مكتبة المجلسي ودارالتراث

"مقدمه ای بر تحليل جامعه شناختي اربعين"
مطلبی از دکتر سهیلا صادقی فسایی
دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران

بي شك، اربعين، عظيم ترين گردهمايي بشري است؛ اما چيزي كه اين گردهمايي را در نوع خود بي نظير مي سازد، وجوه متمايز و بي بديل راه پيمايي آن با هر نوع راه پيمايي ديگر است كه جامعه بشري تا به حال به خود ديده است.
اربعين، تمامي مناسبات متعارف را بر هم زده و بي نظير بودن خود را در بستر يك واقعه تاريخي ازلي و ابدی تعريف كرده است. بسياري از مفاهيم جامعه شناختي، از توصيف و تشريح اين رخداد عظيم عاجزند و به نظر مي رسد كه بايد مفاهيم خاصي براي توصيف اين واقعه بزرگ خلق شود؛ اگرچه اين امر نيز غيرممكن به نظر مي رسد.
مفاهيم بشري، ظرفيت تشريح اين رخداد را ندارند؛ از دور زيبا جلوه مي كنند، اما به محض برخورد با جلوه هاي عيني، سر عجز فرود مي آورند و قالب تهي مي كنند‌.
در اين نوشتار، نويسنده بر آن است تا با مفاهيم نحيفي كه از جامعه شناسي آموخته، فرصتي فراهم سازد تا پرده ايي از اين واقعه عظيم را توصيف نمايد.
اربعين، تمام مناسبات طبقاتي، جنسيتي، نژادي، قومي، سني، و جغرافيايي را بر هم زده است. تنها گردهمايي و نشست بشري است كه در آن تمايزات مبتني بر عوامل فوق رنگ مي بازد و يك همراهي، همدوشي، همدلي، همكاري و محبت و صفاي بي نظير را رقم مي زند.
اربعين، حتي تصور انسان از زمان را در هم ريخته و شب و روز را براي زائران، بي معنا مي سازد و اتفاقا در آنجاست كه آرزوي بشر، توقف زمان و ماندگاري در لحظه هاست.
اربعين، نه تنها مرز زمان و مكان را در هم شكسته، بلكه موانع زباني را نيز مرتفع ساخته است. افراد، علي رغم تفاوتهاي فرهنگي، با يك زبان مشترك سخن مي گويند و آن زبان "عشق به حسين علیه السلام" است.
بر خلاف ساير موقعيتهاي اجتماعي كه كنشگران اجتماعي صرفا بر اساس فهم معاني عيني و عينيت يافته با هم تعامل مي كنند و فهم معاني ذهني مستلزم تحقيق و رمز گشايي است، در اربعين، معاني ذهني زائران براي يكديگر آشكار است و به همين دليل است كه فهم مشترك و همدلي رقم مي خورد و گويا همه زائران كربلا از يك قبيله اند و سالهاست كه رابطه خويشاوندي آنان مبتني بر يك درك مشترك شكل گرفته است.
تمام كلام ها، نمادها و نشانه ها يك جور تعبير و تفسير مي شوند و همه از عشقي الهي سخن مي گويند. همه، دوري از پلشتي را فرياد مي زنند و بارقه هاي شكل گيري امت جهاني اسلام جلوه گر مي شود.
در دنياي مخوفي كه انسان مدرن دائما درگير محاسبات ابزاري است و امنيت خود را تهديد شده مي بيند، انسان اربعيني در حريم امن الهي واهل بيت، احساس امنيت مي كند.
در دنيايي كه "تنها بودگی" انسان مدرن، درد مشترك جهاني است، انسان اربعيني خود را در درياي جمعي زائران كربلايي، غرق شده مي بيند.
در دنيايي كه فاصله هاي مبتني بر رنك، نژاد، جنسیت، طبقه، جغرافيا و قوميت بي اعتنايي و خود خواهي غلو شده ايي را رقم مي زند، اربعين اوج دگر خواهي و همدلي و همراهي است.
گردهمايي اربعين، به مثابه كالبدي است كه روح ميلیونها انسان را در هم تنيده و در بین الحرمین، سرنوشت مشتركي را براي آنان رقم مي زند‌‌.
انسان اربعيني، به هر سو كه مي نگرد، عظمت، آزادگي و عمق ديانت را مي بيند.
گردهمايي اربعين، از يكسو، فرياد يك شرمساري تاريخي است كه از گلوي ميليونها زائر بيرون مي آيد، كه چرا در كربلا نبوديم تا در كنار امام شهيد با اشقياء بجنگيم و از سوي ديگر، مطالبه حسيني شدن و حسيني زيستن و حسيني مردن است.
اربعين، اوج دين خواهي است، در دنيايي كه دائما دين گريزي و دين ستيزي ترويج مي گردد.
اربعين، تآكيد بر اين نكته است كه حسين (ع) در ١٤٠٠ سال پيش، برای اسلام، از همه چيز خود گذشت و ثابت كرد كه انسانيت فقط و فقط از مجراي ديانت و اسلام باوري امكان پذير است.
امروز، گفتمان اربعين، برملا كننده اين حقيقت است كه، گفتمان حقوق بشري مدرن، پوشالي و ميان تهي است و انسان گرايي در گفتمان مدرن، يك مفهوم تزئيني بيش نیست؛ چرا كه در اين گفتمان، انسان غربي در موضع برتري و انسانهاي رنگين پوست شرقي در موضع فروتري قرار مي گيرند؛ چيزي كه درگفتمان حسيني معنا ندارد و همه در كنار هم تعريف مي شوند و ملاك برتري صرفآ با شاخص تقوي سنجيده مي شود.
و اما، وجه بسيار مهم اربعين، تشيع است كه بعد از ١٤٠٠ سال از غربت ومظلوميت خارج مي شود و مرئي تر از خورشيد مي گردد. اربعين و اربعينيان ثابت کردند كه تشيع به پشتوانه خون حسين علیه السلام، قادر است تا ظرفيت هاي بزرگ تاريخي را ايجاد كند. رويش ها، زايش ها و به بار نشستن جوانه ها، همه نشانه مطالبه بشريت براي نظم انساني، صلح پايدار، همبستگي جهاني، شكل گيري تمدن نوين، نابودي استكبار و تشكيل امت واحده، تحت ولايت مهدي موعود (عج) است.
و سخن آخر آنكه، اربعين ثابت كرد كه، واقعه كربلا هيچگاه براي بشر عادي نخواهد شد و تا انقراض عالم

