رسول جعفریان

در تمدن اسلامی بر سر چه موضوعی بحث می کنیم؟
وقتی از تمدن اسلامی و درخشش آن صحبت می شود، نام بیرونی و ابن هیثم و ابن سینا و رازی به گوش می رسد. این درست است، عظمت آنها در تمدن اسلامی جدی و مثال زدنی است. ایضا، در این وقتها، از این بحث می شود که آن زمان، دنیای غرب در خاموشی بوده و هیچ کجای عالم، قابل مقایسه با تمدن اسلامی نیست. این هم درست است و کسی در آن تردید ندارد. تمدن اسلامی، تمدنی مکتوب است، تمدنی که هزاران کتاب از آن برجای مانده است.
همه اینها هم درست است، اما وقتی از مفهوم علم در این دوره، یعنی قرن سوم تا پنجم صحبت می شود، و این که این مفهوم گرفتار چالش های زیادی در معارضه میان حدیث گرایی و یونانی گری شده، یا از این بحث می شود که خلط موضوعات مختلف مربوط به علم، درآمیخته شدن روش های تحقیق و بحث در هر کدام، و تسلط نوعی غایت گرایی افراطی بر آنها، و این که این چه تأثیر منفی در رشد علمی داشته، نباید دوباره حرف از آن درخشش به عنوان یک امر مستدام زد.
مهم در این بحث این است که علم و دانش، نه تنها در دام حدیث گرایی افراطی اهل حدیث گرفتار و حبس و زجر کش شد، از دام یونانی گری هم که کلی نگری بود، رها نیافت. بهترین عالمان پدید آمدند، اما راه فکر کردن و دانش را به مردم یاد ندادند. فلسفه و طبیعیات چنان در هم خلط شد که قدسیت یکی به دیگری سرایت کرد. روش های فلسفی در شناخت طبیعت حاکم شد. مفهوم علم به گونه ای به دانشجویان القا شد که عوض طرح سوالات جدید، فقط یاد گرفتند فقط تعمق در آثار گذشتگان کنند. به تدریج، تصوف هم زنجیر تازه ای بر عقل زد.
مسلما، طلایی بودن در این است که ما بتوانیم راه دانش اندوزی را فرا بگیریم نه آن که یک درخشش موقت، و در دل آن زنجیرهای ابدی نهاده شود. تمدنی که از آن غزالی در آید که با آن همه نبوغ، تفکر را تعطیل کند، به چه کار می آید؟ تمدن پویا که برای علم اعتبار پایه ای بنهد، تمدن اصیل و مستدام است، نه تمدنی که به بیراهه ببرد. این بیراهه رفتن در کمین هر تمدنی هست، و البته از زوایای مختلف، سیاسی، اقتصادی و ... می تواند یک تمدنی را کند، ویران و نابود کند.
در اینجا تأکید بر مفهوم علم و درک است. این که فارابی یا ابن سینا، از علم چه تعریفی داشتند. آیا توانستند تفکر حدیث گرایی را ریشه کن کنند؟ مسلما خیر، تفکری که بعدها ابن تیمیه را پدید آورد، محمد بن عبدالوهاب را و حالا داعش را که این طور انرژی جهان اسلام به هدر داد و ناامیدی را بر صد سال به بدنه جامعه اسلامی وارد کرد.
تمام بحث های ناچیز اخیر بنده، این بوده است که تا سرنوشت مفهوم علم روشن شود. بحث بر سر آن درخشش علمی در حد و محدوده خود و انکار آن نبوده، بحث در این باره بوده است که «علم» و «سوال» و «پرسش تازه» در تمدن اسلامی، به ندرت رشد کرده و تنها بر حافظه افزوده شده است. وقتی کار علمی نمی کنید، دایره المعارف گذشته پر افتخار را می نویسید.
گیر اصلی یا لااقل یکی از آنها بر سر این بوده است که ما تحت سیطره افکاری بوده ایم که باید نه فقط علوم دین را که علوم انسانی شکل گرفته در آن فضا و حتی علوم طبیعی رایج یا تولید شده جدید را به تدریج، غیر قابل انکار می دیدیم.
اشکال اصلی این است که ما در قرن سوم تا چهارم، نتوانستیم در پارادایم علمی ایجاد شده از یونان تا آن زمان، تردید کنیم. ما همان را استوار کردیم و بر اساس آن نظام علمی، به رغم آن که به صورت تک نفره، و گاه گاهی، یافته های جدیدی داشتیم ـ مثلا ابن هیثم ـ اما هزار سال در آن ماندیم و به آن افتخار کردیم. ما می توانیم به آثار دوره سلجوقی و صفوی افتخار کنیم و کار تازه ای انجام ندهیم! می توانیم به آنها افتخار کنیم و کار تازه هم انجام دهیم. ما حتی الان هم، همان کار اول را انجام می دهیم.
تأمل مختصر بنده در این مدت، مرور بر رساله های کوچک و گاه کتاب های بزرگی بوده است که در حوزه علوم طبیعی یا برخی از جنبه های علوم انسانی و اجتماعی نوشته شده، و می توانند به ما نشان دهند که مفهوم علم، تردید، یقین، و اصولا بحث معرفت، در آنجا چگونه عرضه شده است. این که ما در فلسفه اسلامی، بحث معرفت را جدی نگرفتیم و روز به روز قدسی ترش کردیم تا از دسترسمان خارج شد، این کاری است که باید با تأمل در نوشته های فلسفی انجام دهیم.
فهم علمی تر از این مطلب وقتی است که رساله های طلسمات و خرافات را که هزاران نسخه خطی است، کنار هم بگذاریم و بفهمیم در قرون گذشته، چطور با مفهوم علم بازی کرده ایم. کتاب های احکام نجوم را که صد البته برخی فلاسفه با آنها مخالف بودند و برخی هم موافق و عامه جامعه و مدیریت سیاسی جوامع اسلامی با آن همراه، بخوانیم و ببینیم سبک استدلالها برای حل و فصل مسائل و داشتن شناخت درست، به چه صورت بوده است. (ادامه ??)
@jafarian1964

یکی از روشهای بی اعتبار کردن علم در همه روزگاران
راغب اصفهانی، عالم فاضل قرن چهارم ـ پنجم، بیست و سه شرط را برای موفقیت یک دانش آموز بر می شمرد نکاتی که همه آنها نکات مهم اند. هستند. در میان این 23 نکته، یک توصیه از نظر بنده، بسیار مهم است، و اهمیت آن هم به خاطر نگاه دقیق و عالمانه ای است که در آن وجود دارد.
برای شرح آن لازم است یک مقدمه کوتاه عرض کنم و آن این که از ابتدای تغییر روشهای علمی در عصر جدید، به ویژه در دانش هایی مانند طب، افرادی که معارض و مخالف بودند، انگشت روی اشتباهات پزشکان می گذاشتند و آن را دلیل بر بطلان آن علم می دانستند. این روش، هنوز هم ادامه دارد، و مورد استفاده کسانی است که اعتماد به این دانش ندارند، و این بی اعتمادی را با زدن همین مثالها ترویج می کنند.
مدل دیگر این نوع برخورد منفی گرایانه، طرح این نکته هست که متخصصان این دانش هر روز نظرشان را عوض می کنند، یا پزشکان مختلف، حرفهای مخالف همدیگر می زنند؛ نیز این که تجربه های آنها، روزانه عوض می شود. یک روز این را می گویند و روز دیگر، مطلب دیگری را. بدین ترتیب معلوم می شود که اینها علم نیست.
مدل بالاتری هم هست، و این که در کنار جنبه های مثبت فراوان آن علوم، انگشت روی جنبه های منفی اش گذاشته به برخی از پیامدهای آن که غالبا هم توهمی و تحلیل های ناشی از عوض شدن فضای های جاری از شکل سنتی به مدرن است، می پردازند.
راغب اصفهانی در بیان شرایط موفقیت یک دانشجو، در نکته بیستم، روی همین مساله انگشت نهاده به دانشجوی واقعی توصیه می کند در این زمینه مراقب باشد. وی روش پیشگفته را کار «عوام» می داند، این که وقتی یک طبیب یا منجم در صدور حکمی اشتباهی مرتکب می شود، عوام، اصل دانش را زیر سوال می برند.
راغب می گوید، دانشجویی طالب علم واقعی است که مانند عوام نباشد و اشتباه یک پزشک را به پای اصل علم نگذارد. او باید بداند یک علم، اصول خاص خود را دارد، اصلی که آن علم بر اساس آنها سنجیده می شود نه بر اساس تجربه غلط یک کسی که در حال تمرین و تخصص آموزی در این علم و عمل بر اساس آموخته های جاری است.
راغب می گوید: دانشجو، نباید اشتباه یک شاغل در این علم، او را وادار به فساد آن علم و اعلام بی فایدگی آن کند، کاری که عوام انجام می دهند. اینان چنین اند که وقتی یک طبیب یا منجمی را می بینند که حکم اشتباهی می کند، اصل دانش طب و نجوم را خوار می شمارند. دانشجو باید صحت و سقم هر فنی را با آنچه که ذات آن اقتضاء دارد، بسنجند. بنابر این، حکم اشتباه یک شاغل در آن، دلیل بر ناتوانی آن دانش نیست، چون مناسبتی میان این دو وجود ندارد جز این که او با تمرین و اشتغال خود به آن علم، راست یا ناراست، حکایت از آن کار دارد.
به دیگر سخن، توصیه راغب این است که اصل علم، نباید با خطاهای جاری در گزاره های یک شاغل در این علم، سنجیده و تحقیر شود، بلکه علم باید فی حد نفسه، با اصول خودش، ارزیابی شود.
این تأکید وی که این روش عوام است، نکته بسیار لطیفی است؛ چنان که امروزه ما نیز شاهد این امر هستیم که بسیاری از مخالفان علوم جدید، عوامانه، به همین خطاهای جاری استدلال کرده اصل این دانش ها را زیر سوال می برند و حکم به بطلان این علوم می کنند و بی اعتبارشان می سازند. از قضا در روزگار ما این روش، یکی از پر رونق ترین روشها، برای دشمنان علوم جدید است که قصد دارند با این انتقادها، به دکان بی رنگ خود رونق دهند. این کار یعنی تحقیر این علم، یکی از بدترین کارهایی است که نتیجه مستقیم روی عقب ماندگی علمی ما دارد، زیرا اعتماد را از میان می برد. (رسول جعفریان)
@historylibrary

