رسول جعفریان

کتابخانه های ما عتیقه خانه خواهد شد، اگر.....
یک زمانی، تمام علم، در کتابهابی بود که با دست نوشته می شد و ما آنها را به عنوان دستنوشته یا خطی می شناسیم. آن زمان، خطی نه از وجهه عتیقه بودن، بلکه به عنوان منبعی برای علم و دانش مورد استفاده بود. اما با توسعه علم، نیز آمدن چاپ و رواج کتب در حدی که یک نسخه خطی، در تیراژ چند هزار منتشر می شد و علم را بسط می داد، نسخه خطی از دایره علم خارج شد و مجموعه های خطی به صورت شیء عتیقه و موزه ای در آمد. پیشرفت و تغییر در نظام دانش در نظامات جدید سبب شد که محتوای غالب آن هم از دایره نظم علمی جوامع جدید بشری خارج شود و حتی عشری از اعشار آنها هم ارزش تصحیح و نشر نداشته باشد. اینجا مقصودم این است که کتابخانه های ما هم که به مجموعه ای گفته می شود که کتاب چاپی و فیزیکی در آن است، عن قریب به عتیقه خانه تبدیل خواهد شد. درد کتاب نخواندن که همه از آن می نالند، پایین آمدن تیراژ کتابها و اموری از این دست، صرفا ریشه در تنبلی و بی میلی نسل جدید ندارد، بلکه به خاطر تغییراتی است که درنوع نظام دانش وارائه آن صورت می گیرد. این را تقریبا همه می فهمند، اما «عادت» به نظام گذشته یعنی نشستن و کتاب خواندن، درست مثل همان است که در باره خطی ها گذشت و صدها سال بر حفظ آنها به عنوان راه دستیابی به دانش تأکید شده و قرنها ـ دست کم برای بسیاری از مردم عالم ـ طول کشید تا به اجبار تن به چاپ بدهند. این که چه باید کرد، نمی دانم، اما معلوم است که آن نظام رفتنی است، و هر کسی زودتر فکر بکری بکند و نظام آموزشی و تعلیم و تعلم خود را تغییر دهد و برای آن هزینه کند، برنده خواهد بود. مسابقه سرعت اینترنت در کشورها و شاخص های از این قبیل برای پیشرفت، حکم اسباب بازی و تفریح که ندارد، بلکه راه دریافت سریعت تر دانش جدید است. بدین ترتیب، باید منتظر باشیم کتابخانه های بزرگ ما عتیقه خانه شود، اگر نتوانیم تغییراتی در اینجا ایجاد کنیم که درراستای نظام جدید تعلیم و تعلم باشد. شاید این تحول، زین پس در کتابخانه ها صورت نگیرد و در نقطه ای دیگر متمرکز شود، اما به هر جا، می باید نقطه وصلی میان دانشگاه و علم و محلی که این تحول در آن صورت می گیرد، باشد. باید فکر کنیم چه باید بکنیم.
@jafarian1964

سخنرانی امروز در مراسم جشن کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه اصفهان
1. سرعت تحولات علمی بیشتر شده است: تحولات علمی در دوره اخیر در بیشتر رشته ها، سریع تر از گذشته شده و به نظر می رسد، به رغم ظواهر، باز هم در اصل دانش، فاصله ما با غرب بیشتر و بیشتر می شود. البته دنیای علم، صحنه بسیار وسیعی دارد، و وارد شدن به رمز و راز عالم طبیعت، ممکن است از راههای ناشناخته ای باشد که تاکنون کسی بدان راهها پی نبرده است، اما رسیدن به آن راهها، نیازمند داشتن روحیه علمی است، روحیه ای که خود مقدماتی را می خواهد که ما ظاهرا فاقد آن هستیم. عجالتا زیر مجموعه علمی که در دنیا رایج است، و دایما در پیشرفت، داریم حرکت می کنیم و با کمال شرمندگی باید بگویم که در این یک صد و پنجاه سال که این هم کوس تمدن خواهی سر داده ایم، هیچ قدم جدی برای دانشی شدن بر نداشته ایم و همواره به یادگرفتن فوت و فن استفاده از تکنولوژی غرب بسنده کرده ایم.
1. علم در میان ما نهادینه نشده و فقط مظاهر و محصولات آن را می شناسیم: مسلما یکی از دلایل ماندگاری ما در شرایط گذشته و بروز نشدن، دیر فهمیدن ماهیت علم و تحولات علمی است که دلایل زیادی می تواند داشته باشد. ما با پیشرفت های علمی به طور اساسی آشنا نمی شویم، و جز از طریق برخی از مظاهر آن، پی به آن نمی بریم. این امر جز این که سبب می شود دانش در میان ما نهادینه نشود، ما را به سمتی می برد که همیشه تابع دیگران و ذیل آنها باشیم، و در این شرایط است که ما «علمی» نمی شویم، و فقط استفاده از دستاوردهای دیگران را برای کاربرد عملی یاد می گیریم. ما شرایط تولید علم را نداریم. علم در شرایط خاصی تولید می شود. این علم، که البته علم است نه فلسفه، در جای دیگری و با شرایط خاص خودش تولید می شود و بعدا به صورت یک محصول که نه، محصولات و خروجی اش برای اداره امور جاری زندگی به میان ما می آید؛ در این شرایط ما از مزایای آن استفاده می کنیم، اما ماهیت آن را تقریبا هیچ وقت درک نمی کنیم. به همین دلیل نمی توانیم خود را ر اتوبان علم و تولید علم وارد کنیم.
