند.
❇️ بابایی «متن‌محوری و نص‌گرایی بی‌قاعده» را خاستگاه سلفی‌گری قدیم و مدرن می‌داند(ص23). با همین مبنا بر دینِ سیاسی خُرده می‌گیرد که «هیچ کس منکر اهمیت سیاست در سرنوشت جامعه نیست؛ اما دین مسؤولیت‌هایی ژرف‌تر و مهم‌تر از حکومت و سیاست دارد. تربیت انسان معنوی و اخلاقی، در درازمدت عمیق‌ترین تاثیرات را بر سیاست می‌گذارد»(ص265)
❇️ ویژگی دیگر کتاب ملموس بودن مباحث و مقالات و عاری بودن زبان نویسنده از هرگونه کلی‌گویی و مبهم‌نویسی است. دین بابایی دینی است که یک‌یکِ دینداران در سطوح مختلف آن را می‌فهمند و کم‌وبیش از آن تجربه‌ای ملموس دارند. وقتی می‌گوید: «اجتهاد، کشف شیوه‌های نو برای ایستادگی در برابر تحولات یا دور زدن آنها نیست؛ بلکه درک تحولات نوپدید و کشف حکم دین دربارۀ آنهاست.»(ص89) این بحث را در واژه‌های کلی رها نمی‌کند؛ مصداق می‌آورد و می‌کوشد بر اساس آموزه‌های دینی، نمونه‌هایی را نیز به ما نشان دهد.
❇️ در مقالاتی همچون "حرام و حلال محمد"، "پس از چهل سال"، "اسلام؛ شلاق؛ شتر" و "اسلام مکه؛ اسلام مدینه" گره‌هایی را می‌‌گشاید که پیش از آن به نظر کور و ناگشودنی می‌آمدند. به گفتۀ او، «تاریخ گواه است که اسلام در زمان پیامبر(ص)، دینِ اصلاح بود نه انقلاب.»(ص125) و نیز «به گواهی سخنان و سیرۀ انبیا، رسالت دین، رونق بخشیدن به زیست معنوی انسان است؛ نه اینکه مسئله‌‌ای بر مسائل لاینحل بشری بیفزاید. دین قرار بود به داد ما برسد و گرهی از کارفروبسته ما بگشاید، نه اینکه خود معادله‌ای سخت و پیچیده روی دست ما بگذارد.»(ص141)
❇️نویسنده، فصلی را به نواندیشی دینی اختصاص می‌دهد و تمام قد از این گروه و راهشان دفاع می‌کند و تا آنجا پیش می‌رود که دینداری را در این عصر در آینده وامدار روشنفکران دینی می‌داند: «خاستگاه روشنفکری دینی، پرسش‌های انسان مدرن است؛ انسانی که هم به تکلیف می‌اندیشد و هم به حقوق اساسی خویش؛ امروز را فدای گذشته و نزاع‌های تاریخی نمی‌کند؛ فایده‌اندیش و نتیجه‌گراست و به تقسیم کار معتقد است؛ یعنی از دین تنها چیزی را می‌خواهد که در غیر دین نمی‌یابد.»(ص173) بر اساس همین رویکرد است که در فصل "دین و آسیب‌ها"، مفصل و در مقالاتی متعدد آسیب‌هایی که انسان دینی را مسخ می‌کند، می‌شمارد. "سیزده نکته درباره خرافات" و "چهارنشانه متعصبان" از مقالات خواندنی این بخش است.
❇️ معتقدم هر یک از مقالات این کتاب برآمده از دردی است که نویسنده را چنان درگیر خود کرده است که که اگر دربارۀ آن نمی‌نوشت، نمی‌توانست گریبان خود را از دست آن رها کند. "داستان علی و خوارج"، "تشیع به دو روایت" در فصل چهارم کتاب(دین و معرفت‌های تاریخی)، بسیار خواندنی است و ای کاش مقالۀ "عاشورا و تحریف‌ستیزی ناکام" او را همۀ اهل منبر می‌خواندند. در این مقاله می‌گوید: «در ماجرای عاشورا، آسیب اصلی در گفته‌ها نیست؛ در ناگفته‌ها است. اهل منبر و ذاکران و مداحان، معمولا در مجالس عزاداری برای امام حسین(ع)، مسائلی خاص را مطرح می‌کنند، از جمله فسق یزید، مظلومیت امام، قساوت شمر و ابن سعد و مانند آن. این موضوعات و مسائل، هماره و با حجم فراوان در همه منبرهای عاشورا بیان می‌شود؛ در حالی که مسائل مهم و اصلی عاشورا اینها نیست.»(ص360)
❇️مغز و هستۀ دین در نظر بابایی، "معنویت" است. می‌گوید دینی که به زندگی انسان معنا نبخشد یا مشکلی در معناداری زیست انسان پدید آورد، جز مزاحمت برای بخش‌های دیگر زیست بشری، هنری ندارد. بابایی، اگر در فصل‌های پیشین، دین و دینداری موجود را نقد کرده است، در فصل آخر کتاب(اخلاق، عرفان، معنویت) از دین و دینداری مطلوب می‌گوید. در این فصل، گاهی از باغ مثنوی مولانا تحفه‌هایی برای خواننده می‌آورد که به گمان من از دلچسب‌ترین بخش‌های کتاب است.
@MasoudQorbani7
از همسرش به شوخي پرسيدم: راستش را بگوييد، ايشان كتابها را بيشتر دوست داشت يا شما را ؟ با خنده گفت: البته كتابهايش را. وي گفت: استاد مدتها كانادا بود، سپس به ايران آمد و با آشتياني و مهدي محقق كار مي‌كرد و در جريان انقلاب ايران به ژاپن برگشت. از آن زمان به بعد به سراغ بوديسم آمد و كارهايش را در اين زمينه
ادامه داد.
خانم، سراغ آقاي آشتياني را گرفت كه من يك مرتبه گفتم كه وي دو سه سال پيش درگذشت. ايشان سخت ناراحت شد و من پشيمان كه چرا بي توجه و بي مقدمه اين خبر را دادم. اما ناراحتي را در چهره او خواندم. در هر حال به او تأكيد كردم كه آقاي ايزوتسو در ايران شناخته شده است و اهل مطالعه قدرش را مي دانند و محبوبيت خاص خود را دارد. روشن بود كه اين حرفها خوشحالش مي كرد.
از وي پرسيديم كه دين استاد چه بود؟ وي گفت: ايزوتسو هميشه يك بودايي بود. در جايي از كتابخانه، آثار وي يا مجموعه هاي مشتمل بر مقالاتي از وي چيده شده بود. علاوه بر آن آثار چاپ شده وي به ژاپني هم در يازده مجلد به علاوه يك ضميمه به صورت يك شكل به چاپ رسيده بود.
از خانم ايشان پرسيديم كه آيا تا به حال ايراني اينجا آمده است؟
گفت: خير شما اولين نفر هستيد كه اينجا مي‌آييد. اين برايم بسيار جالب و در عين حال تأسف برانگيز بود. البته در ايران چند سال قبل بزرگداشتي براي وي برگزار شد كه خانمش گفت پوستر آن را دارد. سال گذشته هم يك ويژه نامه در تركيه از مجلة البحوث الاسلاميه به نام وي و در باره او منتشر شده بود كه يك شماره‌اش را داشت. اين مجله وابسته به مؤسسه وقف تركيه است كه دايرة المعارف اسلامي تركي را هم منتشر مي كند. كتابهاي وي در تركيه مورد استفاده دانشجويان ترك بوده و به زبان تركي هم ترجمه شده است. تركها اخيرا به افكار فلسفي روي آورده‌اند و به همين دليل است كه به دكتر نصر نيز مي‌پردازند و اغلب بلكه همه كارهاي مهم او را به تركي ترجمه كرده‌اند. از خانم ايزوتسو پرسيدم كه آيا در ژاپن تاكنون مراسمي در باره او برگزار شده است. پاسخش منفي بود و اين هم اسباب تأسف بود. به نظرم كار ايران است كه اين را در آنجا تعقيب كند.
در گوشه‌اي از طبقه بالا هم كه البته كتابي در آنجا نبود يك معبد كوچك بود كه به گفته يكي از اين بچه ها معمولا وقتي كسي در خانه اي مي ميرد آن را برپا مي كنند. تصويري از خود ايزوتسو هم بود.
خانم ايزوتسو از ديدن ما واقعا خوشحال شده بود. حالت من هم همين طور بود. روشن است كه ايزوتسو آدم بزرگي است و اگر كاري نكرده بود جز جمع‌آوري اين همه كتاب عربي و فارسي و اسلامي در اين گوشه از ژاپن، در اهميت وي كافي بود. با خانم ايزوتسو يك تصوير يادگاري هم برداشتم و اين به رغم آن بود كه خودش
پرهيز داشت.