یک بار دیگر در باره رساله های دکتری
چند روز قبل که در باره رساله های دکتری صحبت شد، عرض کردم که تحمیل موضوع بر دانشجو را نمی پسندم. دوستمان جناب کمالیان به طرح های علمی جامعی اشاره کردند که استادان دارند و با مشارکت دادن دانشجویان در آن و هدایت شان برای کمک به این طرح ها، آن هم با نگارش رساله های دکتری، امکان پیشرفت را فراهم می کند.
بنده فرض می کنم اصل این سخن درست باشد، پرسشم این است که چند درصد از استادان فعلی ما، طرح های جامع علمی و گسترده دارند که بتوانند دانشجویان را در آن مشارکت داده و به پیشرفت علم کمک کنند؟ به نظرم در این باره تردید جدی وجود دارد. در واقع نباید به خاطر موارد نادر، چنین توصیه ای را در سطح عمومی پیشنهاد کرد.
فرضا که آن نظر درست باشد، تنها ممکن است این وضعیت در رشته های فنی مصداق یابد که تقریبا مفهوم علم واضح، تعریفش روشن، متدها معلوم و تکلیف خروجی ها و معیارهای سنجش درستی آنها آشکار و تعریف شده است. حال آن که در علوم انسانی، آن هم در ایران، به قدری آشفتگی موجود دارد که امکان فهم این که استاد یا استادانی یک طرح جامع مفهوم و معقول دارند، و الزاما دانشجویان دکتری را در آن مشارکت دهند، بسیار دشوار است. در واقع، استادان در علوم انسانی، چنان تفاوت مشرب فلسفی و دینی و انسانی دارند که اساسا امکان این که به یک تعریف روشن و مشخص جهت علمی بودن آن طرحها برسیم، وجود ندارد.
از سوی دیگر، برخی از استادان، گرایش های پژوهشی ویژه و حوزه های مورد علاقه خاص خود دارند و مرتب و به هر دلیل، سعی می کنند دانشجویان را به اسم گسترش در یک حوزه مشخص، وارد مسیر تکراری خود کنند. چه دلیلی دارد که در باره یک موضوع با اندک تفاوت، چندین دانشجوی دکتری وارد شده و خروجی های تکراری صرفا با اندک تفاوت در اختیار قرار گیرد؟ بنده چندین نمونه دارم که صرفا به خاطر این که می تواند اشاره ای مشخص به برخی از استادان باشد، از ذکر آنها خودداری می کنم.
نکته اساسی این که بنده به خلاقیت ذهن دانشجوی دکتری ایمان دارم. مشروط به آن که وقت بگذارند. دانشجو باید با مشورت استاد، در حوزه مورد علاقه خود آن هم پس از مطالعه چندین ماهه، دست به خلاقیت و ابتکار زده و معضل و مشکلی را حل و به پرسشی دقیق پاسخ دهد، آنچنان که بتوان گفت در آن زمینه، پیشرفتی حاصل شده است.
مشکل اصلی این است که ما به دلیل تکراری کردن کار دانشجویان، راه پیشرفت علم را در حوزه علوم انسانی سد می کنیم و این تعداد اندک دانشجوی دکتری که باید راه علم را باز کنند، در زمینه مشخصی میخکوب می کنیم.
توصیه دیگر بنده این است که موضوعاتی شفاف به دانشجویان داده شود که بتوانند آنها را نقادی کنند. معنای این توصیه این است که موضوعات حساس دینی و مذهبی که خط قرمزهای فراوان دارد، در اختیار دانشجویان قرار نگیرد، زیرا عملا به خاطر وجود حریم های خاص، امکان حلاجی و نقادی آن وجود ندارد. به عبارت دیگر دانشجو نباید موضوعی انتخاب کند که یکسره مجبور باشد از موضعی مشخص و از پیش تعیین شده دفاع کند. در موضوعا ت تاریخی ـ مذهبی معمولا این دشواری وجود دارد. این که دانشجو نتواند نقادی کند، عملا از اهداف تمرین علمی در سطح بالا باز می ماند.
به نظر می رسد اگر رساله های دکتری، کارهای توصیفی باشد ـ هرچند اگر جامع و دقیق باشد می تواند پیشرفتی به حساب آید ـ اما در واقع، باید تلاش کرد تا پایان نامه، صرفا در حول و حوش یک پرسش دقیق و برای طرح یک زمینه کاملا تازه باشد. هر دانشجوی دکتری باید یک معضل را در یک زمینه مشخص حل کند، و پس آن هم، کارهای مشابه در آن زمینه، به مولفان بیرون از حوزه رساله نویسی دانشگاهی واگذار شود، نه آن که مشابه آن موضوع دوباره به دانشجوی دیگری واگذار شود. به نظر می رسد دانشجوی جدید باید عرصه تازه ای را فتح کند و به همین ترتیب، رساله های دانشگاهی، نوک پیکان پیشرفت علم باشد.
دانشجویان دکتری ما، که باید تمام وقت در دانشگاه باشند، و اما گاه چندین ماه حتی برای یک بار به گروه مراجعه نمی کنند. سیستم فعلی دانشگاه امکان حل این مشکل را ندارد. به علاوه، مشکلات زندگی دانشجویانی که هیچ حقوق یا کمک هزینه ای دریافت نمی کنند، اجازه این حضور مرتب را نمی دهد. نتیجه آن است که دانشجو طی دو تا سه سال، بیشتر وقتش را صرف کارهای دیگر می کند و فقط چند ماه آخر را به این کار اختصاص داده با عجله آن را جمع و جور می کنند. این قاعده البته کلیت ندارد، اما با توجه به عدم حضور، امکان این که آنها یک مسیر تعریف شده را زیر نظر استاد طی کنند وجود ندارد. دیده شده است که یک دانشجوی دکتری، حتی بیش از یک معلم رسمی، ساعات تدریس دارد یا در یک یا چند جا به کار اداری و مدیریتی مشغول است. از چنین دانشجویی چه انتطاری برای یک کشف علمی می توان داشت. به نظرم انتظار بیهوده ای است، چیزی که ما هر روزه با آن درگیر هستیم.
@jafarian1964

تخریب دانش تجربی در کتاب جامعه شناسی 2 آموزش و پرورش برای کلاس یازدهم

آموزش و پرورش چه قدر کار خوبی کرده است. کتابهای درسی خود را به صورت پی دی اف روی وبسایت Talif.sch.ir گذاشته و شما می توانید آنها را دانلود کرده و مطالعه کنید. هوس کردم، جامعه شناسی 2 را که مربوط به پایه یازدهم، دوره متوسطه و چاپ سال 1396 است ملاحظه کنم. فصل های متنوعی داشت. فصل دوم آن فرهنگ معاصر غرب و نظام نوین جهانی بود. صفحات 36 ـ 43. اول فکر کردم این بخش را مرحوم فردید نوشته است. از قدیم با این مبانی آشنا بودم. همانها که از سی سال پیش هم در آموزش پرورش با حضور دو دهه ای بلکه بیشتر آن استاد عزیز در سازمان پژوهش و تدوین کتابهای درسی بود. بعد که اسامی مولفین را دیدم، آن مقدار که شناختم، متوجه شدم که دقیقا همان خط است. معلوم است این دولت جدید، حتی به اندازه سر سوزنی در این چهار سال، بر این امور نظارتی ندارد. آنچه به آن علاقه داشتم این بود که در تعریفی که از غرب شده، از دانش جدید چه گفته شده است. جملات کوتاه، کوبنده و از سر تا ته غرب را نجس وبحران زده، دنیاگرا و ضد ارزشهای انسانی معرفی کرده است. حتی علم جدید هم که تیتر یکی از بخشهاست، البته با عنوان «روشنگری و علم جدید» و دقیقا همان مبانی فردیدی، یک کلمه از «علم جدید» و ستایش آن، در آن نیست که به عکس است. البته انبیاء هم روشنگرند، این را گفته تا شما تصور نکنید با کلمه روشنگری دشمن هستید. اما بلافاصله با همان گفتمان پیش از آن در این که غرب همه اش بی دینی است، نفی وحی است، رویکرد دنیوی است، و... یک سره این عبارات تکرار شده است. پس علم جدید کجاست؟ ما چطور به بچه هایمان لااقل همان مبانی صد و پنجاه سال قبل سید جمال را بگوییم که علم چیز خوبی است؟ این هم نیست، به عکس، علم تجربی جدید، «علم تجربی سکولار» است. یعنی دانش فیزیک و شیمی هم سکولار می شود. جای مرحوم سید منیرالدین و اخیرا آقای میرباقری خالی که بحث تراکتور سازی اسلامی هم به میان آید. در باره علم تجربی می گوید: «این نوع علم، توان داوری در باره ارزشها و آرمانهای انسانی را ندارد» بنابر این باید علمی را یعنی نوعی فیزیک و شیمی درست کنیم، که بتواند ارزشهای انسانی و الهی را نشان دهد. وقتی این تعریف از علم در ذهن صدها هزار دانش آموز بیاید، چه رغبتی به علم جدید خواهد بود؟ آیا شما دانشی در حوزه علوم تجربی دارید که به قول خودتان سکولار نباشد، یا در دانشگاه همه اش باید علم و دانش جدید آمده از آن طرف آب را تدریس کنید. به نظرم این کتاب، و این بخش آن، نوعی نفرت پراکنی علیه دانش جدید است، و اگر کسی در هر مقامی در مملکت از علم و ا همیت آن می گوید، بداند که با این روشها، هیچ گاه علم ترقی نخواهد کرد. فرهنگستان علوم و ریاست محترم آن هم بداند که با این رویه، ول معطل است و بهتر است فرهنگستان را هم به محلی برای تبدیل علوم تجربی سکولار به علوم تجربی ارزشی تبدیل کند. البته من هم با این شعارها آشنا هستم. ما می خواهیم علومی داشته باشیم که الهی باشد .... مگر ما نمی خواهیم؟ اما اینها چه ربطی به دانش تجربی جاری در دنیا دارد که یک جوی آن از ما نیست و همه ما مجبوریم بخوانیم. لااقل آن را تحریف نکنیم و دست بچه هایمان بدهیم. رئیس جمهور که روز اول مهر آن سخنرانی می کند، بهتر است بنگرد که زیردستان آو چگونه با عقل و روح و تربیت علمی بچه های ما بازی می کنند. بنده کاری به دین و اخلاق در غرب ندارم، مقصودم علوم تجربی است که نباید این طور زیر دست و پای این عبارات نفرت پراکن نسبت به علم، له شود.
@jafarian1964

