رسول جعفریان

بنده می خواستم بگم که به نظرم جناب جعفریان، با توجه به مطالبی که در طول چندین ماه در کانالشان دیده ام، به طرز خوشبینانه ای به علم جدید تکیه کردند. بی ادبی می کنم: به طرز ساده انگارانه ای.
همین آقای کوهن مخالفان بسیاری در غرب داره. کسی که یک ترم درس فلسفه علم برداره، می فهمه که در دنیای امروز و در بین فیلسوفان علم، کوهن جایگاهش رو از دست داده. فی المثل فایرآبند برای علم تجربی هیچ روشی قائل نیست و از قضا از تحلیلگران برجسته ی تاریخ علم هم هست و بر اساس همین تحلیل ها به این حرف عجیب رسیده. فایرآبند علم رو دین جهان امروز می دونه و اگر روزی مارکس می گفت دین افیون ملت هاست، امروز هم فایرآبند می تونه بگه علم افیون ملت هاست! من با فایرآبند موافق نیستم ولی می خوام بگم که بزرگان غرب هم خیلی هاشون مخالف علم تجربی هستند. کسی که یک بار تاریخ کوانتوم رو بخونه می فهمه که همین مکانیک کوانتومی که منشأ ساخت کامپیوتر وقطعات الکترونیکیه و مادر مهندسی مواده و توجیه کننده ی همه ی شیمیه و نظریات ذرات بنیادی و... همه از اون ریشه گرفتن، چقدر موافق و مخالف داره در غرب و چقدر گرفتار بحرانه. خیلی از دارندگان جایزه نوبل باهاش موافقن و امیدوارن روزی نظریه ای کامل جاش رو بگیره. همین انیشتین معروف بسیار بسیار باهاش مخالف بود.
متاسفانه کسانی که با خود علم و فلسفه ی علم آشنا نیستند، به خاطر اینکه از علم تکنولوژی های عجیب و غریبی حاصل شده، به طرز ساده انگارانه ای مجذوب علم جدید می شن ولی اگر داخل می شدند، می دیدن که بحران های فراوانی در فضای علم امروز موجوده.
با این وجود، بنده نخواستم بگم که علم امروز چرند محضه، بلکه با دفاع ساده انگارانه از اون بسیار مخالفم.

📰طی ۱۵۰ سال گذشته درگیر نوعی زیست فکری و عملی دوگانه بوده‌ایم. در دوره صفویه تا اوایل قاجار، درگیر دعوای شیخی ـ شیعی یا مسائل فکری صوفیه و مخالف آن بوده و به هیچ عنوان به غرب فکر نمی‌کردیم. اما در دوره اخیر، ذهنمان به طوری درگیر غرب بوده که هیچ بحث فقهی، کلامی یا اخباری نداریم که ناظر بر حرف‌های غرب باشد. این معضل هم در تفکر کلامی، هم در حوزه فقه و هم در مسائل اخلاقی وجود دارد. در زمان مشروطه شاید ۱۰۰ رساله درباره ماهیت مشروطه نوشته شد که اکثریت قریب به اتفاق آنها بر محور نفوذ اندیشه های سیاسی و اخلاقی غرب بود. مسئله این است که ما همیشه یا غرب‌گرا بودیم و یا غرب‌ستیز، افزود: فقه ما همیشه درگیر این مسئله بوده است، در واقع مشروطه دعوای میان غرب‌گریان و غرب‌ستیزان بود. گویی مشروطه پیروزی غربگرایان و انقلاب اسلامی پیروزی غرب ستیزان بوده است. ۴۰ سال است که درگیر غرب‌ستیزی هستیم و نمی‌توانیم از این چارچوب خارج شویم. سید قطب نیز که به نوعی پدر داعش محسوب می‌شود نیز عقایدی کاملاً غرب‌ستیزانه داشت و هدفش از بین بردن غرب بود. در حال حاضر، داعش هم که گفته می شود، مثل القاعده، پدر خوانده اش سید قطب است، به چیزی کمتر از نابود کردن همه فرهنگ و تمدن غرب فکر نمی کند. در این میانه، وقتی بحث از اصلاح طلبی می کنیم، در آنجا هم همیشه حرفهای ما ناظر به نسبت میان تفکر ما و غرب است. بیشتر اصلاح طلبان و مخالفان آنها، مطالب و مواضعشان ناظر به غرب است. در این میان وضع علی‌اکبر حکمی‌زاده در تاریخ معاصر ایران بسیار جالب است. در صحبت از اصلاح مذهب و تجددطلبی، باید از این فرد نیز نام ببریم. ما احمد کسروی را نیز به عنوان فردی ضد شیعه می‌شناسیم که برای برخی این فرد یک تاریخ‌نویس است. کسروی با حکمی‌زاده دوست شده و این دو با هم تحولی را رقم زدند🗞

🖍رسول جعفریان
🔖 1300 کلمه
⏰زمان مطالعه: 8 دقيقه

📌 متن کامل را در صفحه 10 روزنامه سازندگی مورخ 31 تیر 1398 مطالعه کنيد

💠 @goftemaann

🍃🍃🍃بگذارید اگر جنگی هست ، جنگ افکار باشد نه جنگ انسان ها

باید «آزادی» را به همه مردم و روشنفکران بدهیم. به گفته علی‌بن ابی طالب «در تضارب آرا است که حق مشخص می‌شود». در برخورد آرا است که جرقه حق از دل این آرا به وجود می‌آید. بگذارید آرا با هم در تضارب قرار بگیرند. بگذارید اگر جنگی هست جنگ افکار باشد نه جنگ انسان‌ها. وقتی افکار با هم می‌جنگند، جرقه‌های حقیقت نمایان می‌شود و ما می‌فهمیم که اساساً داستان از چه قرار است. با توصیه و آیین‌نامه و سخنرانی نمی‌توان «امید» را ایجاد کرد.
@mostafamalekian

@andishepuya

از تمامی فرهیختگان و اساتیدی که در این گروه حضور دارند درخواست دارم مقالات خوبشان را که مرتبط با محورهای این دوفصنامه هست برای ما ارسال کنند و در پیشبرد بهتر این مجله به ما یاری رسانند. همچنین انتقادات و نکاتتان پیرامون مجله را نیز به بنده منعکس نمایید.
سپاس از شما

این یادداشت دقیقا برای چگونگی واگذاری نشر این آثار به بنیاد پژوهشهای اسلامی نوشته شده است. آثار مزبور البته مهم بودند اما همه اینها و زحماتی که کشیده شد مربوط به دورانی بود که کامپیوتر وجود نداشت. از وقتی که این موجود عجایب الغرایب به میان آمده، بسیاری از کارهای رجالی گذشته و ترتیب ها و فهرست ها همه تعطیل شده است. در واقع این کامپیوتر از عجایب المخلوقات بوده و اگر قزوینی زنده بود باید عکس آن را می کشید نه اژدها را.

ما هیچ راهی جز این نداریم که معلومات تمامی آثار چاپی فارسی بدرد بخور را در یک برنامه جامع تایپ کرده و سر و ته تاریخ مان را در همه ابعاد جمع و جور کنیم. با این وضع مشتت به جایی نخواهیم رسید. ما حتی یک درصد تاریخ گذشته مان را واقعی نمی شناسیم چون معلومات بسیار پراکنده است و آنچه هم چاپ شده آن قدر پراکنده و یا مکتوب در آثار پراکنده است که وقت تحقیق یک هزارم آن چه را برای پژوهش نیاز داریم، حاضر نداریم. بنابرین فقط می بافیم. دنیایی می سازیم غیر از آن چیزی که هست. البته برای شناخت نیاز به اندیشه و تفکر و اصول هم داریم که در آن جهت هم فوق العاده ضعیف هستیم. ما همه ادوار گذشته را با توهمات خود تصور و نشخوار می کنیم. در حالی که واقعا از واقعیت دور دور دوریم. حالا تصور کنید این فیلم سازها بخواهند تاریخ معاصر رو به ما تعلیم بدهند. راستش حالت تهوع به آدم دست می دهد.
@jafarian1964

نکته ای رو بالا عرض کردم. این هم یکی از واکنشها نسبت به اون:

استاد عزیز و بزرگوار سلام

فرمودید و بنده کاملا با شما موافقم که:

"...فرق کتابخانه های ما با اونها در چیست؟ ما هنوز چند ده هزار کتاب فارسی چاپی مون رو هم یک جا روی یک وبسایت نداریم. عکس رجال و طبیعت و بناهامون رو هم که این قدر نیاز داریم، روی یک وبسایت نداریم. اون وقت اینها صداهای طبیعت هم ، اون هم از سال 1929 تا حالا یکجا گذاشتند. بدویید بهشون برسیم."

