رسول جعفریان

کتاب «آیات شیطانی» زندگی هنرپیشه‌ای هندی با نام محوند را روایت می‌کند که شبیه پیامبر مسلمانان است. این کتاب بر پایه ماجرای صدر اسلام مشهور به غرانیق نوشته شده است و در بسیاری از کتاب های معتبر تاریخ اسلام مانند تاریخ طبری آمده است و شرح آیاتی است که پیامبر اسلام در آن آیات به تمجید از سه بت مورد قبول اعراب می پردازد اما پس از نازل شدن آیات جدید این آیات را از قرآن حذف می کند و می گوید این آیات از طرف خدا نبود بلکه القائات شیطان بوده است.

از چند جهت قابل تأمل هست:
1- همانطور که در قرآن اشاره به دین واحدی به نام اسلام شده، از یهودیت و نصرانیت هم نام برده و در واقع با این تعبیر، آن شریعت ها هم به رسمیت شناخته است.
2- در حقیقت بحث ایشان در باب قرائات مختلف از یک دین مشترک است که باید توجه کرد آیا خلط موضوع نمی شود اگر یهودیت و مسیحیت را نیز یک قرائت از اسلام بدانیم؟
3- قرآن خود جلوی شریعت های غیر از اسلام را می گیرد و آن را تفکیک می کند.
و…

چهارم روش دینی: این روش را نمی توان به طور مشتخص، روشی در قبال روش عقلی یا عرفانی یا ظاهری دانست. یک روش ترکیبی است که ترکیبی بودن آن، بسیار جدی و در حدی است که می توان از آن با عنوان یک زبان یا بیان دینی و حتی روش معرفتی دینی یاد کرد. در اینجا، نوع ترکیبی میان روشهای پیش گفته را به علاوه رنگی تازه داریم که از آن بسا بتوان به عنوان زبان نبوت یاد کرد، زبانی که دیگران توانایی ارائه آن را به گفته قرآن ندارند. نوعی عقل، نوعی تجربه دینی، نوعی معرفت شهودی عرفانی در این روش با یکدیگر ترکیب شده است. در قرآن ضمن احترام به عقل، مواردی از استدلال عقلی دارد که بسا با معیارهای عقل یونانی قبل پیگیری نباشد. به علاوه، در بسیاری از موارد، مطالب به اعتماد قرآن بودن و از خدا بودن، ارائه می شود و هواداران به خاطر زبان دینی و اعتمادی که به آن دارند، آن را قبول می کنند. همچنین موارد شهودی هم در قرآن وجود دارد که به عرفان و روش عرفانی نزدیک است، اما این هم به همان قیاس موارد عقلی، با آنچه صوفیه مطرح می کنند، متفاوت است. جدای از وحی که ماهیتا بر اساس روشی شهودی و اختصاصی برای رسول (ص) است، بسیاری از آنچه در باره خداوند گفته می شود، مثلا نور، بیشتر با معرفت شهودی قابل درک است. شاید بتوان گفت، در میان مسلمانان، ضمن آن که همه تحت تأثیر زبان دینی هستند، اما از نظر عقاید، این روش معرفتی را خوب تبیین نکرده و در پدید آوردن یک خروجی منعطف اما همزمان عقلی، عرفانی و ظاهری، تلاشی نکرده اند. به عبارت دیگر همیشه افراط و تفریط در روش های معرفتی، راه را بر اعتدال در تسلط زبان اصلی دین سد کرده است. مسلما در شیعه، آموزه های امامان، به این روش نزدیک است. ضمن آن که تشیع به عقل احترام وافر می نهد، به قرآن و حدیث و ظواهر احترام شایانی گذاشته و در عین حال، میراث دعایی و شهودی و عرفانی را هم غالبا محترم شمرده است. البته ممکن است با تصوف رسمی درگیر شده، اما به دلیل میراث دعایی امامان، همیشه بستر استفاده از روش شهودی و عرفانی را داشته است. شاید برای داشتن یک خروجی یک دست، مهم این باشد که این روش را یک ترکیب ساده نپنداریم، بلکه آن را زبانی مستقل بدانیم.
@jafarian1964

چرا ما هنوز هم معنا و مفهوم علم جدید را درک نمی کنیم؟
چهارشنبه شب گذشته، در موسسه مفتاح کرامت در جمع شماری از طلاب، ساعتی صحبت کردم. موضع صحبت من بحث از موضع علمای دوره اخیر صفوی در باره علم نجوم بود. خلاصه آن صحبت، البته خلاصه بسیار کوتاه شده، این است:
بحث امشب بنده ذیل یک بحث مفصل تری است که می توان از آن تأثیر و تأثر متقابل دین و علم صحبت کرد. این مسأله هم برای دنیای مسیحی و هم برای دنیای اسلامی مطرح بوده است، ما اغلب داستانهای عالم مسیحی را در باره علم می دانیم، و بسیاری از مسائل آن روند مورد کاوش غربی ها قرار گرفته که نمونه اش کتاب علم و دین از ایان باربور است که شاید در فارسی کم مانند باشد. اما در عالم اسلام، ما در این باره بحث جدی نکرده ایم و به نظرم یکی از نقاط ضعف مهم مام همین است. علتش هم این است که ما اصولا و همچنان درگیر این بحث هستیم. به نظرم و گویا در قرن شانزدهم یا هفدهم اروپایی ها زندگی می کنیم. وقتی آدم خودش درگیر بحثی به صورت روز مره باشد، نمی تواند از بالا به آن بنگرد و ببیند در روند تاریخ جایش کجاست.
این بحث یعنی نوع تعامل علم و دین در حوزه های مختلف علوم هست. حقوق یکی از این بحثهاست که ما به شکل فقه از آن بحث می کنیم. اخلاق هم همین طور. اما در حوزه علوم مابعد الطبیعه، علوم الطبیعه و البته به مراتب کمتر علوم ریاضی، هم کم و بیش این بحث مطرح هست. توجه کنید علومی هستند که یک پایشان در علوم طبیعی است، و پای دیگرشان در ریاضی. مانند نجوم. این را باید توجه داشته باشیم و حواسمان به جنبه های مختلف آن باشد. ضمن این که تفکیک این جنبه ها مهم است، بدانیم که خلط آنها درگذشته با یکدیگر منشأ چه خطاهایی شده است.
امشب سوال خاص ما در باره نجوم است که در آن رابطه دین و شرع چگونه بوده است. این مسأله، وجوه مختلفی دارد، به دلیل این که نجوم ابعاد مختلفی دارد یا ابعادی برای آن لحاظ شده که به نوعی وصل به باورها و دین و کلام و حتی فقه و نیز آداب و عادات و زندگی روزمره شده است. در باره نجوم داستانها طولانی است. مخالفت ها و موافقت ها. و البته تفکیک علم نجوم با احکام نجومی. در این باره فراوان بحث شده و نوشته شده و من هم چندین مقاله دارم. اما اینجا و امشب می خواهم در باره وجه خاصی از رابطه نجوم و دین صحبت کنم. این بحث سرش در قرن سوم و آنچه بیشتر در باره آن بحث می کنم، در باره قرن یازدهم و دوازدهم هجری است.
من یک تئوری دارم و معتقدم در قرن دوم و سوم هجری، یک رقابت ایجاد شد میان میراث خودی و سنتی در حوزه اسلامی از یک طرف و میراث عمدتا یونانی و احیانا هندی و ایرانی از طرف دیگر پدید آمد. تقریبا مثل سیاست. سیاست اموی، عربی محض بود، اما سیاست عباسی، متکی به سیاست ایرانی و رقیب سیاست اموی بود. حتی می شود گفت مذاهب عمده اسلامی هم یکی نماینده اولی و دیگری نماینده دومی بود. این بماند. اما در حوزه علمی، در قرن سوم، اهل حدیث سعی کردند حدیث را جای همه علوم بگذارند. یک جور خاصی، همین تلاش در اواخر قرن یازدهم و قرن دوازدهم هجری در ایران صورت گرفت و ما تصمیم گرفتیم از حدیث، همه علوم را یا غالب آنها را استخراج کنیم.
حالا در بحث نجوم و دین، در قرن یازدهم ـ دوازدهم هجری به طور کلی باید چند فرض را در نظر داشت: الف: دانش نجوم به معنای دانشی مستقل از دین، در جامعه ایرانی وجود داشت و یک شغل رایج به حساب می‌آمد. ب: در گذر تاریخ، فقیهان، نسبت به علم نجوم، عمدتا جنبه ای که به کار پیشگویان می شد، بدبین بودند، و در این وضعیت، گاه متکلمان نیز با توجه به این که نجوم نوعی دخالت در امر توحید یا سبب کاهش توکل بر خداوند بود، با آن میانه‌ای نداشتند. در واقع همیشه نوعی تردید دینی نسبت به علم نجوم وجود داشته است در آغاز رساله ابوبکر خطیب بغدادی این جملات آمده است: کسی از من پرسیده است که علم نجوم محمود است یا مذموم؟ البته در حوزه قبله شناسی و وقت شناسی، به نجوم نیاز داشتند و مدافع آن بودند. ج: فرض سوم در این بحث این است که بدانیم در نیمه دوم عصر صفوی، اخباری گری به مقدار زیادی غالب آمد و اخبار و آثاری که بسیاری از آنها در فقه اثری نداشت، در کلیت دین شناسی جدید نقش پیدا کرد. پنج قرن بود که حدیث به شکل محدود مورد استفاده علمای شیعه بود، اما از اوائل قرن یازدهم به جد به آن پرداخته شد و سعی شد تا حدیث مبنای دین شناسی جدید شود، دینی که غلبه بر بخش های عمده جامعه دارد و بتدریج می تواند جای عرف و عقل را هم بگیرد. در اخباری گری، عقل همان اندک اعتباری را هم که قبلا داشت، از دست داد. (ادامه دارد)
@jafarian1964