در تمدن اسلامی بر سر چه موضوعی بحث می کنیم؟
وقتی از تمدن اسلامی و درخشش آن صحبت می شود، نام بیرونی و ابن هیثم و ابن سینا و رازی به گوش می رسد. این درست است، عظمت آنها در تمدن اسلامی جدی و مثال زدنی است. ایضا، در این وقتها، از این بحث می شود که آن زمان، دنیای غرب در خاموشی بوده و هیچ کجای عالم، قابل مقایسه با تمدن اسلامی نیست. این هم درست است و کسی در آن تردید ندارد. تمدن اسلامی، تمدنی مکتوب است، تمدنی که هزاران کتاب از آن برجای مانده است.
همه اینها هم درست است، اما وقتی از مفهوم علم در این دوره، یعنی قرن سوم تا پنجم صحبت می شود، و این که این مفهوم گرفتار چالش های زیادی در معارضه میان حدیث گرایی و یونانی گری شده، یا از این بحث می شود که خلط موضوعات مختلف مربوط به علم، درآمیخته شدن روش های تحقیق و بحث در هر کدام، و تسلط نوعی غایت گرایی افراطی بر آنها، و این که این چه تأثیر منفی در رشد علمی داشته، نباید دوباره حرف از آن درخشش به عنوان یک امر مستدام زد.
مهم در این بحث این است که علم و دانش، نه تنها در دام حدیث گرایی افراطی اهل حدیث گرفتار و حبس و زجر کش شد، از دام یونانی گری هم که کلی نگری بود، رها نیافت. بهترین عالمان پدید آمدند، اما راه فکر کردن و دانش را به مردم یاد ندادند. فلسفه و طبیعیات چنان در هم خلط شد که قدسیت یکی به دیگری سرایت کرد. روش های فلسفی در شناخت طبیعت حاکم شد. مفهوم علم به گونه ای به دانشجویان القا شد که عوض طرح سوالات جدید، فقط یاد گرفتند فقط تعمق در آثار گذشتگان کنند. به تدریج، تصوف هم زنجیر تازه ای بر عقل زد.
مسلما، طلایی بودن در این است که ما بتوانیم راه دانش اندوزی را فرا بگیریم نه آن که یک درخشش موقت، و در دل آن زنجیرهای ابدی نهاده شود. تمدنی که از آن غزالی در آید که با آن همه نبوغ، تفکر را تعطیل کند، به چه کار می آید؟ تمدن پویا که برای علم اعتبار پایه ای بنهد، تمدن اصیل و مستدام است، نه تمدنی که به بیراهه ببرد. این بیراهه رفتن در کمین هر تمدنی هست، و البته از زوایای مختلف، سیاسی، اقتصادی و ... می تواند یک تمدنی را کند، ویران و نابود کند.
در اینجا تأکید بر مفهوم علم و درک است. این که فارابی یا ابن سینا، از علم چه تعریفی داشتند. آیا توانستند تفکر حدیث گرایی را ریشه کن کنند؟ مسلما خیر، تفکری که بعدها ابن تیمیه را پدید آورد، محمد بن عبدالوهاب را و حالا داعش را که این طور انرژی جهان اسلام به هدر داد و ناامیدی را بر صد سال به بدنه جامعه اسلامی وارد کرد.
تمام بحث های ناچیز اخیر بنده، این بوده است که تا سرنوشت مفهوم علم روشن شود. بحث بر سر آن درخشش علمی در حد و محدوده خود و انکار آن نبوده، بحث در این باره بوده است که «علم» و «سوال» و «پرسش تازه» در تمدن اسلامی، به ندرت رشد کرده و تنها بر حافظه افزوده شده است. وقتی کار علمی نمی کنید، دایره المعارف گذشته پر افتخار را می نویسید.
گیر اصلی یا لااقل یکی از آنها بر سر این بوده است که ما تحت سیطره افکاری بوده ایم که باید نه فقط علوم دین را که علوم انسانی شکل گرفته در آن فضا و حتی علوم طبیعی رایج یا تولید شده جدید را به تدریج، غیر قابل انکار می دیدیم.
اشکال اصلی این است که ما در قرن سوم تا چهارم، نتوانستیم در پارادایم علمی ایجاد شده از یونان تا آن زمان، تردید کنیم. ما همان را استوار کردیم و بر اساس آن نظام علمی، به رغم آن که به صورت تک نفره، و گاه گاهی، یافته های جدیدی داشتیم ـ مثلا ابن هیثم ـ اما هزار سال در آن ماندیم و به آن افتخار کردیم. ما می توانیم به آثار دوره سلجوقی و صفوی افتخار کنیم و کار تازه ای انجام ندهیم! می توانیم به آنها افتخار کنیم و کار تازه هم انجام دهیم. ما حتی الان هم، همان کار اول را انجام می دهیم.
تأمل مختصر بنده در این مدت، مرور بر رساله های کوچک و گاه کتاب های بزرگی بوده است که در حوزه علوم طبیعی یا برخی از جنبه های علوم انسانی و اجتماعی نوشته شده، و می توانند به ما نشان دهند که مفهوم علم، تردید، یقین، و اصولا بحث معرفت، در آنجا چگونه عرضه شده است. این که ما در فلسفه اسلامی، بحث معرفت را جدی نگرفتیم و روز به روز قدسی ترش کردیم تا از دسترسمان خارج شد، این کاری است که باید با تأمل در نوشته های فلسفی انجام دهیم.
فهم علمی تر از این مطلب وقتی است که رساله های طلسمات و خرافات را که هزاران نسخه خطی است، کنار هم بگذاریم و بفهمیم در قرون گذشته، چطور با مفهوم علم بازی کرده ایم. کتاب های احکام نجوم را که صد البته برخی فلاسفه با آنها مخالف بودند و برخی هم موافق و عامه جامعه و مدیریت سیاسی جوامع اسلامی با آن همراه، بخوانیم و ببینیم سبک استدلالها برای حل و فصل مسائل و داشتن شناخت درست، به چه صورت بوده است. (ادامه 👇👇)
@jafarian1964

