مكتبة المجلسي ودارالتراث

در این کتاب نویسنده با محور قرار دادن رساله‌ای از جلال الدین سیوطی سعی کرده است که در بیشتر موضوعات مربوط به مهدویت، روایات بررسی و کنکاش شوند. در فصل اول کلیاتی ارائه و مبانی ارزیابی روایات مطرح شده است. در فصل دوم اصل موضوع ظهور موعود در آخر الزمان و هویت و تبار مهدی موعود بررسی شده است. مثلاً در روایتی آمده است که جز با وجود عیسی بن مریم، مهدی وجود نخواهد داشت. یا روایاتی داریم که مهدی موعود را از نسل عباس عموی پیامبر دانسته‌اند. یا روایاتی داریم که به نوعی دلالت دارند بر این نکته که مهدی موعود از نسل امام حسن مجتبی است. در حالی که اعتقاد ما شیعه این است که مهدی از نسل امام حسین است. در این فصل نویسنده بحث کرده است که چطور می‌شود این روایات را ارزیابی کرد؟ آیا باید قبول کنیم؟ یا باید تأویل کنیم؟ یا اساساً رد کنیم؟

در فصل سوم مسائل و حوادث مربوط به پیش از ظهور بررسی شده‌اند. فتنه‌های آخر الزمان، قیام خراسان و پرچم‌های سیاه، کشتار در حرم خدا، سفیانی، نفس زکیه، ندای آسمانی و ندای زمینی، فرو رفتن سپاهی در بیداء، آشکار شدن کف دستی در آسمان، کسوف و خسوف غیرعادی و موارد دیگر از جمله این مطالب هستند. در افواه عمومی چیزهایی شایع هست که اساساً روایات آنها صحت ندارند یا ضعیف‌ هستند و حتی داستان‌پردازی هم بر اساس این روایات انجام شده است. این بخش از روایات چون هم از مسائل شگفت‌انگیز خبر داده‌اند و هم به نوعی خبر دادن از آینده تلقی می‌شوند اکثراً به دلیل جذابیتی که دارند باعث شده‌اند خیلی به آنها توجه شود و صحیح و سقیم در هم آمیخته بشوند که فصل سوم به این موضوعات اختصاص دارد.

در فصل چهارم، مسائلی مانند زمان ظهور، محل ظهور، یاران و سپاهیان حضرت، سن حضرت در هنگام ظهور، پایتخت حضرت، نبردهای حضرت، فتح مناطقی مثل روم و قسطنطنیه، نازل شدن حضرت عیسی، خروج دجال، وضعیت جهان پس از ظهور، وضعیت جهان پس از حضرت مهدی روایات مربوط به این مسائل مورد بررسی قرار گرفته است. به عنوان مثال آیا زمان ظهور مشخص است؟ آیا کسانی با نام‌های سفاح و منصور و قحطانی در ارتباط با مهدی موعود و آخر الزمان خواهند بود؟ آیا جهان پس از مهدی جهانی توأم با آرامش و صلح و صفا خواهد بود یا برعکس ظلم و سیاهی و تاریکی برخواهد گشت؟ آیا رجعتی در کار خواهد بود؟ اینها مسائلی هستند که در روایات این فصل بررسی شده‌اند.

**مبانی و شیوه کار نویسنده

نویسنده در این کتاب دلالت و معنا را مبنا قرار داده‌ است و در صورت لزوم وضع سند روایات را هم بررسی کرده‌ است. از طرف دیگر بر این نکته تاکید کرده است که بررسی روایات بر اساس مبانی مورد قبول شیعه شامل انطباق با قرآن، سنت قطعی پیامبر و ائمه(ع)، عقل، تاریخ متواتر، اجماع علمای امامیه، عدم تعارض حقیقی روایات معصومین، باور به موجود بودن و شخصی بودن مهدی موعود و عدم حجیت علی الاطلاق روایات غیرمعصومان انجام شده است.

**کتابی با کمک استادان علوم قرآنی

نویسنده در کتاب خاطر نشان کرده است که علاوه بر این که در تدوین این اثر از نظرات اساتید دانشگاهی در گرایش علوم قرآن و حدیث بهره برده‌ است، محتوای این کتاب با نام قبلی نقد دلالی روایات العرف الوردی فی اخبار المهدی، از طرف مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم مناسب ارزیابی شده و معاونت پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی هم آن را مطلوب و مناسب ارزیابی کرده است.

? کتاب «فلسفه علوم انسانی» درباره ضرورت بازنگری فلسفه اسلامی و کاربردی کردن آن، به ویژه کاربرد فلسفه در علوم انسانی و دیگر بنیادهای نظری علوم انسانی از جمله فلسفه های مضاف و همچنین بحث از تبیین و آسیب شناسی مبانی و بنیادهای نظری علوم انسانی در نظام آموزش کشور است.
? این کتاب دارای پنج فصل با عناوین «چیستی علوم انسانی»، «مبانی علوم انسانی سکولار»، «مبانی علوم انسانی اسلامی»، «قلمروی اسلام در عرصه علوم انسانی» و «تأثیر مبانی بر نظریه های علوم انسانی» است.
? در بخشی از مقدمه این اثر نگاشته شده است که «بهره گیری از مبانی حکمت اسلامی برای علوم انسانی در تولید علم دینی، نقش اساسی دارد. علم دینی، مبحثی است که از دهه سی در قرن بیستم، توسط متفکران اسلامی مطرح شد. پیش از آن، برخی از فیلسوفان نوتوماسی، مانند: اتین ژیلسون، دغدغه فلسفه مسیحی را داشت و به تدوین آن پرداخت. بسیاری از دانشمندان و طرفداران علم دینی، اسلامی سازی علوم را به معنای تولید علوم جدید اسلامی نگرفتند و قصد آن داشتند که با تغییر عناصر کلیدی علم غربی و استفاده از عناصر کلیدی اسلامی، غرب زدایی از معرفت کنند (دکتر سیدمحمد نقیب العطاس)، یا با احیای دانش های دوران تمدن اسلامی، غرب زدایی از فرهنگ سنتی نمایند (دکتر سیدحسین نصر) و...
? در بخش دیگری از مقدمه آمده است، ضرورت بحث از تبیین و آسیب شناسی مبانی و بنیادهای نظری علوم انسانی در نظام آموزش کشور، بیش از هر زمان دیگری در جامعه ما احساس می شود. بحث درباره این مسأله باعث می شود مسئولان و دست اندرکاران و علاقمندان به تعلیم و تربیت، شناخت بیشتری نسبت به این مسائل و مشکلات پیدا کنند.