2. ما سخت تغییر می کنیم: راهکار چیست؟ در این باره زیاد سخن گفته شده و هنوز هم گفته می شود. ما باید اشکالاتی را که در درون خودمان هست، کشف کنیم. مثلا یکی از آنها همین غرور نابجاست که ما آن را با مفاهیم دیگری خلط کرده و مقدسش کرده ایم. نکات زیادی در این باره وجود دارد که بیشتر احساسی با آنها برخورده کرده ایم و شفاف به بررسی آنها نپرداخته ایم.
3. ما باید ذهن خود را تغییر دهیم: در باره این وضعیت دست کم یک نکته مهم این است که ما باید اول ذهن خود را تغییر دهیم تا بتوانیم با علم جدید همراه شویم. مهم ترین مقاومت از ناحیه ذهن صورت می گیرد، این ذهن جمعی جامعه که متاسفانه خیلی هم قدرت خرق و التیام ندارد، و هسته اصلی تفکر را تشکیل می دهد، معمولا در میان هر قومی شکل خاصی دارد. نمی خواهیم تحلیل قومی کنیم، بحث مان بر سر ذهن و زبان، نطق و تفکر است. ذهن و زبان، همان تفکر ما هستند. دانش جدید، زبان خاص خود را دارد. ما شرایط درک این زبان را به سختی داریم. علم پدیده ای انسانی است، اما به هر حال، وقتی در محیطی شکل می گیرد، با زبان آن محیط رشد می کند و بر می آید.
4. همزبانی با علم را نداریم: آیا ما می توانیم زبان علمی خاص خود را داشته باشیم؟ البته، اگر بتوانیم زبان علمی خاص خود را داشته باشیم، و نشانی از پیشرفت علمی و خلاقیت مفهومی و ذهنی در آن دیده شود، اشکالی ندارد، اما در این شرایط، و با این تجربه، طبیعی است که اگر ما بخواهیم وارد مداردانش جدید شویم، نیاز به همزبانی با دانش جدید هست که اغلب با کندی صورت می گیرد. فکر کنید ما در دوره قاجار، وقتی که علم جدید آمد، چه قدر از زبانی فاصله داشتیم. بخشی از این مشکل را حل کرده ایم، اما حواسمان باشد که حل مشکل فقط در ساختن چند اصطلاح نیست. مشکل این است که در این مرحله، نه این همزبانی را داریم نه دانشی سنتی که زبان خودی تمام و کمالی داشته باشد به طور ی که نیازی به تولید زبان یا به عبارتی اصطلاحات و ... نداشته باشیم. در این سی سال، یک مکتب فلسفی رایج در ایران بود، که روی این زبان مستقل تأکید داشت. متاسفانه در حال حاضر، غالب رهبران آن اعلام کرده اند که باید جبران مافات کنیم و علم را کسب کنیم. اکنون دیگر کلمه «توسعه» مثل گذشته، در این مکتب منفور نیست.
@jafarian1964

یکی از روشهای بی اعتبار کردن علم در همه روزگاران
راغب اصفهانی، عالم فاضل قرن چهارم ـ پنجم، بیست و سه شرط را برای موفقیت یک دانش آموز بر می شمرد نکاتی که همه آنها نکات مهم اند. هستند. در میان این 23 نکته، یک توصیه از نظر بنده، بسیار مهم است، و اهمیت آن هم به خاطر نگاه دقیق و عالمانه ای است که در آن وجود دارد.
برای شرح آن لازم است یک مقدمه کوتاه عرض کنم و آن این که از ابتدای تغییر روشهای علمی در عصر جدید، به ویژه در دانش هایی مانند طب، افرادی که معارض و مخالف بودند، انگشت روی اشتباهات پزشکان می گذاشتند و آن را دلیل بر بطلان آن علم می دانستند. این روش، هنوز هم ادامه دارد، و مورد استفاده کسانی است که اعتماد به این دانش ندارند، و این بی اعتمادی را با زدن همین مثالها ترویج می کنند.
مدل دیگر این نوع برخورد منفی گرایانه، طرح این نکته هست که متخصصان این دانش هر روز نظرشان را عوض می کنند، یا پزشکان مختلف، حرفهای مخالف همدیگر می زنند؛ نیز این که تجربه های آنها، روزانه عوض می شود. یک روز این را می گویند و روز دیگر، مطلب دیگری را. بدین ترتیب معلوم می شود که اینها علم نیست.
مدل بالاتری هم هست، و این که در کنار جنبه های مثبت فراوان آن علوم، انگشت روی جنبه های منفی اش گذاشته به برخی از پیامدهای آن که غالبا هم توهمی و تحلیل های ناشی از عوض شدن فضای های جاری از شکل سنتی به مدرن است، می پردازند.
راغب اصفهانی در بیان شرایط موفقیت یک دانشجو، در نکته بیستم، روی همین مساله انگشت نهاده به دانشجوی واقعی توصیه می کند در این زمینه مراقب باشد. وی روش پیشگفته را کار «عوام» می داند، این که وقتی یک طبیب یا منجم در صدور حکمی اشتباهی مرتکب می شود، عوام، اصل دانش را زیر سوال می برند.
راغب می گوید، دانشجویی طالب علم واقعی است که مانند عوام نباشد و اشتباه یک پزشک را به پای اصل علم نگذارد. او باید بداند یک علم، اصول خاص خود را دارد، اصلی که آن علم بر اساس آنها سنجیده می شود نه بر اساس تجربه غلط یک کسی که در حال تمرین و تخصص آموزی در این علم و عمل بر اساس آموخته های جاری است.