خوشبختانه مطالبی که در باره دیدار با دکتر شفیعی نوشتم مورد توجه دوستان قرار گرفت. استاد هم امروز تماس گرفتند و دو نکته را فرمودند: یکی این که در لیست کتابهایی که آمده بود من آنها را نزد ادیب دوم خواندم، جامع الشواهد نبوده و اساسا این کتاب در آن زمان درسی نبوده است. دیگر در باره دکتر نصر، ضمن آن که درست است که سفر بنده به آکسفور به پرینستون ارتباطی با ایشان نداشته و آنچه در کتاب حکمت و سیاست آمده درست نیست، اما بنده احترام ایشان را لازم می دانم. در واقع، امکان این بود که حکومت برخورد بهتری با ایشان داشته باشد و فکر می کنم ایشان می توانست نماینده خوبی برای ما در مغرب زمین باشد. ایشان فردی متدین و نماز خوان می دیدم و گرچه از لحاظ سیاسی مسائلی بود اما از نظر مذهبی و از نظر قوت و قدرت بیان و توجه به تسلط شان به اسلام به عنوان یک تصویر و نمای کلی، چیزی که خیلی مورد توجه غربی هاست، می توانستیم از ایشان استفاده بهتری بکنیم. در هر حال احترام ایشان را لازم می دانم. ایشان سخنرانی های بسیار زیبایی داشت و نه در جزئیات دین که گاه مورد توجه ماست و غربی ها توجه ندارند اما به لحاظ ارائه یک دین خیلی زیبا بحث کرده و مورد توجه است. ما حتی با صد نفر هم نمی توانیم کاری را که ایشان می تواند انجام بدهد، انجام بدیم.
گفتگوی علم و دین در باره حدیث ذباب (مگس)
داستان علم و دین در میان ما مسلمانان، از لحاظ اصول، نقاط مشترک با آنچه در اروپا میان علم و دین گذشت دارد، اما از برخی جهات، با مسیری که در اروپا بر آن گذشت متفاوت است. هرچه هست، داستانی است که تاثیر زیادی در وضعیت علمی و دینی ما داشته و دارد و لازم است در این زمینه مروری بر آنچه گذشته داشته باشیم.
بخشی از این داستان این است که علم جدید، به لحاظ روش و محتوا، در برخورد با فرهنگ دینی ما مواجه با چالش هایی شد که حاصل آن پدید آمدن لرزه هایی در فرهنگ ایرانی ما شد. وقتی در میان متون دینی ما ـ در اینجا یعنی آنچه به نام دین عرضه و در ذهن ها تثبیت شده ـ نقلی و مطلبی بود که با روش علم جدید یا داده های آن سازگار نبود، به طور طبیعی نزاعی در می گرفت. در این میان، ما ، یا باید طرف علم را می گرفتیم یا طرف آنچه به نام دین میان ما وجود داشت. البته ممکن بود توجیهاتی هم دست و پا کرده وجه جمعی میان آنها درست می کردیم.
در این زمینه به تناسب مواردی که پیش می آمد، برخوردهای متفاوتی داشتیم. گاهی داشت های پیشین را رد می کردیم و تسلیم علم ـ و در اینجا خصوص مواردی که حاصل علوم تجربی است منظور است ـ می شدیم. استدلال ما در اینجا، مثلا اگر مستمسک بحث یک حدیث بود، این بود که مثلا سند آن درست نیست یا مضمونش با عقل سازگاری ندارد و مواردی نظیر اینها.
اما در مواردی، و کسانی، مقاومت کرده، علم جدید را دروغ دانسته و با انواع استدلالها که همان استدلالها نیز جالب و خواندنی است، به رد داده های علم می پرداختند. از جمله می گفتند اینها فرضیه بوده و هنوز اثبات نشده است. همه آگاهیم که از این دست اظهارات فراوان است. در مواردی هم، می کوشیدیم راه حلی میانی بیایم. این امر مورد به مورد متفاوت بود، اما هرچه بود، از لحاظ کلی، نشأت گرفته از نگاهی بود که می خواست، راهی میان اینها بیابد.
به هر حال، از یک سو اعتماد به متون دینی بود، و از سوی دیگر، علم در حال ترقی و رشد بود و به سادگی می شد آثار آن را در زندگی روزمره خود و دیگران دید. البته، این که غرب موجد این علوم بود، عاملی برای ورود این موارد و بحث ها به مسائل فرهنگی و تمدنی نیز می شد. دشمنی طولانی غرب با اسلام از جنگهای صلیبی و بعدها استعمار، نوعی سوء ظن را نسبت به غرب ایجاد کرده بود. بالاخره علم جدید هم بخشی از غرب بود و به راحتی می شد، آن هم در قالب ادب خطابی، وضع آن را با وضع جنگهای صلیبی و استعمار گره زده و محکومش کرد. کم نبودند افرادی که طی دو قرن گذشته این قبیل استدلالها را مطرح می کردند و هنوز هم می کنند. یک داستان جالب: یکی از بستگان نزدیک بنده، هفته قبل سکته کرد، و پس از انژیوگرافی مقرر شد قرص هایی را بخورد تا خون در رگهای وی لخته نشود. دکتر گفته بود سه ماه اول، حتما نوع امریکایی یا خارجی آن را بخورد. اما ایشان که تربیت شده، تفکر خودی و سنتی است، حاضر به استفاده از آن نشد تا اینکه امروز یعنی پس از ده روز، دوبار سکته کرده و بستری شد. استدلال وی این بود که این امریکایی ها با این قرص ها می خواهند ما را نابود کنند!
این مثال را از این بابت عرض کردم که حتی در روزگار ما هم این احساس به صورت نیرومند در میان مردم ما وجود دارد.
اما بحث فقط دشمنی با غرب نبود، بلکه اعتماد به نفس ما و داشت های ما که به هر حال دینی بودند، اجازه نمی داد به سادگی دست از آنها برداریم. ما راه های دیگری هم رفتیم. در مواردی، این موارد را معجزه دانسته و شروع به کاوش علمی (اینجا یعنی مطالعه همان آثار فرنگی ها) کردیم تا نشان دهیم، آنچه در متون ما آمده است، چیزی جز معجزه های علمی نیست و حالا حالا طول می کشد که غرب آنها را درک کند! اگر بخواهیم از این دست مطالب میان مسلمانان بیابیم، هزاران صفحه را می توانیم سیاه کنیم.
به اصل بحث برگردیم. اشاره کردم مقصودم از داشت های دینی، همه آن چیزهایی است که رنگ تقدس دینی به خود گرفته است. چون می خواهم نمونه خاصی را مثال بزنم، زیاد در این باره بحث نمی کنم.
مثال خاصی که در این باره بتواند راهگشای این بحث باشد، حدیثی است که بخاری و منابع دیگر از قول ابوهریره و حتی برخی از صحابه دیگر (که به نظر من همه باید از ابوهریره گرفته باشند) نقل کرده اند.
این روایت که به حدیث ذباب معروف است، در باره مگس و متن آن این است:
حَدَّثَنِي عُتْبَةُ بْنُ مُسْلِمٍ، قَالَ: أَخْبَرَنِي عُبَيْدُ بْنُ حُنَيْنٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا هُرَيْرَةَ- رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ- يَقُولُ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ: «إِذَا وَقَعَ الذُّبَابُ فِي شَرَابِ أَحَدِكُمْ، فَلْيَغْمِسْهُ، ثُمَّ لِيَنْزِعْهُ، فَإِنَّ فِي إِحْدَى جَنَاحَيْهِ دَاءً، وَ الْأُخْرَى شِفَاءً». (صحیح بخاری: 5/315).
@jafarian1964
جریان اخباری ـ اصولی تا دوره صفوی
درس امروز پنجم دی 95 که روز آخر درس تاریخ تشیع در این ترم بود، مرور بر جریان اخباری ـ اصولی تا دوره صفوی بود. نگاه کلی و مروری و کوتاه است. امیدوارم سودمند باشد.
این پرسش که آیا برای درک دین، یعنی آنچه خداوند به قصد هدایت بشر فرستاده، کتابش کافی است یا باید از منابع دیگری هم استفاده کرد، از همان آغاز مطرح بود. این منابع، به جز قرآن، حدیث است و پس از آن، از عقل و سپس اجماع که طرح اینها در یک دوره نسبتا طولانی مطرح و تعریف و توضیح داده شده است. پرسش یاد شده، این که قرآن کافی است یا حدیث هم مورد نیاز است، برای عمر هم مطرح شد. هرچند به نوعی می توان گفت در زمان رسول (ص) هم مطرح بوده و دست کم از اختلاف نظرهایی که بعدها به دوره رسول (ص) نسبت داده می شود، چنین می نماید که آن زمان هم بحث استفاده از حدیث یا عدم آن مطرح بوده است. بخاری در کتاب العلم کتاب صحیح خود، حدیث نوشتن در دوره بیماری منجر به رحلت رسول (ص) را برای همین که بگوید چیزی جز قرآن مورد نیاز بوده یا نه آورده است. همین طور روایت معروف ثقلین در ادامه همین پرسش است که چه چیزی به عنوان منبع دین مورد تاکید قرار گرفته است.