مبانی فلسفی علوم انسانی


نویسنده: مصطفی ملکیان

مراد از علوم انسانی، علوم تجربی انسانی است. چون علوم تجربی به دو دسته‌ی طبیعی و انسانی تقسیم می‌شوند. مهم‌ترین شاخه‌های علوم تجربی طبیعی عبارتند از:
1. فیزیک
2. شیمی
3. زیست‌شناسی
و مهم‌ترین شاخه‌های علوم تجربی انسانی عبارتند از:
1. روان‌شناسی
2. جامعه‌شناسی
3. اقتصاد
4. سیاست
در این درس‌گفتار به مبانی فلسفی علوم تجربی انسانی پرداخته شده است.
@iiloveebookk

ارتباط علومِ شناختی با یکدیگر از نگاه چشم پرنده
@interdisciplinarity
در پستهای پیشین به تبیین «نگاه از چشم پرنده» و ضرورت آن در مطالعات میان رشته ای پرداختیم و ارتباط «مطالعات قرآنی» با دیگر رشته ها را از این جهت مورد ارزیابی قرار دادیم. اینک میخواهیم به تبیینِ ارتباط رشته های مختلفِ علومِ شناختی با نگاهی کل نگر و از چشم پرنده بپردازیم:
علوم شناختی را باید رویکردی انتقادی به مکتب رفتارگرایی قرون نوزده و بیست دانست(thagard, 2005: 6). روان شناسی، هوش مصنوعی و زبان شناسی را باید به عنوان اولین علومی در نظر بگیریم که با نگاهی انتقادی به رفتارگرایی، زمینه های شکل گیری این علم را پدید آوردند. اجتناب از تحویل¬انگاریِ شناخت به یکی از وجوهِ محتمل آن، اساسی¬ترین ممیزۀ علوم شناختی نسبت به تلاش¬های پیشین مرتبط با فهم شناخت محسوب میشود. همین امر نیز موجب شده است که جامعترین نگاه به مقولۀ شناخت در علوم شناختی محقّق شود.
علوم شناختی ابزار و روش هایی را از روان شناسی، علوم کامپیوتر، زبان شناسی، فلسفه، و عصب-شناسی (و انسان شناسی) ترکیب میکنند تا به توضیح عملکردهای هوش انسانی بپردازند(Pinker, 1994: 17). بنابراین این 6 رشته را باید اصلی ترین رشته های تشکیل دهندۀ علوم شناختی بدانیم. بی¬شک در راه رسیدن به این هدف ناچار خواهیم بود که انزوای پر زرق و برق رشته¬ها را بشکنیم و با یک پژوهش میان رشته ای به پیش رویم. شکل زیر به نوع ارتباط این رشته ها با یکدیگر دلالت دارد. خطوط پیوسته ارتباط مستقیم رشته ها را نشان میدهد و خطوط شکسته به ارتباط غیر مستقیم رشته ها دلالت دارد.
بر این اساس، روان شناسی و زبان شناسی به جهت اینکه با 5 رشته ارتباط مستقیم دارند مهمترین رشته ها در علوم شناختی محسوب میشوند. عصب شناسی به جهت ارتباط مستقیم با 4 رشته در مرتبه دوم قرار دارد. انسان شناسی و هوش مصنوعی نیز به جهت ارتباط مستقیم با سه رشته در مرتبه سوم قرا میگیرند. اما فلسفه تنها رشته ای است که فقط با دو رشته زبان شناسی و روان شناسی ارتباط مستقیم دارد و ارتباط او با دیگر رشته ها غیر مستقیم است.
نکته مهم در ارتباط با علوم شناختی آن است که این رشته جزء معدود رشته هایی است که توانسته است ارتباط خوبی میانِ هر سه دسته از علوم؛ یعنی علوم طبیعی، علوم انسانی تجربی، و علوم انسانی غیر تجربی برقرار نماید.
@interdisciplinarity

این صفحه را عطف به بحثی که در باره معرفی کتاب علوم تجربی جدید و نقش آنها در ارزیابی حدیث داشتم آوردم. از این موارد تطبیقی زیاد است اما کاری روی آنها نشده که هیچ ادامه هم دارد.
@jafarian1964