راغب می گوید: دانشجو، نباید اشتباه یک شاغل در این علم، او را وادار به فساد آن علم و اعلام بی فایدگی آن کند، کاری که عوام انجام می دهند. اینان چنین اند که وقتی یک طبیب یا منجمی را می بینند که حکم اشتباهی می کند، اصل دانش طب و نجوم را خوار می شمارند. دانشجو باید صحت و سقم هر فنی را با آنچه که ذات آن اقتضاء دارد، بسنجند. بنابر این، حکم اشتباه یک شاغل در آن، دلیل بر ناتوانی آن دانش نیست، چون مناسبتی میان این دو وجود ندارد جز این که او با تمرین و اشتغال خود به آن علم، راست یا ناراست، حکایت از آن کار دارد.
به دیگر سخن، توصیه راغب این است که اصل علم، نباید با خطاهای جاری در گزاره های یک شاغل در این علم، سنجیده و تحقیر شود، بلکه علم باید فی حد نفسه، با اصول خودش، ارزیابی شود.
این تأکید وی که این روش عوام است، نکته بسیار لطیفی است؛ چنان که امروزه ما نیز شاهد این امر هستیم که بسیاری از مخالفان علوم جدید، عوامانه، به همین خطاهای جاری استدلال کرده اصل این دانش ها را زیر سوال می برند و حکم به بطلان این علوم می کنند و بی اعتبارشان می سازند. از قضا در روزگار ما این روش، یکی از پر رونق ترین روشها، برای دشمنان علوم جدید است که قصد دارند با این انتقادها، به دکان بی رنگ خود رونق دهند. این کار یعنی تحقیر این علم، یکی از بدترین کارهایی است که نتیجه مستقیم روی عقب ماندگی علمی ما دارد، زیرا اعتماد را از میان می برد. (رسول جعفریان)
@historylibrary

اما دانش: در ارتباط با دانش، باید گفت، اصولا در دوره صفوی، یک معضل مهم، نبودن چاپ در ایران بود. با این حال آنچه به صورت سنتی کار انتقال علم را انجام می داد، علما، مدرسه، و نسخه خطی و نظام آموزشی از نظر شکل و محتوا بودند. در دوره صفوی، نسخه خطی به وفور تولید می شد و در اختیار بود. شمار فراوان نسخ خطی، آن چه تاکنون باقی مانده، حاکی از آن است که در دوره صفوی اهمیت و اعتنای زیادی به آن می شده است. با این حال، پیشرفت علم تنها به شرایطی که در یک مقطع خاص برای آن فراهم می آوریم نیست. پیشرفت علم، مدیون سنت های علمی و آموزشی و دانسته ها و آموخته ها و باورهایی است که همه آنها باید در مسیری قرار گیرد که بتواند علم را توسعه دهد. فلسفه، فلسفه دین، کتب اخلاقی و اجتماعی، باورهای مذهبی، و نیز سیاست های آموزشی که توسط علما اعمال می شود، و آن هم خود محصول روندی است طولانی که بر مسیرپیشرفت علم حاکم است، همه و همه در امر توسعه علمی نقش دارد. به نظر می رسد در دوره صفویه، آنچه که حکومت از مدرسه و وقف و دادن اعتبار به علم و عالم و علما لازم بوده داشته اما فضای ذهنی که برگرفته از آموخته ها و روش های پیشین بوده، آماده گی نداشته است. برای مثال، ما یقین داریم هزاران فرنگی که به اصفهان رفت و آمد داشتند، و این از پایتختی این شهر تا اواخر دوره صفوی است، از دانش های نوین در غرب آگاهی داشتند، اما مع الاسف چیزی از این آگاهی ها به عالمان ایرانی انتقال نیافته است. پرسش این است که چرا؟ آنها نخواستند یا اینان راه ندادند؟ هر چه هست این مشکل، حتی در ارتباط با چاپ هم صورت گرفته و هیچ تلاشی برای توسعه این فن که می توانست نقش اول را در توسعه علم ایفا کند، صورت نگرفته است. متاسفانه تاکنون دیده نشده است که از این قبیل متون علمی که در اروپا منتشر می شده، اثری در آثار مولفان این دوره گذاشته شده و از آنها یادی شده یا به آنها ارجاعی صورت گرفته باشد. تنها حوزه مباحثات دینی را باید استثناء کرد که کشیشان مسیحی به دلیل تلاش برای ترویج مسیحیت، آثاری در این باره به اصفهان آورده و در اصفهان نیز کسانی علیه آنها مطالبی می نوشتند.
آنچه در دوره صفوی از علم و دانش وجود داشت، میراثی بود که از عصر پیش از آن از هرات و شیراز به ارث به آن رسیده بود. بخش فقهی آن هم از حله بود. اما علومی مانند نجوم، ریاضی، موسیفی و به ویژه طب، در قالب همان اصول پیشین یا به اصطلاح بر اساس همان نظام و پارادایمی که از پیش از آن وجود داشت پیش می رفت.