چرا در اندیشه بحث «تاریخ مفهوم علم در تمدن اسلامی» افتادم؟
چندین سال است که در باره مفهوم علم نزد مسلمانان جستجو می کنم و می توانم عرض کنم هنوز نتوانسته ام به عمق این مفهوم از نظرگاه مسلمانان برسم. در واقع، این تعبیر، یعنی علم، به قدری متفاوت و با زاویه های دید مختلف، در میان ما مسلماان بکار رفته است که دقیقا باید همین جا توقف کرد و گفت این تشتت و کاربردهای متعارض و غیر قابل تشخیص با معیارها و شاخص های مختلف، یکی از مهم ترین عوامل سردرگمی مسلمانان در دستیابی به دانشی بوده است که بتواند از حالت تکرار بی فایده درآمده و راه پیشرفت را بیابد. سرگردانی مفهوم علم، از درکی که از قرآن و مفهوم علم در آن داریم، تا دلالتی که یک حدیث دارد، تا حوزه هایی از علم که برای بحث در آنها، به متون دینی، یا نگره های فلسفی قدیم، یا جهانشناسی های التقاطی ملل مختلف رسیده به عالم اسلام، تا درک تجربی ساده خودمان که خیلی ها به آن توجه دارند، تا قیاس های ساختگی که بسیاری آنها را علم می پندارند و... همه سبب شده است تا نتوان راه مشخصی را در علم پیمود. یک مثلا بزنم. وقتی می خواهیم منبع یک رود را از لحاظ جغرافی بیان کنیم یک بار به سخن سیاحان تمسک می کنیم، سپس به روایتی که کعب الاحبار گفته استناد می کنیم، آنگاه نظر فیلسوفی یونانی یا اسکندرانی را نقل می کنیم، و سپس از کتابی کهنه که میراث یهود است، مطلبی می آوریم و به این ترتیب می کوشیم تا این مجموعه را بهم الصاق کرده دانشی در باره منشأ آن رود بیان کنیم. این می شود جرافیای ما در باره آن رود.
در بحث مفهوم علم در میان مسلمانان، می توان کتابهایی را که در باره علم نوشته شده، و غالب آنها، بر محور تعیین علم حدیث به عنوان علم است (به دهها کتاب العلم که در کتابهای حدیثی آمده بنگرید) مراجعه کرد. همین طور می توان، به مباحثی که در علم کلام، در باره علم، بویژه علم الهی آمده، نگریست. نیز می توان به همین کتابها، در تعریف ماهیت علم و چگونگی واقع نمایی آن مراجع نمود. همین طور، به بحث هایی که در زمینه اقسام علم نوشته شده، نگریست.
در بیشتر اینها، مطالبی در باره علم یافت می شود، اما آنچه بیش از همه محل تأمل است این است که وقتی دانشی مانند طب یا نجوم یا کیمیا یا ... محل تأمل قرار می گیرد، دریابیم که مفهوم علم، روش رسیدن به واقع، و شاخص های رسیدن به یقین در نزد نویسندگان این علوم به چیست. وقتی کتابی در احکام نجوم می خوانیم، وقتی اثری در عجایب المخلوقات می بینیم، وقتی کتابی در جغرافی و حتی تاریخ ملاحظه می کنیم، توجه کنیم که مفهوم علم در این متون، در روش، ابزارهای رسیدن به گزاره های درست، و مفهوم اتقان علمی در آنها به چیست.
این کاری است که بنده خدا در این چند سال، با بررسی نمونه های مختلفی از آثار علمی در میان مسلمانان انجام داده ام. برای مثال، طب النبی (ص) دبنوری، چگونه سعی می کند گزاره های طبی خود را اثبات کند. یاقوت حموی، درستی یا نادرستی گزاره های تاریخی یا جغرافیایی خود را چگونه ثابت یا رد می کند؟ چه چیزی را خرافه و چه چیزی را درست می داند. این که چطور یک منجم یا جغرافی دان، با استناد به احادیث یا ظاهر نصوص قرآنی می کوشد تا نگره ای را نسبت به شناخت کیهان بدست دهد. اینها نمونه هایی است که در کتاب «مفهوم علم در تمدن اسلامی» از آنها بحث کرده ام. صدها برابر این می شود با جستجو در متون کهن، نشان داد که تلقی آنها از علم چه بوده و چرا درجا زده و نتوانسته اند، از جایشان تکان بخورند.
تلاش من این بوده است تا نشان دهم، ما باید از روی مصادیق، یعنی آثاری که در علوم مختلف نوشته شده، دریابیم که در این تمدن، علم و روش علمی، چه تفسیر و تلقی می شده و کجای کار ایراد داشته و دارد که دنیای اسلام نمی تواند از حصارهای تنگ جهل بیرون رفته و جنبشی را در علم پدید آورد.
واقع قضیه این است که علم و جنبش علمی در میان ما نهادینه نشده، برای این که ما مفهوم علم را به درستی درک نمی کنیم. برای مثال، در طول علم مسلمانی، ما علم تجربی را با دین درآمیخته ایم، و برای همین در ظواهر دینی از قرآن و حدیث، برای ارائه تفسیری مثلا در باره کیهان مانده و حاضر به تعمق و عبور از برخی از تصورات نشده ایم. ما در طب، قرنها اسیر قیاسهای جالینوسی و احادیثی مشکوک بوده ایم، و نتوانسته ایم کاری انجام دهیم. البته که این همه مشکل گذشته ما در نرسیدن به یک جنبش علمی نیست، اما مشکلی است که موثر بوده و ما هنوز هم داریم . ما قرنها تلاش کردیم نجوم اسلامی درست کنیم، و برای این کار، حتی وقتی مزخرفات مربوط به احکام نجومی را کنار گذاشتیم، سعی کردیم با تعدادی روایت سعد و نحس، و درست کردن علم اختیارات، کیهان شناسی دینی ارائه دهیم. این کاری است که در دوره صفوی انجام دادیم و بنده خدا ضمن یک مقاله مفصل آن را بیان کرده است. (دنباله دارد)
@jafarian1964

تفاوت تاریخ علم با تاریخ مفهوم علم
وقتی تعبیر تاریخ علم را بکار می بریم، بر اساس تجربه هایی که در این زمینه وجود دارد، دست کم دو محور را باید از یکدیگر تفکیک کنیم. نخست تاریخ علم، است که مثلا کسی مانند سزگین به یک شکل در تاریخ ادب عربی خود، و سپس در چارچوب منشورات موسسه اش، انتشار آثار علمی در حوزه های مختلف، دنبال آن بوده و هست. تاریخ ریاضیات، تاریخ نجوم یا تاریخ طب. در این زمینه، غربی ها پیشگام بوده و در حوزه تاریخ علم در میان مسلمانان نیز پژوهشهای مختلفی وجود داشته و دارد. این حوزه، به تدریج تخصصی تر شده و در حوزه ریاضیات، نجوم، و حتی علوم غریبه و غیره، کارهای جدی شده و در حال شدن است. این گرایش، شعبه ای از توسعه بحث های مربوط به تاریخ تمدن است که آن را هم غربی ها به راه انداختند. در ایران هم، کسانی به تدریج وارد این حوزه شده و کارهای خوبی عرضه شده است. در میان عربها نیز، همایش های متعددی در سه چهار دهه قبل در دانشگاه حلب برگزار شد که مجموعه های جالبی از مقالات آن انتشار یافت. شما می توانید روی یک نسخه نجومی، یک اصطرلاب، یک قبله یاب، یا روی یک متن در حل معادلات مختلف، تمرکز کنید و ریشه ها و روش های آن را استخراج کنید. این محور را اصطلاحا «تاریخ علم» می دانیم و موسساتی در این زمینه در دانشگاه های مختلف وجود دارد که از آن جمله یکی هم دانشگاه تهران است.
محور دوم «تاریخ مفهوم علم» است، بحث از این که تلقی مسلمانان از مفهوم علم چگونه بوده است. در اینجا بحث از تطور بحث شناخت شناسی و تاریخ معرفت در ذهن مسلمانان است. وقتی بحث از مفهوم علم در کتاب العقل و الجهل کافی یا کتاب العلم آن کتاب یا مشابه آن بخاری دنبال می شود، دنبال بحث از تاریخ علم نیستیم، بحث از مفهوم علم را در ذهن اهل حدیث دنبال می کنیم. وقتی جاحظ در البیان و التبیین نظریات معرفتی خود را ارائه می دهد، یا وقتی که منازعاتی میان فلسفه و فقه و حدیث و عرفان صورت می گیرد، بر اساس یک اصل بسیار بدیهی، می دانیم که تلقی اینها از مبحث «معرفت» است که این منازعات را پدید آورده است. مفهوم علم در میان متکلمین با محوریت «علم الهی» و تفسیرهای مختلفی که از آن دارند، از زیر مجموعه های مهم تاریخ مفهوم علم است. شما می توانید البدء و التاریخ مقدسی یا حتی احسن التقاسیم را بخوانید و دیدگاه های معرفتی نویسنده آنها را استخراج کنید. در این محور، می توانید مستقیم به دیدگاه های فلاسفه، متکلمین، و اهل حدیث برای تبیین دیدگاه های معرفتی شان بپردازید، چنان که می توانید یک اثر پزشکی را بخوانید و نگاه های معرفتی او را به مسائل مختلف طبی و چگونگی تأثیر آن در رسیدن به حقیقت یا عدم آن نشان دهید. این جدای از یک بحث طبی خاص یا دنبال کردن یک کشف ریاضی یا نجومی است که در تاریخ علم دنبال آن هستیم.
ما متأسفانه در فلسفه اسلامی، مباحث معرفتی را در حد وجود ذهنی دنبال کرده ایم، اما هیچ گاه به آن بهایی ندادیم. به عبارت دیگر، اساسا بحث از «مفهوم علم» برای ما جدی نبوده و هنوز هم نیست. آنچه در سالهای گذشته به دنبال آن بوده ام، نه محور اول که مدعی تخصص در آن نبوده و نیستم، بلکه کاوش در تطور نگاهها در باره مفهوم علم در ادبیات اسلامی بوده است. این که یک جغرافی دان، چگونه سعی می کند به واقع برسد، چگونه استدلال می کند، چه مقدار به نقلهای دینی تمسک می کند، چه مقدار از تجربه های شخصی استفاده می کند و مانند اینها.
برای مثال، شما می توانید مفهوم علم و جهل را در نگاه ملاصدرا با مراجعه به رساله سه اصل دنبال کنید. او اصل علم را علم به نفس می داند، و بر آن است که تا شما معرفت نفس نداشته باشید، حقیقت دین را، ایمان به آخرت و حشر و نشر و جز اینها را نمی فهمید و جاهل هستید. در مقابل، چشم و گوش ظاهر، و آنچه اینها می بینند و می شنوند، کمترین ارزشی ندارند. علم حقیقی علم به نفس است و علومی که از گوش و چشم بدست می آید، علم مجازی است. شما می توانید، روی این دیدگاه، به عنوان نوعی نگاه صوفیانه به علم، و تأثیر آن روی اعتبار دانش های تجربی، بحث کنید و نشان دهید که مفهوم علم، در آثار ملاصدرا، ما را به چه سمت و سویی کشانده است.
در دوره اخیر، بسیاری از متفکران جهان عرب، مانند ارکون یا جابری و ... سعی کرده اند با همین نگاه، گذشته تمدن اسلامی را تحلیل کنند، یا دست کم، با یکی از نظریات جدید در حوزه مباحث هرمنوتیک، به تحلیل گفتمان های مختلف علمی موجود در تمدن اسلامی بپردازند، و اگر اصلاح گر هستند، راه حلی برای حل مشکلات دنیای جدید بدهند.
در کشور ما، همچنان بحث از مبحث علوم انسانی اسلامی یا جز آن، از مباحثی است که در واقع، امتداد بحث از مفهوم علم و نوع تلقی مسلمانان با همه گرایش هایی که دارند، از چگونگی مفهوم علم است که ریشه در گذشته هم دارد.
@jafarian1964