اما سوال اینه که چقدر بدویم استاد؟ 150 سال شد که با همه مشکلات چشم کور، ذهن گیج، پای لنگ و دستان چلاق داریم میدویم ولی فاصلمون کم که نشده داره زیادتر هم میشه. خسته شدیم. از دستگاه چاپ شروع شد. طرز استفاده درست و بهینه که به کنار ما هنوز دستگاه چاپ و جوهرش و قطعات یدیکش را هم داریم وارد میکنیم تا چه برسه به لوازمات سخت افزاری اینفورماتیک الکترونیکی و پرسنل مورد نیاز برای راه اندازی این سیستم های الکترونیکی بدربخور. تازه این آخر کار نیست و فردا که سیستمهایی اینفورماتیک کوانتومی یا سیستمهای اینفورماتیک زیست مصنوعی بیان ما دوباره در نقطه صفر قرار میگیریم. همین هفته پیش پژوهشگران دانمارکی موفق شدن دستگاه چاپ اتمی را درست کنند، تکنولوژیی که قادر خواهد بود تمامی کتابها و نسخه های کتابخانه کنگره آمریکا (که هزار و سیصد و پنجاه کیلومتر قفسه کتابخانه داره) را در ابعاد یک دانه نمک چاپ و ذخیره کنه.

ما با این نگاه ابزاری مان به علم اصلا به جایی نخواهیم رسید. اصلا و ابدا. تا وقتیکه ما خرد آدمی و علم برآمده از آن (در اینجا منظور ساینس و علومی که آدم کشف و اختراعش کرده) را به عنوان یک منبع معرفتی و هدایتگر قبول نکنیم اگر هزار سال دیگر هم بدویم به هیچ جایی نخواهیم رسید. هرگز و هرگز میلیمتری ترقی نخواهیم کردالاکه به درجه ای از خودآگاهی و شگفتی از پیرامونمان برسیم که شروع به پرسش کنیم. فعلا که گیج ولی مست و مغرور هر از گاهی لافی مبهم میزنیم که فلان و بهمان بوده ایم و هستیم و بقیه دنیا را به کجروی اخلاقی و فلسفی بی عقلی و هزار چیز دیگر متهم میکنیم.

فرق در بین کتابخانه‌های ما و آنها یا در مقدار پیشرفت تکنولوژیکی ما و آنها نیست. فرق در نوع حس و برداشت ما و آنها از این حس هست. فرق در اندیشه و باور به اندیشه هست. نوعی سوسک در استرالیا زندگی میکنه به اسم Julodimorpha Bakewelli . پژوهشگران همیشه در صحنه غربی متوجه شدند که جمعیت این سوسک داره سقوط میکنه و خطر انقراضش پیدا شده و علتش هم اینه که تکامل بیولوژیکی نرینه این سوسکها باعث شده که نرها عاشق رنگ قهوه‌ای سوسکهای ماده میشن و پیش ماده میمانند و جفتگیری میکنند. ولی مشکلی که برای این نرها پیش آمده بود این بود که کارخانه های تولید آبجو در استرالیا از همان رنگ به خصوص قهوه ای برای بطری های شیشه ای آبجو استفاده میکردند و این بطری های خالی در طبیعت باعث شده بود که نرهای این سوسک تمام زندگی کوتاه شان را با عشق در کنار این بطری های خالی به سر کنند در حالیکه چندمتر آنطرفتر ماده ها زندگیشان در انتظاری طولانی و عبث و در نفرین این بطری های هوو مانند تلف میشد بدون اینکه جفتگیری و تولیدمثلی (که هدف بیولوژیکی هست) اتفاق بیوفته. به این پدیده میگویند Evolutionary Trap. استرالیا بعدش بطری های خالی را جمع آوری میکنه و رنگ بطری ها را هم عوض میکنه تا این سوسک را از انقراض نجات بده.

ما هم Trap شدیم اینجا. غرب یک بطری نو (تکنولوژی نو) میده بیرون و نصفمون میچسبیم به این تکنولوژی و نصف بقیه اعلام جنگ و نفرت با این بطری میکنیم بدون درک اینکه این تکنولوژی چیست و چطور به وجود آمده و اینکه ما کجای کاریم و داریم چی میکنیم با این زندگی کوتاهمون. در چنین اکوسیستمی ما شرق شناس و ایران شناس خواهیم داشت ولی غرب شناس و ژاپن شناس جایی نخواهند داشت چونکه احتیاجی نیست. زیراکه اهداف ما ابزاری و تخیلی هستند به جای اینکه حقیقی و اندیشه ای باشند.

آدم میمونه که این حرفها رو به کی بگه. آخه آدم منفجر میشه اگر دهنشو ببنده.... امیدوارم فریادم در این چاه باعث رنجش صاحب چاه و بقیه دوستداران نشه.