@jafarian1964

هم علم خوب است هم ثروت، راستش بدون علم، ثروتی وجود نخواهد داشت

نقطه عزیمت پیشرفت ما دانش خواهد بود و بس. باقی مسائل فرع بر آن است و معنای این سخن البته این نیست که بدون علم هم نمی شود زندگی کرد، چرا که همین حیوانات که قرینه ما در این عالم خلقت هستند، بدون علم کافی و صرفا با اتکای به علم موروثی امورات خود را می گذرانند. اما اگر قرار باشد، این بودن در سطحی قابل قبول باشد، فقط علم است که می تواند آن را در وضعیت برتر قرار دهد. سالها بود بحث می کردیم و انشا می نوشتیم که علم خوب است یا ثروت... و اما قرنهاست که فرنگی ها و حالا برخی از کشورهای شرق آسیا فهمیده اند که هم علم خوب است هم ثروت. در واقع علم و ثروت دست در دست هم دارند و چنین نیست که به قول منطقی ها، قسیم یکدیگر باشند. در واقع آن سوال غلط بود که خوبی را در بالا می گذاشتیم و آن را در علم یا ثروت جستجو می کردیم. علم تنها چیزی است که می تواند برای ما ثروت بیاورد. و اگر این علم نباشد، ثروتی در کار نخواهد بود. البته می شود از منابع طبیعی استفاده کرد تا تمام شود. چنان که حیوانات می توانند آن قدر از مراتع بخورند تا زمستان برسد و همه چیز تمام شود. اما اگر علم باشد، این علوفه برای زمستان هم نگه داری می شود، و این گندم برای وقت قحطی هم می ماند. آن دانشی که دولت یوسف را حفظ کرد، دانش نگه داری از گندم بود. در غیر این صورت قحطی همه چیز را بدون استثناء از بین برده بود و نه از تاک، نشان بود و نه از تاک نشان. این علم، دو صورت دارد. یکی علم موجود در عالم که می باید کاملا در آن مسیر پیش برود، و دیگری علمی که از درون خیزد و کشف تازه ای باشد و بتواند تولید تازه ای در ثروت داشته باشد. رفتن هر دو راه، کار درستی است و باید با جدیت پیش برود. ما باید در مسیر علم جهانی قرار گیریم، بر سرعت خود بیفزاییم تا به نقطه ای برسیم که بتوانیم کاری تازه ارائه کنیم. همزمان باید اهل تفکر باشیم تا بتوانیم جهان های تازه ای را در علم شناسایی کنیم. جایی که ممکن است به نقطه ای برسد که یک بار اساس تمدن علمی را زیر و رو کند. این کاری است که در اوج تسلط علم یونانی در غرب و شرق، و زمانی که همه جا را خرافه های به اسم علم گرفته بود، غرب جدید انجام داد. فقط یک قلم، ساختن قطب نما، سرنوشت تصرف عالم و دست اندازه به ثروت های بادآورده در امریکا و هند را در اختیار غربی ها گذاشت. این علم، در شیمی، در فیزیک، در نجوم، در ژنتیک در هر چیزی می تواند ثروت بیاورد. می تواند صنعت تازه ای پدید آورد که دیگران را نیازمند شما کند. حالا که می خواهیم تحولی داشته باشیم، اگر می خواهیم، و می خواهیم ثروتی برای مردم فقیر فراهم کنیم و از دردهای هزارساله رهایی یابیم ، باید در علم سرمایه گذاری کنیم. یک قلم بگویم که سال گذشته، در حوزه خرید کتاب، در کتابخانه مرکزی دانشگاه ما تنها بیست میلیون تومان، معادل 5 هزار دلار کتاب خریداری شده است. البته شاید در پایگاه های اینترنتی هزینه زیادی شده باشد، اما حقیقت، استفاده کنندگان از آنها هم اندک اند، چون زمینه توسعه علمی آنچنانی وجود ندارد تا دانشجویی گذارش به آن بیفتد و بهره ببرد و غالبا آن پول به هدر می رود. حذف نباید کرد، باید روی آن کار کرد و برنامه ریخت. احمقانه است که دو سه ماه است سایت یکی از بزرگترین کتابخانه های کشور، باز نمی شود و خطای ویروس می دهد، سایتی که تنها راه اتصال مردم به آن برای دانستن این است که فلان کتاب در آن هست یا خیر. نادرست است که یک آدم سیاسی برای کتابخانه ای گمارده شود که فرق کتاب را از کباب نمی داند. زشت است که در امور فرهنگی، وزارت برای کسی باشد که هم می تواند وزیر آموزش و پروش شود، هم ورزش و هم وزیر ارشاد. برای دولتی که اینها اهمیتی نداشته باشد، هر مقدار پاک دست باشد، هر مقدار آزادیخواه، هر مقدار میانه رو و معتدل، برای پیشرفت راه به جایی نمی برد. این خطای استراتژیک همه دولت های قدیم و جدید ماست. ما تا در علم سرمایه گذاری نکنیم، تا دانشگاه ها و دبیرستانها را اصلاح نکنیم، تا دانش ریاضی را اصل قرار ندهیم، تا چشم های تار خود را برای دیدن حقیقت علم جدید، درمان و روشن نکنیم، راه به جایی نخواهیم برد. از سوی دیگر تا وقتی که می کوشیم همه علوم را زیر سایه باورهای رایج ملی یا مذهبی و تعصبات قومی بفهمیم، کاری از پیش نخواهیم برد. در یک کلام تا وقتی که فلسفه در کشور ما، علم را تحقیر می کند، دانش راه به جایی نخواهد برد. هنوز هم معتقدم ریشه های دشمنی با علم در حاق وجود ما هست و راهی برای ریشه کنی آن نمی شناسیم.
@jafarian1964

کتابخانه های ما عتیقه خانه خواهد شد، اگر.....