از علم خبری نیست!
زمانی که بهترین کتابهای بازار در حوزه های پژوهشی، عبارت از رساله های دکتری و ارشد باشد، آن وقت باید امید داشت که تحولی در حوزه دانش در جامعه پدید آمده است. به عبارت دیگر، تنها مسیر درست در پیشرفت علم، در همه حوزه ها، عبارت از این است که بتوانیم، رساله های دکتری و ارشد را تبدیل به بهترین دستاوردهای علمی جامعه مان بکنیم. مثلا وقتی وارد یک کتابفروشی بروز می شویم، بهترین کارهایی که روی پیشخوان آن کتابفروشی است، رساله ها و پایان نامه های دانشگاهی باشد. وقتی یک پژوهش را می خوانیم، در پیشینه علمی آن بحث، یکسره به معرفی چندین رساله و پایان نامه بپردازد و بگوید که قبل از من چه تحقیقاتی در این زمینه شده است. وقتی دیدیم که افراد با افتخار رساله های دکتری و پایان نامه های خود را منتشر می کنند، و درصد قابل توجهی از کتابهای بازار علمی ما همین هاست، باید امید داشته باشیم که روزنه هایی برای گسترش علم فراهم شده است. اگر جز این بود، و کارهای تألیفی عمومی، تصحیحی، ترجمه و جز اینها جای رساله های دکتری و پایان نامه را در کتابفروشی ها گرفت، معنایش این است که هیچ پیشرفتی در زمینه دانش نشده است. مسلما همین امر در رشته های پزشکی و فنی و علوم پایه هم وجود دارد، بلکه در آنجا آشکارتر و بهتر است. به نظرم، امروز در جامعه ایران ما چنین نیست. درصد بسیار کمی از کتابهایی که در بازار است، رساله های دکتری و ارشد است. مشکل این است که بیشتر این رساله ها به گونه ای است که قابل نشر نیست. چون از ابتداء تا انتها مسیر درستی در نگارش آنها طی نمی شود. طبعا در جامعه هم اعتمادی به این رساله ها که بسیاری با تقلب نوشته می شود وجود ندارد. اگر فقط و فقط همین یک معیار برای پیشرفت علم در یک کشور باشد، کافی است که مطمئن شویم اتفاق مهمی در کشور ما نیفتاده است. در اینجا، مقصود بازار کتابهای علمی است نه داستانی یا هنری یا جز اینها. آن گونه کتابها و مطالعه آنها، سبب پیشرفت علم نیست. علم فقط و فقط در رساله های و پایان نامه های دکتری و ارشد و مقالات مستخرج از آنهاست. کشور ما از این جهت فوق العاده ضعیف است. مرکز گردآوری رساله های دانشگاهی ما در کشور «ایرانداک» یک مرکز ورشکسته علمی ـ دانشگاهی است که هیچ کس به آن توجه جدی ندارد. برای شکل گرفتن جنبش پایان نامه و رساله، باید هزینه کرد. در کشور ما این امر غالبا و به خصوص در علوم انسانی و اجتماعی که مثل علف هرز رشد کرده، و حتی علومی که نام های دینی مثل علوم قرآنی و حدیثی و جز اینها را یدک می کشد، هیچ نمودی ندارد.
@jafarian1964

بعد از انتشار کتاب مفهوم علم در تمدن اسلامی، طرحی را در زمینه تحول مفهوم علم در ادبیات اسلامی برای فرهنگستان علوم کار کردم که حاصل آن کتاب حاضر با عنوان «سیر تحول علم در متون حدیثی، ادبی، کلامی و فلسفی» است. این کتاب، به جز مباحث مقدماتی و دو ضمیمه، ده فصل دارد که عبارت است از:
فصل اوّل: مفهوم علم در متون حدیثی متقدم (از بخاری تا کافی) 35
فصل دوم: چند رساله و کتاب حدیثی در باره علم از قرون اولیه 77
فصل سوم: مفهوم علم در متون ادبی متقدّم 145
فصل چهارم: تقسیمات علوم و مفهوم علم در ادبیات اسلامی 249
فصل پنجم: مفهوم علم در متون کلامی (قاضی عبدالجبار، فخر رازی، آمدی) 319
فصل ششم: مفهوم علم در آثار غزالی 427
فصل هفتم: مفهوم علم در نگاه خواجه نصیرالدین طوسی 525
فصل هشتم: مفهوم علم و عقل در متون ملاصدرا 577
فصل نهم: مفهوم خرد، عقل و دانش نزد شاعران بزرگ پارسیگوی
فصل دهم: تغییر مفهوم علم در اندیشه های اصولی وحید بهبهانی
کتاب در 758 صفحه و توسط نشر مورخ در تیراژ محدود منتشر شده است.
@jafarian1964

اسلامی سازی دانش
اسلامی سازی دانش عنوان کتابی است از لیف استنبرگ که موضوع آن، بررسی چند جریان معاصر در باره اسلامی سازی دانش است. جریانی که شکل افراطی آن در همه علوم، و شکل میانه روتر آن در حیطه علوم اجتماعی و انسانی، به اسلامی سازی دانش باور دارد. شخصت های کلیدی این پژوهش ضیاءالدین سردار، سید حسین نصر، موریس بوکای (مسلمان شده در سال 1960 و نویسنده کتاب عهدین، قرآن و علم) و اسماعیل فاروقی هستند که البته در بخش مربوط به نصر، از شخصیت هایی مانند رنه گنون، شوان، هانری کربن و ماسینیون و دیگران هم به عنوان تئوریسین های جریان مزبور یاد می شود.
نویسنده این جریان را به مثابه یک گفتمان در نظر گرفته که البته در معنای عام این کلمه بکار رفته است، جریانی که تلاش می کند با این مباحث، نوعی الگوی اجتماعی و فرهنگی با کارکردی خاص و معنادار ایجاد کند.
نکته مهم در باور نویسنده این است که این جریان زاییده یک مقطع تاریخی خاص و حتی مکانی ویژه است، جریانی که عمدتا توسط کسانی تولید شد که نمایندگی جریان اسلام در اروپا را دنبال می کنند. نصر امتداد این جریان و نه مبدع آن است و او هم در ادامه راه موریس بوکای و رنه گنون مسلمان شده است.
در واقع، پیدایش این جریان، در غرب و یا توسط افراد و موسساتی است که به عنوان مسلمان یا مسلمان شده از غرب بوده یا اصلشان غربی و به طور خاص اروپا و امریکای شمالی بوده است. این برای اتهام گفته نمی شود، بلکه برای این است که بتوان خاستگاه این جریان را دانست. البته که جریان فکری مزبور به سرعت در میان مسلمانان در کشورهای اسلامی انتشار یافت و توانست طرفدارانی بیابد.
نویسنده چهار جریان اصلی در این جریان اسلامی سازی دانش را با محوریت چهار نفر، نصر، موریس بوکای، ضیاءالدین سردار، و اسماعیل فاروقی بحث کرده و تفاوت آنها را نشان داده است. گزارش بر پایه آثار برجای مانده از آنها و برخی هم متکی به گفتگوهایی است که او با شماری از آنها یا شخصیت هایی از موسساتشان داشته است.
کلید واژه های اصلی این تحقیق بر سر تعریف مفاهیمی چون مدرنیته و علم است که نقش محوری در این تحقیق دارند. وقتی از مدرنیته نقد می شود، یا وقتی علم تعریف می شود، دقیقا مقصود چیست. در این گیردوار تعریف از این هاست که می توان مسیر بحث را بهتر درک کرد. آیا مدرنیته نوعی نوسازی فکری است که معارف دینی هم می تواند زیر مجموعه آن قرار گیرد؟ یا نوعی افسون زدایی از جهان سنتی است که در آن وقت باید تکلیف دین و دایره معلومات و معارف آن را تبیین و تفکیک کرد. در باره علم، مفهوم از علم، علم دینی به معنای خاص آن است، یا شامل تمامی علوم انسانی و اجتماعی می شود یا آن قدر وسیع می توان گرفت، که شامل علوم طبیعی هم بشود و آن وقت، زمانی که بحث از اسلامی سازی دانش می شود، کدام بخش متأثر می شود؟
همینجاست که تعریف سکولاریسم هم باید باز تعریف شود. روزگاری سکولاریسم در باره عدم مداخله نهادهای دینی در سیاست بود. به تدریج این امر به حوزه نظامات سیاسی و اجتماعی و حوزه های اندیشه ای آن آمد. مدعیان اسلامی سازی دانش، مخالفان خود را سکولارهایی می کنند که موافق اسلامی کردن دانش نیستند. اگرکسی به مدرنیزاسیون باورداشته باشد ،از دید اینها سکولار است، راهی که تقریبا و به نوعی همه جوامع اسلامی در حال طی کردن آن هستند و اما این افراد، درنهایت مخالف آنند.
یک وجه مهم پیدایش این جریان، آشتی دادن دین و علم است که دوره های مختلفی را طی کرد و جریان اسلامی سازی دانش، مرحله ای از آن به حساب می آید. دست کم سه مرحله در این باره هست. دورانی که علم جدید، بدون ادعای اسلامی سازی وارد دنیای اسلام شد، دوم دوره ای که سعی شد نشان داده شود که بسیاری از کشفیات علمی، از پیش در قرآن و متون دینی آمده بوده، و موریس بوکای در این باره مطالبی در کتاب عهدین، قرآن و علم آورده و حتی زمانی یک سخنرانی با عنوان «داده های فیزیولوژی و جنین شناسی در قرآن» در نوامبر 1976 در پاریس داشت. سوم دوره ای که پا فراتر گذاشته شده و جنبش اسلامی سازی دانش، در اصل شکل گرفته در اروپا و امریکای شمالی، و بیشتر توسط مسیحیان نومسلمان یا شبه مسلمان مانند کربن، شکل گرفته است.
(ادامه در پست بعدی) 👇👇