تخریب دانش تجربی در کتاب جامعه شناسی 2 آموزش و پرورش برای کلاس یازدهم

آموزش و پرورش چه قدر کار خوبی کرده است. کتابهای درسی خود را به صورت پی دی اف روی وبسایت Talif.sch.ir گذاشته و شما می توانید آنها را دانلود کرده و مطالعه کنید. هوس کردم، جامعه شناسی 2 را که مربوط به پایه یازدهم، دوره متوسطه و چاپ سال 1396 است ملاحظه کنم. فصل های متنوعی داشت. فصل دوم آن فرهنگ معاصر غرب و نظام نوین جهانی بود. صفحات 36 ـ 43. اول فکر کردم این بخش را مرحوم فردید نوشته است. از قدیم با این مبانی آشنا بودم. همانها که از سی سال پیش هم در آموزش پرورش با حضور دو دهه ای بلکه بیشتر آن استاد عزیز در سازمان پژوهش و تدوین کتابهای درسی بود. بعد که اسامی مولفین را دیدم، آن مقدار که شناختم، متوجه شدم که دقیقا همان خط است. معلوم است این دولت جدید، حتی به اندازه سر سوزنی در این چهار سال، بر این امور نظارتی ندارد. آنچه به آن علاقه داشتم این بود که در تعریفی که از غرب شده، از دانش جدید چه گفته شده است. جملات کوتاه، کوبنده و از سر تا ته غرب را نجس وبحران زده، دنیاگرا و ضد ارزشهای انسانی معرفی کرده است. حتی علم جدید هم که تیتر یکی از بخشهاست، البته با عنوان «روشنگری و علم جدید» و دقیقا همان مبانی فردیدی، یک کلمه از «علم جدید» و ستایش آن، در آن نیست که به عکس است. البته انبیاء هم روشنگرند، این را گفته تا شما تصور نکنید با کلمه روشنگری دشمن هستید. اما بلافاصله با همان گفتمان پیش از آن در این که غرب همه اش بی دینی است، نفی وحی است، رویکرد دنیوی است، و... یک سره این عبارات تکرار شده است. پس علم جدید کجاست؟ ما چطور به بچه هایمان لااقل همان مبانی صد و پنجاه سال قبل سید جمال را بگوییم که علم چیز خوبی است؟ این هم نیست، به عکس، علم تجربی جدید، «علم تجربی سکولار» است. یعنی دانش فیزیک و شیمی هم سکولار می شود. جای مرحوم سید منیرالدین و اخیرا آقای میرباقری خالی که بحث تراکتور سازی اسلامی هم به میان آید. در باره علم تجربی می گوید: «این نوع علم، توان داوری در باره ارزشها و آرمانهای انسانی را ندارد» بنابر این باید علمی را یعنی نوعی فیزیک و شیمی درست کنیم، که بتواند ارزشهای انسانی و الهی را نشان دهد. وقتی این تعریف از علم در ذهن صدها هزار دانش آموز بیاید، چه رغبتی به علم جدید خواهد بود؟ آیا شما دانشی در حوزه علوم تجربی دارید که به قول خودتان سکولار نباشد، یا در دانشگاه همه اش باید علم و دانش جدید آمده از آن طرف آب را تدریس کنید. به نظرم این کتاب، و این بخش آن، نوعی نفرت پراکنی علیه دانش جدید است، و اگر کسی در هر مقامی در مملکت از علم و ا همیت آن می گوید، بداند که با این روشها، هیچ گاه علم ترقی نخواهد کرد. فرهنگستان علوم و ریاست محترم آن هم بداند که با این رویه، ول معطل است و بهتر است فرهنگستان را هم به محلی برای تبدیل علوم تجربی سکولار به علوم تجربی ارزشی تبدیل کند. البته من هم با این شعارها آشنا هستم. ما می خواهیم علومی داشته باشیم که الهی باشد .... مگر ما نمی خواهیم؟ اما اینها چه ربطی به دانش تجربی جاری در دنیا دارد که یک جوی آن از ما نیست و همه ما مجبوریم بخوانیم. لااقل آن را تحریف نکنیم و دست بچه هایمان بدهیم. رئیس جمهور که روز اول مهر آن سخنرانی می کند، بهتر است بنگرد که زیردستان آو چگونه با عقل و روح و تربیت علمی بچه های ما بازی می کنند. بنده کاری به دین و اخلاق در غرب ندارم، مقصودم علوم تجربی است که نباید این طور زیر دست و پای این عبارات نفرت پراکن نسبت به علم، له شود.
@jafarian1964