به نظر می رسد باید دو مسیر را برای این پرسش طی کرد. یکی بحث تئوریک و این که در بحث نظری، آنچه که حجیت برای اثبات دینی و شرعی بودن یک مساله دارد چیست. کتاب تنها، یا کتاب و سنت، یا کتاب و سنت و عقل، یا کتاب و سنت و عقل و اجماع. اما مسیر دوم، زندگی عملی و واقعی مردم است. نیاز روزمره آنها به تأیید یا رد کارهایشان از نظر دینی و شرعی، آنها را به دنبال این مسأله می کشاند که آیا برای هر آنچه که میان آنان رخ می دهد، یک بیان دینی یا شبه دینی وجود دارد یا نه (یا باید داشته باشد یا نه). این چالش، یعنی نگاه کردن از بالا یا منابع شریعت، و نگاه کردن از پایین به عنوان نیاز عملی زندگی مردم یا آنچه بعدها به عنوان نوازل یا مسائل مستحدثه مطرح شد، همواره میانه این دو بحث را به یکدیگر متصل و در عین حال، گرفتار چالش و تعارض می کند. هرچه هست، نیاز به مسائل تازه، مدام رهبران دینی را ملزم می کرد تا پاسخ دهند، از نظر دینی، چه دستوری دارند. این کار خود به خود به توسعه درونی دین می انجامید که باید با حدیث یا منابع دیگر تکمیل می شد.
به تدریج یک مسأله معرفتی نیز به صورت یک مسأله مستقل در آمد و آن، این بود که اساسا حقیقت دینی بودن یک مطلب در حوزه عقاید یا شرعیات چیست؟ آیا صرفا آن است که خداوند بیان می کند، مثلا از طریق کتاب یا از طریق رسول؟ یا آن که عقل آدمی هم اگر حکمی کرد، می توان از آن به عنوان یک بیان دینی استفاده کرد و اگر این قابل قبول است، در چه شرایطی و با عقل چه کسی؟ به عبارت دیگر، این پرسش مطرح شد که اساسا دین همان کتاب و سنت است که تنها منبع تأیید حقیقت دینی است، یا عقل آدمی هم منشأ نوعی معرفت است. این مسأله اگر پاسخ مثبت می یافت، بحث اجتهاد را مطرح می کرد که خود بخود ایجاد شریک برای نصوص دینی بود.
یک مسأله دیگر این بود که آیا برای همه امور، تکلیف شرعی وجود دارد یا وجود منطقة الفراغ خالی از حکم شرعی و واگذاری آن به عقل و عرف هم مطرح است. این که آیا دین یعنی آنچه از کتاب و سنت در می آید، شامل تمامی مسائل زندگی می شود، یا بخشی از امور زندگی متعلَّق دین، و بخشی دیگر متعلّق انتخاب های عقلی خود آدمی است. وقتی گفته می شود لارطب و لایابس الا فی کتاب مبین، معنایش این است که تمام نیازهای آدمی در کتاب و سنت بیان شده، یا این امر به طور طبیعی، مربوط به حدودی است که از ابتدا باید آن را در حیطه دین دانست و باقی آن، در حیطه عقل و یا عرف و اموری شبیه به آن است.
از هر نقطه شروع کنیم، در این تردید نداریم که بر اساس آنچه ذکرش رفت، دو گرایش از آغاز پدید آمد، دو گرایشی که هم دامن بحث های عقلی دین را گرفت و هم فقه و شریعت عملی را. این دو گرایش، یکی به سمت منحصر کردن معرفت دینی در کتاب و سنت حرکت کرد، و دیگری تمایل به پذیرش نوعی حریت عقلی برای آدمی، اجتهاد او، تأویلات شخصی، درک عرفی مستقل از شرع، و اموری از این قبیل داشت. اینها هر کدام برای خود استدلالهای فراوانی داشتند که بخشی از آنها مستند به قرآن و بخشی از درون خود روایات بود.(دنباله دارد)
@jafarian1964
مصاحبه ای در باره مرحوم شهیدی
در میان مطالب مختصری که در باره مرحوم شهیدی نوشتم، همان تاریخیات را بهتر از همه می پسندم و به دوستان علاقه مند هم خواندن همان را توصیه می کنم. اما در میان یادداشت ها، مصاحبه ای هم یافتم که زمانی در باره مرحوم شهیدی داشته ام. متنش زیاد مفصل نیست. همین جا می گذارم. این مصاحبه با روزنامه اعتماد بوده است.
1. جنابعالِي در ِيادداشتِي پس از فوت سِيد جعفر شهِيدِي، روش اِيشان را انکارِي و تردِيدزا توصِيف نمودِيد، در حالِي که مرحوم شهِيدِي، در مواردِي اعتقاد داشتند که، تارِيخِي که با اعتقادات ما نمِي خواند، ارزشِي ندارد. (مثلا در باره تارِيخ طبرِي معتقد بودند «پدر ما را در آورده است» و مواردِي از اِين دست) اِين دو توصِيف، ناقض ِيکدِيگر محسوب نمِي شوند؟
مقصود من اين است كه وي در بررسی نقلهای تاریخی شک می کند. این تردید و شک کردن مطابق روال تاریخ نویسی ما ایرانی ها در گذشته نیست. این که این روش خوب است یا نه مهم نیست مهم آن است که ایشان در نقلهای تاریخی ایجاد تردید کرده و پس از آن اگر به موضوع اصلی کار وی مربوط باشد به بررسی می نشیند. در این زمینه آقای سید جعفر مرتضی هم که از دیگر محققان تاریخ اسلام در دهه های اخیر هستند با ایشان مشترکند. البته مبانی تردید و شک اینها و نیز باورهای تاریخی شان تا اندازه ای با هم تفاوت دارد. من معتقدم روش های تردیدی ایشان بیشتر نشأت گرفته از طه حسین است. و هم مرد شکاکی بود. می دانید نخستین کسی در عبدالله بن سبا تردید کرد و آن را ساختگی خواند طه حسین بود. تقریبا همان زمان آقای عسکری هم تحقیقی در این زمینه کرد. طه حسین در بسیاری از مسائل تردید می کرد که این البته برای ما خوب است.
2. طبق اظهارات شما، روش نقد مرحوم شهِيدِي، شبِيه طه حسِين است. رو آوردن مرحوم شهِيدِي به آثار طه حسِين (يا بنت الشاطِي)، از روِي انتخاب بود ِيا اتفاق، چرا که برخِي منتقدِين آثار طه حسِين را متوسط (يا ضعِيف) شمرده و استقبال اندِيشمندان اِيرانِي از وِي را ناشِي از فضاِي آن روزها دانسته اند. اساسا ترجمه آثار طه حسِين چه تاثِيرِي در نوع تفکرات اِيشان داشت؟
آن زمان به تدریج آثار نویسندگان مصری به خصوص در بخش تاریخی به فارسی در می آمد. طه حسین شهرت زیادی داشت. بنت الشاطی و عقاد هم از آن جمله بودند. این آثار که به فارسی در می آمد به این دلیل بود که مشابه نداشت. اما علاوه بر آن یک روحیه نقادی و آزادی خواهی و بی تعصبی هم در آنها بود. این برای ایرانیان شیعه مذهب جالب بود. چون برخی از مطالب آنها کمکی برای نظریات شیعه در باره برخی از مسائل تاریخی بود. یکی از آخرین نمونه ها کتاب عبدالفتاح عبدالمقصود بود که آیت الله طالقانی و محمد مهدی جعفری آن را به فارسی ترجمه کردند. اما طه حسین علاوه بر اینها یک محقق هم بود و شهرتی جهانی داشت. این تأثیر همان طور که گفتم به لحاظ روشی، روی نقادی های آقای شهیدی تأثیر داشت. من البته با برخی از نتیجه گیری های ایشان موافق نیستم اما روحیه نقادی ایشان در تاریخ نویسی اسلامی جالب بود. البته آقای شهیدی تحت تأثیر دیگر نویسندگان مصری هم بود. آن زمان نوشته های مصری ها به لحاظ تفکر اخوانی و انقلابی هم پرمایه بود و آقای شهیدی هم در دهه بیست به آن افکار علاقه مند بود. مصری ها نقاد امویان و حتی خلیفه سوم بودند و به این نقادی ها با نگاه اصلاحی می نگریستند و این برای آقای شهیدی و دیگران مطلوب بود. (دنباله دارد)
@jafarian1964
رساله ای در نقد ادعای مهدویت توسط سید محمد نوربخش
زمانی که کتاب مهدیان دروغین را چاپ می کردم، فصلی هم در باره سید محمد نوربخش و رساله الهدی نوشتم. وی از شاگردان ابن فهد حلی بود و قبرش هم در سولقان تهران است که نوربخشیان پاکستان هم به زیارت آن می آیند. زمانی که آن رساله منتشر شد، برخی از دوستان نوربخشی به نقد آن پرداختند که یکی نذیر حسین بود که رساله ای در نقد آن نوشت و من هم در چاپ دوم مهدیان دروغین که مبسوط تر چاپ شده بود، آوردم. این روزها، یکی ازطلاب پاکستانی و از پیروان همین مکتب، با نام سید بشارت حسین تهگسوی هم پایان نامه خود را در نقد این ادعا که سید محمد نوربخش مدعی مهدویت بود نوشتند. امروز به کتابخانه تاریخ آمدند و برخی از آثار خود را از جمله ترجمه کتاب روضة الفردوس از میر سید علی همدانی، یک رساله از علاءالدوله سمنانی و کتابی به نام الربض در مقتل را که سال 1294 ق در پاکستان چاپ شده، با ترجمه آن، به کتابخانه دادند. طبعا نگران بودند که نباید با آن صراحت می آمد و این سبب واکنشهایی شده است. گفتم که بنده متن رساله را بر اساس دو نسخه منتشر کرده ام، و لابد در این باره بحث هست. ایشان گفتند که کتابهای دیگر سید محمد نوربخش، ادعای مهدویت توسط ایشان را رد می کند. آقای سید بشارت حسین، نسخه دیجیتالی رساله خود را دادند و از ایشان اجازه گرفتم که آن را در کانال بگذارم.