@jafarian1964

منهای تمامی خسارت هایی که داعش برای جهان اسلام و غیر اسلام ـ البته به نام اسلام ـ داشت، از روزی که سر و کله اش پیدا شده، همه را به فکر فرو برده است. فکر در این باره که کجای کار مسلمانان ایراد داشته است که چنین تفکری با چنین سازماندهی سربرآورده و اکنون نزدیک به سه سال است که این چنین و با این خشونت می تازد. این ماجرا تنها در میدان های نبرد در سوریه و عراق نیست، بلکه در اروپا و امریکا نیز سخت تاثیر گذاشته و در کشورهایی مانند سعودی، بیش از هشتاد درصد مردم را هوادار خویش کرده است. گفته می شود اکنون داعش از تب تاب افتاده است. حتی اگر این حرف درست باشد، تاثیر این ماجرا بسیار پردوام خواهد بود و الزاما تا چندین دهه دیگر نه تنها بقایای نیرومند آن در کشورهای مختلف می ماند که این مبحث در میان پژوهشگران تا دهها سال تعقیب خواهد شد. هم اکنون هم در بیشتر جمع های فکری و سیاسی، در ایران و بسیاری از نقاط جهان، بحث از داعش، و به طور کلی تروریسم، هم در بعد فکری و هم سیاسی، همچنان مهم ترین بحث است.
و اما برای ما مسلمانان، مسأله از جهتی حیاتی است. ما چه معضل و مشکلی داریم که سبب تولید داعش شد؟ در واقع، کجای کار جهان اسلام ایراد داشت که چنین زایده و ضایعه ای در این وسعت پدید آمد. البته که از زوایای مختلف می توان در این باره بحث کرد اما در اینجا فقط می خواهم به نکته ای که محمد ارکون در باره وضعیت فکری دنیای اسلام از نیمه های قرن بیستم به این طرف گفته است اشاره کنم. او می گوید بحرانی شدن اوضاع جهان اسلام در دهه هفتاد میلادی سبب کاهش تولیدات فکری از لحاظ کمی و کیفی شد، اما در عوض، ادبیات پایداری و مقاومت و مبارزه یا آنچه که بعدها اسمش بنیادگرایی دینی شد، رو به فزونی داشت و به تولید انبوه رسید.
این نکته را کنار تحلیل دیگری بگذارید که اخیرا توسط یکی از نویسندگان غربی مطرح شد و آن این که داستان داعش، رابطه میان ترس و خشونت است. آدمی که می ترسد، می تواند بسیار خشن باشد. کسی که به هر دلیل ترس از دست دادن همه چیز را دارد، ممکن است دست به هر کاری بزند.
امروز هم در محفلی خدمت دوستانی بودیم. یکی از عزیزان که پنجاه سال است مطالعات عمومی در باره فرهنگ اسلامی دارد، می گفت، دهها سال است که هیچ تولید فکری قابل تاملی در اختیار مسلمانان قرار نگرفته است. در واقع، به نوعی موید نظر ارکون بود. ایشان می گفت پس از فروپاشی شوروی این اتفاق افتاده است. هرچه هست، و از هر زمان که باشد، حالا یک نظریه ای یا نسخه ای که مقبول جهان اسلام باشد، و برای آنان امید به آینده بیاورد، و ترس را از آنها بزداید وجود ندارد. امید از دست رفته است و اصلا معلوم نیست چه خواهد شد و چه باید کرد. به جای آن، راه مبارزه، ادبیات پایداری، ایستادگی، خشم نسبت به دشمن، کینه ورزی روز افزون نسبت به او، راه حل دانسته می شود و تولید آن انبوه. البته در لابلا، گاهی مطالبی در باره توسعه و پیشرفت هم هست، اما در واقع، همه تحلیل ها بر این اساس است که آنها قصد تصرف همه چیز ما را دارند. گفته می شود ما همه چیز داشته ایم و آنها از ما گرفته اند. طبیعی است که آنها به نوعی دنبال بردگی ما هستند، اما وقتی که خود ما کم کاری می کنیم و چیزی از پیشرفت که قابل رقابت باشد نداریم، پیداست که آنها هم هوس کرده و ما را به بردگی بیشتر خواهند برد. باید فکر این را کرد که تا از این وضعیت فقر فکری و اقتصادی درنیاییم، مشکل ما حل نخواهد شد. به هر حال، آنچه گذشت، تا اندازه ای روشنگر این است که ما در لابلای گفتمانی وسیع از مبارزه با دشمن به خاطر ترس از دست دادن آنچه فکر می کنیم داریم، و در مقابل، بخاطر این که تولید فکر و اندیشه برای حل مشکلات حال و آینده نداریم، گرفتار شرایطی شده ایم که داعش در آن میان پدید آمده است. داعش تلاش می کند همه مخالفان را بکشد، به بدترین وجه بکشد، دنیا را از همه غیر مسلمانان پاک کند و بدین ترتیب با راحت کردن کار خدا، بهشتی را در روی زمین بسازد که دیگر «غیر» ی در آن نباشد. این کاری است که بسا انبیاء هم آرزویش را داشتند و دعا هم می کردند، اما روشن بود که بر اساس این شریعت، دیگران هم حق زندگی دارند و خواهند بود تا روزی برسد که با قیام حضرت مهدی (ع) مومنان وارث زمین شوند، کاری که همین الان داعش خودش می خواهد این کار را انجام بدهد.
@jafarian1964

بیزاری ما از علم
این هم ادامه یادداشت دیگری از دوست نادیده که متن بالا را در باره بد بودن صدای خر آوردم، برای بنده نوشتند و خواندنش مغتنم است (بنده رسم ندارم نوشته ها یا آنچه را دیگران در کانالی گذاشته اند در اینجا بیاورم. از این بابت شرمنده برخی دوستان هستم). عنوان رو من گذاشتم، و اما نوشته این دوست:

چند وقت پیش اینجا با یک جوان سومالی آشنا شدم که دانشجوی رادیولوژی پزشکی هست و همینجا دنیا آمده و مدرسه و دانشگاه رفته. شروع کرد برای من از جن و نظر بد و این چیزا گفتن و اینکه دانشمندان مسلمان مثل سینا و هیثم و "فیلسوفان" مثل مولوی قله های علم را فتح کرده بودند و اینکه علوم زمین شناسی و جنین شناسی و غیره در قرآن وجود دارند و اینکه تئوری داروین هنوز ثابت نشده و دروغ هست.
ازش پرسیدم خوب با این همه علم امروز چرا وضع مسلمانان اینطور است که با اعتماد کامل جواب داد به خاطر توطئه های غربی که از زمان جنگهای صلیبی شروع شده و ادامه داره. و اینکه اگر این توطئه ها نبودند مسلمانان سرنیزه علم و تکنولوژی بودند. یکم سر به سرش گذاشتم و غیر مستقیم شرایط سومالی را بهش یادآور شدم که بعدش عصبانی شد و گفت سومالی در این ده پانزده سال گذشته خیلی پیشرفت کرده و برام مثال زد که امروز در سومالی اینترنت با فیبر نوری وجود داره در حالی که خیلی نقاط دورافتاده کانادا حتی اینترنت ندارند. و دزدان دریایی هم که خودتون میدونید توطئه های غربی هستند.
خیلی جالب بود و میخواستم بدانم که این آدم که اینجا دنیا آمده بزرگ شده و تحصیل کرده چرا تفکرش مثل بچه های ایرانی و سعودی هست. ازش پرسیدم که این همه علم را در دانشگاه یاد گرفته یا نتیجه مطالعات شخصی بوده. جواب داد که غربی ها در مدارس اینجا هیچ حرفی از سینا و غزالی نمیزنند و معجزات قرآن و حدیث و اینها را از بچه های معصوم پنهان میکنند و به همین دلیل پدر و مادرش فرستاده بودنش کلاسهای خصوصی اسلامی در مسجد تا که در علم عقب نمونه. این یک نمونه مذهبی ما ست که حتی با وجود استادان مخترع و کاشف کتاب نویس در آموزشگاه های غرب که به هیچ جزوه ای در کلاس احتیاج ندارند، باز هم همان وضعی را دارد که شاگردان اساتید جزوه ای وطنی. نمونه های غیر مذهبی که اعتقادات دیگری دارند هم وضع بهتری ندارند مثلا فکر میکنند با رفتن آخوندها ایران یا سومالی و سعودی بهشت خواهند شد و این اعتقادات را به بچه هاشون تزریق میکنند.
متاسفانه ما هنوز با این واقعیت خیلی فاصله داریم که درک کنیم علم نتیجه جمعی فرهنگ شخصی و اجتماعی افراد ملت هست.
اینشتاین از سربازی فرار کرده بود و در فقر زندگی میکرد کاری هم نمیتونست پیدا کنه با وجود اینکه باباش پیش این و آن گدایی شغلی برای پسرش را میکرد. کار به جایی رسید که اینشتاین به پدرش نامه نوشت که کاش دنیا نمی آمد چونکه بدرد هیچ کاری نمیخوره. بابای داروین بعد از اینکه پسرش مثل خودش نتوانست پزشک بشه با سفارش، یک پست راحت و پر درآمدی براش روی کشتی بیگل به عنوان افسر علمی را گرفت که ماموریت اصلیش همدم بودن و دوست بودن با ناخدای کشتی بود. استیو جابز یک یتیم بدبخت بود که پول کلاسهای دانشگاه را نداشت و رفت شرکت اپل را درست کرد. خانم بیرتا همه پول ارث و جهیزیه شو داد به شوهر بی پول مهندسش چونکه به اختراعی که شوهرش در سر داشت اعتقاد پیدا کرده بود. وقتیکه آقای کارل بنز اولین ماشین را اختراع کرد خودش اعتماد نداشت که این ماشین توانایی سفر همانند اسب و خر را داشته باشه. زنش خانم بیرتا در سال 1888 بدون اینکه از آقای کارل اجازه بگیره (آنزمان در اروپا هم زنان از شوهرشان اجازه میگرفتند) برای اینکه ثابت کنه این ماشین کاربرد عملی داره سوار این ماشین شد و به بهانه دیدن مادرش 106 کیلومتر به شهری دیگر رانندگی کرد و تاریخ ساز شد. در حین این رانندگی حتی چندین مشکل مهندسی اتوموبیل را با اختراعات سرپایی حل کرد. اینطور بود که شرکت بنز تاسیس شد.
فرهنگ غربی فرق داره. حتی در سخت ترین شرایط جنگی حتی در حین انقلاب فرانسه حتی در زیر فاشیسم و حتی در زیر شکنجه کلیسا و حتی در حین وبای مرگ سیاه و در حین سال بدون تابستان 1816 و حتی در بی بندوباری امروز باز هم قدرت پیشرفت علمی داره. مشکل ما خرها نیستند که اینها همه جا وجود دارند. مشکل ما فرهنگی هست که ظرفیتی برای لذت بردن از فهم عمیق دنیای پیرامون و درک معرفتی را ندارد. خیلی این فرهنگ زور زده چهارتا دروغ شبه زیبای معرفتی اما مهلک بیرون داده. همین.
@jafarian1964