چرا بحث از اسلامی شدن علوم انسانی بالا گرفته است
چرا این روزها بحث از اسلامی کردن علوم بیش از گذشته مطرح شده است؟ در واقع چه نیازی یا احساسی سبب شده است تا این بحث این قدر داغ مطرح شود و مساله روز شود؟
داستان اسلامی کردن علوم یا اسلامی نشدن آن، در میان خواسته های دو گروه سیاسی مهم جامعه، وارد شده، یک گروه سیاسی با آن موافق و گروه یا جناح دیگر با آن مخالف است. بنابرین باید پرسید این مسأله تا چه اندازه سیاسی است ؟
البته سیاسی بودن در اینجا، به معنای سیاست روز نیست که آن هم تأثیر جدی دارد، بلکه به معنای درگیر شدن فکری دو حزب مهم سیاسی کشور به این بحث است که فعلا در عرصه جامعه ایران فعالند.اکنون که آشکار است که این بحث با مبانی و اهداف دو گروه سیاسی پیوند خورده، باید پرسید: آیا این ارتباط بنیادی و به دلیل نیازهای فکری جامعه است یا صرفا از سر مصلحت خواهی و جذب هوادار است؟
به نظر می رسد یک گروه که دایما می کوشد خود را متدین تر نشان دهد، در اینجا هم تلاش می کند تا دین را با علوم انسانی و اجتماعی که کارآمدی آن در دنیای فعلی در عرصه اداره جامعه مورد قبول قرار گرفته و راهی جز رفتن به آن سمت نیست، پیوند بزند و بتواند مدعی باشد که با ابزار دین ، به علاوه ی علوم انسانی اسلامی شده، می تواند فعالیت کند و جامعه را از مشکلات برهاند.
گروه دوم، با اتکاء به طبقاتی از جامعه که دین را با قراءت گروه اول قبول ندارند و به خصوص با تجربه چهل سال گذشته، قدری از حل و فصل مشکلات توسط دینداران سیاستمدار ناامید شده اند، می کوشند بانوعی نگاه استقلال خواهانه نسبت به فرهنگ و علوم انسانی، از محصولات علمی جدید آن که دیگر خیلی هم بر رفتن به راه آنچه به اسم دین مطرح شده، باور ندارد، برای حل مشکلات استفاده کنند.
در این میان، دانشگاه که محل تولید علوم انسانی و اجتماعی است، و حس می کند که دست کم بخش مهمی از این محصول علمی و غیر مرتبط با دین بوده و بسیاری هم جنبه جنبه مهارتی و کاربردی دارد ، و اساسا بخش های مهمی از آن، مثل علوم پایه و غیره، ارتباطی با دین ندارند، بیشتر به سمت این نگرش تمایل دارد. در حالی که مراکز آموزش دینی ، باز هم در تلاش هستند مسیر را به همان سمت یعنی تولید علوم انسانی اسلامی هدایت کنند. طبعا آنها هم به دینی که هر نوع علمی را دست کم در حوزه علوم انسانی تولید می کنند، باور دارند و هم نگران این هستند که در این میانه چیزی تولید شود که معارض دین باشد.
به طور معمول، مخالفان اسلامی کردن علوم انسانی، می گویند علوم انسانی و اجتماعی، علم است و علم هم وصف دینی نمی پذیرد. این نظر به عنوان یک اصل از طرف آنها، هم در علوم طبیعی و ریاضی و هم در علوم انسانی بکارمی رود. در حالی که مخالفان معتدل، در حوزه علوم انسانی قطعا تعبیر دینی را بکار می برند، و افراطی های آنها در حوزه پزشکی و علوم طبیعی به صورت کلی هم سعی می کنند عنوان دینی را ضمیمه آن علوم کنند. بالا گرفتن کار طب اسلامی در ده سال گذشته که سیاست دولت آن شخص هم دنباله آن و در ادامه همین اسلامی کردن علوم بود، از نوع همان نگاه اسلامی کردن علم است که آن هم این روزها غلبه یافته است.
در لابلای این حرفها، یک نکته مهم در اینکه چرا این بحثها حساس شده، عطف توجه به کارآمدی نظامی است که به نام دین در چهل سال حاکم بوده است. یادمان باشد که تلاش شده بود تا در حکومت اسلامی، یک نظام فکری جامع که حوزه علوم را هم در بر می گیرد، بر اساس دین ایجاد شود. دست کم گروهی این مطلب را مرتب می گفتند و در تلاش بودند، اما تاکنون چیز دندان گیری بدست نیامده است.
یکی از پایگاه فکری جریان تولید علوم انسانی اسلامی جریانی بود که با توجه و استناد به نگاه های هایدگری در نقد غرب، و انعکاس آن مباحث در ایران ـ بیشتر از دوره فردید به این سوی ـ که علم غربی را معطوف به تفکر فلسفی آن می کرد، سعی می کرد، در این طرف، بگویند که اینجا هم می شود علمی متناسب با دین ساخت. این جریان پیش از انقلاب هم دنبال تولید نوعی علوم انسانی بومی در سایه فلسفه اسلامی بود و میراث آنها به دوره پس از انقلاب رسید.
در مقابل بسیاری از کسانی که علوم انسانی را غربی می دانستند، و هنوز هم می دانند، کاری به این نداشتند که اینجا می شود علم اسلامی ـ انسانی درست کرد، اما عملا مطالب گفته شده توسط آنها و نیز جریانی مانند جریان نصر و انجمن حکمت، از سوی یک جناح مصادره و بکار گرفته شد. (دنباله دارد)
@jafarian1964