@jafarian1964
چرا بحث از اسلامی شدن علوم انسانی بالا گرفته است
چرا این روزها بحث از اسلامی کردن علوم بیش از گذشته مطرح شده است؟ در واقع چه نیازی یا احساسی سبب شده است تا این بحث این قدر داغ مطرح شود و مساله روز شود؟
داستان اسلامی کردن علوم یا اسلامی نشدن آن، در میان خواسته های دو گروه سیاسی مهم جامعه، وارد شده، یک گروه سیاسی با آن موافق و گروه یا جناح دیگر با آن مخالف است. بنابرین باید پرسید این مسأله تا چه اندازه سیاسی است ؟
البته سیاسی بودن در اینجا، به معنای سیاست روز نیست که آن هم تأثیر جدی دارد، بلکه به معنای درگیر شدن فکری دو حزب مهم سیاسی کشور به این بحث است که فعلا در عرصه جامعه ایران فعالند.اکنون که آشکار است که این بحث با مبانی و اهداف دو گروه سیاسی پیوند خورده، باید پرسید: آیا این ارتباط بنیادی و به دلیل نیازهای فکری جامعه است یا صرفا از سر مصلحت خواهی و جذب هوادار است؟
به نظر می رسد یک گروه که دایما می کوشد خود را متدین تر نشان دهد، در اینجا هم تلاش می کند تا دین را با علوم انسانی و اجتماعی که کارآمدی آن در دنیای فعلی در عرصه اداره جامعه مورد قبول قرار گرفته و راهی جز رفتن به آن سمت نیست، پیوند بزند و بتواند مدعی باشد که با ابزار دین ، به علاوه ی علوم انسانی اسلامی شده، می تواند فعالیت کند و جامعه را از مشکلات برهاند.
گروه دوم، با اتکاء به طبقاتی از جامعه که دین را با قراءت گروه اول قبول ندارند و به خصوص با تجربه چهل سال گذشته، قدری از حل و فصل مشکلات توسط دینداران سیاستمدار ناامید شده اند، می کوشند بانوعی نگاه استقلال خواهانه نسبت به فرهنگ و علوم انسانی، از محصولات علمی جدید آن که دیگر خیلی هم بر رفتن به راه آنچه به اسم دین مطرح شده، باور ندارد، برای حل مشکلات استفاده کنند.
در این میان، دانشگاه که محل تولید علوم انسانی و اجتماعی است، و حس می کند که دست کم بخش مهمی از این محصول علمی و غیر مرتبط با دین بوده و بسیاری هم جنبه جنبه مهارتی و کاربردی دارد ، و اساسا بخش های مهمی از آن، مثل علوم پایه و غیره، ارتباطی با دین ندارند، بیشتر به سمت این نگرش تمایل دارد. در حالی که مراکز آموزش دینی ، باز هم در تلاش هستند مسیر را به همان سمت یعنی تولید علوم انسانی اسلامی هدایت کنند. طبعا آنها هم به دینی که هر نوع علمی را دست کم در حوزه علوم انسانی تولید می کنند، باور دارند و هم نگران این هستند که در این میانه چیزی تولید شود که معارض دین باشد.
به طور معمول، مخالفان اسلامی کردن علوم انسانی، می گویند علوم انسانی و اجتماعی، علم است و علم هم وصف دینی نمی پذیرد. این نظر به عنوان یک اصل از طرف آنها، هم در علوم طبیعی و ریاضی و هم در علوم انسانی بکارمی رود. در حالی که مخالفان معتدل، در حوزه علوم انسانی قطعا تعبیر دینی را بکار می برند، و افراطی های آنها در حوزه پزشکی و علوم طبیعی به صورت کلی هم سعی می کنند عنوان دینی را ضمیمه آن علوم کنند. بالا گرفتن کار طب اسلامی در ده سال گذشته که سیاست دولت آن شخص هم دنباله آن و در ادامه همین اسلامی کردن علوم بود، از نوع همان نگاه اسلامی کردن علم است که آن هم این روزها غلبه یافته است.
در لابلای این حرفها، یک نکته مهم در اینکه چرا این بحثها حساس شده، عطف توجه به کارآمدی نظامی است که به نام دین در چهل سال حاکم بوده است. یادمان باشد که تلاش شده بود تا در حکومت اسلامی، یک نظام فکری جامع که حوزه علوم را هم در بر می گیرد، بر اساس دین ایجاد شود. دست کم گروهی این مطلب را مرتب می گفتند و در تلاش بودند، اما تاکنون چیز دندان گیری بدست نیامده است.
یکی از پایگاه فکری جریان تولید علوم انسانی اسلامی جریانی بود که با توجه و استناد به نگاه های هایدگری در نقد غرب، و انعکاس آن مباحث در ایران ـ بیشتر از دوره فردید به این سوی ـ که علم غربی را معطوف به تفکر فلسفی آن می کرد، سعی می کرد، در این طرف، بگویند که اینجا هم می شود علمی متناسب با دین ساخت. این جریان پیش از انقلاب هم دنبال تولید نوعی علوم انسانی بومی در سایه فلسفه اسلامی بود و میراث آنها به دوره پس از انقلاب رسید.
در مقابل بسیاری از کسانی که علوم انسانی را غربی می دانستند، و هنوز هم می دانند، کاری به این نداشتند که اینجا می شود علم اسلامی ـ انسانی درست کرد، اما عملا مطالب گفته شده توسط آنها و نیز جریانی مانند جریان نصر و انجمن حکمت، از سوی یک جناح مصادره و بکار گرفته شد. (دنباله دارد)
@jafarian1964
چطور «گرفتن رادیو» یا همان «جعبه حبس الصوت» از علائم آخر الزمان می شود!
سید محمد علی مبارکه ای (م 1325) از روحانیون روشنفکری است که نسل آنها از مشروطه به این طرف پدید آمد و ادامه یافت. این افراد که نادر اما پر سروصدا بودند، اغلب روی منبر، از تغییرات دنیای جدید سخن می گفتند، کلمات رایج در عصر نو را بکار می بردند، و سعی می کردند نشان دهند از اخبار دنیا مطلع هستند. در عین حال، همواره بر آن بودند تا ثابت کنند اسلام با عصر جدید کاملا منطبق است و هرچه در عصر جدید کشف شده، به نوعی در دین، خبرش بوده است.
در دوره رضاشاه، وقفه ای در کار منبر افتاد، اما پس از سقوط او، بار دیگر منبرها بر پا شد و مرکزی برای نشر افکار جدید اسلامی گردید و موثر هم بود. آن زمان، مرحوم مبارکه ای یکی از روحانیون پر تحرک بود که علاوه بر منبر، قلم بدست هم بود و آثاری می نوشت. برخی از آثار او چاپ شده و برخی هم، همچنان مخطوط مانده است. یکی از آنها کتاب مرآت الغیب است، که در دهها مورد، به صورت فصل فصل، در باره اسلام و دنیای حاضر سخن می گوید و در کار انطبق اسلام با دنیای جدید تلاش کرده، نوعی دانش اسلامی به سبک ادبیات آن زمان پدید می آورد.
مبارکه ای در این کتاب، از یک امر جدید، برای مثال گرامافون یا رادیو یا به گفته وی «حبس الصوت» بحث کرده، سپس اشاره می کند که این مسأله در متون دینی، قرآن و حدیث، خبرش وجود داشت و دین آن را گفته بوده اما به هر حال، چون فهمش سخت بوده، باید الان از متون آن را استخراج کرد.
... واما در مرحله بعد، و عند اللزوم، از نکته دیگری هم بحث می کند، و آن این که این پدیده، از جمله پدیده های آخر الزمان و احیانا علائم ظهور است. مثالهای وی بسیار جالب و خوندنی است، اما جالب تر، تأیید یک پدیده عصر مدرن با امور دینی و ترکیب آنها در یک بحث است که آدم را کاملا یاد دانش اسلامی می اندازد، البته به سبک خودش.
بنده یک فصل کوتاه آن را اینجا می آورم با با روش وی آشنا شویم. این فصل در باره گرامافون و به طور خاص در باره رادیو است که او آن را «جعبه حبس الصوت» می نامد. می دانیم رادیو که آمد، پدیده شگرفی بود. صدا از این طرف دنیا تا آن طرف دنیا می رفت. او رادیو را شنیده و دیده بود و گفتن از آن جالب بود. اما این که کجای قرآن اشاره به رادیو یا صدایی دارد که همه کره را فرا می گیرد، در این زمینه به آیه «انطقنا الله الذی انطق کل شیء» تمسک کرده و به هر شکلی بوده مسیر این پدیده نوظهور را بر آن منطبق کرده است.
اما در باره علائم آخر الزمانی آن، به این نکته اشاره کرده که آنچه در باره آخر الزمان آمده است که «یأخذون القرآن المزامیر» همین مسأله است. شرح آن نکته لطیفی است. پایه استنباط او از کلمه «یأخذون» به معنای گرفتن است. چون وقتی رادیو گوش می دهند، کلمه «گرفتن» بکار می برند و می گویند رادیو را بگیر یا رادیو را گرفتم. این یعنی همین که الان آخر الزمان شده، چون کلمه «یأخذون» یا گرفتن در آن حدیث «یأخذون القرآن ...» بکار رفته است و حالا هم می گویند رادیو را گرفتند.