دیدم این پیرزن زرنگه و اگر من جوابی بهش ندم پررو میشه یک جای دیگه به ایرانی دیگری بی ادبی میکنه. ولی جواب پیرزن به قدری عمیق و جاندار بود که دیگه سخت شده بود. اما هنوز یک حربه آخری را داشتم و آن همین بحث مسلمان بودن ما و مادیگرا بودن اینان و اینکه به هر حال اینان چند صباحی هم اینجا نفس میکشند ولی بعدا تکلیف ما و اینان مشخص است. ولی مستقیما نمی توانستم اینرا بگویم چون چنین ادعایی که خدای من از خدای تو بزرگتر هست پس کار تو دیگه تمومه باعث خنده در این جوامع غربی میشه. پس خیلی آکادمیک بهش گفتم فرض کن هستی عظیمی وجود داشته باشه که کل علم در اختیارش باشه. یعنی اینقدر علم داشته باشه که میتونه بفهمه فلان هنر چه حسی در آدم به وجود میاره و کدام فکر. یعنی فکر نویی دیگه براش معنی نداشته باشه چون همه فکرهاش را کرده. گفت منظورت خدا هست من گفتم شما اصلا لازم نیست فکر کنی خدایی وجود داره. فکر کن یک تمدن فوق پیشرفته یا یک کامپیوتر کوانتومی به اندازه سیاره کیوان یا هر هستی دیگری. یعنی این هستی اینقدر توانا هست که میتونه آینده را محاسبه کنه. میتونه شبکه عصبی مغز را شبیه سازی کنه و فکرهای هرکسی را پیشخوانی کنه قبل از اینکه خود طرف فکری کرده باشه. به پیرزن گفتم حالا در چنین دنیایی ما بیایم هنرمندی کنیم و به این هنر افتخار کنیم. اصلا خنده دار هست. یعنی که چی. میخواهیم به این هستی چی نشان بدهیم؟ پیرزن خنده ای کرد و گفت اگر این هستی سادیسم نداشته باشد و منطقی باشد فقط و فقط با هنر صحبت خواهد کرد. یعنی اینکه در دنیای چنین هستی هر طرف که نگاه کنی از بالا به پایین از ریز تا درشت انفجار بهترین هنرها را خواهی دید و به توسط این هنرها همین هستی تو را دعوت میکنه برای فکر کردن و پرسیدن و نواندیشیدن و آزاد حس کردن. هنری هم که ما آدمها درست میکنیم از همین هنر طبیعی الهام میگیره و همان دعوت اولیه طبیعت برای اندیشیدن را لبیک میگه. دیدم نمیشه با این پیرزن بحث کرد پس خواستم خداحافظی کنم که یک بروشور تبلیغاتی این گالری را جلوی من گرفت و به من گفت اینجاش را بخوان. دیدم تبلیغات گالری هست که از تاریخ گالری تعریف کرده که 30 فعالیت داشته و از این حرفها. بهش گفتم خوب چی؟ به من گفت اینها هم فکر میکنند تاریخ دارند. تاریخ که مال شماست که هفت هزار سال تاریخ دارین. با خودم فکر کردم این پیرزن باهوش معلوم نیست نوک متلکش این گالری هست یا تاریخ کوتاه این کشور غربی یا بی عرضه گی ما. این پیرزن نمونه فرهنگ غرب هست. گیج نیست. سرگردان نیست. خودش را شناخته. تکلیف خودش را با خودش، دنیای بیرونش و خدای خودش مشخص کرده و برای درک معنی زندگیش به خرافات و مزخرفات نیازی نداره. تمدن این پیرزن کشف و اختراع میکنه. هواپیما و سی تی اسکن تولید میکنه. و بقیه دنیا را به بازی میگیره. کل دانشگاه و همه حکما و عقلای تاریخ ما هم زورشان به این پیرزن مست نمیرسه تا چه برسه به تمدنش. ما هنوز نمیدانیم کجای کاریم. این مصیبت ماست.
@jafarian1964

مثلا همه ما این شعر را خوانده ایم و بسیار دوستش هم داریم که: "ابلهی دید اشتری به چرا#گفت نقشت همه کژست چرا..." واقعا کداممون این شعر را خواندیم و از جواب شتر به وجد و سرور نیامده ایم. نسل اندر نسل ما با جواب این شتر باهوش کیف کردیم. امروز هم حظ میکنیم. عیبی نداره. به هر حال ادبیات ما غنی هست. ولی یک زاویه معرفتی دیگری اینجا وجود داره که ما به کلی نظراندازش کرده ایم. شعر با خطاب ابله به پرسنده ای شروع میشه وجواب شتر هم به قدری دندان شکن هست که این آدم ابله اگر درجا ازترس با حمله وازوواگال، ایست قلبی نکرده بوده باشه، به طور قطع برای بقیه زندگی لال شده بوده چون دیگر ماخبری ازاین ابله برای ده قرن تابه امروز و فردا نمی شنویم. همین سوال در فرهنگ غرب هم شد و نتیجه کلنجار بر روی این سوال شد زیست شناسی وپزشکی نوین. غربی ها هم همین سوال راکردندکه چرا گردن زرافه دراز هست و چرانقشهای فسیلی شباهت‌هایی باموجودات زنده دارند و حتی چراشتر پشتش کژست. جواب هم برای همه اینها پیداکردند. پشت شتر کژست چون به ذخیره انرژی به شکل چربی در بیابان کم علف احتیاج داره مثل خرس قطبی که در بیابان یخ زده روی تمام بدنش چربی ذخیره میکنه تا هم ذخیره انرژی داشته باشه و هم بدنش درمقابل سرمای شدیدعایق باشه ولی شتر چون در مناطق گرمتری زندگی میکنه عایق کاری بدن ازخنک شدنش جلوگیری میکنه پس همه چربی رادر یک نقطه روی بدنش جمع میکنه. کل بحث ارتقا، گونه زایی و جهش ژنتیکی واساس بیولوژی ازهمین سوال ابله شروع میشه. داستان همین شعر رابرای یک خانم بیولوژیست غربی تعریف کردم ولی کلمه ابله را دیگر ترجمه نکردم وگفتم آقایی بود درایران به اسم مستر ابله که با یک camel چنین برخوردی داشته. این خانم گفت مستر ابله یک نابغه است و سوالی بسیار بنیادین پرسیده، الان کجاست که مابهش ویزا وبورس تحصیلی میدیم که بیاد در غرب به اندیشه و تحقیقاتش ادامه بده. گفتم خیلی دیر کردین، camel مستر ابله راگازگرفت خوردتموم شد وامروز فقط گله های camel در ذهنها باقی مانده اند.
@jafarian1964

بعد از بحثی که در باره تفسیر متن طبی محمد بن ایوب حاسب طبری داشتیم، ابتدا یکی از دوستان با نام آقای بهزاد کریمی تصویری از جلد کتاب خود در باره پزشکی زنان در عصر صفوی فرستادند که می توانست به شناخت زمینه های بهتر طب زنان در میان مسلمانان کمک کند. توضیحی هم دوست دیگری نوشت که گهگاه نوشته هایی در حوزه تاریخ علم، برای بنده می نویسند و این باره هم روشنگری خاص خود را دارد:

سلام استاد عزیز

خیلی خسته ام ولی پست شما چون خیلی مهم بود بایستی این چند سطر را مینوشتم.