چرا دنیای اسلام در زمینه علوم تجربی عقب ماند
به طور مرتب، اظهاراتی در باره نگرش توحیدی به علوم تجربی و طبیعی مطرح می شود. این افکار بی سابقه نیست، اما نباید تصور کرد، تکرار یک روش و طرح یک مطلب قدیمی در بیان جدید، ما را به نتایج متفاوتی از آنچه تاکنون در درجا زدن داشته ایم، می رساند. علوم تجربی، از نوع آنچه از یونان تاکنون بوده، یعنی علومی که به دنیای اسلام رسیده و رشد مختصری داشته، و همین طور آنچه امروزه در غرب هست، نسبت به تفکر توحیدی یا شرک، لابشرط است. چه شما موحد باشید چه مشرک، می توانید در علوم تجربی رشد کنید، مگر آن که خودتان دست خودتان را با افکار خود ساخته ببندید. فهرست بلندی از فیزیکدانان ناباور به خدا را می توانید در وبسایتی که اسامی و تخصص و مقام بلند آنها آمده بنگرید. همین طور فهرستی طولانی از فیزیکدانانی که به خداوند باور دارند. هیچ تفاوتی از نظر علم فیزیک در این زمینه ها نیست، مگر آن که فیزیک هم بخواهد فلسفی حرف بزند. این وضعیت، در شیمی و ریاضی هم با فیزیک همسان بلکه روشن تر است. یعنی هیچ ارتباطی میان این علوم با تفکر توحیدی یا شرک آمیز از نظر علمی نیست. بنابر این بسط دادن فکر توحیدی به علوم تجربی، هیچ گره ای از کار ما حل نخواهد کرد، جز آن که عوارض جانبی منفی برای رشد علم در میان ما خواهد داشت که دارد. اصل دین، شامل اعتقاد به خداوند و نبوت، و مهم ترین اصل عملی آن عبادت، ربطی به این که شما چه نوع شناختی از علم تجربی داشته باشید ندارد. این امر جز این است که بگوییم نوع خاصی از معرفت دینی، بر اساس نگاه به طبیعت به اعتبار خالق آن و نظم در آن، در کار است و وجود دارد. این مباحث، باز ربطی به خود علوم تجربی بما هو علم ندارد. به عبارت دیگر، سطح آن نوع از معرفت که به دین و فلسفه مربوط می شود، کاری به ماهیت علوم تجربی ندارد. در آن سطح، می توان به اعتبار معرفت دینی خیلی از مطالب را مطرح کرد. اصل وجود خدا، رابطه اش با طبیعت، با انسان و بسیاری از مسائل دیگر مهم است، اما اینها، ربطی به دانش تجربی که نوعی دانش مستقل و انسانی و قابل تغییر است، ندارد. این خطا را ملحدانی هم دارند که سعی می کنند از برخی یافته های فیزیک، جهان بینی های مادی استخراج کنند. و اما در مورد افکار رایج میان ما در این زمینه، باید گفت تمام مشکل دنیای اسلام از زاویه رشد نکردن علم تجربی در آن، ناشی از همین خلط هاست که نتیجه لب به لب شدن برخی از نظریات علوم تجربی با علوم دینی (در تفسیرهای رایج از آن) است. تفسیر فخر رازی را مرور کنید، تمام گیر او به این است که نباید شناخت طبیعت به نوعی باشد که سبب شرک شود، در حالی اصل این فرض که دانش تجربی مشکلی برای دین ایجاد کند، از بیخ و بن، بی ربط است. مشکل عمده ای که معتزله در علوم طبیعی و نظریات خود در آن زمینه درست کردند ـ و بیش از مشکل ناشی از تفکر اخباری ها و متفاوت از آنها بود ـ همین بود که علوم تجربی را با علوم الهی درآمیختند، و حتی کسی مانند قاضی عبدالجبار از بزرگترین متفکران معتزلی تاریخ مسلمانان، ضد علم از آب درآمدند. یکی از مهم ترین آسیب ها در جهان اسلام و عقب ماندگی آن، ناشی از دیدگاههای آنهاست که به اسم دین از تحقیقات علم طبیعی جلوگیری کردند. ما باید حساب علوم تجربی را از تفکر توحیدی و غیر توحیدی از این منظر جدا کنیم تا بتوانیم زمینه رشد آن را در دنیای اسلام فراهم سازیم. ما باید در این قبیل مسائل، احساساتمان را کنترل کنیم.
@jafarian1964

امین رمضانی: (دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران)
مختصری درباره "علوم انسانی دیجیتال "

🔵 شاید شما "ریچارد هلک" را بشناسید. بخشی از شهرت او حاصل چند دهه پژوهش بر روی الواح گلی تخت جمشید در موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو است. شاید بتوان گفت در عرصه‌ی علوم انسانی، "زمان" چندان مساله‌ی مهمی نیست؛ بسیار مرسوم است که یک پژوهشگر در حوزه‌ی علوم انسانی عمری را به تحقیق و پژوهش در حوزه‌ای مشخص صرف کند و حتی بازه‌ی حیات، کفاف انتشار تمام دستاوردهای چند دهه فعالیتش را ندهد و یافته‌های علمی یک پژوهشگر، پس از حیات او و به دست دیگران منتشر شود. نمونه‌هایی از این دست در علوم انسانی بسیارند و ریچارد هلک یکی از ایشان است. او چند دهه‌ی پایانی زندگی‌اش را صرف خوانش الواح گلی تخت جمشید کرد و اینک، چند دهه پس از درگذشت او، یکی از دل‌مشغولی‌های دکتر عبدالمجید ارفعی، استاد گران‌مایه‌ی زبان و فرهنگ ایران باستان، انتشار پژوهش‌های استادش هلک است؛ پژوهش‌هایی که قدمت برخی از آنها بیش از نیم قرن است.

🔵 در سوی مقابل، فناوری‌های دیجیتال یکی از پرشتاب‌ترین عرصه‌ای دانش بشری است و "زمان" در آن، بسیار سریع‌تر از آنچه در فراز بالا گفته شد، سپری می‌شود. همه‌ی ما حداقل به واسطه‌ی استفاده از گوشی‌های هوشمند، سرعت تحول و پیشرفت مستمر در عرصه‌های دیجیتال را تجربه کرده‌ایم. کافی است به یاد بیاوریم که 10 سال پیش از چه گوشی تلفن همراهی استفاده می‌کردیم و قابلیت‌های آن را با گوشی‌های امروزی مقایسه کنیم. این دانش نوظهور فقط در طول چند دهه منجر به تحولات شگفت شده، روزگار ما را به کلی از دوره‌ی ماقبل آن متفاوت ساخته است و در حیطه‌های مختلف حیات بشری ورود پیدا کرده است. عمر کوتاه و تاثیر بلند این فناوری‌ها برای پژوهشگران علوم انسانی جالب توجه است. یک دانشجوی تاریخ ممکن است بگوید بخش بزرگی از فناوری‌های دیجیتالی که امروزه زیستن بدون آنها برایمان دشوار است، مربوط به دوره‌ی پس از درگذشت ریچارد هلک در 1980 میلادی است!