👆
اما نکته دیگر، مقایسه میان یهود و نصارا از نظر قرآن است. از لحن آیات چنین بر می آید که نصارا نزد اسلام، مقبول تر از یهود هستند. این را قرآن در چندین مورد آورده است. خوب این چه سودی دارد؟ آیا این که می فرماید: لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ قالُوا إِنَّا نَصارى‏ ذلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسينَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا يَسْتَكْبِرُون‏ (مائده: 82) در مقابل یهود که آنها را بدترین دشمنان مومنان می داند، آیا این می تواند مبنای بر این باشد که مسیحیان در همه زمانها بهتر از یهودیان هستند؟ اگر این طور باشد، آیا به لحاظ حقوقی، میان اینها می توان تفاوت گذاشت؟ «مودت با مؤمنان» «راهب بودن» و «استکبار نداشتن» در آیه پیشگفته، آیا ویژه نصارای همان عصر است، یا همه ادوار... اینها از مواردی است که در لحن عمومی قرآن می تواند مثبت برداشت شود، اما گاه در تفاسیر، با محدود کردن زمانی آن، از این معنا دور می شوند. بحث کلاس عمدتا در باره این آیه بود ظاهرش چنین است که خداوند می گوید که نصارا را بر یهود ترجیح داده است: إِذْ قالَ اللَّهُ يا عيسى‏ إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَ رافِعُكَ إِلَيَّ وَ مُطَهِّرُكَ مِنَ الَّذينَ كَفَرُوا وَ جاعِلُ الَّذينَ اتَّبَعُوكَ فَوْقَ الَّذينَ كَفَرُوا إِلى‏ يَوْمِ الْقِيامَةِ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأَحْكُمُ بَيْنَكُمْ فيما كُنْتُمْ فيهِ تَخْتَلِفُون‏ (آل عمران: 55). خطاب به عیسی می فرماید: خداوند به عیسی گفت: من تو را می میرانم، به سوی خود باز می گردانم، از زمره کافران [یهودیان که به وی ایمان نیاورده اند] پاک می گردانم، و پیروان تو را تا روز قیامت بالاتر از کسانی که کافر شدند، قرار می دهم. این قید «الی یوم القیامه» یعنی نصارا تا قیامت از یهودیان برتر خواهند بود! این چه معنایی می تواند داشته باشد؟
شماری از مفسران، در باره «و جاعل الذین اتّبعوک» را خطاب به حضرت محمد (ص) گرفته اند، یعنی مسلمانان را برتر از کفار قرار می دهند! این همان موردی است که بالا هم اشاره کردم، یعنی تلاش می شود برخلاف ظاهر آیه که در دعوای میان پیروان عیسی ویهودیان بی اعتقاد به وی، نصارا ترجیح یافته و وجود آنها را تا قیامت پذیرفته شود و بر یهود ترجیح یابند، ابراز تردید شده و گفته شود که مقصود مسلمانان هستند. اما در همین تفاسیر، بسیاری از مفسران، به صورت عادی، همان برداشت عادی از آیه را که جمله خطاب خداوند به عیسی و پیروان او یعنی مسیحیان است، می پذیرند. اگر این طور باشد، می شود گفت این مورد، یکی از مواردی است که لحن قرآن نسبت به مسیحیان، لحنی آرام است، چیزی که در آیات دیگر هم اشاره بلکه تصریح شده است.
تفسیر طبری (م 310)، از کهن ترین تفاسیر هر دو قول را دارد و اغلب چنان که رسم اوست، مطالب را از مفسران پیشین نقل می کند. در آغاز «اتّبعوک» را پیروان اسلام تفسیر می کند: «و جاعل‏ الذين‏ اتبعوك‏ على منهاجك و ملتك من الإسلام و فطرته فوق الذين جحدوا نبوتك، و خالفوا بسبيلهم جميع أهل الملل، فكذبوا بما جئت به‏...» اما بعد از آن اقوال مختلفی نقل می شود که مقصود پیروان عیسی است. بر اساس این فرض نصارا و یهود تا قیامت خواهند ماند، اما در این میانه، مسیحیان همیشه بر یهودیان ترجیح خواهند داشت. نکته ای که می توانست ذهن مفسران را در این زمینه قانع کند، وضع جاری مسیحیان و یهودیان در روزگار آنان بوده است. طبری نوشته است: عده ای گویند که مقصود از «جاعل الذین اتبعوک» نصارا هستند که بالاتر از یهود خواهند بود: «من النصاری فوق الیهود». یعنی مسیحیان بالاتر از کسانی که به مسیح کافر شدند، یعنی یهودیان، خواهند بود. در این باره، صاحب همین سخن گوید، شاهد آن این که « فليس بلد فيه أحد من النصارى إلا و هم فوق يهود في شرق و لا غرب، هم في البلدان كلها مستذلون‏» هیچ شهری در شرق و غرب عالم نیست الا این که یک مسیحی در آن شهر باشد، و او او برتر از یهود نباشد. یهودیان در همه شهرها، ذلیل هستند». (تفسیر طبری: 3/ 205). در این باره، این که یهودیان هیچ وقت دولتی نخواهند داشت، در متون دیگر از قرن ششم هم این نکته مورد تأکید قرار گرفته است.
اما تلاش برای این که این به ظاهر فضیلت که تقریبا دنیایی هم هست، هرچند الی یوم القیامه، از مسیحیان بازگردانده شود، همچنان ادامه دارد. از جمله این که از حسن بصری نقل شده که این آیت، می تواند اشاره به آخر الزمان باشد که عیسی باز می گردد. آن وقت کسی که به عیسی و طبعا به محمد ص ایمان داشته باشد، ترجیح بر کفار خواهد داشت. (بنگرید: درالمنثور: 2/37). برداشت آخر الزمانی از این آیه، در الکشف و البیان (3/82) آمده است. 👇👇
@jafarian1964