اینها همش ایده های ارسطو بوده که جالینوس و بقیه هم ازش پیروی میکردند. البته در نقل اخبار، دانشمندان ما شاید اشتباه کرده باشند یا در نقل قول از خودشان کم و زیاد بافته باشند، چون خود ارسطو مشوره میداد که برای پسرزایی در تابستان کار را تمام کنید. ارسطو از مشاهداتش بر روی تخم مرغها نتیجه میگیره که درون تخم مرغها نخست جوجه ای نیست و جوجه آهسته آهسته شکل میگیره. و اینکه مردمی که حتی دست و پاهاشون قطع شده بچه های سالم دنیا میارن. این مشاهدات مهم بوده چون مردم یونان در آنزمان به این باور بودند که از تمامی اندام بدن ذراتی جمع میشن و به موجودی کوچک و کامل در داخل منی مرد تبدیل میشوند که در داخل رحم زن رشد میکنه و به بچه تبدیل میشه. ولی مشاهده تخم مرغ به ارسطو نشان میده که جوجه کاملی وجود نداره و جوجه لایه به لایه شکل میگیره و اینکه ذراتی هم از اندامها بیرون نمیان ورنه که بچه سالم از کسی که دستهاش قطع شده باشه بوجود نمی آمد. بر این اساس ارسطو ایده خودش را درست میکنه که تا همین دوسه قرن پیش در اروپا و تا به امروز در بین مسلمانان به عنوان اساس علمی بیولوژی پذیرفته میشه. ارسطو از فلسفه متافیزیکش که بر اساس مادی و صوری تقسیم بندی شده بوده ( همانی که ابن سینا چهل بار خوانده بوده و حفظ شده بوده) قرض میگیره و تولید مثل بیولوژیکی را توضیح میده. در این سیستم ارسطویی مبنا خون هست که مهمترین رطوبت بدن به حساب میامد (حجامت و اینجور کارها هم از این منشا گرفته). این مهمترین رطوبت بدن در مرد تبدیل میشه به منی یا همان آب مرد. ارسطو میگه آب مرد دیگر فقط چیزی مادی نیست و در اصل حامل علت صوری و به عنوان فاعل تولید مثل هست. آب زن یا همان خون حیض علت مادی تولید مثل هست و بچه علت غایی. ارسطو بر این باور بوده که آب مرد form دهنده متافیزیکی حیات است و این تخم حیات را مرد با قوه باه ش میزاره توی زن. این زن هم کارش فقط فراهم سازی ماده برای form مرد هست. یعنی به زبان امروزی آب مرد آرشیتکت حیات نو هست و آب زن مصالح ساختمانی. و اینطور هست که بر اساس طب سنتی اگر این form قدرت و حرارت و جوش و خروش کافی داشته باشه، به کمال رشدش میرسه و بچه پسر میشه. ولی اگر رحم زن سرد و خشک باشه این form به کمال خودش نمیرسه و ناقص میماند و به دختر تبدیل میشه (با پوزش از خانمها!). یعنی در زیست شناسی قدیمی بر مبنای فلسفه و علوم غیر تجربی، دختران پسران ناقصی هستند که به کمال form انسانی نتوانستند برسند و به همین دلیل دیگر علت فاعلی برای تولید مثل در وجودشان نیست. و حرفهای بسیار دیگر از طب سنتی همانند همینها. بعدش میکروسکوپ و ساینس پنبه همه این فلسفه بازی و vitalism را زد.
جالب هم اینکه کروموزوم Y را یک خانم آمریکایی Nettie Maria Stevens با میکروسکوپ کشف کرد و ثابت کرد که همین کروموزوم Y هست که باعث تعیین پسر میشه.
@jafarian1964

سلام استاد عزیز

یکی از هزاران هزار دلیل خشکیدن ریشه های تفکر در بین ما، همین ناتوانی درک معرفتی و فقدان داشتن نگاه بیرونی به کل مسائل هست. همیشه با کلام و لفاظی درگیر بحثهای درون گفتمانی بوده ایم بدون اینکه بدانیم کجای کاریم. همین مثال ارسطو و جالینوس خیلی مثال خوبی هست. در نگاه بیرونی و مربوط به بحث فرهنگ ما هیچ تفاوتی بین ارسطو و جالینوس نیست. در یک نگاه کلامی-درونی به اصطلاح امروز ارسطو مردسالارتر بوده و همه علت صوری را گذاشته بوده در منی مرد، جالینوس هم فمینیست تر بوده و قسمتی از علت صوری را گذاشته بوده در منی زن. این بحثها همه چه علتشان در این منی یا آن منی باشد، به طور کلی فلسفه بافی بودند. در یک گفتمان درونی چنین فلسفه ای، بله جالینوس کمی متفاوت تر از ارسطو از لحاظ کلامی به نظر میاد. ولی اگر ما بخواهیم واقعا به حال خود و فرهنگمان فکری کنیم، چاره ای نداریم مگر اینکه با یک نگاه بیرونی به این مسائل بنگریم.

در این نگاه بیرونی جالینوس و بقیه از سینا گرفته تا ابن رشد و غیره پیرو و شاگردان ارسطو هستند. نه اینکه هیچگونه تفاوتی با ارسطو ندارند بلکه به این خاطر که تفاوتشان لفظی و کلامی بوده نه در مفاهیم ساختاری فکر. یکی علت فاعلی منی را مردانه میدانسته یکی هم زنانه و مردانه. این پارادایم فکری ارسطو که جالینوس هم مثل سینا و بقیه در آن غوطه ور بوده و در زیر مفاهیم همان به تولید کلامی خود ادامه داده بوده، نتیجه فرهنگ و کوشش یونانیان قبل و بعد از ارسطو بود و ارسطو اینرا با وسعت بخشیدن رسما و کتبا به یک چارچوب علمی تبدیل کرده بود. در این پارادایم جالینوس که چه عرض کنم همه از بقراط و سقراط گرفته تا فارابی و رازی در داخل این چارچوب ارسطویی قرار دارند.  این پارادایم ارسطویی چارچوب کل علم ما بوده (و هنوز هم هست) چه با جالینوس و چه بی جالینوس. در این یازده و چهارده و بیشتر قرن هم ما چهارتا چیز به این چهارچوب اضافه کردیم و چهل چیز دیگر را نفهمیدیم و کسر کردیم. مهم نیست. اصلا. مهم اینه ما درک کنیم که این پارادایم ارسطویی با جالینوسش که ما با جان و دل دیروز و امروز، تفننی یا تخصصی ازش دفاع میکنیم و حتی پنبه های آنرا مقدس می شماریم چند قرن هست که در خود اروپا متلاشی شده و به تاریخ پیوسته است.

واقعا گالیله آدم بزرگی بوده. در کتاب دیالوگش که کلیسا برای سه قرن خواندنش را قدغن کرده بود، ارسطو و پیروانش را مسخره میکنه و آنها را به آدمهای احمق تشبیه میده. گالیله آدمی پارادایم ساز بوده. پدر پارادایم ساینس هست. خوب میدانسته برای سرنگونی پارادایم علمی قدیم،  با تکلم و لفاظی از اندر درون پارادایم ارسطویی به جایی نخواهد رسید. پس گالیله از چارچوب ارسطو و تفاوت های کلامی اش با بقیه دانشمندان ارسطویی (مثل جالینوس) میاد بیرون و از بیرون به این پارادایم حمله میکنه. حرفش هم یکی هست. که کل پارادایم پوسیده از ارسطو گرفته تا جالینوس و بطلیموس و از منی ارسطویی گرفته تا منی جالینوسی. این کاری بود که ما توانایی انجامش را نداشتیم. شانسش هم نداشتیم. امروز هم نداریم. برای ما امروز هم جالینوس زنده هست و چون پایه های فکری و فرهنگی ما همان پارادایم قدیمی یونانی هست هنوز نفهمیده ایم که تفاوتی بین جالینوس و استادش ارسطو وجود ندارد. که این و هزاران دیگر مثل اینان جزو چارچوب قدیم علم بوده اند و ارزش امروزی آنان فقط و فقط در مطالعات تاریخی و باستان شناسی است نه در کمک به مفاهیم حقیقت امروزی. ساینس ریشه های پارادایم های جالینوسی و ارسطویی و غیره را زدو حقیقت ها را جایگزین آنها کرد. حقیقتی مثل عکسهای خانم Rosalind Franklin که باعث کشف DNA و فهم چگونگی کارکرد و تولید مثل حیات شد و پنبه وایتالیسم و منی جالینوسی و ارسطویی را زد. اینکه ما هر از گاه و بیگاهی علم جدید را در کتب و اخبار قدیم چه جالینوسی و چه خودمانی پیدا میکنیم و مدعی دانستن آن هزار ویا پانصد سال قبل از غرب میشویم، از همین نگاه درونی ما ناشی میشود. متاسفانه کسانی مثل گالیله و بیکن هم نداشتیم تا ما را از این باتلاق نجات دهند. نتیجه این میشه که علم جدید را فقط به عنوان فنون میشناسیم و سعی داریم که آنرا هم ببریم و ضمیمه جالینوس یا بقراط کنیم چونکه هنوز در دنیای ارسطو سیر میکنیم. با این سطح فکر نود هزار سال بعد هم ما توسعه ای نخواهیم یافت چون همیشه خارج از قافله ساینس خواهیم بود.