🔵 از مقایسه‌های این‌چنین میان علوم انسانی و فناوری‌های دیجیتال ممکن است تصور شود تلاقی این دو با یکدیگر فضایی همراه با تناقض و عدم‌انطباق ایجاد می‌کند، اما این تصور درست نیست. "علوم انسانی دیجیتال" حیطه‌ی علمی مشترک فناوری اطلاعات و علوم انسانی، یا به تعبیر بهتر، محل تلاقی آنهاست. بهره‌گیری سیستماتیک از منابع دیجیتالی و به کارگیری ابزارهای رایانه‌ای برای مطالعات علوم انسانی از طریق ایجاد بایگانی‌های دیجیتال، تجزیه و تحلیل‌های کمی، پردازش اطلاعات متنی و ساخت برنامه‌های کاربردی، ابعاد جدیدی از آموزش و تحقیق در علوم انسانی را گشوده است. روند تحول و توسعه‌ی روزافزون این حیطه در دنیا سرعتی چشم‌گیر دارد و تعداد پروژه‌های فعال در دانشگاه‌های معتبر جهان در این حیطه موجب حیرت علاقه‌مندان به علوم انسانی –به خصوص در کشورهای کمتر توسعه‌یافته- می‌شود. شاید چند دهه پیش و در آغاز فعالیت‌های این حیطه، انبوه منابع مکتوبِ آوار شده بر سر استادان، دانشجویان و پژوهشگران علوم انسانی، در کنار امکانات محدود کامپیوترهای آن روزگار، تصور گستره‌ی وسیع و فعالیت‌های جذاب امروزی را ناممکن می‌ساخت. فقط در حوزه‌ی تاریخ، خوانش، ترجمه و تفسیر متون، ساخت مدل سه بعدی از ابنیه تاریخی، شبیه‌سازی شهرها و راه‌های تاریخی، مدل‌سازی الگوهای گوناگون ابعاد زیست بشر در دوره‌های تاریخی، ایجاد موزه‌های مجازی و ... از پروژه‌های خلاقانه‌ی اجرا شده فعالان عرصه‌ی علوم انسانی دیجیتال است. از این‌رو جای تعجب نیست که "علوم انسانی دیجیتال" موجب تحول ماهیت علوم انسانی در دنیای امروز شده و محوریت "متون چاپی" را کنار زده است.

🔵 ماهیت پویای علوم انسانی دیجیتال باعث شده است تا تعاریف این حوزه به سرعت متحول و برخی تعاریف به فاصله‌ی زمانی اندکی منسوخ شوند. از این‌رو، دشواری ارایه تعریف در این حیطه را می‌تون درک کرد. از نظر تاریخی، علوم انسانی دیجیتال دانشی است که در اثر توسعه محاسبات انسانی و همکاری با علوم اجتماعی و مطالعات رسانه شکل گرفت. لغت‌نامه انگلیسی آکسفورد این عبارت را چنین معنا می‌کند: "رشته‌ای دانشگاهی که متمرکز است بر استفاده از ابزارها و روش‌های محاسباتی در رشته‌های سنتی علوم انسانی مانند ادبیات، تاریخ و فلسفه".

🔵 رشد سریع "علوم انسانی دیجیتال" در طول سال‌های گذشته منجر به تاسیس مراکز و دپارتمان‌های "علوم انسانی دیجیتال" در اکثر دانشگاه‌های دنیا شده است. برخی تعاریف ارایه شده توسط استادان دانشگاه‌های مختلف می‌تواند منجر به شکل‌گیری تصویر روشن‌تری از "علوم انسانی دیجیتال" شود:

▪️ الیجاه میکز (دانشگاه استنفورد): به کار گیری ابزارها، موضوعات و تکنیک‌های دیجیتالی برای تحول دانش سنتی علوم انسانی.
@UT_Central_Library

▪️سازگاری یا ناسازگاری علوم تجربی و منابع احادیث دینی؟!

گرچه از منظر متخصصان گزاره های معتبر منابع مشهور حدیث عموماً تعارض های روشنی با علوم تجربی روز را نشان نمی دهد؛ اما یکی از مباحثی که اخیراً حساسیت برخی از اهالی علوم تجربی نسبت به گزاره های دینی مرتبط با علوم تجربی را برانگیخته، توجه و اهتمام بالای جمعی از غیرمتخصصان به منابع نادر روایی است، که پیشتر فقیهان و عالمان سرشناس اهتمامی بدان نداشته اند. این منابع نه از نظر سندی در حد منابع مورد اهتمام فقها بوده اند، و نه از نظر معنا شناسی کارهای درخوری در مورد آنها صورت می گرفته است. بنا بر این جا دارد که افراد غیر متخصص در مواجهه با این منابع نهایت احتیاط را داشته باشند.

👈 ما در سلسله مباحث زیر نشان داده ایم که اصالت بسیاری از متون غریب تجربی با تردید های جدی مواجه است؛ و موارد متعددی از آن منابعِ نادر و ناشناخته در واقع متعلق به جریان های حدیثی فرق و یا حتی ادیان دیگر بوده است، که به خاطر کمی اطلاعات در مورد این جریان ها راهی به میان بعضی جوامع غیر متخصص در فرقه شناسی یافته است.