آیا زدن واکسن شرعی است؟
شناخت رابطه دین و علم، همچنان نیازمند تحقیقات بیشتر است، و تا وقتی این تحقیقات به طور جدی و شفاف صورت نگیرد، ما همچنان از تبعات منفی مخالطه بی وجه این دو، در آسیب خواهیم بود. کمترین آسیب آن، بی توجهی به علم از یک طرف، و ضربه زدن به دین، به بهانه حاکم کردن آن بر علم، و برملا شدن ماهیت نادرست رفتار ظاهرا فقیهانه ما به ضرر دین پس از روشن شدن حقایق است. در این باره، یعنی برخورد علم و دین، تحقیقات گسترده ای در غرب صورت گرفته و کتاب «علم و دین» باربور یکی از آثار درخشان در این زمینه است. این تحقیقات دو سویه دارد.
نخست بحث های نظری در باره دین و علم، که شامل توجه به جنبه های روش شناختی هر کدام از آنها به لحاظ معرفتی و اموری از این دست است. در اینجا مهم تفکیک میان این دو، تعیین مرزها، و قاعده مند کردن آنهاست.
دوم شناخت تجربه های تاریخی در باره رابطه علم و دین است. این همان کاری است که باربور در چندین فصل از این کتاب انجام داده، اما تمرکز او در حوزه مسیحیت است. مقایسه اسلام با آن تجربه ها، شاید برای برخی نادرست به نظر آید، این که مثلا رفتار اسلام با علم چیزی متفاوت از رفتار مسیحیت با علم است، اما واقعیت آن است که وقتی از جنبه های تئوریک مسأله خوب روشن نباشد، حتما نمونه های از خلط های موردی و تاریخی رخ می دهد، کما این که فراوان چنین شده است. در این باره مثالهای فراوانی می توان آورد، چنان که تا همین اواخر و شاید هم اکنون هم، دیدگاه های حاکم در اسلام طالبانی، نسبت به زدن واکسن اطفال در افغانستان، مشکلی است که از نظر شرعی برای آنها وجود دارد. هرچند گاهی روی جنبه های سیاسی آن تاکید شده است. به هر حال اندکی روی همین مثال توقف کنیم.
داستان واکسن در دنیای اسلام از روز نخستی که این پدیده طبی وارد زندگی مسلمانان شده، با واکنش های مختلفی روبرو بوده است. امروز رساله ای در باره «تلقیح برای دفع مرض طاعون» دیدم که حکم فقهی آن را بحث کرده بود. این رساله، از سوی یکی از علمای شافعی الازهر با نام یوسف چلبی در سال 1333 ق نوشته شده است.
سوال این است: «علمای اسلام چه می فرمایند در تلقیح برای دفع مرض طاعون، آیا جایز است یا نه، حکم آن را بیان فرمایند که اختلاف واقع است».
عبارت دیگر سوال این است: «علمای اسلام چه می فرمایند در حکم تلقیح از طاعون، چون نفعش به تجربه معلوم شد، آیا تلقیح پیش از حصول مرض، و عرض بدن بر اَلَم جایز است یا نه، مع آن که تلقیح نوع اذیتی دارد و جلب مرض را از ترس وقوع در مرض شدیدتر و مخوف تر، از باب حفظ صحت است یا نه، و آیا حفظ صحت شرعا مطلوب است یا ممنوع»؟
پاسخ مفصل به این سوال در رساله و طی 43 صفحه ارائه شده و بسیاری از بحث های آن، بر محور همین ضرر و نفع آن برای بدن و مقایسه آثار پیش از آمدن طاعون و پس از آن است. فکر کنیم، این ماجرا، چند ده سال طول بکشد که ما در باره درستی و نادرستی واکسن بحث کنیم. این بحث، مطابق روال معمول در حوزه که در نظر بسیاری معقول و معمول هم به نظر می آید، اغلب و در عاقبت، پس از چندین بار تجربه، نتیجه آن به دلیل اقبال مردم که عقلشان را قاضی می کنند، این است که به رغم احکام ضد و نقیض ما، راه خودشان را بروند. در آن صورت، فکر کنیم ما در این زمینه، چه کرده ایم؟ چه چیزی به دست آورده ایم و آنچه را که امری علمی می دانستیم چه سرنوشتی یافته است. جالب است که بخشی از رساله پیشگفته، در این باره است که اساسا «مداوا کردن» امری واجب است یا خیر. در این بحث گفته می شود که برخی از فقها مانند شافعی و مالک گفته اند: «تداوی افضل تر! است بدلیل احادیث صحیحه». برخی هم گفته اند: «آدمی مجبول است بر صیانت و حفظ نفس». عاقبت هم، تداوی واجب دانسته نشده، و فقط یک سنت یعنی امر مستحب تعریف شده است. نتیجه آن که «معالجه با استعمال دوا و یا ایذاء محض دفع حدوث مرض، جایز است و خلافی در جواز آن نیست»! و اینها و عبارات دیگر این رساله، شرحی مبسوط در امری است که حالا بر همگان واضح است، امادهها سال، ذهن جمع فقیهان الازهر را به خود مشغول داشته و عاقبت هم جواز از آن در آمده است.
این یک نمونه تاریخی از داستان مواجه علم و دین است، مواجه ای که، تبعات آن برای دنیای اسلام، و به عقب انداختن آن، امری قابل بررسی است.
@jafarian1964

پزشکی جدید دروغ می گوید، مصرف نمک، فشار را کاهش می دهد!