یک زمانی، تمام علم، در کتابهابی بود که با دست نوشته می شد و ما آنها را به عنوان دستنوشته یا خطی می شناسیم. آن زمان، خطی نه از وجهه عتیقه بودن، بلکه به عنوان منبعی برای علم و دانش مورد استفاده بود. اما با توسعه علم، نیز آمدن چاپ و رواج کتب در حدی که یک نسخه خطی، تصحیح و در تیراژ چند هزار منتشر می شد و علم را بسط می داد، نسخه خطی از دایره علم خارج شد و مجموعه های خطی به صورت شیء عتیقه و موزه ای در آمد. پیشرفت و تغییر در نظام دانش در نظامات جدید سبب شد که محتوای غالب آن هم از دایره نظم علمی جوامع جدید بشری خارج شود و حتی عشری از اعشار آنها هم ارزش تصحیح و نشر نداشته باشد. اینجا مقصودم این است که کتابخانه های ما هم که به مجموعه ای گفته می شود که کتاب چاپی و فیزیکی در آن است، عن قریب به عتیقه خانه تبدیل خواهد شد. درد کتاب نخواندن که همه از آن می نالند، پایین آمدن تیراژ کتابها و اموری از این دست، صرفا ریشه در تنبلی و بی میلی نسل جدید ندارد، بلکه به خاطر تغییراتی است که درنوع نظام دانش وارائه آن صورت می گیرد. این را تقریبا همه می فهمند، اما «عادت» به نظام گذشته یعنی نشستن و کتاب خواندن، درست مثل همان است که در باره خطی ها گذشت و صدها سال بر حفظ آنها به عنوان راه دستیابی به دانش تأکید شده و قرنها ـ دست کم برای بسیاری از مردم عالم ـ طول کشید تا به اجبار تن به چاپ بدهند. این که چه باید کرد، نمی دانم، اما معلوم است که آن نظام رفتنی است، و هر کسی زودتر فکر بکری بکند و نظام آموزشی و تعلیم و تعلم خود را تغییر دهد و برای آن هزینه کند، برنده خواهد بود. مسابقه سرعت اینترنت در کشورها و شاخص های از این قبیل برای پیشرفت، حکم اسباب بازی و تفریح ندارد، بلکه راه و نشان دریافت سریع تر دانش جدید است. بدین ترتیب، باید منتظر باشیم کتابخانه های بزرگ ما عتیقه خانه شود، اگر نتوانیم تغییراتی در اینجا ایجاد کنیم که درراستای نظام جدید تعلیم و تعلم باشد. شاید این تحول، زین پس در کتابخانه ها صورت نگیرد و در نقطه ای دیگر متمرکز شود، اما به هر جا، می باید نقطه وصلی میان دانشگاه و علم و محلی که این تحول در آن صورت می گیرد، باشد. باید فکر کنیم چه باید بکنیم.
@jafarian1964

زندانی کردن صدها هزار پایان نامه در مراکز دانشگاهی و ظلمی که به علم می شود

سالانه دهها هزار پایان نامه در مراکز دانشگاهی ما نوشته می شود، اما بسیاری از آنها به دلیل سخت گیری ها، و سردرگمی های موجود در سیاست های علمی ـ پژوهشی وزرات علوم و به تبع آن دانشگاه آزاد، برای همیشه دور از دسترس می ماند و امکان استفاده از آنها وجود ندارد. اگر فرض کنیم نیمی از اینها آثار ارزشمندی هستند، باید به حال علم در این کشور تأسف بخوریم که نمی توانیم به راحتی از آنها بهره ببریم. بدین ترتیب یک پایان نامه ارشد یا رساله دکتری که حاصل یک عمر تحصیل یک دانشجو، همزمان با حمایت های مالی مستمر دولت یعنی از جیب ملت است، عملا بایگانی شده و جز در شرایط بسیار دشوار در اختیار پژوهشگران قرار نمی گیرد. در این باره بهانه های مختلفی وجود دارد. برخی در دسترس گذاشتن آن را سبب رواج سرقت علمی دانسته و برخی، آنها ابزار درآمد می دانند، هرچند همان را هم به سختی و با در اختیار گذاشتن تعداد اندکی از صفحات با محدودیت های فراوان، عرضه می کنند. به نظر می رسد، پایان نامه ها، به عنوان نوعی مکاشفه علمی، نتیجه دسترنج یک ملت برای رسیدن به پیشرفت است، و ایجاد هر نوع مزاحمت و مانع تراشی بر سر دسترسی آزاد به محتوای آن، مبارزه با علم و مخالفت با پیشرفت است. پایان نامه، اثری است متعلق به حوزه علم ملی، و ابزاری است برای پیشرفت جدی، اثری که باید با شرایط سهل و آسان در اختیار پژوهشگران قرار گیرد و علم را به پیش ببرد. شک نباید کرد که نگه داشتن این همه پایان نامه که در مجموع بیش از صدها هزار است، ظلم آشکاری به پیشرفت علم در کشور ماست. متاسفانه، ذهن های سختگیر ما، همراه با توهمات دیگر، بر سر راه نشر آزاد پایان نامه ها مشکل ایجاد کرده و سبب شده است تا بسیاری از دانشجویان از کارهای انجام شده قبلی یا همزمان خود بی خبر باشند. در باره سرقت علمی هم، اگر حمایت جدی از ایران داک صورت گیرد و به مرّ قانون عمل شود، راه دزدی مسدود خواهد شد. بماند که سرقت های علمی، از کتابها هم صورت می گیرد، و اساسا انگیزه و راه حل آن، ربطی به باز کردن راه دسترسی به پایان نامه ها ندارد. به نظر می رسد اگر دولت اراده ای برای پیشرفت علمی دارد، نه تنها باید بدون هیچ گونه سخت گیری، امکان دستیابی به پایان نامه ها را فراهم کند، بلکه برای حمایت از بهترین های آن، بودجه ای را به نشر آنها اختصاص دهد.