جالب است در پایان این برداشت خود، از جمله اموری می داند که «بدون تأمل ثابت و قابل انکار نخواهد بود».
فصل شانزدهم:
گرامافون و رادیو، شنیدن صورت به توسط جعبه حبس الصوت. و گرامافون غیر از شنیدن صوت است از رادیو، و ما در بیان تشخیص این دو موضوع نیستیم. همین قدر می بینیم که از غرایب فکر بشری و صنایع و بدایع انسانی، کشف رادیو است که به توسط قوه برقیّه مکنونه جوّیه، صوت را از شرق به مغرب و از مغرب به مشرق، در آن واحد می رساند.
و سابقا تصور می شد که صوت به موج هوا، کیفیت و صورت آن معدوم می شود؛ اکنون محسوس گردید که امواج بادها و هواها او را مفقود و معدوم نمی کند، و سخن گوینده در تمام قطر زمین می رسد، و تمام فضای روی زمین را پر می کند، و اگر در پهلوی هر سنگ و کلوخی و برگ درختی، رادیو بگذارید، و قوّه برق در آنجا باشد، آن صوت را از مرکز پخش صدا، می شنوند، در صورتی که با این گوش، بدون واسطه ی رادیو، هیچ صدایی شنیده نمی شود، و حال آن که آن صدا از محاذی گوش می گذرد.
اگر به شبان بیابانی بگویند صداها از محاذی گوش تو در این جوّ و فضا می گذرد، به واسطه نشنیدن، انکار دارد و حال آن که آن صدا در فضا هست، او نمی شنود. و این جا دو مرحله است: یکی اتصال صوت به تمام نقاط کره، و یکی نهانی او از سامعتین. و یکی حبس او در جعبه های حبس الصوت.
و از این مراحل، به طور عموم می فرماید: «انطقنا الله الذی انطق کل شیء» که وصف اعتراض روح را بر نطق اعضاء و جواهر می فرماید. هر یک از اعضا در جواب می گویند، گویا گردانید ما را آن خدایی که گویا می گرداند تمام چیز ها را.
در کلمه «انطق کل شیء» نطق اشیاء و تمام موجودات در معرفت الاشیاء ثابت شده،...
ادامه در پست بعدی 👇👇👇👇
[ادامه فرسته بالا] ☝️☝️☝️
ما هم به عنوان بخشی از مردم عالم قدیم، در همین تمدن اسلامی، از این شبه علمها فراوان داشته ایم و به آنها دلخوش بوده ایم و سبک زنگی مان را بر اساس آنها ساخته ایم. اینها علومی بوده است که گاه در ملحفه دینی هم پیچیده شده و ارائه می شده است. گاهی پشتوانه اش روایات کعب الاحبار بوده است. گاهی برداشت های دینی متفاوت و متغیر بوده است. برخی از این دانش ها هم اساسا دینی و الهی بوده و به دلیل بیانش در زبان دین، مقاصد دیندارانه داشته و اساس هدف ارائه آنها، نوعی هدف دینی در چارچوب بیان عظمت خلقت بر اساس مصطلحات رایج علم میان مردم و دانایی های عمومی بوده است، مطالبی که بیش از آن امکان بیان نداشته و قرار هم نبوده که شرح داده شود. بسیاری از استنتاجات از این قبیل آیات، برداشت های شخصی مفسران بوده که به تدریج رنگ دینی به خود گرفته، مقدس شده، به عنوان علم دینی عرضه شده و هزار سال، به عنوان علم قطعی به مردم ارائه شده و تمدن هم بر اساس آنها ساخته شده است.
پس به اسم دین، علم وجود داشته و تمدن هم به قول شما، به اسم تمدن اسلامی بر اساس اینها ساخته شده است، اما نباید توجه کرد که این تمدنی است که مثل تمدن مصری و بین النهرینی و غیره، نتوانسته از پشت خر به نشستن پشت فرمان ماشین یا هواپیما تغییر وضعیت بدهد. هزاران سال، نه فقط عالم اسلامی بلکه عالم مسیحی یا شرق دور یا اصلا همه بشر، آن علوم را داشته اند، علومی که نتوانسته است سقف فلک الافلاک را که اینها عرشش می خواندند، بشکافد و دانش جدید ارائه بدهد. اکنون چرا ما یا مسیحیان یا چینی ها، باید این علوم را مقدس بدانیم، آن هم به صرف این که این ها دانش های دینی از نوع اسلامی یا مسیحی یا کنفسیوسی و قدیمی بوده است؟ البته که ما تمدن مان را بر اساس آن دانشها ساختیم، اما راه به جایی نبردیم و قدمی از تمدن قدیمی بشر، پیش نگذاشتیم.
در واقع، هیچ انکاری در وجود دانش هایی به اسم دین در طول قرون نیست. مشابه آنها در مسیحیت قرون وسطی هم بود، و همانها بود که به تفتیش عقاید منجر شد و بالاخره دستگاه کلیسا هم تن به تغییر دیدگاههایش البته با هزینه های بسیار داد. خوشبختانه در عالم اسلامی بویژه در ایران، این اتفاقات با آن دامنه نیفتاد، چون اندک عقلی وجود داشت، و بر اساس تجربه های غرب، مسلمانان زودتر دریافتند که راه درست از مخالفت با علم جدید عبور نمی کند. این که امروز ما در همه عرصه ها، باز صحبت از این می کنیم که ما علم دینی داشته ایم، و حالا هم می خواهیم همان روش را ادامه دهیم، مطلب دیگری است.
چه دلیلی دارد ما پسوند دینی را به این علم که هر روز در حال تغییر است بچسبانیم؟ آیا هدف مان جذب مردم متدین است؟ آیا به عوارض این تغییر و درگردیسی در این علوم توجه داریم؟ آیا به تجربه های گذشته در باره این علم و آثار منفی آن در عقب افتادگی پرداخته ایم؟ ما دانش دین را در همان حد فقه و اخلاق و تفسیر، آن هم با تأکید بر این که از حدود قرآنی خارج نشده و اصول اجتهاد سنتی را حفظ کنند، نگاه داریم و مدعی سایر علوم و حوزه هایی که خداوند متعال عقل را به بشر داده تا به آنها بپردازد نشویم.
راهی به رهایی
مصطفی ملکیان
@litera9
این کتاب مثل دیگر کتابهای ملکیان مجموعه مقالاتی است که اغلبشان در نشریات مختلف همچون “کیان” و “نقد و نظر” به چاپ رسیده اند اما در این کتاب، یکجا جمع شده اند تا شاید راهی باشند به رهایی. گرچه به نظر می رسد که ملکیان امروزاز بسیاری مطالب راهی به رهایی عبور کرده باشد اما برخی از مقالات این کتاب، همچون مقاله اول، ” تقریرحقیقت و تقلیل مرارت” همچنان زنده اند و بحث هایی جدی را پیرامون خود شکل می دهند.
مصطفی ملكیان، نویسنده كتاب، عقلانیت را از مؤلفه‌های اصلی مدرنیته می‌داند. به تعبیر ایشان، اگر میزان دلبستگی ما به گزاره‌ای، با ادله‌ای كه در تأیید آن گزاره وجود دارد، متناسب باشد، عقلانی عمل كرده‌ایم. اما هر چند در این دوران، عقلانیت بجد مورد توجه انسان مدرن است، نباید از خاطر دور داشت كه پاسداشت عقلانیت امری بس دشوار است كه هشیاری و كوشایی شایسته خود را می‌طلبد. فراتر از این حقیقت، آنچه نویسنده این كتاب بكرات به ما یادآور می‌شود، آن است كه مبادا پاسداشت عقلانیت ما را از معنویت دور سازد؛ چرا كه از نظر مولف در این زمان، و با توسل به دانش تجربی، انسان بیش از هر زمان دیگر در گذشته توانم
علم ديني و انواع آن
علم ديني را مي‌توان به دو مفهوم درك كرد:
الف)علم ديني تخصيصي: منظورم هنگامي است كه ما در كنار علم نوين به مفهوم عام آن اجازه مي‌دهيم شاخه‌اي از يك علم، مثلاً روانشناسي يا اقتصاد، مبتني‌بر برداشتي از دين باشد، همان‌گونه كه مثلاً اقتصاد بازار آزاد، اقتصاد سرمايه‌اي، يا اقتصاد سوسياليستي يكي از مباحث علم نوین اقتصاد است و مكتب‌هاي مختلف علم اقتصاد در كنار هم علم اقتصاد را مي‌سازند. اين نوع علم ديني نه تنها ممكن است كه مطلوب هم هست و باعث رشد و خردگرايي در جامعة انساني مي‌شود؛ البته بايد متوجه مخاطرات آن براي دين هم بود.
ب) علم ديني انحصاري: منظورم هنگامي است كه تنها علمي را مجاز، يا دست‌كم مطلوب، بدانيم كه مبتني بر دين باشد. به این ترتيب، بسته به برداشت افراد در دوران‌هاي متفاوت، چارچوبي براي علم تعيين خواهد شد كه خروج از آن، شبيه به اعمال انساني خارج از شرع، نامشروع و گناه تلقي مي‌شود و عواقب اجتماعي دارد.