سالهاست مسأله دانشگاه و صنعت یا رابطه دانش و صنعت در دستور کار مسوولان دانشگاهها و اهالی صنعت است. در جلساتی که اغلب برگزار می شود، روی جدایی این دو نهاد تمرکز شده و تلاش می شود تا راه حلهایی برای رهایی از آن مطرح شود. بنده هم گاه، به مناسبت شرکت در برخی از شوراها، این مباحث را می شنوم، اما همواره، تمرکزم روی نکته دیگری است که شاید نسبت به موضوع این جلسات، حاشیه ای باشد. آن نکته، تصور منفی ای است که از علم و دانش در جامعه ما وجود دارد. چند روز قبل، گزارش آنا را از سال 96 در باره پایان نامه ای با عنوان «تأثیر تلاوت سوره حمد بر سلولهای سرطانی پروستات» دیدم. دود از سرم برخاست، و البته می دانم بسیاری اینها را یا به اعتبار دینی بودن و یا به اعتبار ـ پناه بر خدا ـ مشابه سازی با موسیقی توجیه می کنند، اما خوب، فکر می کردم نباید چنین مطلبی به سادگی مورد قبول استادان دانشگاه قرار گیرد. دلم نمی خواهد بگویم یک نفر از استادان، از آن دفاع هم کرد. بگذریم. امروز دو کلیپ شگفت دیدم. یکی، یک روحانی که در شبکه سه از تأثیر مصرف نمک روی کاهش فشار خون صحبت کرده و این را به دین و روایت متنسب کرد و بدین ترتیب دانش پزشکی را مورد تمسخر قرار داد. دیگری صحبت آن جوانک که به اسم داروی امام کاظم، پنبه پزشکی جدید را زده و همه را شیاد معرفی کرد که دنبال تکثیر بیمار هستند. این که حالا وزارت بهداشت باید از حیثیت علم و دانش پزشکی دفاع کند امر دیگری است، اما به نظرم، در کل، این موارد، به این بر می گردد که اصولا علم نوین، از روز اول در کشور ما جا نیفتاده است. مردم ما، شیفته همان دانش سنتی خویش هستند و از سر ناچاری به پزشکان جدید مراجعه می کنند. حتی وقتی درمطب دکتر امروزی نشسته اند، باز هم از عطاری محل صحبت می کنند و همدیگر را به خوردن داروهای گیاهی و علفیات راهنمایی می کنند. این که چرا در جامعه ما این نگاه تحقیر آمیز به علم مدرن وجود دارد، نیازمند کاوشهای علمی بیشتری است، اما این که دانش پزشکی سنتی با همه بی خاصیتی اش که تاریخ گواه آن است، این قدر محبوب شده، ریشه در نوع خاصی نگاه به علم دارد. محافل خاصی هم که صبغه دینی دارند به این امر دامن می زنند و از آبروی امامان مایه م یگذارند. می دانیم که در قرآن حتی یک حکم پزشکی نیامده و تنها استثناء مورد عسل است که آن را هم باید تفسیر کرد و دانست که مقصود چیست. روایات این زمینه را هم می دانیم که صدوق، غالبش را جعلی می داند. و اما باز هم تأکید می کنم، ریشه آن گرایش، این است که ما مردم، علم دوست نیستیم. مدیران علمی جامعه ما هم به طور جدی اهل ترویج علم نیستند. اساسا علم نوین را نوعی فرنگی مآبی و غربزدگی می دانیم. از روز اول هم همین طور آن را تفسیر کردیم. البته من آگاهم که رهبری، بیش از بیست سال است که با صدای بلند از علم دفاع می کنند، اما بعید می دانم در عمل، این تفکر حتی در میان استادان دانشگاه که مسوولیتی دارند و غالبا به نظرم سنتی می اندیشند، جایی داشته باشد. چه قدر دلم می خواست، حالا که بحمدالله مصلای تهران باهزینه زیاد و زیبایی ساخته شده، و در غالب جمعه های سال، نماز جمعه به مصلی منتقل شده، زمین چمن دانشگاه، به کتابخانه مرکزی داده می شد، و حتی هزینه ساختش هم پرداخت می شد تا معلوم شود ما چه قدر به علم و توسعه آن وفادار هستیم. یک وقتی همایون صنعتی زاده کتاب تأثیر علم بر اندیشه را که نویسنده آن فاینمن، برنده جایزه نوبل فیزیک بود، ترجمه کرد. آنگاه آن را آورد در قم توسط انتشارات مهر امیرالمومنین منتشر کرد تا علما آن را بخوانند. می گفت می خواهم علما و روحانیون بفهمند که علم چه تأثیری بر اندیشه دارد و این طور نیست که فیزیک وبه طور کلی علم ضد دین باشد. به نظرم هنوز زمان زیادی لازم است تا مفهوم علم جدید به درستی درک شود و تا وقتی درک نشود، حرف زدن از رابطه علم و زندگی، رابطه علم و صنعت و بسیاری از این امور محال است. ما فقط در بحث از این امور فقط ادای دیگران را در این که توجه به این امور داریم، در می آوریم. اما این که واقعا قصد حل آن را داریم، بعید می دانم.

چرا رشد علم در دوره دوم عباسی متوقف شد؟

معمولا در باره تمدنی که به عنوان تمدن اسلامی شهرت یافته است، گفته می شود، اوج آن در قرن چهارم هجری بوده است. برخی تعبیر رنسانس را در باره آن بکار می برند، اما این که این تعبیر درست است یا خیر، بحث دقیقی در باره آن نشده است. در این زمینه، دولت آل بویه را به عنوان دولتی که معاصر دوره شکوه تمدن اسلامی است، یاد کرده و اغلب، ویژگی های عقل گرایی و خرد ورزی را به عنوان مشخصه اصلی آن یاد می کنند. علامت این شکوه، حضور پاره ای از نویسندگان برجسته در این دوره، شامل بیرونی و ابن سینا و صدها نفر دیگر است که از آنان آثاری در رشته های مختلف علمی برجای مانده است.
معمولا همین تفسیر، بر آن است که این شکوه، تقریبا در فاصله زمانی کوتاهی ادامه داشت و سپس ایستاد و متوقف شد، و دیگر و جز بسیار بسیار نادر، چهره ای و کتابی و نظریه ای درخور یافت نشد. انگار زمان برای علم و دانش، در میان مسلمانان متوقف شد.
شاید بهتر باشد، ما دوره عباسی را به دو دوره تقسیم کنیم. دوره ای که می شود عنوانش را شکوفایی یا به عبارت بهتر، آغازین مرحله رشد و توسعه علم و دانش نامید، و دوره ای که دانش در آن متوقف و دچار ایستایی شد. این که این امر تا چه اندازه به دولت عباسی یا دولت های فرعی و محلی و ایرانی این دوره مربوط می شود، البته قابل بحث است، اما در کل، یک دوره طولانی از 132 هجری تا 656 از نظر «علم و دانش» قابل تقسیم کلی به دو دوره هست. الف : دوره ای که پس از عصر جاهلی، رشد علم و دانش آغاز شد و آفرینشی در این حوزه پدید آمد، ب: دوره توقف و ایستایی آن.
اگر این طور باشد، ما باید دوره اول را از نیمه دوم قرن اول هجری آغاز کرده و تا قرن سوم هجری خاتمه دهیم. در قرن چهارم، گرچه برخی از آثار این شکوفایی هست، اما دوره توقف علم و دانش آغاز می شود و ریشه های علم تجربی می خشکد. این درست وقتی است که نظامیه ها و مدارس شکل گرفته، مذاهب فقهی سیطره قاطع بر سرنوشت تفکر پیدا می کنند، و مکاتب کلامی، رشته علم را به اعتبار ارتباطش را دین و خدا در دست می گیرند و به عبارتی با آن به مخالفت بر می خیزند. تصوف نیز، به خصوص در شکلی که غزالی تصویر کرد، ارزش علم و دانش بلکه همه چیز را زیر سایه دین می برد.
نکته مهم این است که دین اسلام، در دوره اول هم وجود داشت، اما چنین ادعاها و سیطره ای از نظر مذاهب کلامی و حدیثی وجود نداشت یا بسیار اندک بود. بنابر این لازم نیست ما برای از دست رفتن دینی که به تدریج احزاب مختلف کلامی و اهل حدیث و دیگران در قرن چهارم به بعد درست کردند، دل بسوزانیم. مهم این است که بدانیم مسلمانان و دینداران قرن اول تا سوم، هم دین داشتند، اما این یک نواختی فکری و حزبی را نداشتند، و به هیچ روی، و دست کم در شکل منظم، هنوز علم و دانش را دربست در اختیار بحث کفر و الحاد و دین قرار نداده بودند.
همیشه م یشود مردم را بر علیه کسانی از علم و دانش را اعتبار می نهند و می خواهند درست بیندیشند، شوراند، آن هم به جرم این که آنان مطالبی می گویند که از آن بوی کفر و الحاد می آید. این کاری است که به تدریج صورت گرفت. اکنون می توانیم، عبارات فراوانی را در کتابها بیابیم که در میان دعوای اندیشه، اتهام کفر و الحاد مطرح شده و به این ترتیب، راه دانش سد شده و علم متوقف شده است. روشن است که در این میانه، افرادی هم بوده اند که فارغ از علم و دانش، مطالبی داشته اند که شاید از زاویه ای دیگر، بوی کفر می داده است. اما اینجا، به خصوص، در باره رویه ای سخن می گوییم که با مسلط کردن کلام و فلسفه و حدیث بر روش فکر علمی و به خصوص دانش تجربی، آنچه در اینجا برای ما مهم است، سبب توقف دانش شده است. آنان به بهانه حفظ توحید و دین با تفسیر خود، راه علوم تجربی را سد کردند و به تدریج ذهن علمی مسلمانان را خشکاندند.
تصور نکنیم همیشه درست کردن مدرسه و نظامیه، سبب رشد علم می شود. بسیار می شود که یک مدرسه، با حاکم کردن یک طرز فکر و جلوگیری از افکار دیگران، راه علم و دانش را سد می کند. خواجه نظام الملک، متهم به این امر است که تلاش کرد، تفکر اشعری را با فقه شافعی، بر همه بلاد وسیعی که زیر سلطه دولت سلجوقی با وزارت او بود، حاکم کند. می دانیم این تفکر، ضمن آن که چه قدر مبانی آن می تواند پسند عوام باشد، چه اندازه ضد علم است و وقتی زمانی را از اواخر قرن چهارم و سپس قرن پنجم شاهدیم که این تفکر بر بخش وسیعی از جهان اسلام حاکم شده، می توانیم آن توقف را درست بفهمیم. همیشه استثناءهایی وجود دارد، اما قاعده کلی و روال و رویه عمومی، شروع دوره ایستایی پس از سیطره فرقه ها و نظریات رسمی مورد حمایت عباسیان یا دولتهاست. (ادامه مطلب در پست بعدی) 👇👇👇🌷