🔸بررسی های سندی و علوم اسلامی
t.me/gholow2/395
🔸نقل های علوم طبیعی و لزوم اعتبار سنجی
t.me/gholow2/945
و به تناسب ببینید:
🔸توجیهات کلامی نارسا بر عقیده سرآمدی علوم تجربی اسلامی
t.me/gholow2/940

نقدِ الحـاد و آتئیسمـْـ
🆔 @Naghde_elhad

چرا دنیای اسلام در زمینه علوم تجربی عقب ماند
به طور مرتب، اظهاراتی در باره نگرش توحیدی به علوم تجربی و طبیعی مطرح می شود. این افکار بی سابقه نیست، اما نباید تصور کرد، تکرار یک روش و طرح یک مطلب قدیمی در بیان جدید، ما را به نتایج متفاوتی از آنچه تاکنون در درجا زدن داشته ایم، می رساند. علوم تجربی، از نوع آنچه از یونان تاکنون بوده، یعنی علومی که به دنیای اسلام رسیده و رشد مختصری داشته، و همین طور آنچه امروزه در غرب هست، نسبت به تفکر توحیدی یا شرک، لابشرط است. چه شما موحد باشید چه مشرک، می توانید در علوم تجربی رشد کنید، مگر آن که خودتان دست خودتان را با افکار خود ساخته ببندید. فهرست بلندی از فیزیکدانان ناباور به خدا را می توانید در وبسایتی که اسامی و تخصص و مقام بلند آنها آمده بنگرید. همین طور فهرستی طولانی از فیزیکدانانی که به خداوند باور دارند. هیچ تفاوتی از نظر علم فیزیک در این زمینه ها نیست، مگر آن که فیزیک هم بخواهد فلسفی حرف بزند. این وضعیت، در شیمی و ریاضی هم با فیزیک همسان بلکه روشن تر است. یعنی هیچ ارتباطی میان این علوم با تفکر توحیدی یا شرک آمیز از نظر علمی نیست. بنابر این بسط دادن فکر توحیدی به علوم تجربی، هیچ گره ای از کار ما حل نخواهد کرد، جز آن که عوارض جانبی منفی برای رشد علم در میان ما خواهد داشت که دارد. اصل دین، شامل اعتقاد به خداوند و نبوت، و مهم ترین اصل عملی آن عبادت، ربطی به این که شما چه نوع شناختی از علم تجربی داشته باشید ندارد. این امر جز این است که بگوییم نوع خاصی از معرفت دینی، بر اساس نگاه به طبیعت به اعتبار خالق آن و نظم در آن، در کار است و وجود دارد. این مباحث، باز ربطی به خود علوم تجربی بما هو علم ندارد. به عبارت دیگر، سطح آن نوع از معرفت که به دین و فلسفه مربوط می شود، کاری به ماهیت علوم تجربی ندارد. در آن سطح، می توان به اعتبار معرفت دینی خیلی از مطالب را مطرح کرد. اصل وجود خدا، رابطه اش با طبیعت، با انسان و بسیاری از مسائل دیگر مهم است، اما اینها، ربطی به دانش تجربی که نوعی دانش مستقل و انسانی و قابل تغییر است، ندارد. این خطا را ملحدانی هم دارند که سعی می کنند از برخی یافته های فیزیک، جهان بینی های مادی استخراج کنند. و اما در مورد افکار رایج میان ما در این زمینه، باید گفت تمام مشکل دنیای اسلام از زاویه رشد نکردن علم تجربی در آن، ناشی از همین خلط هاست که نتیجه لب به لب شدن برخی از نظریات علوم تجربی با علوم دینی (در تفسیرهای رایج از آن) است. تفسیر فخر رازی را مرور کنید، تمام گیر او به این است که نباید شناخت طبیعت به نوعی باشد که سبب شرک شود، در حالی اصل این فرض که دانش تجربی مشکلی برای دین ایجاد کند، از بیخ و بن، بی ربط است. مشکل عمده ای که معتزله در علوم طبیعی و نظریات خود در آن زمینه درست کردند ـ و بیش از مشکل ناشی از تفکر اخباری ها و متفاوت از آنها بود ـ همین بود که علوم تجربی را با علوم الهی درآمیختند، و حتی کسی مانند قاضی عبدالجبار از بزرگترین متفکران معتزلی تاریخ مسلمانان، ضد علم از آب درآمدند. یکی از مهم ترین آسیب ها در جهان اسلام و عقب ماندگی آن، ناشی از دیدگاههای آنهاست که به اسم دین از تحقیقات علم طبیعی جلوگیری کردند. ما باید حساب علوم تجربی را از تفکر توحیدی و غیر توحیدی از این منظر جدا کنیم تا بتوانیم زمینه رشد آن را در دنیای اسلام فراهم سازیم. ما باید در این قبیل مسائل، احساساتمان را کنترل کنیم.
@jafarian1964

سلام بر دوستان، به دنبال سند این حدیث منسوب به پیامبر میگردم:
«بهترین شما نسل معاصر من است، پس نسل بلافاصله بعد از آن، و دیگر نسل و دیگر نسل بعد از آن و بعد از آن دروغ جهان را خواهد گرفت »