علم ديني تخصيصي با هيچ مفهومي از علم، از جمله مفهوم نوين آن، مغايرتي ندارد و نوعي مطالعة توصيهپذير تلقي مي‌شود كه خوب است افراد علاقه‌مند و توانا آن را پي بگيرند؛ اينكه اين نوع علم چه نتايجي براي بشر خواهد داشت، و دستاوردهاي آن چه خواهد بود، تنها پس از تحقق آن مي‌توان نظر داد. اين برداشت از علم ديني، مثلاً اقتصاد اسلامي، روانشناسي اسلامي، با هيچ ارزش‌دهي همراه نيست، و صرفاً نوعي تجربۀ خردگرايي انساني بايد تلقي شود.
درمقابل، علم ديني انحصاري، با ارزش‌گذاري همراه است؛ يعني پيروان آن تفكر علمي خارج از حيطة دين را مذموم مي‌شمارند و درحد توان با آن مقابله مي‌كنند. مشابه اين تلقي را در دوران اتحاد شوروي شاهد بوديم كه علم نوين به‌عنوان علم سرمايه‌داري طرد مي‌شد و تحقق علم سوسياليستي پيگيري مي‌شد. ليسنكو و نظرهاي وي در مورد زيست‌شناسي در شوروي در قرن گذشته معروف است. افراط در اين انحصارگرايي به‌جايي رسید كه عده‌اي از جمله فوك، نسبيت‌دان شوروي، نظرية نسبيت را هم به‌عنوان نظريه‌اي امپرياليستي طرد مي‌كردند. گزاره¬هایی از این نوع که "این علم [اسلامی] زمانی فراهم می¬شود که اولاً علم را به حریم هندسۀ معرفت دینی راه دهیم و چتر دین را بر سر آن بگسترانیم" [8، ص141]، یا "قرارگرفتن عقل در درون خیمۀ دین" [8، ص150] متأسفانه نتایج نامنظوری دارد از نوع رویدادهای دوران کمونیسم شوروی و نازی آلمان. تأکید بر علم دینی انحصاری هم بی شک مخاطراتی برای دین و هم برای علم هر دو خواهد داشت.
(معماری علم در ایران، ص 20)
@UT_Central_Library
اتهامات بی پایه به مرحوم سید اسد الله خرقانی در کتاب مقداد نبوی
در کتاب آقای نبوی یکی از خوشمزه ترین فصل ها فصل مربوط به مرحوم سید اسد الله خرقانی است. دست کم در این مورد این نویسنده می توانست به پژوهش خوب دوست فاضل آقای رسول جعفریان مراجعه کند. البته یکی دو ارجاعی به این کتاب در این فصل دیده می شود اما معلوم است که رویکرد آقای جعفریان را نویسنده ما نمی پسندد. نویسنده ما ظاهرا با مشروطه مخالف است. تا اینجای کار البته قابل فهم است گرچه برای من مقبول نیست منتهی به راستی کدام محقق منصفی می پسندد که شما عقاید شخصی خود را بر واقعیت های تاریخی تحمیل کنید؟ کاری که آقای نبوی در این فصل کرده مصداق آشکار و بی پرده تحریف در تاریخ و اتهام زنی غیر مستند است. با چند خبر واحد بی پشتوانه و اتهام زنی های معمول دوران مشروطه و بر پایه گفته چند تن از مستبدین و مخالفان قسم خورده مشروطه سید اسد الله خرقانی را متهم به ازلی بودن کرده و از همینجا به شخصیت و اندیشه او اتهام های بی معنا زده است. تمام این فصل متکی است بر مشتی اتهامات، مصادره به مطلوب ها و سفسطه ها که حقیقتا من نمی دانم چه نامی بر این کار بگذارم. جالب این است تقریبا در هر صفحه نویسنده ناچار بوده در برابر تصریحات خود خرقانی که نشان از عقیده اسلامی او دارد همه جا بر سنتی تأکید کند که به عقیده او ازلیان داشته اند و بدین ترتیب به نظر نویسنده ما خود را مسلمان جا می زده اند. به تعبیر دیگر ایشان می فرماید مرغ من یک پا دارد. من بر اساس چند مورد اتهام زنی در عصر مشروطه خرقانی را ازلی می دانم و مهم نیست که همه جا و تقریبا در هر صفحه ای از این فصل در برابر شواهد قطعی و تصریحات خود خرقانی بگویم و ادعا کنم که او نهان زیستی به خرج داده است. به نظر شما آیا این شیوه رواست؟
من نمی دانم انگیزه واقعی نویسنده از نوشتن چنین کتابی چه بوده است. اما اگر آن را به منظور ارائه تحقیقی تاریخی در حوزه تفکر دینی نوشته من به عنوان یک معلم این رشته از بیست به ایشان نمره دو می دهم. این کتاب به هیچ وجه اعتباری ندارد. مجموعه ای است از سفسطه ها و نقل اتهامات بی پایه و استدلالات دوری. کمترین آشنایی با تاریخ فرهنگی و دینی و اجتماعی اواخر عصر قاجار و صدر مشروطه کافی است تا بی اعتباری این کتاب را گواهی دهد.
کتاب اندیشه اصلاح دین در ایران و نقد فکری که نمی شناسی ...
تاکنون چند یادداشت در نقد این کتاب نوشته ام. حال که صفحات پایانی این کتاب را می خوانم به نظرم رسید دو سه نکته را در کلیت درباره این کتاب اینجا تذکر دهم:
نخست اینکه محتوا و ساختار کتاب نشان می دهد که مطالب این کتاب ارتباطی با عنوان آن ندارد. البته از دیدگاه نویسنده تفکر اصلاح دین ریشه در آیین باب دارد و شاید به همین سبب از دیدگاه او ساختار کتاب کاملا هم مناسب عنوان آن است اما خوب این نشان می دهد که نویسنده ما اگر خوب منابع بابی را می شناسد اما متأسفانه اطلاع چندانی از تاریخ و ادبیات و گفتمان اصلاح دینی در ایران و جهان اسلام ندارد. همینکه در این کتاب اصلاح دینی از سده هجدهم و سوابق آن در سده نوزدهم مورد بحث قرار نگرفته و فی المثل به شخصیت هایی مانند طهطاوی و شاگردان عرب او و تأثیرات آنان در اندیشه اصلاح دینی در ایران توجه نشده، همینکه اصلا فصلی در آغاز کتاب به جمال الدین اسدآبادی و محمد عبده و یا اصلاح طلبان ایرانی پیشا مشروطه که تحت تأثیر فضای اصلاحی جهان عرب، عثمانی و با الهام گرفتن از کلیت تمدن جدید و تلاش برای آشتی دادن میان اسلام و تمدن جدید به اصلاحات دینی و سیاسی و اجتماعی می اندیشیدند پرداخته نشده همه و همه نشان می دهد که نویسنده درکی از گفتمان و تاریخ اصلاح دینی ندارد. برای نویسنده ما اصلاح دین از علی محمد باب آغاز می شود و هر کس در ایران از اصلاح دین سخن گفته لاجرم بابی و ازلی است و لو اینکه دهها کتاب و مقاله هم در تأیید اسلامیت خود نوشته باشد، مهم نیست، او اصلاح طلب است و لاجرم بابی و ازلی است و در همه این نوشته ها نهان کاری پیشه کرده است.
خوب با این توضیحات گمان نمی کنم لازم باشد این نکته را تذکر دهم که با این حساب معلوم است که نویسنده ما شناختش از تاریخ سده نوزدهم ایران و عتبات چقدر ناقص است و بدتر از آن چقدر شناختش از گفتمان های دینی و مذهبی این دوران و از آن جمله اندیشه های شیخیه و اخباریان و اصولیان ناقص و ناچیز است. از آن بدتر با این تحلیلی که در سرتاسر کتاب از مذهب علی محمد باب به دست می دهد معلوم است که چقدر شناختش از باب و بابیه و ازلیه ناقص است.
نویسنده ما علاوه بر اینها اصلا درک درستی از مشروطه ندارد و نمی داند در فقدان درکی استوار از گفتمان و یا گفتمان های مشروطیت فروکاستن همه آن نهضت عظیم و گسترده به فعالیت چند تن بابی و ازلی چقدر تازه اگر خوشبینانه نگاه کنیم ساده لوحانه است. به واقع آیا نویسنده ما همه مقدمات مشروطیت را تنها به علی محمد باب فرو می کاهد؟ آیا خودش هم به نوشته اش و تحلیلش باور دارد؟ نویسنده ما چقدر اصلا از سهم عناصر مختلف فکری و اجتماعی که به مشروطیت انجامید اطلاع دارد؟ به طور نمونه سهم علما در مشروطیت چه بود؟ سهم آخوند خراسانی، آن عالم روشن بین و آگاه چه بود؟ سهم میرزای نائینی، آن فقیه بی همتای اصولی و استاد مجتهدان چه بود؟ سهم آن همه دقت ورزی های تئوریک که عالمان و روشنفکران و اصلاح طلبان در فاصله چهل پنجاه سال قبل از مشروطه ارائه دادند چه بود؟ نویسنده ما نه با تصریح بل با نشان دادن قرائنی پوچ می خواهد به خواننده چنین القا کند که آخوند خراسانی در نجف تحت تأثیر گروهی ازلی مشرب و از همه بیشتر خرقانی که او را رسما ازلی می داند قرار گرفت و مشروطه دستپخت ازلیان است. آیا به نظر شما این گونه برداشت ها و تفاسیر را می توان سالم تلقی کرد؟
شما ممکن است گفتمان های اصلاح دین را نپسندید. اما اجازه ندارید آنها را تحریف کنید و با اتهام زنی کارتان را پیش ببرید. خوشمزه اینجاست که نویسنده که معلوم است تنها تفسیر خاصی از دین و اندیشه دینی را می پسندد ( و در نوشته های دیگرش درباره میرزای اصفهانی و شیخ محمود حلبی از آنها پرده برداری کرده) از یکسو اندیشه اصلاح را یکسره اندیشه ای متکی بر بابیت و ازلی گری می پندارد و از دیگر سو وقتی کفگیرش به ته دیگ می خورد و چیزی برای گفتن ندارد به یکباره سراغ اتهام زنی دیگری می رود و نمایندگان فکر اصلاح دین را در ایران متأثر از محمد بن عبد الوهاب و وهابیت می پندارد. چطور ممکن است کسی هم بابی باشد و هم وهابی؟ شعور خواننده را به بازی نگیرید لطفا...