اسلامی سازی دانش
اسلامی سازی دانش عنوان کتابی است از لیف استنبرگ که موضوع آن، بررسی چند جریان معاصر در باره اسلامی سازی دانش است. جریانی که شکل افراطی آن در همه علوم، و شکل میانه روتر آن در حیطه علوم اجتماعی و انسانی، به اسلامی سازی دانش باور دارد. شخصت های کلیدی این پژوهش ضیاءالدین سردار، سید حسین نصر، موریس بوکای (مسلمان شده در سال 1960 و نویسنده کتاب عهدین، قرآن و علم) و اسماعیل فاروقی هستند که البته در بخش مربوط به نصر، از شخصیت هایی مانند رنه گنون، شوان، هانری کربن و ماسینیون و دیگران هم به عنوان تئوریسین های جریان مزبور یاد می شود.
نویسنده این جریان را به مثابه یک گفتمان در نظر گرفته که البته در معنای عام این کلمه بکار رفته است، جریانی که تلاش می کند با این مباحث، نوعی الگوی اجتماعی و فرهنگی با کارکردی خاص و معنادار ایجاد کند.
نکته مهم در باور نویسنده این است که این جریان زاییده یک مقطع تاریخی خاص و حتی مکانی ویژه است، جریانی که عمدتا توسط کسانی تولید شد که نمایندگی جریان اسلام در اروپا را دنبال می کنند. نصر امتداد این جریان و نه مبدع آن است و او هم در ادامه راه موریس بوکای و رنه گنون مسلمان شده است.
در واقع، پیدایش این جریان، در غرب و یا توسط افراد و موسساتی است که به عنوان مسلمان یا مسلمان شده از غرب بوده یا اصلشان غربی و به طور خاص اروپا و امریکای شمالی بوده است. این برای اتهام گفته نمی شود، بلکه برای این است که بتوان خاستگاه این جریان را دانست. البته که جریان فکری مزبور به سرعت در میان مسلمانان در کشورهای اسلامی انتشار یافت و توانست طرفدارانی بیابد.
نویسنده چهار جریان اصلی در این جریان اسلامی سازی دانش را با محوریت چهار نفر، نصر، موریس بوکای، ضیاءالدین سردار، و اسماعیل فاروقی بحث کرده و تفاوت آنها را نشان داده است. گزارش بر پایه آثار برجای مانده از آنها و برخی هم متکی به گفتگوهایی است که او با شماری از آنها یا شخصیت هایی از موسساتشان داشته است.
کلید واژه های اصلی این تحقیق بر سر تعریف مفاهیمی چون مدرنیته و علم است که نقش محوری در این تحقیق دارند. وقتی از مدرنیته نقد می شود، یا وقتی علم تعریف می شود، دقیقا مقصود چیست. در این گیردوار تعریف از این هاست که می توان مسیر بحث را بهتر درک کرد. آیا مدرنیته نوعی نوسازی فکری است که معارف دینی هم می تواند زیر مجموعه آن قرار گیرد؟ یا نوعی افسون زدایی از جهان سنتی است که در آن وقت باید تکلیف دین و دایره معلومات و معارف آن را تبیین و تفکیک کرد. در باره علم، مفهوم از علم، علم دینی به معنای خاص آن است، یا شامل تمامی علوم انسانی و اجتماعی می شود یا آن قدر وسیع می توان گرفت، که شامل علوم طبیعی هم بشود و آن وقت، زمانی که بحث از اسلامی سازی دانش می شود، کدام بخش متأثر می شود؟
همینجاست که تعریف سکولاریسم هم باید باز تعریف شود. روزگاری سکولاریسم در باره عدم مداخله نهادهای دینی در سیاست بود. به تدریج این امر به حوزه نظامات سیاسی و اجتماعی و حوزه های اندیشه ای آن آمد. مدعیان اسلامی سازی دانش، مخالفان خود را سکولارهایی می کنند که موافق اسلامی کردن دانش نیستند. اگرکسی به مدرنیزاسیون باورداشته باشد ،از دید اینها سکولار است، راهی که تقریبا و به نوعی همه جوامع اسلامی در حال طی کردن آن هستند و اما این افراد، درنهایت مخالف آنند.
یک وجه مهم پیدایش این جریان، آشتی دادن دین و علم است که دوره های مختلفی را طی کرد و جریان اسلامی سازی دانش، مرحله ای از آن به حساب می آید. دست کم سه مرحله در این باره هست. دورانی که علم جدید، بدون ادعای اسلامی سازی وارد دنیای اسلام شد، دوم دوره ای که سعی شد نشان داده شود که بسیاری از کشفیات علمی، از پیش در قرآن و متون دینی آمده بوده، و موریس بوکای در این باره مطالبی در کتاب عهدین، قرآن و علم آورده و حتی زمانی یک سخنرانی با عنوان «داده های فیزیولوژی و جنین شناسی در قرآن» در نوامبر 1976 در پاریس داشت. سوم دوره ای که پا فراتر گذاشته شده و جنبش اسلامی سازی دانش، در اصل شکل گرفته در اروپا و امریکای شمالی، و بیشتر توسط مسیحیان نومسلمان یا شبه مسلمان مانند کربن، شکل گرفته است.
(ادامه در پست بعدی) 👇👇

علم و دین از نگاه استاد مطهری:

براى بشريّت هيچ چيز گران‏تر و مشئوم ‏تر از جدايى دين و دانش نيست. اين جدايى، تعادل اجتماع بشرى را از بين مى ‏برد. هم دنياى قديم و هم دنياى جديد، گاه دچار بى ‏تعادلى شده و تعادل خود را از دست داده است. زمانى مردم گرايش هاى دينى خود را جدا از علم جستجو مى ‏كردند. اين، بيمارى عمده دنياى قديم بود، همچنان كه بيمارى عمده دنياى جديد اين است كه عدّه ‏اى در جستجوى علم منهاى دين هستند.
اكثر انحرافات و بدبختي هايى كه بشر امروز را تهديد مى ‏كند ناشى از اين است كه علم را جدا از ايمان مى‏ خواهد. هماى سعادت آن روز بر سر بشر سايه خواهد گسترد كه وى عميقاً پى ببرد كه به اين هر دو اصل مقدّس نيازمند است، بداند كه مرغى است كه به دو بال نياز دارد، بالى از دانش و بالى از ايمان. (مجموعه آثار: 3 / 312).