نوع خاصی از غرب زدگی!
از زمانی که در اوایل انقلاب، نقدهای دانشمندان خودمان را بر مارکسیسم می خواندیم، و همین طور، کتابهای «شناخت» را که اولینش را مجاهدین نوشتند، و بعد از آن شیخ علی تهرانی و بعد هم مرحوم ربانی شیرازی، و مهم تر از همه استاد مطهری، شاهد این تلاش بودیم که این گروه، به نقد آمپریسیسم که کمونیستها روی آن تأکید می کردند، می پرداختند و تفکرات تجربه گرا را محکوم می نمودند. در این زمینه، حتی دکتر سروش، وقتی به نقد مارکسیسم می نشست، می کوشید تا نشان دهد که جانشین نظریات قرن هیجدهمی و نوزدهمی کهنه شده، نظریاتی مانند ابطال پذیری پوپر است که دیگر، مستقیم، روی اندیشه حسی تکیه ای ندارد و از زاویه ای دیگر به بحث های معرفتی مربوط به شناخت های تجربی و غیره می پردازد.
در این میان، به تدریج دریافتیم که در یک قاعده کلی تر، ما تلاش می کنیم از انتقادات غربی ها نسبت به یکدیگر، علیه گروهی که برای ما هدف انتقاد محسوب می شوند استفاده کنیم. این مسأله در حوزه های علوم اجتماعی بود. وقتی یک نویسنده غربی، به نقد غرب می پرداخت و انتقاداتی را از نظامات اجتماعی غرب می کرد، ما با ولع آنها را ترجمه و تشریح کرده به استناد آنها از غرب انتقاد می کردیم که مثلا ماکس پلانگ پلانگ چه می گوید و آلکسیس کارل فلان بحث را کرده است. عین همین مسأله در باره دیگر اندیشه های غربی هم مطرح بوده وهست. وقتی کسی در غرب از انحطاط غرب سخن می گوید، ما این جا نشسته ایم و آن مطالب را به عنوان ادله اثبات اندیشه های خود می دانیم. یا وقتی در غرب، از دیدگاه های تجربی قرون هیجدهم و نوزدهم بحث می شود، ما به آنها استناد می کنیم به گمان آنکه نتیجه آن اثبات دیدگاههای ماست. از قضا، همین نوعی غرب زدگی است که گرفتارش بوده ایم.
آنچه در عمل اتفاق افتاده این است که غرب، از دکارت به بعد، و تا امروز که نظریات متعدد گفتمانی و پست مدرن هست، دایما، با انتقاد از ادوار قبلی، پای به مرحله بعدی گذاشته است. و اما ما، درست از وسط کار وارد شده، به مخاطب خود می گوییم، شما غافلید از این که فلان نظریه در زمینه مثلا حس گرایی، پنبه اش در غرب زده شده و دیگر کسی به آن حرف اعتماد ندارد!
البته که چنین است، اما آن غربی که از حس گرایی قرن هیجدهمی یا رسیدن به واقعیت به معنای قرن نوزدهمی انتقاد کرده، معنایش این نیست که نظریه عرفای شما را پذیرفته و باورهای معرفتی شما را دارد. آنها قدم به قدم، در زمینه دانش طبیعی جلو رفته اند. اگر در فیزیک امروز حرفهای نیوتن را نقد کرده و به انیشتین رو آورده اند، معنایش این نیست که دوباره به فیزیک و متافیزیک یونانی برگشته یا عقاید ابن سینای ما را قبول کرده اند. در غرب، بحث های معرفتی در یک مسیر پیش رفته و امروز در مرحله خاصی است. این مرحله، پذیرفتن آرای حکمای مسلمان ما نیست. آنها از وقتی که ابن سینا را کنار گذاشتند، و تدریس قانون را رها کردند، و پزشکی نوینی آوردند، برای همیشه با این افکار خداحافظی کردند. نقدی که صاحب مقاله ای که بالا گذاشتم دارند، دقیقا درگیر همین خطاست. بنده در آن یادداشت در باره ملاصدرا، اصلا کاری به تطور مفهوم معرفت حسی در غرب و انتقاداتی که در یک سیر پنج قرن داشته اند نکرده ام. به صورت کلی نوشتم که بر اساس فلان عبارات ملاصدرا، او ترجیح داده است تا معارف شهودی و قلبی را بر معارف حسی به همان سبک و سیاقی که کلیت آن مورد قبول دانشمندان علوم طبیعی است (با هر تغییر در تفسیری که برای آن شده) مقدم بدارد.
@jafarian1964