نه سید جمال بابی بود و نه وهابی. به شرح ایضا شیخ هادی نجم آبادی و سید اسد الله خرقانی و شریعت سنگلجی. آنها عالمان برجسته ای بودند که با درکی که از دین داشتند و با توجه به ارزیابی شان از علل و اسباب انحطاط فکر دینی و با اجتهاداتی که گاه غلط بود و گاه درست اندیشه هایی را در رابطه با اصلاح دینی پیشنهاد کردند. برای اختلاف نظر و دیدگاه احترام قائل شویم و به اتهام زنی ها پایین دهیم...
چاپ جدید فهرست منتجب الدین
مرحوم محقق طباطبايي در اواخر عمر طبع دوم فهرست منتجب الدين را به نويسنده اين سطور واگذار کردند و من نيز متن کتاب و تعلیقات را باری ديگر با دست نوشته های اوليه محقق طباطبايی مقابله کردم . هم در مقدمه و هم در متن و حواشی کتاب به موارد زيادی برخوردم که از چاپ نخست افتاده بود. تعليقات و اصلاحاتی هم بود که در حاشیه دو یا سه نسخه چاپی از کتاب بعداً اضافه کرده بودند که به خط آن مرحوم برای مدتی در اختیار من قرار گرفت و نويسنده اين سطور به تزريق آنها در داخل تحقيق جديد مبادرت کرد. بنا به سفارش آن مرحوم، من تمامی اصلاحات و اضافات را بر اساس منابع پيشگفته در ويرايش جديد داخل کردم و علاوه بر آن باز به سفارش ايشان تعدادی از کتابهای مهم در تراجم و رجال را که ايشان بنا داشتند در تکميل تعليقاتشان به آنها نيز ارجاع دهند مورد مراجعه قرار دادم. در مواردی هم لازم بود تا کتابهایی که در سالهای پس از چاپ نخست، منتشر شده بود و آن مرحوم از نسخه های خطی آنها بهره برده بودند، مورد مراجعه و اصلاح و تکمیل قرار گیرند. مواردی هم در تعليقات مرحوم محدث ارموی بر فهرست منتجب الدين وجود داشت که ايشان به احترام کار ايشان در چاپ خود عموما اشاره ای به آن موارد نکرده بودند و البته پس از انتشار تحقيق مرحوم محدث، ديگر نيازی به اين حساسيت ديده نمی شد و لازم بود که آن موارد هم به گونه ای در تعليقات طبع جديد مورد ملاحظه قرار گيرد. با اين وصف با توجه به اجازه ای که از آن مرحوم داشتم، تصميم گرفتم که آنچه در حوزه کار ايشان بوده است و يا به نحوی ايشان توصيه خاص نسبت به اعمال آن موارد داشته اند (مانند شماری از کتابهای تراجم که ايشان تأکيد داشتند که می بايست در چاپ جديد از آنها به طور کامل بهره گرفت) در مجلد اول کتاب فراهم کنم و تعليقات و اضافات دیگر را در مجلد دوم قرار دهم. بخشی از مجلد دوم را البته به نقل قسمتهای مرتبط با فهرست منتجب الدین در سلسله مقالات آن مرحوم در خصوص نهج البلاغة و يا چند نوشته دیگر ایشان اختصاص دادم. اما بخش عمده ای از مجلد دوم در واقع اضافات نويسنده اين سطور بود که شامل تازه يافته هايی درباره متن فهرست منتجب الدين و رجال آن می شد. کار فهرست منتجب الدين، چه مجلد نخست و چه مجلد دوم آن هنوز نهايی نشده است و نويسنده اين سطور هنوز فرصت و امکان لازم را برای آماده سازی نهايی اين کتاب پيدا نکرده. تکمیل این کار نياز به دست کم شش ماه کار فشرده دارد . علاوه بر آن علاقه مندم فهرست زمانی منتشر شود که مستدرک الذريعه محقق طباطبایی و نيز تعليقات ایشان بر کتاب های الذريعة و طبقات اعلام الشيعة پیش از آن منتشر شده باشد تا بتوان از آن کتابها هم در تکميل بخش اصلی تعليقات فهرست منتجب الدين بهره گرفت. علاوه بر اين ايشان در تکميل مقالات شروح نهج البلاغة هم مطالبی درباره برخی از رجال فهرست منتجب الدين نوشته اند که بی نهايت ارزشمند است. متأسفانه تاکنون این بخش الحاقی منتشر نشده و من عکسی هم از آن ندارم. آرزومندم با همت کتابخانه محقق طباطبايی کليه آنچه متعلق به نهج البلاغة است (معرفی نسخه های خطی، شروح و غيره) در کتابی همانند اهل البيت في المکتبة العربية منتشر شود تا از آن هم بتوان در تکميل تحقيق و تعلیقات متن الفهرست منتجب الدین بهره برد. به هر حال تأکيد خاص آن مرحوم بر این بود که همه اين موارد در طبع جديد در کنار مطالب قديم قرار گيرد.
@barrasihayetarikhi
ضرورت باز تعریف اسلام مدنی
فارغ از زمينه ها و اسباب اجتماعی، اقتصادی و سياسی بروز خشونت های دينی و مذهبی در جوامع اسلامی و همچنين در جوامع مسلمان در غرب آنچه مسلم است اين است که بر عالمان و روشنفکران مسلمان نه تنها به عنوان وظيفه ای اجتماعی و تعهدی اخلاقی بلکه به عنوان وظيفه ای دينی است که در راستای زدودن ريشه ها و مبانی فکری افراط گرایی دينی و قرائت های معطوف به خشونت و افراط گری از دين تلاش کنند. درست است که تروريسم دين و مذهب ندارد اما وظيفه عالمان دين است که با روشنگری و نقادی قرائت های غير انسانی از دين، راه را بر هر گونه سوء استفاده از دين در اين زمينه ببندند. در اسلام از آغاز، هجرت به يثرب (مدينه) توأم بود با دعوت به مدنيت و پيمانی مدنی با پيامبر اکرم (ص). تمدن اسلامی تمدن کتاب و گشوده بر دانش ها و علوم جديد و مبتنی بر قانون و دولت بود؛ آيينی آخر الزمانی محور و فرقه گرايانه نبود. تمدنی بود که در ديالکتيک "نص" و تاريخ انديشه های دينی و فقهی آن شکل گرفت. قرائت های افراطی از دين که عموما در کنار بهره گيری از برخی ايدئولوژی های عصر جديد از انديشه "سلفی گری" دينی و حذف تاريخ بهره می گيرند قبل از هر چيز با تمدن و تاريخ تمدنی اسلام در ستيزند. اين خود نشان از بحرانی است هويتی که بايد درباره آن چاره اندیشی کرد. امروز بر عالمان مسلمان است تا چگونگی مسلمان "امروز" بودن را تبیین کنند و قرائتی از دين به دست دهند که ضمن حفظ حدود و معيارهای دينی و اخلاقی با مدنيت امروز سازگاری داشته باشد. خشونت گرایی دينی در هر شکل و با هر انگيزه و بهانه ای محکوم است.
https://t.me/azbarresihayetarikhi
📗معرفی کتاب دیانت و عقلانیت اثر #رضا_بابایی
🔅کتاب «دیانت و عقلانیت» یادداشت‌ها و مقالات رضا بابایی در حوزۀ دین‌شناسی، با رنگ‌وبوی روشنفکری دینی و سمت‌وسوی آسیب‌شناسی است. بسیاری از این یادداشت‌ها و مقالات، سابقۀ نشر در مجلات علمی و فضاهای مجازی دارند؛ اما نویسنده با نظرداشت نقدها و بازخوردها، همۀ آنها را بازنویسی و ویرایش کرده است؛ چنانکه در مقدمۀ کتاب می‌نویسد: «این یادداشت‌ها و جستارها، در طی سالیانی دراز پدید آمده‌اند؛ اما همگی در سال 1396 بازنگری و ویرایش علمی شده‌اند.»