پسوند دینی را برای علم، بی محابا بکار نبریم
سخنرانی کوتاه یکی از حامیان علم دینی را گوش می کردم. دست کم یک استدلالش بر حقانیت علم دینی این بود که اساسا چنین علمی وجود داشته و دارد، و اگر این علم نبود، ما الان در این نقطه ای که هستیم نبودیم. از جمله این که همین علم است که با آن تمدن اسلامی و از جمله تحولات دوره اخیر شکل گرفته است. لب کلام این که در تمدن اسلامی، علم دینی وجود داشته و گویی همین دلیل بر حقانیت آن است.
عرض بنده این است که البته که علم دینی آن هم انواع و اقسام آن، در عالم اسلامی و غیر اسلامی وجود داشته است. اولا به این معنا که بر اساس قرآن و در زبان دینی، معارفی در باره موضوعات دینی و یا موارد دیگر، آن مقدار و در حدی که بکار اهداف دینی می آمده، وجود داشته و دارد. فرضا در باره شناخت نجوم و آسمان و زمین، داده هایی در قرآن و برخی منابع دینی برای اثبات باری تعالی و صفات او وجود دارد. اما این که این معارف، چه ارتباطی به علم و دانش تجربی بشری دارد، مطلب دیگری است. بخش مهمی از آنچه به عنوان علم دینی در تمدن اسلامی شناخته می شود، ناشی از ترکیب تجربه های علمی ـ فلسفی بامیراث یونانی است که به نام علم دینی وجود داشته است. از تصریحات از این دست در قرآن و منابع دینی که بگذریم، هزاران گزاره علمی به عنوان برداشت از دین و معارف دینی، توسط متکلمان و فیلسوفان اسلامی به اسم دین و تقدس مطرح شده که خود آنها صدها بار علیه یکدیگر در باره این برداشت ها، مطلب نوشته اند و آنها را بی اعتبار کرده اند. مهم تر این که غالب آن مطالب، در آغاز عصر جدید، دور ریخته شد.
و ثانیا این که در حوزه معرفت های انسانی و اجتماعی هم، در برداشت های دینی یا آنچه به اسم دین بوده، میراث عظیمی مانده است. برای مثال در انسان شناسی صوفیانه، یا فقیهانه و یا مدل های دیگر هم، علومی وجود داشته و همه متدینان آنها را دینی می دانستند. علومی که در نسلهای مختلف تغییر می کرد، و هر بار، باز با اجتهاد یا شبه اجتهاد، معارف رایج، به عنوان علوم دینی ارائه می شده و به اسم دین، استوار و غیر قابل تشکیک عرضه می شده است. البته کافی بود یک رهبر دینی متنفذی بیاید و انقلابی در افکار گذشته ایجاد کند، و باز این علوم هم تغییر کند و باز هم اسم علوم دینی یا ابتنای آنها بر علم دینی بر آن زده شود. همین بحث حق رأی و نظر مردم، و جایگاه مردم و جایگاه زن، در همین دوره ما، چه قدر تغییر کرده، اندازه ندارد. مشابه اینها بسیار فراوان است و البته مشکلاتی در این زمینه هست، و بنده هم معتقدم که باید نشست و بحث کرد و به نتیجه رسید. این طور نیست که در این زمینه ها، آنچه فرنگی ها می گویند همه درست است، مهم این است که ما باید به سطحی برسیم که در تولید این دانش ها، مشارکت جدی بکنیم و صرفا به اسم این که آنها دینی هستند، راه علم و دانایی را سد نکنیم.
اما نکته دیگر که باید دانست این است که اصولا آنچه به عنوان علم، هر نوع علمی، به مردم ارائه می شود، بسته به سطح فهم مردم، بسته به قدرتی که در پشت علم هست، بسته به نیازی که حاکمان و متنفذین به انتشار نوعی از دانش دارند (شاید منهای ریاضیات و در دنیای ما، فیزیک رسمی و درسی، این زمینه را دارد) به راحتی، بله به راحتی می تواند به عنوان علم، به مردم تلقین و حقنه شود. به اختصار این که شبه علم، به جای علم، می تواند به راحتی به مردم یا بخش مهمی از مردم حقنه شود، و هیچ اتفاق خاصی هم نمی افتد. آیا جز این است که مردمان قدیم، هزاران سال با این شبه علم ها روزگار را گذراندند؟ آنگاه در طول مسیر گاهی به تجربه اشتباه خود پی می بردند، و گاه قرنها با یک اشتباه، چیزی که آن روزگار علم خوانده می شد، زندگی می کردند. اجداد ما و مردمان قدیم، قرنها بلکه هزاران سال با طلسمات به عنوان علم ساختند، قرنها و بلکه هزاران سال، با کیمیا به عنوان یک دانش کنار آمدند، هزاران سالها، افلاک هفت گانه یا نه گانه، زیر سایه فلک الافلاک، نجوم واقعی و اصیل و علمی شناخته می شد، بویژه که در پیشگویی خسوف و کسوف و ساعات و ماهها و روزها و سالها، می توانست مبنای محاسبه باشد، اما بعد از چند هزار سال بشر دریافت که آن شبه دانشها، نادرست بوده است. اگر فقط آنچه را فخر رازی در تفسیرش به اسم علم دینی در حوزه طبیعیات یا موارد مشابه، بر اساس آیه و حدیث استخراج کرده جدا کنیم، چندین جلد کتاب می شود، علومی که غالب آنها امروزه یک مثقال هم اعتبار ندارد. [ادامه در فرسته بعدی] 👇

[ادامه فرسته بالا] ☝️☝️☝️
ما هم به عنوان بخشی از مردم عالم قدیم، در همین تمدن اسلامی، از این شبه علمها فراوان داشته ایم و به آنها دلخوش بوده ایم و سبک زنگی مان را بر اساس آنها ساخته ایم. اینها علومی بوده است که گاه در ملحفه دینی هم پیچیده شده و ارائه می شده است. گاهی پشتوانه اش روایات کعب الاحبار بوده است. گاهی برداشت های دینی متفاوت و متغیر بوده است. برخی از این دانش ها هم اساسا دینی و الهی بوده و به دلیل بیانش در زبان دین، مقاصد دیندارانه داشته و اساس هدف ارائه آنها، نوعی هدف دینی در چارچوب بیان عظمت خلقت بر اساس مصطلحات رایج علم میان مردم و دانایی های عمومی بوده است، مطالبی که بیش از آن امکان بیان نداشته و قرار هم نبوده که شرح داده شود. بسیاری از استنتاجات از این قبیل آیات، برداشت های شخصی مفسران بوده که به تدریج رنگ دینی به خود گرفته، مقدس شده، به عنوان علم دینی عرضه شده و هزار سال، به عنوان علم قطعی به مردم ارائه شده و تمدن هم بر اساس آنها ساخته شده است.
پس به اسم دین، علم وجود داشته و تمدن هم به قول شما، به اسم تمدن اسلامی بر اساس اینها ساخته شده است، اما نباید توجه کرد که این تمدنی است که مثل تمدن مصری و بین النهرینی و غیره، نتوانسته از پشت خر به نشستن پشت فرمان ماشین یا هواپیما تغییر وضعیت بدهد. هزاران سال، نه فقط عالم اسلامی بلکه عالم مسیحی یا شرق دور یا اصلا همه بشر، آن علوم را داشته اند، علومی که نتوانسته است سقف فلک الافلاک را که اینها عرشش می خواندند، بشکافد و دانش جدید ارائه بدهد. اکنون چرا ما یا مسیحیان یا چینی ها، باید این علوم را مقدس بدانیم، آن هم به صرف این که این ها دانش های دینی از نوع اسلامی یا مسیحی یا کنفسیوسی و قدیمی بوده است؟ البته که ما تمدن مان را بر اساس آن دانشها ساختیم، اما راه به جایی نبردیم و قدمی از تمدن قدیمی بشر، پیش نگذاشتیم.
در واقع، هیچ انکاری در وجود دانش هایی به اسم دین در طول قرون نیست. مشابه آنها در مسیحیت قرون وسطی هم بود، و همانها بود که به تفتیش عقاید منجر شد و بالاخره دستگاه کلیسا هم تن به تغییر دیدگاههایش البته با هزینه های بسیار داد. خوشبختانه در عالم اسلامی بویژه در ایران، این اتفاقات با آن دامنه نیفتاد، چون اندک عقلی وجود داشت، و بر اساس تجربه های غرب، مسلمانان زودتر دریافتند که راه درست از مخالفت با علم جدید عبور نمی کند. این که امروز ما در همه عرصه ها، باز صحبت از این می کنیم که ما علم دینی داشته ایم، و حالا هم می خواهیم همان روش را ادامه دهیم، مطلب دیگری است.
چه دلیلی دارد ما پسوند دینی را به این علم که هر روز در حال تغییر است بچسبانیم؟ آیا هدف مان جذب مردم متدین است؟ آیا به عوارض این تغییر و درگردیسی در این علوم توجه داریم؟ آیا به تجربه های گذشته در باره این علم و آثار منفی آن در عقب افتادگی پرداخته ایم؟ ما دانش دین را در همان حد فقه و اخلاق و تفسیر، آن هم با تأکید بر این که از حدود قرآنی خارج نشده و اصول اجتهاد سنتی را حفظ کنند، نگاه داریم و مدعی سایر علوم و حوزه هایی که خداوند متعال عقل را به بشر داده تا به آنها بپردازد نشویم.