در این زمینه، دست کم می توانیم از سیاست های علمی ترکیه یاد کنیم. در این کشور یک وبسایت رسمی دولتی برای پایان نامه های همه مراکز دانشگاهی هست که تمامی پایان نامه هایی که استادان اجازه می دهند در آن وجود دارد، و استفاده از آنها رایگان است. تعداد استادانی که اجازه استفاده نمی دهند، بسیار بسیار اندک است. در این موارد هم از طریق کتابخانه های دانشکده ها می توان به آنها رسید و فقط هزینه کپی را پرداخت کرد. دوستانی که در آنجا داریم گفتند که، تقریبا هیچ وقت مشکلی برای استفاده رایگان از پایان نامه ها را نداشته اند.
حالا نتیجه این سیاست این شده است که غالبا پایان نامه جز برای دانشجو و استاد راهنما قابل استفاده نیست و این یعنی خفه کردن علم.
@jafarian1964

سخنرانی امروز در مراسم جشن کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه اصفهان
1. سرعت تحولات علمی بیشتر شده است: تحولات علمی در دوره اخیر در بیشتر رشته ها، سریع تر از گذشته شده و به نظر می رسد، به رغم ظواهر، باز هم در اصل دانش، فاصله ما با غرب بیشتر و بیشتر می شود. البته دنیای علم، صحنه بسیار وسیعی دارد، و وارد شدن به رمز و راز عالم طبیعت، ممکن است از راههای ناشناخته ای باشد که تاکنون کسی بدان راهها پی نبرده است، اما رسیدن به آن راهها، نیازمند داشتن روحیه علمی است، روحیه ای که خود مقدماتی را می خواهد که ما ظاهرا فاقد آن هستیم. عجالتا زیر مجموعه علمی که در دنیا رایج است، و دایما در پیشرفت، داریم حرکت می کنیم و با کمال شرمندگی باید بگویم که در این یک صد و پنجاه سال که این هم کوس تمدن خواهی سر داده ایم، هیچ قدم جدی برای دانشی شدن بر نداشته ایم و همواره به یادگرفتن فوت و فن استفاده از تکنولوژی غرب بسنده کرده ایم.
1. علم در میان ما نهادینه نشده و فقط مظاهر و محصولات آن را می شناسیم: مسلما یکی از دلایل ماندگاری ما در شرایط گذشته و بروز نشدن، دیر فهمیدن ماهیت علم و تحولات علمی است که دلایل زیادی می تواند داشته باشد. ما با پیشرفت های علمی به طور اساسی آشنا نمی شویم، و جز از طریق برخی از مظاهر آن، پی به آن نمی بریم. این امر جز این که سبب می شود دانش در میان ما نهادینه نشود، ما را به سمتی می برد که همیشه تابع دیگران و ذیل آنها باشیم، و در این شرایط است که ما «علمی» نمی شویم، و فقط استفاده از دستاوردهای دیگران را برای کاربرد عملی یاد می گیریم. ما شرایط تولید علم را نداریم. علم در شرایط خاصی تولید می شود. این علم، که البته علم است نه فلسفه، در جای دیگری و با شرایط خاص خودش تولید می شود و بعدا به صورت یک محصول که نه، محصولات و خروجی اش برای اداره امور جاری زندگی به میان ما می آید؛ در این شرایط ما از مزایای آن استفاده می کنیم، اما ماهیت آن را تقریبا هیچ وقت درک نمی کنیم. به همین دلیل نمی توانیم خود را ر اتوبان علم و تولید علم وارد کنیم.
2. ما سخت تغییر می کنیم: راهکار چیست؟ در این باره زیاد سخن گفته شده و هنوز هم گفته می شود. ما باید اشکالاتی را که در درون خودمان هست، کشف کنیم. مثلا یکی از آنها همین غرور نابجاست که ما آن را با مفاهیم دیگری خلط کرده و مقدسش کرده ایم. نکات زیادی در این باره وجود دارد که بیشتر احساسی با آنها برخورده کرده ایم و شفاف به بررسی آنها نپرداخته ایم.
3. ما باید ذهن خود را تغییر دهیم: در باره این وضعیت دست کم یک نکته مهم این است که ما باید اول ذهن خود را تغییر دهیم تا بتوانیم با علم جدید همراه شویم. مهم ترین مقاومت از ناحیه ذهن صورت می گیرد، این ذهن جمعی جامعه که متاسفانه خیلی هم قدرت خرق و التیام ندارد، و هسته اصلی تفکر را تشکیل می دهد، معمولا در میان هر قومی شکل خاصی دارد. نمی خواهیم تحلیل قومی کنیم، بحث مان بر سر ذهن و زبان، نطق و تفکر است. ذهن و زبان، همان تفکر ما هستند. دانش جدید، زبان خاص خود را دارد. ما شرایط درک این زبان را به سختی داریم. علم پدیده ای انسانی است، اما به هر حال، وقتی در محیطی شکل می گیرد، با زبان آن محیط رشد می کند و بر می آید.
4. همزبانی با علم را نداریم: آیا ما می توانیم زبان علمی خاص خود را داشته باشیم؟ البته، اگر بتوانیم زبان علمی خاص خود را داشته باشیم، و نشانی از پیشرفت علمی و خلاقیت مفهومی و ذهنی در آن دیده شود، اشکالی ندارد، اما در این شرایط، و با این تجربه، طبیعی است که اگر ما بخواهیم وارد مداردانش جدید شویم، نیاز به همزبانی با دانش جدید هست که اغلب با کندی صورت می گیرد. فکر کنید ما در دوره قاجار، وقتی که علم جدید آمد، چه قدر از زبانی فاصله داشتیم. بخشی از این مشکل را حل کرده ایم، اما حواسمان باشد که حل مشکل فقط در ساختن چند اصطلاح نیست. مشکل این است که در این مرحله، نه این همزبانی را داریم نه دانشی سنتی که زبان خودی تمام و کمالی داشته باشد به طور ی که نیازی به تولید زبان یا به عبارتی اصطلاحات و ... نداشته باشیم. در این سی سال، یک مکتب فلسفی رایج در ایران بود، که روی این زبان مستقل تأکید داشت. متاسفانه در حال حاضر، غالب رهبران آن اعلام کرده اند که باید جبران مافات کنیم و علم را کسب کنیم. اکنون دیگر کلمه «توسعه» مثل گذشته، در این مکتب منفور نیست.