(ادامه از پست بالا) 👆👆👆👆
البته که در این سالها ایران رشد علمی داشته، و این هم مدیون وجود دانشگاههاست که بنیادشان بر علم گذاشته شد، و با همه ظلمی که به آنها شده، آنان راه خودشان را رفتند و به حرف دیگران گوش ندادند. دیدید که صدها شعبه از دانشگاههای مزخرف به اسم آزاد و پیام نور درست کردند و ریشه علم را خشکاندند. صد البته من حرف دکتر منصوری را قبول دارم که در دانشگاه های ما هم علم نیست، اینها یک کالج است. برای همین کشف علمی نداریم، کشف های علمی دیگران را خوب می فهمیم. بخش اعظم کار، مهندسی است و یاد گرفته ایم. یک وقتی من به پزشکانی که از دانشگاه علوم پزشکی جمع شده بودند تا در باره کتابم تاریخ تشیع صحبت کنم، نیم ساعتی حرف زدم اما گفتم، شما کارتان چیز دیگری است. این همه در این چند دهه زحمت کشیده اید، آن راه را ادامه دهید و ایران را در این زمینه سرافراز کنید.
اگر ما استقلال می خواهیم، اگر عزت می خواهیم، راهش دانش است. راهی است بسیار سخت و دشوار، نه این که یک شیخ بیاید در حوزه پزشکی، برای ویروسی با این مشکل جهانی، یک روغن بنفشه بدهد و کار را تمام کند. مشکل این طب به اصطلاح سنتی همین است که فکر می کند، علم یک امر سهل و آسان و فوری با چهار روایت و دو سه جمله از قدماست. ای کاش، این سیما، به جای خیلی از مزخرفاتی که پخش می کرد، مستندهای علمی می گذاشت و مرتب واقعیت علم را روشن می کرد. آن وقت، این کارها بیش از همه کارهایش ارزش داشت.
ما راهی جز راه علم نداریم، در کنار آن دین، اخلاق و معنویت را می خواهیم، آدمی به همه اینها نیاز دارد و ما سرمایه های مهمی داریم. اما مهم این است که در همه اینها هم عقل و خرد حاکم باشد، نه افکار عوام گرایانه و راه و رسم عوام فریبی. دیده اید که این را مرتب می گویند، که علم پزشکی هم حرفهایش عوض می شود، بله که عوض می شود، علم یعنی تغییر، علم در راه ترقی است، لابد باید مثل شما روغن بنفشه را از دویست سال قبل تا حالا نگاه دارد، و حالا هم این افتضاح را برای ما درست می کند.

پاسخ‌های رسول جعفریان درباره جایگاه «علم» در دانشگاه، حوزه و ذهن مدیران جمهوری اسلامی

واقعا شما بر این باورید که اساس علم هیچ جنبه ارزشی ندارد و امری مستقل و دور از ایدئولوژیهاست؟ بسیاری این باور را قبول ندارند و معتقدند علم غربی، به نوع موضعگیری فلسفی هم دارد. فکر نمی کنید در این زمینه باید روشن تر نظرتان را بگویید.
من فکر می کنم باید چند چیز را روشن کنیم و بگوییم علم چیست و مقصود ما کدام است:
نکته اول این که در اینجا مقصودمان از علم همان ساینس یا علوم تجربی است که در یک دایره وسیع، شامل علوم ریاضی و طبیعی شده و شامل دانش هایی است که عمدتا در دانشکده های علوم تدریس و تعلیم می شود. اینها، دانش های شناخته شده ای هستند که کمتر کسی می تواند مدعی جهت گیری ایدئولوژی در آنها شود. این دانش تا حدی است که آنها را به عنوان علوم پایه می شناسیم، نه حاشیه هایی که مثلا به عنوان فلسفه بر فیزیک افزوده شده و می شود و کسانی به عنوان فیزیکدان خداباور یا ناباور شناخته می شوند. مقصودمان علمی است که در همه جای دنیا، به یک شکل عرضه و تدریس می شود. اینها اگر نقطه ابهامی هم دارد، خود دانشمندان با روش های خاص علمی، در صدد رفع آنها و کشف نقاط تاریک هستند. در واقع، از همین ها هم، بخشی قطعی، و بخشی فرضیات است که آنها هم هر روز در انتظار شواهد علمی است، و اندازه قطعیت یا ظنیت آنها هم برای اهل فن معلوم است.
نکته دوم از آنچه علم خوانده می شود، حاشیه های اطراف این علوم پایه است که از قدیم وجود داشته است. زمانی که علم الطبیعه میان مسلمانان آمد، عده ای دهری و عده ای متکلم اسلامی شدند. اینها از ترس این که طبیعیات آدم ضد خدا پرورش دهد، سعی کردند از طبیعیات خدا را استنباط کنند، و آنها هم دوست داشتند یک جهان بی خدا را ثابت کنند. همه ما می دانیم این مباحث علم نیست، فلسفه است و برای کسانی که اهل علم به معنای ساینس هستند، اینها یک نوعی علم مضاف است نه علم واقعی در حوزه طبیعیات. تمام کلام قدیم ما، آلوده به این حرفهاست و بخشی از بحث های غزالی با فلاسفه راجع به قدم ماده و امثال اینها، گیرهای فلسفی در اطراف علوم طبیعی است. این مسیر در تمام قرون وسطی و قرون جدید غرب هم بوده و علاقه مندان فراوانی دارد. ترس از تأثیر نظریات نیوتن و تا حدی داروین هم به خاطر این حواسی است، اما در حقیقت، بخش عمده آنها به طور مشخص، بدور از علم اصیل یا همان علوم پایه دانشگاهی است، و اگر دانشجویی قصد آموختن علم فیزیک دارد، آن بخش اصلی دانش را می خواند واینها برای او نوعی تفنن است.
نکته سوم، تکنولوژی است که اغلب با علم خلط می شود. البته آن قدر دانش های فیزیک و مکانیک و امثال اینها با تکنولوژی در هم تنیده است که بسیاری بی توجه آنها را یکی تصور می کنند. یکی از تفاوت های مهم اینها این است که تکنولوژی ترکیب علم و ارزش ها و سنت های جاری در جامعه است. شما وقتی یک خانه ای می سازید، همه محاسبات علمی را برای طراحی بنا دارید، اما ملاحظه بسیاری از ارزشهای معمول خودتان را هم دارید. شما وقتی در هلند قدم می زنید، می بیند تمام خانه هایی که کنار خیابان هستند، عین مغازه ها، تا ته خانه پیداست و ساکنان مشغول زندگی هستند، اما وقتی در تهران یا قم راه می روید، تمام خانه ها یک دیوار بلند دارند. حوزه علم و تکنولوژی به قدری به هم نزدیک است که اغلب مواردی که بحث از جهت دار بودن علم می شود، مقصود نوع نگاهی است که در تکنولوژی وجود دارد و البته پایه هایش با علم درست شده است. بنابر این، باید توجه داشته باشیم که وقتی از جهت دار بودن علم بحث می کنیم، کدام یک از اینهاست. (ادامه در پست بعدی) 👇👇