مهر دینی زدن بر علم کیمیا
ما از دو درگاه می توانیم در باره «علم دینی» و مدعایی که در این باب هست بحث کنیم. یکی از مسیر بحث از ماهیت علم و تعریف آن بر اساس مباحث جدید فلسفه علم است که کسانی دنبال یافتن نقطه نفوذی در آن برای وارد کردن امکان وجود «علم دینی» (علوم طبیعی یا علوم انسانی) در حیطه «علم» هستند. غالب آنها، تکیه گاهشان، رفتن به دنبال نظریات نسبیت گرایانه است که بتوانند نشان دهند اطمینانی به دانش رسمی به عنوان علم قطعی نیست، و خود غربیان هم قطعیت علم را نقد کرده اند و ... می توان راههای دیگری را هم برای علم، و برای مثال علم دینی طرح کرد. روشن است که در این مسیر، نیاز به بحث های جدی در حوزه تعریف علم در چهارچوب نظریات جدید داریم.
اما درگاه دوم، بحث تاریخی در باره شکل گیری علوم در میان ما مسلمانان در طول تمدن اسلامی است، مسیری که شاید اقوام دیگر به ویژه کسانی که مثل ما متون مقدس یا علوم بومی کهن دارند، درگیر آن هستند. بررسی تاریخی از شکل گیری ـ برای مثال ـ طب اسلامی، یا نجوم اسلامی، یا در حال حاضر علوم انسانی اسلامی، به ما کمک می کند تا روند شکل دیگری این نگاه که «دانش» دینی است را نشان دهد. مهم است که بدانیم چطور وجود چند روایت و خبر که مثلا سوال و جوابی در باره سلامت بدن بوده، یا خورد و خوارک، به تدریج سبب پدید آمدن «علم طب اسلامی» شده است. سازو کار درآمدن این احادیث در عرصه، و تدوین و تبویب آن، آن هم در شرایطی که علم طبی در میان آن مردمان نبوده و نیاز سخت به دانستن چیزی بوده، یا مدل طب یونانی بوده ه از آن پرهیز داشته اند و می خواستند چیزی در مقابل آن بسازند، سازوکاری قابل بحث و شناخته شده است.
در باره برخی از علوم دیگر هم در استفاده از برداشت های قرآنی یا حدیثی، داستان همین طور است. این که فلان آیه یا حدیث، موجد فلان نظریه یا نگاه رایج علمی در میان مسلمانان شده، یا تحت تأثیر فلان دسته روایات در باره باد و باران، دیدگاه های خاص به پشتوانه چند برداشت از آیات یا احادیث سبب پدید آمدن فلان نظریات در حوزه علم کائنات الجو شده و مانند اینها، نمونه هایی است که باید از نظر تاریخی و مرور منابع کهن و شکل دیگری لایه تقدس در این علم ها، بحث شود. امری که در اصل، هیچ کاری به وظایف اصلی دین ندارد. در کتاب از شیطان تا میکرب، داستان قرار گرفتن طب جدید را در کنار طب سنتی و چگونگی داد و ستد آنها بر اساس مثالهای تاریخی و نمونه هایی از متن های مربوطه، شرح داده ام.
در حال حاضر آن تجربه های تاریخی، با بحث هایی که در این صد سال در باره «علم دینی» و امکان آن با پشتوانه قداست متون دینی گفته شده، سبب پدید آمدن ادبیاتی شده است که با کمک آنها، و نیز حمایت قدرت و سیاست در کشور ما، مسیر علمی ما در جهت دفاع از پدیده ای به نان «دانش دینی یا بومی» گرفتار کرده است. به نظرم، اگر در باره آن تجربه های تاریخی تحقیق شود، که شماری کار هم شده، می تواند به پژوهشگران ما نشان دهد که آن دانش گذشته چطور شکل گرفته است. به عبارت دیگر ما نیاز به بحث از تاریخ علم با رویکرد شکل گیری مباحث فلسفه علمی در اطراف آن دانش یا دانش ها هستیم، امری که سعی کرده ام تحت عنوان «تاریخ مفهو علم» یا سیر تطور مفهوم علم در میان مسلمانان دنبال کنم.
اما یکی از این دانش ها که برای آن هم به زور، پشتوانه دینی درست کرده اند، دانش کیمیا و شعبه های مختلف آن است که اغلب با «رمز» و «رموز» مطرح می شود. زمانی که رساله هایی در باره این دانش نوشته می شد، تلاش می گردید برای آن هم احادیثی دست و پا شود. بازار جعل حدیث هم، به ویژه این نوع احادیث که در هیچ مأخذ رسمی از سنی و شیعی دیده نمی شد، در دوایر خاصی که متعلق به جانبداران همان علم بود، وجود داشت. صوفیان برای خود احادیثی داشتند، و دیگران هم.
اهل کیمیا هم که می خواستند به دانشِ غالبا خود ساخته خود، رنگ و اعتبار دینی بدهند، از این قبیل احادیث داشتند و بویژه در مقدمه کتابشان، کاری می کردند که همه فکر کنند علم کیمیا، از طریق جبرئیل به حضرت محمد (ص) و از طریق او به مسلمانان، و بویژه به اهل بیت داده شده و از آن طریق به مردمان منتقل شده است. قدمت این بهره گیری، البته که بسیار زیاد است و این جا یک مثال می زنم.
فصل نخست رساله مقلاد الکنوز، از حسن زاهد غریب کرمانی، تألیف 726 که به نام محمد بن تغلق شاه هندی تألیف شده، گواهی بر این مطلب است، گرچه از این دست مطالب، یعنی دادن پشتوانه حدیثی به علم کیمیا که از منحرف کننده ترین علوم در تاریخ علم در دنیای اسلام است، فراوان است.
ادامه در فرسته پایین 👇👇

✍️مرتضی زارعی

🖊 شریعتی تحریف می کرد یاشما؟

✅شریعتی دیروز از ناحیه برخی روحانیون متهم بود به اسلام ناشناسی وتحریف دین وامروز برخی از روشنفکران دینی اورا به تحریف تاریخ وبه تبع دین ناشناسی متهم می کنند اما واقعیت این است که شریعتی هم از برخی روحانیون اسلام شناس تر وهم از روشنفکران مدعی امروز تاریخ شناس تر است ودلیل آن این است که اسلام شریعتی بیش از هرچیز متکی برفهم ارزش های قرآن که در شکل دهی آرمان ها وشخصیت های اصیل دینی نقش برجسته دارد است
@sokhanranihaa
✅حضور مفاهیم اصیل قرآنی چون امت وامامت وشهادت وهجرت و..در آثار شریعتی هم بر مکتوبات روحانیون وهم روشنفکران می چربد واین که شریعتی از هردو طرف مورد هجمه قرار می گیرد از این روست که نه روحانی سنتی ونه روشنفکر امروزی مفاهیم جامعه ساز قرآن را جدی نگرفته اندیکی اسلام بر مشرب فقه واصول دارد ودیگری اسلام با نگاه بیرون متنی

✅اما شریعتی متن قرآن را در استخراج ارزش های دینی به جد مورد توجه داشت قرآنی که با مفاهیم ونهاد های جدید جامعه سازی می کند وتحلیل شریعتی ار امامت وامت وشهادت دراین راستاست