@jafarian1964

علم دستوری نیست
مدتی قبل که آقای دکتر داوری بحثی را در باره علوم انسانی طرح کردند، نکته نسبتا تازه ای در مطالب ایشان بود که کمتر به آن توجه شد. این نکته عبارت از این بود که علم، دستوری نباید باشد. یعنی ماهیت علم، چنین نیست که در مرکزی، مثل حزب یا غیر حزب، فرمانی داده شود، و همه بر اساس آن جلو بروند. مقصود از فرمان، تشویق نیست، این که کار خوبی است و دولت ها همیشه می توانند از علم حمایت کنند و بدون قید و شرط گذاشتن برای دانشمندان، در هر زمینه، راه پیشرفت و حمایت لازم را فراهم کنند. مقصود از دستوری شدن علم این است که ما دانش + علائق خود را به عنوان یک امر از پیش تعیین شده، مبنای کار توسعه دانش قرار دهیم و بگوییم شرط پیشرفت علم این است آنچه از بالا گفته شده است عمل کنیم. مثلا فلسفه ای فلسفه باشد که حزب خواندن آن را و ترویجش را توصیه می کند. این امر صرفا در علوم تجربی و مشتقات آن نیست، هر نوع دانشی چنین است. اگر ما طرفدار دانش هستیم، علم را روشنگر می دانیم و برای آن حرمت ذاتی قائلیم، باید به نتایج آن به عنوان علم، پای بند باشیم. می شود گفت عدم رعایت این نکته، یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت در پیشرفت علم در تمدن اسلامی است. هر زمانی که کسی خواسته است حرف تازه ای در باره دانش بزند، صدها اعتراض علیه آن برخاسته است. این به معنای لگد مال کردن حرمت دانش است. این طور نیست که این مشکل فقط در شرق باشد، در غرب هم این دشواری بوده، و الان هم بسا در برخی از شعب علم باشد، اما بخش هایی از علم، در دنیای غرب، یکسره از بند پیش فرضها جدا شده و جهش علمی نتیجه آن بوده است. این که گفته شود باید فقهی مبنا باشد که به فلان نتایج مشخص ختم شود، مصداقی از همین مساله است. اگر ما دانش فقه و حقوق و اصول را به صورت دستوری پیش ببریم و فقیه ما در فهم و سنجش مسائل حریت لازم را نداشته باشد، ما به جایی نخواهیم رسید. اجتهاد، اگر امر مثبتی باشد، نوعی کنکاش علمی و جهد جدی است که مستقلا برای فهم مسأله به صورت علمی بکار گرفته می شود. این ممکن است به نتایج مختلفی برسد که بسا مورد رضایت ما و مصلحت اندیشی های ما نباشد. هر نوع تعیین مسیر برای آن، همان معضلی است که ما قرنهاست داشته ایم. نه تنها نوآوری نداریم، که به عقب هم بر می گردیم. بنابرین، نباید فریب کسانی را خورد که به اسم نوآوری، به صورت دستوری، تعیین مسیر برای فقه و اجتهاد و یا هر نوع دانشی می کنند.
@jafarian1964

(دنباله پست پیشین) ☝️☝️☝️
اینجا فرصت باز کردن این نکات به تفصیل نیست، اما کلید این بحث این است که ما باید علم و دانش را از سلطه بحث های کفر و الحاد دور کنیم. این دور کردن علم از بحث های دینی، کاری است که در زمان کوتاهی صورت گرفت، و ما غالبا گرفتار روش عکس آن بوده ایم. این که یک دانشمند علوم طبیعی، فکر کند مطالبی که می گوید، دایما باید به گونه ای باشد که ملاحظه افکار دینی را در جامعه بکند، این سبب توقف علم می شود.
نباید فکر کرد، این تصور یعنی رها کردن علم و دانش از عقیده، به ضرر دین است، این امر، از قضا کمک به دین است، اما باید دین را تعریف کرد. وقتی اهل حدیث، با فراوان کردن احادیث دروغ در باره هر پدیده طبیعی و جوی و آسمانی و زمینی، مطلبی از قول رسول، و صحابه و کعب الاحبار و وهب بن منبه نقل کردند، پای تفکر و عقل و دانش تجربی را بستند. وقتی می گوییم، جامعه دینی ما، از نظر داشتن تفکر علمی، در میان نخبگان و مدیران، صرف نظر از توده ها، حقیقت علم را نپذیرفت و برای همین هم در طول این هزار سال نتوانسته تکانی در حوزه علم به خود بدهد، به همین معناست.