آیا دوباره مبحث «طبیعیات» قدیم را در قم زنده می کنیم؟
در قرن دوم، وقتی آثار یونانی ترجمه شد، به تدریج، علمای دین که سعی می کردند به همه علوم و معارف صبغه دینی بدهند، وارد بحث های طبیعیات شدند. آنها را با الهیات پیوند زدند، و مجموعه ای درست کردند که تا زمانهای اخیر، وقتی که غرب، فاتحه آن طبیعیات را خواند، ادامه داشت. درست در آستانه نو شدن ایران، دایره علوم از همدیگر تفکیک شد، دارالفنون راهش را از مدرسه مروی جدا کرد، و طبیعیات به دانشگاه واگذار شد. البته برخی از فلاسفه سنتی، همچنان متن هایی را در این زمینه می خواندند که امروز می دانیم، جز برای تاریخ علم، پشیزی نمی ارزد. بهانه ورود آن مباحث توسط معتزله قدیم به دین، در قرون اولیه، همین بود که مراقب باشند اندیشه های دینی محفوظ بماند و دنبال آن بود که چه قدر از جوهر و عرض بحث کردند. بیشترین هنر فارابی و ابن سینا، هم ترکیب میان فرهنگ یونانی در بیشتر زمینه ها با دین بود. اما همه آنها تلاشها بر باد رفت و فقط به صورت خاطره ماند. حالا ، و مع الاسف عده ای دوباره قصد بازگرداندن آن دوران را دارند. البته می دانند که فاصله چه قدر بیشتر شده، اما گویی خوششان می آید به اسم دین و سنت، و بالا گرفتن شعارهای تمدن اسلامی، در هر زمینه ای نظریه پردازی های من درآوردی کنند. تجربه گذشته نشان می دهد که این کارها بی ثمر است. این که ما در قم آشنا با مسائل مهم کشور باشیم، یا این که مثلا احکام فقهی آب را توجه داشته باشیم، یا این که اخلاق عمومی مربوط به این امور را رصد کنیم، مشکلی ندارد. مشکل سر کلمه تمدن اسلامی است که ما می خواهیم در قم آن را هدایت کنیم. اولا که اصل این اصطلاح ساخته غرب جدید است، و دوستمان آقای نصیری که بیش از همه روی اینها حساسیت دارد، باید به این نکته توجه کند. این اصطلاح را آنها و بعد هم مسلمانهای شیفته غرب که در عین حال ضد عرب بودند، رواج دادند. حتی پیش از آن غربی هایی مانند گوستاولوبون و جرجی زیدان مسیحی. ثانیا این افکار به عنوان احیای تمدن اسلامی، ساخته مصری ها و سوری ها و هندی های مسلمان است و ما بیش از همه سر سفره آنها هستیم. حالا هم کشورهای حوزه خلیج فارس که این بساطها را برا ی تمدن سازی راه انداخته اند، همه مشکل ما را دارند بلکه بدتر. ما باز اندکی عقبه خود را می شناسیم، آنها این را هم نمی دانند. همه چیز را به غرب فروخته اند، اما اسمی از این مطالب را نگاه می دارند. چند سال قبل، بیست و اندی جلد کتاب توسط دانشگاهی در ابوظبی در باره علوم جدید مثل فیزیک و شیمی و ... در قرآن منتشر شد که جایزه هم گرفت. از این بازی ها، اگر در نیاورند، چه بگویند؟ تا بود، روشنفکران ما، در دام غربی های علم گرایی بودند که می خواستند بی دینی را هم به اسم علم رواج دهند و نمونه اش رواج اندیشه های مارکسیستی در ایران بود. چندین دهه هم هست، گرفتار اندیشه های مصری ها هستیم که می خواهند تمدن اسلامی و بعد هم خلافت اسلامی را درست کنند. داعش از کنار این حرفها و تئوری های همینها درآمد. ما باید از گذشته درس بگیریم. آقای مطهری کنار بازرگان بود، و هیچ گاه فریب این را نخورد که تصویری علمی از دین بدست بدهد. این در حالی است که امثال بازرگان، از قضا در یک دوره طولانی (تا پیش از تغییر عقیده) اگر چه اسم تمدن اسلامی را به زبان نمی آوردند، اما به نوعی سعی می کردند با ترکیب علم و دین، راهی برای این امر بازکنند. به نظرم آقای مطهری تحت تأثیر قرار نگرفت راه خودش را رفت. نه بحث آب در تمدن اسلامی کرد نه پزشکی. نه از باد و باران سخن گفت و نه از مطهرات در اسلام. ایشان هم این مباحث را می دید و آثار منتشره را مطالعه می کرد. البته، غالب نویسندگان ما در آن دوره، تحت تأثیر افکار مصری ها بودند، اما آقای مطهری از همه کمتر بود. به نظرم، راهی که می رویم، گو این که با شعارهای جاری سازگار است و هوادار دارد و پول هم کم و بیش اختصاص داده می شود، اما راهی است که به ناکجا آباد ختم می شود.

درس امروز کلاس فرهنگ و تمدن اسلامی:
برداشت ما مسلمانان از تمدن چیست؟
1. برای تمدن تعاریف زیادی شده و در باره تفاوتش با فرهنگ هم مطالب فراوانی گفته شده است. در این تعاریف، اصولاروی «ترقی و پیشرفت» در زندگی مادی تأکید دارند و البته، همه، در غرب و شرق، در سطوح مختلف، از معنویت و اخلاق هم به عنوان بخشی از تمدن سخن می گویند، و ا ما مهم این است که اساس تمدن در این تعاریف، ترقی مادی است که اگر باشد تمدن هست، و الا تمدنی در کار نیست. در حالی که در بخش اخلاق و معنویت، به گونه ای است که اگر اینها باشد، اما ترقی مادی نباشد، ظاهرا کسی نمی گوید تمدن هست. تمدن چنان است که یک ساختمان شیک و راحت و مرفهی باشد که در آن اخلاق و معنویت هم باشد، اما اگر این بنا نباشد، به نظر می رسد از نظر تعاریفی که برای تمدن می شود، حتی با وجود اخلاق ومعنویت، تمدنی در کار نخواهد بود. فرض کنید یک صوفی، در قبرستان زندگی کند و آب و نانی هم کساین صدقه سر فرزندانشان برای او بیاورند، آیا این را تمدن می گویند؟ ظاهرا این طور نیست. پس رکن آن یا به عبارتی ماده تمدن، همین ترقی و پیشرفت است و معنویت در صورت آن نقش دارد.
2. طبیعی است که ما مسلمانان هم وقتی از تمدن صحبت می کنیم، علی القاعده مطابق همین تعریف و رویکردی که در غرب هست، تمدن را پیشرفت می دانیم. این پیشرفت همانی است که دنیای جدید را از قدیم جدا کرده و در غرب هم تولید شده است. پیدایش نیروی بخار، و سپس برآمدن نیروی الکتریسته و سپس قدرت اتم، با تمامی لوازم دیگر آن، و در نتیجه ساختن کشتی های بزرگ، هواپیماها، سفینه های فضایی، گسترش شهرها، راهها، پلها، و پدید آمدن تکنیک های مختلف و پزشکی گسترده و بسیاری از مسائل فنی و رفاهی که همه مردم از آنها در «سرعت» و «دقت» و «راحتی» از آنها استفاده می کنند. معمولا وقتی مسلمانان هم در باره تمدن صحبت می کنند، از این دایره خارج نمی شوند، اما چنان که گفته شد، بخش دیگری به عنوان معنویت هست که همه آن را لازم می دانند، هرچند در تعریف آن و تبیین دقیق آن نگاه ها متفاوت و بیانها و به خصوص مصادیق و محتوای تعریف شده آنها، وضع یکسان نیست.
3. اولین باری که بحث تمدن به مثابه یک علم، یا یک گرایش علمی در رشته تاریخ به میان آمد و مخصوصا وقتی که مصادیق آن از قبیل دانشگاههای پلی تکنیک و صنعتی و خود کارخانجات و مظاهر آنها وارد کشورهای اسلامی شد، بسیاری از مسلمانان از نزدیک شدن به آن و پذیرش آن، مشکل داشتند. یک مشکل ترس تسلط کفار بود، چون به هر حال، این تمدن و مظاهر آن را خود آنها و مستشاران آنها می توانستند اداره کنند. یک مشکل دیگر، از نظر طرز تلقی نسبت به زندگی رفاهی هم بود. از سوی دیگر، تصوراتی در میان مسلمانان وجود داشت که این نوع توسعه، قدری رفاه گرایی است و خیلی هم خوب نیست که به آن روی خوش نشان دهیم. نگرانی های دیگری هم بود. از جمله این که در این ورود تمدن، مسلمانان تحقیر هم می شدند که چیزی از خودشان ندارند. شاید دلایل دیگری هم برای دور ماندن از تمدن غربی یا فاصله گرفتن با آن بود. این البته شروع نضج گیری فکر تمدنی یا همان «دانش تمدن شناسی» در میان مسلمانان امری متـأخر بود و این هم البته امری طبیعی هم بود. یک نگرانی عمده این بود که این تمدن جدید، که همراهش دین و اخلاق خاص خودش را دارد، با اسلام چگونه کنار خواهد آمد. نوعا در مراحل اولیه تصور بر این بود که سازگاری آن تمدن غربی با اسلام دشوار است. این مسأله مهمی بود. در این باره تفسیرهای بسیار مختلفی می شد، و آنها که رویکرد موافق با تمدن و همزمان اسلام داشتند، در ایجاد نگاه های ترکیبی که همزمان انتقاد از غرب، و نشان دادن راههای ترکیب اسلام و تمدن بود، تلاش می کردند. مطالب زیادی نوشته شد که یا مسلمانان را راضی کند یا غربی ها و غرب زدگان را.
4. مقالات و نوشته های فراوانی در باره تمدن و رابطه آن با اسلام هست. بخشی تاریخی است، یعنی بررسی تمدن اسلامی در گذشته که از لحاظ مفهومی ناشی از نوعی سرایت دادن مفهوم تمدن از معنای غربی آن به سمت گذشته و دنیای قدیم است. البته این کار را خود غربی ها هم کردند و کتابهایی که در باره تمدن های گذشه نوشته اند، در همین زمینه است. بحث در آنها از شرح امکانات صنعتی و تکنولوژیک بشر قدیم در همه ابعاد؛ همین طور نظامات اداری و سیاسی و نیز سازمان های دینی و اندیشه های حاکم بر آنها بوده است. مسلمانان نیز به تبع غربی ها، در باره گذشته تمدنی خود آثاری نوشته اند که اغلب تا پیش از شروع تحقیقات نوین و فراگیری روش های تازه در پژوهش تاریخ، کار جدی نبود.

