📝📝📝
✅ هنر خطاطی در جهان اسلام
(بخش بیست و هشتم)
پس از محقّق، خط نَسخ رايجترين خط بود. هيچ نسخه اى از قرآن از اوايل دوره مماليك به جا نمانده است، اما نُسَخ مصور از آن دوره وجود دارند. زيباترين آنها خلاصه اى از آثار پزشكى است، شامل نسخه اى از رسالة دعوةالاطباء ابن بطلان به قلم محمدبن قيصر اسكندرى در 672. خط نَسخ او با دواير بزرگ ادامه شيوه اى است كه در قرون قبلى در سوريه به كار مى رفته است، اما گاه ترويس هايى در سمت چپ «الف» يا طُره هاى عمودى ديگرى ديده مى شود.
در قاهره و دمشق (دومين شهر مهم مماليك)، نُسخ مصور و مُذهَّب را براى حاميان مسلمان و مسيحى پديد مى آوردند. مثلا، غازى بن عبدالرحمان دمشقى (متوفى710)، استاد خوشنويسى، بسيارى از كتب را در آنجا تحرير (و مصور) كرد، از جمله نسخه اى از مقامات حريرى كه اكنون در كتابخانه بريتانيا موجود است. مشهورترين جانشين غازى، ابن الدُرَيْهِم موصلى (خوشنويس و تصويرگر)، مانند سَلَفش هم به سبب كتابت نسخه هاى رقم دار و هم به سبب نگارش وقايعنامه ها مشهور بود. معروفترين اثر بازمانده از وى نسخه اى از كتاب منافع الحيوان موجود در كتابخانه اسكوريال (ش 898) است. در انجامه آن، ابن دريهم گردآورنده، كاتب و تصويرگر آن معرفى شده كه آن را در ربيع الاول 755 به پايان رسانده است. ابن دريهم، مانند بيشتر خطاطان مماليك، متن را به خط نَسخ سياه نوشته و تقسيم بنديهاى متن را با گل و بته هاى طلايى از نوعى كه ياقوت به كار برده تزيين كرده است.
خط نسخ همچنان در بسيارى از مصحف هاى اهدايى اميران مملوك به كار مى رفت. در 828 سلطان اشرف بَرسباى* يك جفتِ تقريباً يكسان از نسخه اى دو جلدى به خط نسخ را به مدرسه اى كه در قاهره تأسيس كرده بود، اهدا كرد.
در دوره مماليك، نَسْخى را كه در آن فواصل بين كلمات زياد بود، منثور (در لفظ به معناى پراكنده) مى ناميدند. در اين دوره، خوشنويسان انواع متفاوتى از خط نسخ را ابداع كردند و گاهى آنها را در برابر هم در يك صفحه در نسخه هاى نفيس تحرير مى كردند. اين روش به روشنى در نسخه اى از مديحه اى از بوصيرى*، الكواكب الدرية، مشهور به بُرده*، مشاهده مى شود. بوصيرى، خوشنويسى ماهر بود. از قصيده بُرده بوصيرى نسخه هاى متعددى براى سلطان مملوك، قايتباى، كتابت شد. نسخه اى زيبا به قلم قَنَم الشريفى برخى انواع دستخط را در اواخر دوره مماليك به نمايش مى گذارد. در اين نسخه خوشنويس يك سطر از نوشته بوصيرى را به صورت افقى به خط سياه جلى نوشته و كلمات آخر را به صورت مورب در انتها با رنگى ديگر اضافه كرده است. او خط افقى را به قلم نسخ مسطح و جلى نوشته و كلمات مورب آخر را با خط مدورتر ثلث، با وصله اى غيرمجازِ معمول در توقيع افزوده و سه مصرع ديگر را در اندازه نسخ معمولى اضافه كرده است.
✅ هنر خطاطی در جهان اسلام
(بخش بیست و هشتم)
پس از محقّق، خط نَسخ رايجترين خط بود. هيچ نسخه اى از قرآن از اوايل دوره مماليك به جا نمانده است، اما نُسَخ مصور از آن دوره وجود دارند. زيباترين آنها خلاصه اى از آثار پزشكى است، شامل نسخه اى از رسالة دعوةالاطباء ابن بطلان به قلم محمدبن قيصر اسكندرى در 672. خط نَسخ او با دواير بزرگ ادامه شيوه اى است كه در قرون قبلى در سوريه به كار مى رفته است، اما گاه ترويس هايى در سمت چپ «الف» يا طُره هاى عمودى ديگرى ديده مى شود.
در قاهره و دمشق (دومين شهر مهم مماليك)، نُسخ مصور و مُذهَّب را براى حاميان مسلمان و مسيحى پديد مى آوردند. مثلا، غازى بن عبدالرحمان دمشقى (متوفى710)، استاد خوشنويسى، بسيارى از كتب را در آنجا تحرير (و مصور) كرد، از جمله نسخه اى از مقامات حريرى كه اكنون در كتابخانه بريتانيا موجود است. مشهورترين جانشين غازى، ابن الدُرَيْهِم موصلى (خوشنويس و تصويرگر)، مانند سَلَفش هم به سبب كتابت نسخه هاى رقم دار و هم به سبب نگارش وقايعنامه ها مشهور بود. معروفترين اثر بازمانده از وى نسخه اى از كتاب منافع الحيوان موجود در كتابخانه اسكوريال (ش 898) است. در انجامه آن، ابن دريهم گردآورنده، كاتب و تصويرگر آن معرفى شده كه آن را در ربيع الاول 755 به پايان رسانده است. ابن دريهم، مانند بيشتر خطاطان مماليك، متن را به خط نَسخ سياه نوشته و تقسيم بنديهاى متن را با گل و بته هاى طلايى از نوعى كه ياقوت به كار برده تزيين كرده است.
خط نسخ همچنان در بسيارى از مصحف هاى اهدايى اميران مملوك به كار مى رفت. در 828 سلطان اشرف بَرسباى* يك جفتِ تقريباً يكسان از نسخه اى دو جلدى به خط نسخ را به مدرسه اى كه در قاهره تأسيس كرده بود، اهدا كرد.
در دوره مماليك، نَسْخى را كه در آن فواصل بين كلمات زياد بود، منثور (در لفظ به معناى پراكنده) مى ناميدند. در اين دوره، خوشنويسان انواع متفاوتى از خط نسخ را ابداع كردند و گاهى آنها را در برابر هم در يك صفحه در نسخه هاى نفيس تحرير مى كردند. اين روش به روشنى در نسخه اى از مديحه اى از بوصيرى*، الكواكب الدرية، مشهور به بُرده*، مشاهده مى شود. بوصيرى، خوشنويسى ماهر بود. از قصيده بُرده بوصيرى نسخه هاى متعددى براى سلطان مملوك، قايتباى، كتابت شد. نسخه اى زيبا به قلم قَنَم الشريفى برخى انواع دستخط را در اواخر دوره مماليك به نمايش مى گذارد. در اين نسخه خوشنويس يك سطر از نوشته بوصيرى را به صورت افقى به خط سياه جلى نوشته و كلمات آخر را به صورت مورب در انتها با رنگى ديگر اضافه كرده است. او خط افقى را به قلم نسخ مسطح و جلى نوشته و كلمات مورب آخر را با خط مدورتر ثلث، با وصله اى غيرمجازِ معمول در توقيع افزوده و سه مصرع ديگر را در اندازه نسخ معمولى اضافه كرده است.