نشست‌های حلقه‌ی شیعه‌پژوهی سرو ـ 4

پیشنیه‌ی تاریخی دو آیین بزرگداشت اربعین امام حسین و پیاده‌روی اربعین

سعید طاووسی مسرور

اربعین، از روزهای مهم زیارتی امام‌حسین و در تقویم شیعی مهم‌ترین مناسبت مذهبی مرتبط با آن حضرت بعد از عاشورا است. در بین معصومان، اربعین از اختصاصات امام حسین است. مسئله‌ی مؤکد در بزرگداشت اربعین ایشان، زیارت امام حسین است که این زیارت منحصر در رفتن به کربلا اعم از پیاده یا سواره و منحصر در خواندن متن زیارتنامه منقول از امام صادق‌ نیست. استحباب پیاده‌روی برای زیارت هم که درباره زیارت امام حسین در روایات مطرح شده، اختصاص به اربعین ندارد. اما در روزگار ما بیش از هر وقتی در زمان اربعین مورد توجه قرار گرفته و پیاده‌روی به قصد زیارت اربعین را به آیینی ویژه تبدیل کرده است.
آیین پیاده‌روی اربعین، بزرگترین اجتماع سالانه‌ی شیعیان و آیینی زیارتی شامل پیاده‌روی افراد و گروه‌ها در مسیرهای منتهی به شهر کربلا و به قصد زیارت امام‌حسین است که حاصل ترکیب سه امر مستقل زیارت اربعین، زیارت‌نامه‌ی اربعین و پیاده‌روی زائر توسط علمای شیعه بوده است.

30 شهریور 1400
ساعت 10 شب
لایو اینستاگرام:
@sarvshiastudies