مهر دینی زدن بر علم کیمیا
ما از دو درگاه می توانیم در باره «علم دینی» و مدعایی که در این باب هست بحث کنیم. یکی از مسیر بحث از ماهیت علم و تعریف آن بر اساس مباحث جدید فلسفه علم است که کسانی دنبال یافتن نقطه نفوذی در آن برای وارد کردن امکان وجود «علم دینی» (علوم طبیعی یا علوم انسانی) در حیطه «علم» هستند. غالب آنها، تکیه گاهشان، رفتن به دنبال نظریات نسبیت گرایانه است که بتوانند نشان دهند اطمینانی به دانش رسمی به عنوان علم قطعی نیست، و خود غربیان هم قطعیت علم را نقد کرده اند و ... می توان راههای دیگری را هم برای علم، و برای مثال علم دینی طرح کرد. روشن است که در این مسیر، نیاز به بحث های جدی در حوزه تعریف علم در چهارچوب نظریات جدید داریم.
اما درگاه دوم، بحث تاریخی در باره شکل گیری علوم در میان ما مسلمانان در طول تمدن اسلامی است، مسیری که شاید اقوام دیگر به ویژه کسانی که مثل ما متون مقدس یا علوم بومی کهن دارند، درگیر آن هستند. بررسی تاریخی از شکل گیری ـ برای مثال ـ طب اسلامی، یا نجوم اسلامی، یا در حال حاضر علوم انسانی اسلامی، به ما کمک می کند تا روند شکل دیگری این نگاه که «دانش» دینی است را نشان دهد. مهم است که بدانیم چطور وجود چند روایت و خبر که مثلا سوال و جوابی در باره سلامت بدن بوده، یا خورد و خوارک، به تدریج سبب پدید آمدن «علم طب اسلامی» شده است. سازو کار درآمدن این احادیث در عرصه، و تدوین و تبویب آن، آن هم در شرایطی که علم طبی در میان آن مردمان نبوده و نیاز سخت به دانستن چیزی بوده، یا مدل طب یونانی بوده ه از آن پرهیز داشته اند و می خواستند چیزی در مقابل آن بسازند، سازوکاری قابل بحث و شناخته شده است.
در باره برخی از علوم دیگر هم در استفاده از برداشت های قرآنی یا حدیثی، داستان همین طور است. این که فلان آیه یا حدیث، موجد فلان نظریه یا نگاه رایج علمی در میان مسلمانان شده، یا تحت تأثیر فلان دسته روایات در باره باد و باران، دیدگاه های خاص به پشتوانه چند برداشت از آیات یا احادیث سبب پدید آمدن فلان نظریات در حوزه علم کائنات الجو شده و مانند اینها، نمونه هایی است که باید از نظر تاریخی و مرور منابع کهن و شکل دیگری لایه تقدس در این علم ها، بحث شود. امری که در اصل، هیچ کاری به وظایف اصلی دین ندارد. در کتاب از شیطان تا میکرب، داستان قرار گرفتن طب جدید را در کنار طب سنتی و چگونگی داد و ستد آنها بر اساس مثالهای تاریخی و نمونه هایی از متن های مربوطه، شرح داده ام.
در حال حاضر آن تجربه های تاریخی، با بحث هایی که در این صد سال در باره «علم دینی» و امکان آن با پشتوانه قداست متون دینی گفته شده، سبب پدید آمدن ادبیاتی شده است که با کمک آنها، و نیز حمایت قدرت و سیاست در کشور ما، مسیر علمی ما در جهت دفاع از پدیده ای به نان «دانش دینی یا بومی» گرفتار کرده است. به نظرم، اگر در باره آن تجربه های تاریخی تحقیق شود، که شماری کار هم شده، می تواند به پژوهشگران ما نشان دهد که آن دانش گذشته چطور شکل گرفته است. به عبارت دیگر ما نیاز به بحث از تاریخ علم با رویکرد شکل گیری مباحث فلسفه علمی در اطراف آن دانش یا دانش ها هستیم، امری که سعی کرده ام تحت عنوان «تاریخ مفهو علم» یا سیر تطور مفهوم علم در میان مسلمانان دنبال کنم.
اما یکی از این دانش ها که برای آن هم به زور، پشتوانه دینی درست کرده اند، دانش کیمیا و شعبه های مختلف آن است که اغلب با «رمز» و «رموز» مطرح می شود. زمانی که رساله هایی در باره این دانش نوشته می شد، تلاش می گردید برای آن هم احادیثی دست و پا شود. بازار جعل حدیث هم، به ویژه این نوع احادیث که در هیچ مأخذ رسمی از سنی و شیعی دیده نمی شد، در دوایر خاصی که متعلق به جانبداران همان علم بود، وجود داشت. صوفیان برای خود احادیثی داشتند، و دیگران هم.
اهل کیمیا هم که می خواستند به دانشِ غالبا خود ساخته خود، رنگ و اعتبار دینی بدهند، از این قبیل احادیث داشتند و بویژه در مقدمه کتابشان، کاری می کردند که همه فکر کنند علم کیمیا، از طریق جبرئیل به حضرت محمد (ص) و از طریق او به مسلمانان، و بویژه به اهل بیت داده شده و از آن طریق به مردمان منتقل شده است. قدمت این بهره گیری، البته که بسیار زیاد است و این جا یک مثال می زنم.
فصل نخست رساله مقلاد الکنوز، از حسن زاهد غریب کرمانی، تألیف 726 که به نام محمد بن تغلق شاه هندی تألیف شده، گواهی بر این مطلب است، گرچه از این دست مطالب، یعنی دادن پشتوانه حدیثی به علم کیمیا که از منحرف کننده ترین علوم در تاریخ علم در دنیای اسلام است، فراوان است.
ادامه در فرسته پایین 👇👇

توضیحی در باره یک اقدام افراطی و زشت

اقدام شرم آور یک روحانی مروج طب سنتی به اسم طب دینی، با آتش زدن یک کتاب علمی با نام طب هاریسون ـ بر اساس فیلمی که انتشار یافته ـ کار زشتی است که هیچ دانش دوستی، در هیچ سطحی، آن را نمی پذیرد. متاسفانه این شخص، سالهاست با استفاده از باورهای عامیانه در میان مردم، تلاش در ترویج بافته های خود به اسم طب دینی دارد و برای تقدیس آنها، از روایاتی که بارها محدثان آنها را نقد کرده اند، استفاده می کند. این رفتار وی، در حوزه قم، مورد تأیید هیچ کس، جز شماری از هواداران ساده لوح او که مانند آنها همه جای دنیا هستند، نیست. روشن است که طب سنتی، به عنوان یک شاخه علمی، در مراکز دانشگاهی می تواند مطرح و توصیه های آن پس از بررسی های علمی، و تأیید مراکز رسمی، مورد استفاده قرار گیرد، اما نامبرده نه از نظر تحصیلات علمی و نه حوزوی، در مقامی نیست که بخواهد چنین ادعایی را بکند. طبعا در قم یا مشهد، هیچ نوع شاخه درسی وجود ندارد که او به استناد تحصیل در آن، چنین ادعایی را داشته باشد.
و اما اقدام به کتابسوزی، این عمل مشمئز کننده، باید گفت، این اقدام،همیشه کار افراد جاهل و افراطی بوده است، کسانی که هیچ گاه، در هیچ مدلی، چه از نوع کسروی با آتش زدن آثار ادبی، و این شخص، با آتش زدن یک کتاب علمی، در پیشگاه ملت فرهیخته ایران، جایی نداشته و ندارند.
خوشحالیم که این شخص، پس از یک دوره تلاش در قم، از این مرکز دینی طرد شده و به دلیل اقدامات ناصوابش، در محاکم مربوط، محکوم هم شده است. مسلما، وظیفه حاکمیت، دفاع از حریم علم و دانش و مبارزه با جاهلانی است که با اقدمات ناصواب خود، زمینه آسیب زدن به دین و سلامت مردم را دنبال می کنند.
در باره دادن لقب آیت الله به ایشان، باید عرض کنم، در قم، مع الاسف زمینه ای وجود دارد که کسانی از سوی خود یا نزدیکانشان، لقب آیت الله را به خود اختصاص دهند. مسلم است که دادن چنین لقبی، هیچ رسمیتی نداشته و نشان دهنده هیچ مقام و منصب علمی و غیر علمی نیست.
باید عرض کنم، یکی از افتخارات ایران در چند دهه اخیر، در مراکز علمی و پزشکی، توسعه پزشکی مدرن است، امری که سبب شده ست تا ایران در منطقه خاورمیانه، یک قطب مهم پزشکی باشد. این راهی است که دولت های پس از انقلاب، بشدت از آن حمایت کرده و ایران اسلامی از این زاویه، کشوری سرافزار است. بنابر این، نباید این قبیل رفتارهای زشت و شرم آور را در مقابل آن همه تلاش و گسترش علم پزشکی نوین قرار داد، هرچند، نهادهای مربوطه، در تمام سطوح، می باید با اقدامات دقیق نظارتی خود، شائبه اعتنای به این قبیل رفتارهای نادرست را از میان ببرند، کاری که جز با توسعه مراکز علمی و ترویج دانش میان مردم، امکان نخواهد داشت.

✅ توضیحی درباره اقدام افراطی و زشت سوزاندن کتاب های پزشکی

حجت الاسلام رسول جعفریان رییس کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران

اقدام شرم آور یک روحانی مروج طب سنتی[اسلامی] به اسم طب دینی، با آتش زدن یک کتاب علمی با نام طب هاریسون ـ بر اساس فیلمی که انتشار یافته ـ کار زشتی است که هیچ دانش دوستی، در هیچ سطحی، آن را نمی پذیرد.

متاسفانه این شخص، سالهاست با استفاده از باورهای عامیانه در میان مردم، تلاش در ترویج بافته های خود به اسم طب دینی دارد و برای تقدیس آنها، از روایاتی که بارها محدثان آنها را نقد کرده اند، استفاده می کند.
این رفتار وی، در حوزه قم، مورد تأیید هیچ کس، جز شماری از هواداران ساده لوح او که مانند آنها همه جای دنیا هستند، نیست.

روشن است که طب سنتی، به عنوان یک شاخه علمی، در مراکز دانشگاهی می تواند مطرح و توصیه های آن پس از بررسی های علمی، و تأیید مراکز رسمی، مورد استفاده قرار گیرد، اما نامبرده نه از نظر تحصیلات علمی و نه حوزوی، در مقامی نیست که بخواهد چنین ادعایی را بکند. طبعا در قم یا مشهد، هیچ نوع شاخه درسی وجود ندارد که او به استناد تحصیل در آن، چنین ادعایی را داشته باشد.

و اما اقدام به کتابسوزی، این عمل مشمئز کننده، باید گفت، این اقدام، همیشه کار افراد جاهل و افراطی بوده است، کسانی که هیچ گاه، در هیچ مدلی، چه از نوع کسروی با آتش زدن آثار ادبی و این شخص، با آتش زدن یک کتاب علمی، در پیشگاه ملت فرهیخته ایران، جایی نداشته و ندارند.

خوشحالیم که این شخص، پس از یک دوره تلاش در قم، از این مرکز دینی طرد شده و به دلیل اقدامات ناصوابش، در محاکم مربوط، محکوم هم شده است. مسلما، وظیفه حاکمیت، دفاع از حریم علم و دانش و مبارزه با جاهلانی است که با اقدمات ناصواب خود، زمینه آسیب زدن به دین و سلامت مردم را دنبال می کنند.
در باره دادن لقب آیت الله به ایشان، باید عرض کنم، در قم، مع الاسف زمینه ای وجود دارد که کسانی از سوی خود یا نزدیکانشان، لقب آیت الله را به خود اختصاص دهند. مسلم است که دادن چنین لقبی، هیچ رسمیتی نداشته و نشان دهنده هیچ مقام و منصب علمی و غیر علمی نیست.