توسعه علمی راه نجات ماست
مدتی قبل یکی از تئوریسین های تند ضد غرب اما معمم، گفته بود که سخن گفتن از دو جناح اصولگرا و اصلاح طلب، بیهوده است. ما در ایران دو گروه بیشتر نداریم، طرفدار غرب و ضد غرب. ایشان که از قدیم، بستگی به نحله ای با همین ویژگی در قم داشت و دارد، حالا، صدای گروه تندرو سیاسی هم شده و کار حزبی و گروهی هم می کند و این قبیل افکار و نظرها را به قدرت هم گره می زند.
صرف نظر از درستی و نادرستی این نگاه، خواستم عرض کنم، یکی از روشن ترین آثار این تقسیم بندی این است که وقتی اعتدال در ارزیابی از بین رفت، برای همیشه، میدان، میان دو گروه افراطی در همین موضوع غرب و ضد غرب خواهد بود و جایی برای سنجش درست نیست. منازعه میان ما مردم، از مشروطه تاکنون بر سر همین امور بوده، انرژی زیادی را به خاطر آن از دست داده، و فهممان را اسیر تندروی کرده ایم. این روش در تقسیم بندی، نوع متهم کردن بی دلیل، توهین و بدنام کردن برای بیرون راندن حریف از میدان هم هست. هر کدام دیگری را به انواع اتهام مثل عقب ماندگی یا الحاد و غربگرا متهم می کنند البته این برخورد، مثل هر تندروی دیگر، سر از ناکجا آباد در خواهد آورد، اما بیشتر نگرانی در باره این است که در این وسط عقل و منطق از بین خواهد رفت و فرصت سیاست گزاری درست نخواهد بود.
از این می گذرم، دوستی که او هم کم و بیش تحت تأثیر این علائق هست، به مناسبت داستان تیم استقلال و مربی آن، نوشته بود که این رفتار، سبب تحقیر شخصیت و هویت ملی ایرانی می شود. من کاری به استدلال کسانی که آوردن مربی خارجی را درست می دانند ندارم، اما از این دوست مان که همانجا می گوید این امور مبتنی بر نگاه «برتری کاذب تمدن غربی» است، و به تمسخر آنها می پردازد، سوال می کنم، با تحقیر صنعت و فن و تخصص غرب، شما به کجا می رسید؟ در شرایطی که سراسر زندگی شما و دیگران و ما، از ماشین و موبایل و کامپیوتر و چاپ و غیره و غیره محصول دانش جدید است، فرض کنید، شما روزی هزار بار فریاد هویت ملی سر دهید، چه اثری و فایده ای دارد؟ اتفاقا بدانید، چون شماها این قبیل امور را با هویت ملی ایرانی بهم گره زده اید، طبعا به دیگران تعلیم می دهد که از این هویت ملی ادعایی شما فاصله بگیرند. شما که با این ایده ها و در شرایطی که دهها و صدها هزار جوان تحصیل کرده ما به آن سوی آب می روند که علم و نان و آبی بدست آورند، ضد ملی تر از هر کسی هستید. آدرس غلط می دهید، و نتیجه غلط می گیرید و هر روز هم، چه جناح مورد علاقه شما باشد یا اصلاح طلب هایی که آنها هم تفاوت زیادی با شما در این امور ندارند، مجبورید از این تمدن استفاده کنید. نه با کاذب گفتن چیزی کاذب می شود نه با صادق گفتن. هر کسی در عمل درمی یابد که مشکل چیست و کجاست.
متاسفانه بیش از صد سال است که بسیاری از متدینین، فکر می کنند اگرتوسعه علمی در آمد، دین از در دیگر بیرون خواهد رفت. هر بار هم کسی خواست بین آنها آشتی دهد، او را به غربگرایی متهم کردند. یک بار دیگر هم نوشتم، گناه روشنفکران چپ در این زمینه، کمتر از متدینین متمایل به این افکار نبوده است. مطمئن باشید، نه از دین و نه از مارکسیسم، توسعه علمی روز در نمی آید. علم حاصل تلاش بشر، عقل انسانی و با جان کندن در مدرسه و دانشگاه بدست می آید.
روزگاری مشایخ صوفی خیال می کردند اگر روزی چند هزار بار هو هو بزنند، همه معارف زمینی و آسمانی در اختیار آنها خواهد بود. آنها هم فکر می کردند مرکز دنیا زمین است، و مرکز زمین هم گناباد و مرکز گناباد هم خود آنها. نجم الدین دایه می گفت این جهان یک خانقاه است، خدا شیخ آن خانقاه، و خواجه انام، خادمش. و افراد اصلی آن هم طلبه های ریاضت کش تارک الدنیا، و باقی مردم عمله اند. همین را در مرصاد العباد ملاحظه بفرمایید.
با ایجاد جنگ زرگری بین غرب و شرق، به اسم دینداری و ضد دینی، البته می توان چند روزی موجی به نام دین و هویت ملی درست کرد و با موج ایجاد شده که حالا دیگر خبری هم از آن نیست، قدرت را نگاه داشت، اما عاقبت، آنچه اسمش علم و توسعه علمی است، و اساس استقلال ما مبتنی بر آن است، راه نجات ماست، و نباید با دشنام دادن به تمدن جدید، بی اعتنایی کردن به دانشگاه و علم نو، و بردن همه آنها سر سلطه قدرت دینی، تحقیر شود.
روشن است که همه اقوام، غربی یا شرقی، جنبه های مثبت و منفی دارند. مگر شرقی ها یا غربی ها کم مشکل دارند. هم در غرب و هم در شرق، با فاصله های زمانی، جنگهای به اسم دین بوده و هست. خلقیات بد در بسیاری از کشورهای اروپایی هم هست، چنان که بسیاری از شرقی ها از ادب والا برخوردارند. باید نشست و راهی برای اصلاح معایب یافت، اما در این میان، نباید فکر کرد با تحقیر دیگران، می توان به عظمت رسید. این تجربه صد و اندی ساله برای تقسیم مردم به دو گروه غربگرا و ضد غرب، تاکنون جواب نداده و تنها حرکت ما را برای پیشرفت کند کرده است.

👆🏿 از جملۀ مزایای این نسخه بر تمامی نُسَخِ موجود در اینترنت وجود فهرست مندرجات و نیز اَعلام آن است که دسترسی به مطالب بسیار زیاد آن را آسان می‌کند (متاسفانه الآن که فهرست را دیدم متوجه شدم کامل نیست و نسخه ی ویراسته ی نهایی را هم با فهرست کامل فعلا پیدا نمی کنم؛ ولی باز هم اعلام اشخاص و کتب و اماکن در جستجوی مطالب کمک به سزایی می کنند). 😢 بر روی کامپیوتر از طریق bookmark و بر روی گوشی‌های آندروید هم از طریق فشار بر دگمۀ چپ پایین و ورود به منو و بعد هم لمس TOC وارد فهرست‌های چندگانۀ کتاب می‌شوید.
@litera9

بسم الله الرحمن الرحیم

بنا به عللی فیلم رستاخیز را امروز مشاهده کردیم.این فیلم هم از نظر فیلمنامه بسیار ضعیف بود به نحوی که هیچ برداشتی از فیلم نمیشد کرد و هم در موارد بسیاری با واقعیت تعارض داشت و خلاف تاریخ بود و هم از نظر صحنه سازیها و پردازش فیلم بسیار ضعیف بود.مساله نشان دادن چهره بابرکت قمر بنی هاشم علیه السلام هم قابل بررسی هست.در کل حقیر پشیمان شدم که دو ساعت و نیم از عمرم را تلف این فیلم کردم و به همه توصیه میکنم این فیلم را مشاهده نفرمایند.

سید محمد باقر پوسانی

@fatemipajoh