🔅بنیان کتاب بر «عقلانیت درون‌دینی» است؛ یعنی نویسنده، اجزای نظری و مناسکی منسوب به دین را به پیش‌فرض‌ها، مبانی و مقبولات دینی عرضه می‌كند تا درنگرد كه آیا میان آنها ارتباطات منطقی و ارگانیک وجود دارد یا نه. او به‌اجمال می‌پذیرد كه پاره‌ای از باورها و توصیه‌های دینی، از سنجش‌های خردبسنده می‌گریزند، اما اولا خط قرمز دین خردستیزی است و ثانیا باورها و رفتارهای منسوب به دین را باید با عقلانیت درون‌دینی سنجید. منطق این سنجش و ارزیابی نیز در خود دین صورت‌بندی می‌شود، نه در بیرون از آن. بنابراین کتاب از چشم‌انداز عقل خودبنیاد در دین نمی‌نگرد، بلکه عقلانیتی را که می‌توان از طریق انسجام‌گروی(Coherentism) از باورها و آموزه‌های کلی دین آموخت، معیار ارزیابی‌ها قرار داده است.
🔅سخن مؤلف در فصل نخست کتاب بر این پایه استوار است که تا فهم سنتی از متن دینی تغییر نکند، اصلاحات درون‌دینی ممکن نیست و اصلاحات فرهنگی نیز در جامعه با موانعی سخت مواجه می‌شود، و این در حالی است که رسالت این متون در جامعۀ هدف، اصلاحات فرهنگی بوده است. به عقیدۀ او اگرچه قطار تحولات اجتماعی، منتظر نمی‌ماند که فهم عالمان دینی از متون تغییر کند، بدون برخی تغییرات در خوانش متن دینی، جامعه باید هزینۀ بیشتری برای هرگونه تحول و تغییر بدهد.
🔅در فصل دوم، از سیالیت و قابلیت فهم دینی سخن می‌گوید. همۀ یادداشت‌های این بخش، نقدهایی بر قرائت سنتی و رایج از دین است. آسیب‌شناسی به معنای کشف نابایستگی‌های نظری و عملی در اندیشه و سیرۀ دینداران، وجه مشترک یادداشت‌های فصل سوم کتاب است. نویسنده برای آنکه نقدهای خود را در سه فصل گذشته موجه نشان دهد، در فصل چهارم می‌کوشد که سهم تاریخ را در شکل‌گیری برخی سنت‌ها و سیرت‌ها نشان دهد که گاهی بیش از سهم متون و سیرۀ پیشوایان نخست است. بخشی مهم از این فصل دربارۀ حقیقت عاشورا است.
🔅فصل پنجم کتاب، صبغه‌ای متفاوت دارد؛ زیرا بیشتر ناظر به پاره‌ای ظرفیت‌ها و قابلیت‌های دین در حوزۀ معنویت و عرفان است. در این فصل همچنین پاره‌ای از آموزه‌های عرفانی، به‌ویژه از زبان مولانا در مثنوی معنوی، گزارش شده است.
🔅بابایی در این کتاب، بسیار کوشیده است که به زبانی ساده و غیر تخصصی سخن بگوید و جز دو یا سه یادداشت کتاب، به‌کلی خالی از بحث‌های پیچیدۀ کلامی یا فلسفی یا فقهی است. از تقدیم‌نامۀ کتاب نیز می‌توان دریافت که انگیزۀ نویسنده از ورود به مباحث دین‌شناختی، اصلاحات معطوف به زندگی انسان‌ها در دنیا و مسیر اصلاح جامعه به سوی هم‌زیستی و تفاهم و آسودگی بیشتر است. نویسنده، کتابش را به کسانی تقدیم کرده است که خدا را در محراب خرد می‌پرستند و نیز کسانی که در کاستن از رنج انسان‌ها می‌کوشند.
📚 کتاب «دیانت و عقلانیت» در 426 صفحه به همت نشر آرما در اردیبهشت 1397 منتشر شده و در غرفۀ این انتشارات در نمایشگاه بین‌المللی کتاب عرضه خواهد شد.
🌾 @sedanet | @rezababaei43
🏙 s9.picofile.com/file/8325045884/d_.jpg
پاسخ مختصری که در گروه دیگری به فرمایشات ایشان نوشتم:
Haadi Macaarem:
از آنجا که در عنوان از رقم (1) استفاده شده، ظاهرا اين مبحث ادامه دارد، و طالبان علم و پژوهش در اين بحث در آتيه بيش از اين مستفيض خواهند شد؛ توجه انديشمندان و پژوهشگران به اين مباحث خصوصا در دوراني که عموم جامعه، سياست زده يا درگير مشکلات متعدد اقتصادي و اجتماعيند، موجب خرسندي و بهره وري علمي است و لذا سعي ايشان مشکور است. جزاهم الله خيرا.
اما چند نکته: نام بردن از علماي تفکيکي در ابتدا و انتهاي متن ضروري نبود، چرا که استناد به آن روايت، مختص بديشان نيست و مخالفان فلسفه منحصر در ايشان نيستند.
در اثناء بحث راجع به مؤلف حديقة الشيعه، حکمي قطعي صادر فرموده اند. قطع بر امثال اين نسبتها که در طول تاريخ موافقان و مخالفان بسيار داشته، انصافا دشوار است. همين يکي دو ماه اخير کتاب بالنسبه مفصلي در اثبات صحت انتساب آن کتاب به اردبيلي منتشر شد. ضمنا اينکه کتاب مزبور از محقق اردبيلي باشد يا از عالمي ديگر از علماي شيعه در چگونگي بحث و سير استدلال ايشان دخلي ندارد. فرض کنيم انتساب آن به محقق قطعا ثابت باشد، باز هم ايرادات مزعوم و نکات ايشان قابل طرح بود. اين نکته هم قابل ذکر است که قطع بر کذب نسبت نزد ايشان، در بحث با ديگري که قطع بخلاف آن دارد يا شک دارد در قطع به إحدی الطرفين، مفيد فايده نيست. چون در بحث بين الاثنيني، لازم است از مبادي و مباني مشترک استفاده نمود.
فرموده اند روايت مزبور سابقه اي در قبل از حديقه ندارد. خود نويسنده حديقه مدعي است آن را از سيد مرتضی رازي نقل نموده. خوب بود مي فرمودند در منابعي که فعلا در دست ماست، موجود نيست. بلکه اگر مي فرمودند "ما نديده ايم" اقرب به واقع بود.
فرموده اند مضمون حديث گواهي است روشن بر جعل آن در ادوار متأخر. و در ادامه، اين ادعاي کلي و بزرگ را تنها به دليلي بي دلالت ارجاع داده اند. خوب مشابه اين سخن را ديگري هم مي تواند بياورد و بگويد خود محتواي حديث گواه روشن و قاطعي است بر صحت معاني آن. چرا که غالب مطالب آن در قرون متأخر واقع شده است. اما اينکه "اهل فلسفه و تصوف جز در ادوار خيلي متأخر ربطي به هم نداشته اند"، چه نقصي بر آن حديث وارد مي آورد و چه دلالتي بر مجعول بودن آن دارد؟ خود نويسنده محترم هم فرموده اند که حديث در ژانر علائم آخر الزماني است و دارد راجع به زمان آينده، پيش گوئي مي کند. اگر غير اين بود اشکال داشت و در آن صورت، عدم تطابق پيشگوئي با واقع خارجي، دليلي مي بود بر کذب آن و لذا اثبات مجعوليتش.
باز فرموده اند: "این حدیث که از همان آغازش محتوای متناقض گونه ای دارد که نیازی به تذکر در این باب نمی بینم ...". اي کاش تذکرات جناب استاد در اين باب هم عرضه مي شد تا استفاده اتم و اکمل مي بود. عجالتا تا برداشت ايشان ديده نشود نمي توان اين سخن را تأييد نمود.
سلام عليكم، بنده از هم اتاقی های مرحوم صمد بهرنگی در آخیجهان و ممقان که محل خدمت ایشان بود و شب و روز با مرحوم صمد بهرنگی حشر و نشر داشتند، راجع به اعتقادات دینی صمد جویا شدم. ایشان از بیخ و بن گرایشات چپی در خصوص مرحوم بهرنگی را رد کردند و به انجام فرائض دینی هم اذعان داشتند. اما اینکه مذهبی عمیقی هم باشند، اینگونه نبوده است. اما در مجالس ترحیم و عزاداری ايام محرم شرکت می کرد. علاوه بر این، در صفحه اول یکی از کتاب‌هایش نوحه ای به خط خود صمد بهرنگی موجود است. البته معلوم نیست که این قطعه شعر از کدام شاعر است و یا سروده خود ایشان است
الكتب والمواضيع والآراء فيها لا تعبر عن رأي الموقع
تنبيه: جميع المحتويات والكتب في هذا الموقع جمعت من القنوات والمجموعات بواسطة بوتات في تطبيق تلغرام (برنامج Telegram) تلقائيا، فإذا شاهدت مادة مخالفة للعرف أو لقوانين النشر وحقوق المؤلفين فالرجاء إرسال المادة عبر هذا الإيميل حتى يحذف فورا:
alkhazanah.com@gmail.com
All contents and books on this website are collected from Telegram channels and groups by bots automatically. if you detect a post that is culturally inappropriate or violates publishing law or copyright, please send the permanent link of the post to the email below so the message will be deleted immediately:
alkhazanah.com@gmail.com