باید عرض کنم، یکی از افتخارات ایران در چند دهه اخیر، در مراکز علمی و پزشکی، توسعه پزشکی مدرن است، امری که سبب شده ست تا ایران در منطقه خاورمیانه، یک قطب مهم پزشکی باشد. این راهی است که دولت های پس از انقلاب، بشدت از آن حمایت کرده و ایران اسلامی از این زاویه، کشوری سرافزار است. بنابر این، نباید این قبیل رفتارهای زشت و شرم آور را در مقابل آن همه تلاش و گسترش علم پزشکی نوین قرار داد، هرچند، نهادهای مربوطه، در تمام سطوح، می باید با اقدامات دقیق نظارتی خود، شائبه اعتنای به این قبیل رفتارهای نادرست را از میان ببرند، کاری که جز با توسعه مراکز علمی و ترویج دانش میان مردم، امکان نخواهد داشت.

ابوریحان: ریاضیات نخستین نیاز آدمی در زندگی شهرنشینی است
ابوریحان بیرونی در صفحات اولیه کتاب تحدید نهایات الاماکن، از نیاز انسان به شهرنشینی به نیاز او به فراهم آوری انواع دانش ها می رسد. زندگی شهر نشینی و بهره گیری از دنیا، بدون دانش بدست نمی آید. بدین ترتیب جدای از این که دانش اندوزی هم امری مورد علاقه طبع آدمی است و هم یک نیاز ضرروی در زندگی. بیرونی می کوشد ریشه نیاز به علوم مختلف را در زندگی شهرنشینی شرح دهد. همین نیاز است که او را به فراگرفتن دانش وار می دارد، نیازی که مدام رو به فزونی است و سبب می شود تا آدمی «به کم خرسند نشود».
و اما کدام دانش مقدم است؟
یکی از مهم ترین و نخستین آنها ریاضیات است. این که بیرونی از ریاضیات آغاز می کند، مهم است. آنگاه که آدمی به «شهرنشینی» روی می آورد، ناچار باید برای رفع نیازهای خود و مردمان، نظام معاوضه فلزات گرانبها را پایه ریزی کند تا زندگی اقتصادیش اداره شود. ایجاد این نظام در ضرورت رفتن به شهرهای مختلف، او را ناگزیر «به شماردن و پیمان کردن» می کند «و همین است که پایه های دانش هایی به نام ریاضیات و تعالیم و هندسه را می سازد».
اینجا نکته دیگری هم هست و آن این که ابوریحان واقع گراست، حتی می شود گفت به «سود» علم توجه دارد، این که علم باید «ثروت بیاورد». نکته دیگرش همین تقدم ریاضیات است. علمی که اساس تمدن بشر است. بدون ریاضیات کاری پیش نخواهد رفت.
نیازهای دیگر زندگی آدمی را به «دو دانش پزشکی و دامپزشکی» وا می دارد، هر چند «این دانش، در برابر علم مطلق چندان ارجی ندارد». دانش بعدی، موسیقی است، و این کاری است که توانگران شهرنشین نیازمند آن هستند، حتی درویشان در این باره «آزمند تر از توانگرانند» چنان که «به پارسایانشان نیز پروانه شنیدن آنها داده شده است». اینجاست که «ریاضیدانان در این باره به جستجو پرداختند و پایه های دانشی را به نام دانش موسیقی» ریختند. (ص 5 ـ 6).
نیاز دیگری که در وجود آدمی هست تلاش برای جلوگیری از پیشامدهاست، آنچه ناشی از «تأثیرات خورشید در آب و هوا» یا «تأثیر ماه در دریاها» و دیگر ستارگان است. این همان است که نامش احکام نجوم است، به روش خاص خود «و بی هیچ دشواری و بستن چیزی به این دانش که از آن نیست».
و اما گفتگوی آدمیان با یکدیگر که سبب مجادله و مشاجره می شود، همواره نیاز به وجود میزان یا همان منطق دارد. این که بشود بر اساس آن راست را از دروغ تشخیص داد. مغالطه را کنار گذاشت و حق را آشکار کرد. این همان علم منطق است. شگفت که علم منطق هم دشمن دارد و ابوریحان گوید:
«از کسی در شگفتم که از منطق بیزاری می نماید و چون از دریافت آن ناتوان است، آن را به نام های عجیب می نامد». (تحدید، ترجمه، ص 6). بیرونی، در باره دشمنی عده ای با ارسطو سخن می گوید. دلیلش آن است که اینان «در اندیشه ها و اعتقادهای او چیزهایی دیده اند که با اسلام موافق نیست». تفسیر آنها این است که در زمان ارسطو، مردمان یونان، ستاره و بت می پرستیدند، این در حالی است که، آنچه ارسطو می گفت از روی اندیشه و «نظر» بود نه «دیانت» تا به اتهام بت پرستی مردمان آن روزگار، افکار علمی او را کنار بگذاریم. بیرونی نکته لطیفی را می افزاید و آن این که این جماعت ضد علم، کار را به جایی رسانده اند که «به خاطر ارسطوطالیس هر کس را که نامش به حرف سین پایان پذیرد، به کفر و بی دینی «الحاد» منسوب می کنند، در حالی که «حرف سین در نام های ایشان حرف اصلی نیست، بلکه همان مقام را دارد که رفع برای مبتدا در زبان عربی دارد». او این روش را برخلاف آیه «الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه» می داند. (ص 7).
بیرونی می گوید، خود اینان [متدینان]، اصطلاحات زیادی در جدل، اصول علم کلام، و اصول علم فقه، همین منطق را بکار می برند اما با کلمات «ایساغوجی، قاطیغوریاس و باری أرمنیاس و انولوطیقا» روی خوش نشان نداده و «روی ترش می کنند و گویی می خواهند جان از تن ایشان بیرون آرند». دشمنی با علم چرا؟ چیزی که آدمی به آن نیاز دارد آیا باید از آن رویگردان باشد؟ بیرونی می گوید این دانش ها «از نیازهای ناگزیر انسان در زندگی پیدا شده، و بر حسب آن تسلسل و تکامل پیدا کرده است». بحث دانش بحث سیم و زر نیست، بحث سود آن در زندگی است. (ص 8). وی نمونه ای از این سود را در بلاغت در زبان می داند، امری که سود آن این است ـ و این را در جای دیگری از همین کتاب گفته ـ که آدمی را به خاطر تخصص در آن تا حد وزارت بالا می برد.
[ادامه در پست بعدی 👇👇]

حم, [⁨24⁩ ژانویه ⁨2020⁩ در ⁨1:40 PM⁩]
توضیحی در باره یک اقدام افراطی و زشت
اقدام شرم آور یک روحانی مروج طب سنتی به اسم طب دینی، با آتش زدن یک کتاب علمی با نام طب هاریسون ـ بر اساس فیلمی که انتشار یافته ـ کار زشتی است که هیچ دانش دوستی، در هیچ سطحی، آن را نمی پذیرد. متاسفانه این شخص، سالهاست با استفاده از باورهای عامیانه در میان مردم، تلاش در ترویج بافته های خود به اسم طب دینی دارد و برای تقدیس آنها، از روایاتی که بارها محدثان آنها را نقد کرده اند، استفاده می کند. این رفتار وی، در حوزه قم، مورد تأیید هیچ کس، جز شماری از هواداران ساده لوح او که مانند آنها همه جای دنیا هستند، نیست. روشن است که طب سنتی، به عنوان یک شاخه علمی، در مراکز دانشگاهی می تواند مطرح و توصیه های آن پس از بررسی های علمی، و تأیید مراکز رسمی، مورد استفاده قرار گیرد، اما نامبرده نه از نظر تحصیلات علمی و نه حوزوی، در مقامی نیست که بخواهد چنین ادعایی را بکند. طبعا در قم یا مشهد، هیچ نوع شاخه درسی وجود ندارد که او به استناد تحصیل در آن، چنین ادعایی را داشته باشد.
و اما اقدام به کتابسوزی، این عمل مشمئز کننده، باید گفت، این اقدام،همیشه کار افراد جاهل و افراطی بوده است، کسانی که هیچ گاه، در هیچ مدلی، چه از نوع کسروی با آتش زدن آثار ادبی، و این شخص، با آتش زدن یک کتاب علمی، در پیشگاه ملت فرهیخته ایران، جایی نداشته و ندارند.
خوشحالیم که این شخص، پس از یک دوره تلاش در قم، از این مرکز دینی طرد شده و به دلیل اقدامات ناصوابش، در محاکم مربوط، محکوم هم شده است. مسلما، وظیفه حاکمیت، دفاع از حریم علم و دانش و مبارزه با جاهلانی است که با اقدمات ناصواب خود، زمینه آسیب زدن به دین و سلامت مردم را دنبال می کنند.
در باره دادن لقب آیت الله به ایشان، باید عرض کنم، در قم، مع الاسف زمینه ای وجود دارد که کسانی از سوی خود یا نزدیکانشان، لقب آیت الله را به خود اختصاص دهند. مسلم است که دادن چنین لقبی، هیچ رسمیتی نداشته و نشان دهنده هیچ مقام و منصب علمی و غیر علمی نیست.
باید عرض کنم، یکی از افتخارات ایران در چند دهه اخیر، در مراکز علمی و پزشکی، توسعه پزشکی مدرن است، امری که سبب شده ست تا ایران در منطقه خاورمیانه، یک قطب مهم پزشکی باشد. این راهی است که دولت های پس از انقلاب، بشدت از آن حمایت کرده و ایران اسلامی از این زاویه، کشوری سرافزار است. بنابر این، نباید این قبیل رفتارهای زشت و شرم آور را در مقابل آن همه تلاش و گسترش علم پزشکی نوین قرار داد، هرچند، نهادهای مربوطه، در تمام سطوح، می باید با اقدامات دقیق نظارتی خود، شائبه اعتنای به این قبیل رفتارهای نادرست را از میان ببرند، کاری که جز با توسعه مراکز علمی و ترویج دانش میان مردم، امکان نخواهد داشت.