نظریه ها و کاربست علمی آنها در علوم انسانی
خواندن نظریه ها در علوم انسانی آدابی دارد و نباید آن نظریه ها را به شکل مکانیکی خواند و از حفظ کرد. هر نظریه یک چشم انداز به انسان و جامعه بشری است. باید طوری یک نظریه را خواند که بتوان از منظر آن نظریه به جهان نگریست. اگر شخص موفق به انجام این کار شود در خواهد یافت که با این نگاه چه نکات جدیدی به دست خواهد آورد که در گذشته نمی دید. اگر کسی فلسفه می خواند باید چند سال هگلی باشد، چند سال نیچه ای، چند سال هایدگری، چند سال کانتی، ... اگر روان شناسی می خواند باید مدتی فرویدی به مسائل بنگرد، بعد یونگی، بعد گشتالتی، بعد..... یعنی باید با هر نظریه مدتی زندگی کرد. هرچه علوم انسانی عمیق تر باشد ضرورت این امر بیشتر می شود. در بخشهای سطحی علوم انسانی مثل مدیریت و مالی این دوره ها کوتاه تر است. البته هگلی شدن، کینزی شدن، نهادگرا شدن، فرویدی و وبری شدن نباید به شکل مصنوعی باشد بلکه هرچه فرد در گلستان علوم انسانی بیشتر قدم بزند بالاخره عاشق یکی از این گل های معطر خواهد شد.
• از آن طرف هم باید گفت که غولهایی در این گلستان هستند که ممکن است هر کدام یک عمر اسیر خودشان کنند. دامنه تفکر آنها چنان وسیع است که گاه شخص وقتی به خود می جنبد می بیند که عمری اسیر یکی از این تفکرات بوده است. بی دلیل نیست که برخی تا آخر عمر مارکسیست، هگلی و هایدگری می مانند. گریز از کمند متفکران بزرگ دشوار است. فرد باید خیلی چالاک و مراقب باشد که بتواند از آنها بگریزد و برای همیشه در دامگه اندیشه شان اسیر نشود.
• در علوم انسانی پرخوانی یعنی زیاد خوانی اهمیت دارد یعنی اینگونه نیست که کسی بگوید یک بار آرای مثلا فریدمن یا نمی دانم ارسطو را خواندم و فهمیدم و مرا دیگر بس است. این اندیشمندان مورد بازخوانی قرار می گیرند و هر تفسیر جدید نور جدیدی بر آن تفکر می اندازد. علوم انسانی برای آدمهای خیلی اهل عمل و آچار به دست مناسب نیست. این عرصه طمانینه، آرامش، وقار و کمی انزوا طلبی را طلب می کند و با هیاهو و فعالیت اجتماعی خیلی سازگار نیست.
• علوم انسانی نه تنها دیربازده است بلکه کم بازده است یعنی ریسک اینکه فرد به جایی رسد بسیار بسیار کم است.
• انگلیسی ها جمله ای حکیمانه دارند little knowledge is dangerous این در همه علوم صحت دارد و در علوم انسانی با شدت بیشتر! بیشتر مشکلات جوامع از اظهارنظر کسانی است که دانش ناقصی دارند و معمولاً پر سر وصداتر هم هستند. شناخت ناقص به تحلیل های غلط منجر می شود و هم در عمل مشکل ایجاد می کند و هم بدبینی به علم. خدا همه ما را از این بلیه محافظت فرماید. آمین.
• در علوم انسانی آدمی باید شغلش را هم در همین رشته ها تعریف کند تا شبانه روز با موضوع حشر و نشر داشته باشد. این وضعیت البته تا مدتی فقر و عسرت را به همراه دارد زیرا همانطور که گفتم علوم انسانی خیلی دیر به محصول می رسد و قبل از آن فرد به جایگاهی نرسیده که مورد توجه واقع شود. خواندن کتابهای علوم انسانی در ساعات فراغت عالی است و قابل توصیه ولی شخص باید قید اینکه بتواند در آن زمینه فرد مبرز، کلیدی و تاثیرگذاری شود بزند. به عبارت دیگر علوم انسانی مواجهه با غولی است که تمام وقت و انرژی فرد را به خود اختصاص می دهد. اگر تعبیر غول ناخوشایند و با تعبیر گلستان ناساز است بگویید ماهرویی که با دلربایی همه وقت و وجود فرد را به خود مصروف می دارد. مواجهه نیمه وقت اگرچه لذت بخش است و آموزنده و قابل توصیه برای عموم مردم ولی با این روش باید امید غلبه و کامجویی را از سر بیرون کرد.
• به نظر من علوم انسانی را اگر بخواهیم برحسب شدت عمق رتبه بندی کنیم چنین خواهد شد: مالی، مدیریت، علوم سیاسی، حقوق، اقتصاد، جامعه شناسی، روان شناسی، فلسفه. افراد باید واقع بینانه خود را بشناسند و میزان حوصله و اشتهای خود برای عمیق شدن را تشخیص دهند و بر حسب آن یکی از حوزه های علوم انسانی را گزینش کنند.
• سخن آخر جمله ای است که زمانی از دکتر موسی دیباج شنیدم. ایشان می گفتند توصیه می کنم که سراغ فلسفه نروید.... ولی بدانید که فلسفه خود به سراغتان می آید و افرادی را گزینش می کند. من هم می گویم که مواجهه تفننی با علوم انسانی خوب، مفرح و آموزنده است و مواجهه حرفه ای با آن را توصیه نمی کنم ولی معمولاً علوم انسانی خود گریبان برخی افراد را می گیرد و دیگر رها نمی کند. اگر گرفتار شدید خیلی دست و پا برای خلاصی نزنید. دل بدهید که ایام خوشی در عالم اندیشه همراه با سختی مادی پیش رو دارید! همیشه نیز خود را دلداری خواهید داد که دیگران کارهایی می کنند که اصلا جذابیت ندارد و پول زیادی که می گیرند جبران آن چندشی است که تحمل می کنند ولی شما چون از کارتان لذت می برید دستمزد پایین تری دریافت می کنید.
دکتر علی_سرزعیم
@tarikhpagohi