✅در قصه کربلا نیز بیش از هر منبعی مفاهیم اجتماعی قرآن مورد توجه شریعتی است شریعتی اگر شهادت را به عنوان یک هدف مهم در قیام امام حسین مطرح کرد این را از قرآن آموخته بود از جمله مفهوم سازی ها قرآن موضوع شهادت است قرآن به جای قتیل وکشته شده از واژه شهید استفاده می کند تا بار ارزشی به کشته شده در راه حق دهد وشهادت که به معنای گواهی است درباره کشته شده در راه حقیقت به کار می رود تا اورا گواه بر حقیقت در هستی بداند گواهی بر حقیقتی که در اصل آن از خداوند تا ملائک وعالمان حقیقی با اقامه قسط در آن سهیم هستند
که فرمود :خدا وعالمان وملایک با قیام به قسط گواهی بر این می دهند که خدایی جزالله نیست (آل عمران /۱۸)

✅اساس شهادت در نگاه قرآن گواهی برقسط و توحید است در قرآن قسط و عدل ونفی ظلم آن قدر ارزشمند است که نشانه توحید است ونفس قیام به قسط اهمیت دارد شریعتی به درستی از قرآن آموخته بود که شهید در نفی ظلم گواهی بر عدل وتوحید می دهد لذا نفس شهادت می تواند هدف باشد هدفی بزرگ ومتعالی وامام حسین در قصه عاشوراء چنین کرد و شناخت امام حسین بدون درک دقیق مفاهیم قرآن کار آسانی نیست که امام حسین از جمله اهل قرآن بود

✅امروز برخی از روشنفکرانی که با رویاپنداری خود از قرآن در فهم دین ودینداران اصیل از قرآن فاصله گرفته اند مدعی می شوند که امام حسین قیام نکرد وچون امنیت جانی نداشت از مدینه خارج شد اما به این سئوال پاسخ نمی دهند چرا امنیت جانی نداشت ؟غیر از این بود که نمی خواست با یزید بیعت کند؟ ومگر سرباز زدن از بیعت یزید جبارغیر از حرکت در مسیر شهادت بود ؟حال به اینان باید گفت شما تاریخ را تحریف می کنید یا شریعتی ؟!

✅شریعتی به درستی می گفت که خون در جایی رسوا گر ظلم است واین عین قیام به قسط است در قیام به قسط حرکت در جهت نفی ظلم مهم است واگر انسان قدرت براندازی ظلم را ندارد با رفتن به استقبال شهادت اصل ظلم را نفی می کند واساس قیام به قسط را بنا می نهد وامام حسین این عالم بزرگ واهل قرآن قیام به قسط نمود در نفی ظلم با آگاهی به این که این نفی به شهادت ختم می شود
.
🆔 @sokhanranihaa
🆑کانال سخنرانی ها
🌹

پزشکی جدید دروغ می گوید، مصرف نمک، فشار را کاهش می دهد!

سالهاست مسأله دانشگاه و صنعت یا رابطه دانش و صنعت در دستور کار مسوولان دانشگاهها و اهالی صنعت است. در جلساتی که اغلب برگزار می شود، روی جدایی این دو نهاد تمرکز شده و تلاش می شود تا راه حلهایی برای رهایی از آن مطرح شود. بنده هم گاه، به مناسبت شرکت در برخی از شوراها، این مباحث را می شنوم، اما همواره، تمرکزم روی نکته دیگری است که شاید نسبت به موضوع این جلسات، حاشیه ای باشد. آن نکته، تصور منفی ای است که از علم و دانش در جامعه ما وجود دارد. چند روز قبل، گزارش آنا را از سال 96 در باره پایان نامه ای با عنوان «تأثیر تلاوت سوره حمد بر سلولهای سرطانی پروستات» دیدم. دود از سرم برخاست، و البته می دانم بسیاری اینها را یا به اعتبار دینی بودن و یا به اعتبار ـ پناه بر خدا ـ مشابه سازی با موسیقی توجیه می کنند، اما خوب، فکر می کردم نباید چنین مطلبی به سادگی مورد قبول استادان دانشگاه قرار گیرد. دلم نمی خواهد بگویم یک نفر از استادان، از آن دفاع هم کرد. بگذریم. امروز دو کلیپ شگفت دیدم. یکی، یک روحانی که در شبکه سه از تأثیر مصرف نمک روی کاهش فشار خون صحبت کرده و این را به دین و روایت متنسب کرد و بدین ترتیب دانش پزشکی را مورد تمسخر قرار داد. دیگری صحبت آن جوانک که به اسم داروی امام کاظم، پنبه پزشکی جدید را زده و همه را شیاد معرفی کرد که دنبال تکثیر بیمار هستند. این که حالا وزارت بهداشت باید از حیثیت علم و دانش پزشکی دفاع کند امر دیگری است، اما به نظرم، در کل، این موارد، به این بر می گردد که اصولا علم نوین، از روز اول در کشور ما جا نیفتاده است. مردم ما، شیفته همان دانش سنتی خویش هستند و از سر ناچاری به پزشکان جدید مراجعه می کنند. حتی وقتی درمطب دکتر امروزی نشسته اند، باز هم از عطاری محل صحبت می کنند و همدیگر را به خوردن داروهای گیاهی و علفیات راهنمایی می کنند. این که چرا در جامعه ما این نگاه تحقیر آمیز به علم مدرن وجود دارد، نیازمند کاوشهای علمی بیشتری است، اما این که دانش پزشکی سنتی با همه بی خاصیتی اش که تاریخ گواه آن است، این قدر محبوب شده، ریشه در نوع خاصی نگاه به علم دارد. محافل خاصی هم که صبغه دینی دارند به این امر دامن می زنند و از آبروی امامان مایه م یگذارند. می دانیم که در قرآن حتی یک حکم پزشکی نیامده و تنها استثناء مورد عسل است که آن را هم باید تفسیر کرد و دانست که مقصود چیست. روایات این زمینه را هم می دانیم که صدوق، غالبش را جعلی می داند. و اما باز هم تأکید می کنم، ریشه آن گرایش، این است که ما مردم، علم دوست نیستیم. مدیران علمی جامعه ما هم به طور جدی اهل ترویج علم نیستند. اساسا علم نوین را نوعی فرنگی مآبی و غربزدگی می دانیم. از روز اول هم همین طور آن را تفسیر کردیم. البته من آگاهم که رهبری، بیش از بیست سال است که با صدای بلند از علم دفاع می کنند، اما بعید می دانم در عمل، این تفکر حتی در میان استادان دانشگاه که مسوولیتی دارند و غالبا به نظرم سنتی می اندیشند، جایی داشته باشد. چه قدر دلم می خواست، حالا که بحمدالله مصلای تهران باهزینه زیاد و زیبایی ساخته شده، و در غالب جمعه های سال، نماز جمعه به مصلی منتقل شده، زمین چمن دانشگاه، به کتابخانه مرکزی داده می شد، و حتی هزینه ساختش هم پرداخت می شد تا معلوم شود ما چه قدر به علم و توسعه آن وفادار هستیم. یک وقتی همایون صنعتی زاده کتاب تأثیر علم بر اندیشه را که نویسنده آن فاینمن، برنده جایزه نوبل فیزیک بود، ترجمه کرد. آنگاه آن را آورد در قم توسط انتشارات مهر امیرالمومنین منتشر کرد تا علما آن را بخوانند. می گفت می خواهم علما و روحانیون بفهمند که علم چه تأثیری بر اندیشه دارد و این طور نیست که فیزیک وبه طور کلی علم ضد دین باشد. به نظرم هنوز زمان زیادی لازم است تا مفهوم علم جدید به درستی درک شود و تا وقتی درک نشود، حرف زدن از رابطه علم و زندگی، رابطه علم و صنعت و بسیاری از این امور محال است. ما فقط در بحث از این امور فقط ادای دیگران را در این که توجه به این امور داریم، در می آوریم. اما این که واقعا قصد حل آن را داریم، بعید می دانم.