دوستان ما تمدن را به هر معنایی که می خواهند بگیرند، و هر تفسیری که می خواهند برای آن بکنند، مانعشان نیستیم. تکیه ما در اینجا، این است که تمدنی که به اسم اسلام است، در بخش دانش و علوم طبیعی که اساس پیشرفت بشر است، در دوره اول عباسی، دوران رشد خود را سپری می کرد، چون در معرض تهاجم آراء فلسفی و دینی و کلامی و حدیثی نبود. از زمانی که غالب احزاب مختلف و گروه ها و فرقه های متفاوت، برای جذب عوام مردم و از روی مبانی غلط، دانش و علم را به زنجیر کشیدند، توقف علمی دنیای اسلام آغاز شد. این توقف یکسره ادامه داشت تا دوره اخیر، که دانش از جای دیگری رهایی یافت، هرچند ما هنوز، دلبستگی های گذشته را که سبب متوقف کردن علم است داریم.
پرهیز دادن های مکرر صاحب این قلم، از توجیهاتی و نظریاتی که در باره رابطه نزدیک علم و دین داده می شود، و گاه به بهانه ساختن تمدن اسلامی روی آن تأکید بیشتر صورت می گیرد، برای همین است که بتوانیم علم و دانش را در جامعه دینی نهادینه کنیم تا بلکه موفق شویم، تمدنی در خور برای مردمانی که دوست دارند زندگی بهتری داشته باشند، فراهم کنیم.
@jafarian1964

اسلامی سازی دانش
اسلامی سازی دانش عنوان کتابی است از لیف استنبرگ که موضوع آن، بررسی چند جریان معاصر در باره اسلامی سازی دانش است. جریانی که شکل افراطی آن در همه علوم، و شکل میانه روتر آن در حیطه علوم اجتماعی و انسانی، به اسلامی سازی دانش باور دارد. شخصت های کلیدی این پژوهش ضیاءالدین سردار، سید حسین نصر، موریس بوکای (مسلمان شده در سال 1960 و نویسنده کتاب عهدین، قرآن و علم) و اسماعیل فاروقی هستند که البته در بخش مربوط به نصر، از شخصیت هایی مانند رنه گنون، شوان، هانری کربن و ماسینیون و دیگران هم به عنوان تئوریسین های جریان مزبور یاد می شود.
نویسنده این جریان را به مثابه یک گفتمان در نظر گرفته که البته در معنای عام این کلمه بکار رفته است، جریانی که تلاش می کند با این مباحث، نوعی الگوی اجتماعی و فرهنگی با کارکردی خاص و معنادار ایجاد کند.
نکته مهم در باور نویسنده این است که این جریان زاییده یک مقطع تاریخی خاص و حتی مکانی ویژه است، جریانی که عمدتا توسط کسانی تولید شد که نمایندگی جریان اسلام در اروپا را دنبال می کنند. نصر امتداد این جریان و نه مبدع آن است و او هم در ادامه راه موریس بوکای و رنه گنون مسلمان شده است.
در واقع، پیدایش این جریان، در غرب و یا توسط افراد و موسساتی است که به عنوان مسلمان یا مسلمان شده از غرب بوده یا اصلشان غربی و به طور خاص اروپا و امریکای شمالی بوده است. این برای اتهام گفته نمی شود، بلکه برای این است که بتوان خاستگاه این جریان را دانست. البته که جریان فکری مزبور به سرعت در میان مسلمانان در کشورهای اسلامی انتشار یافت و توانست طرفدارانی بیابد.
نویسنده چهار جریان اصلی در این جریان اسلامی سازی دانش را با محوریت چهار نفر، نصر، موریس بوکای، ضیاءالدین سردار، و اسماعیل فاروقی بحث کرده و تفاوت آنها را نشان داده است. گزارش بر پایه آثار برجای مانده از آنها و برخی هم متکی به گفتگوهایی است که او با شماری از آنها یا شخصیت هایی از موسساتشان داشته است.
کلید واژه های اصلی این تحقیق بر سر تعریف مفاهیمی چون مدرنیته و علم است که نقش محوری در این تحقیق دارند. وقتی از مدرنیته نقد می شود، یا وقتی علم تعریف می شود، دقیقا مقصود چیست. در این گیردوار تعریف از این هاست که می توان مسیر بحث را بهتر درک کرد. آیا مدرنیته نوعی نوسازی فکری است که معارف دینی هم می تواند زیر مجموعه آن قرار گیرد؟ یا نوعی افسون زدایی از جهان سنتی است که در آن وقت باید تکلیف دین و دایره معلومات و معارف آن را تبیین و تفکیک کرد. در باره علم، مفهوم از علم، علم دینی به معنای خاص آن است، یا شامل تمامی علوم انسانی و اجتماعی می شود یا آن قدر وسیع می توان گرفت، که شامل علوم طبیعی هم بشود و آن وقت، زمانی که بحث از اسلامی سازی دانش می شود، کدام بخش متأثر می شود؟
همینجاست که تعریف سکولاریسم هم باید باز تعریف شود. روزگاری سکولاریسم در باره عدم مداخله نهادهای دینی در سیاست بود. به تدریج این امر به حوزه نظامات سیاسی و اجتماعی و حوزه های اندیشه ای آن آمد. مدعیان اسلامی سازی دانش، مخالفان خود را سکولارهایی می کنند که موافق اسلامی کردن دانش نیستند. اگرکسی به مدرنیزاسیون باورداشته باشد ،از دید اینها سکولار است، راهی که تقریبا و به نوعی همه جوامع اسلامی در حال طی کردن آن هستند و اما این افراد، درنهایت مخالف آنند.
یک وجه مهم پیدایش این جریان، آشتی دادن دین و علم است که دوره های مختلفی را طی کرد و جریان اسلامی سازی دانش، مرحله ای از آن به حساب می آید. دست کم سه مرحله در این باره هست. دورانی که علم جدید، بدون ادعای اسلامی سازی وارد دنیای اسلام شد، دوم دوره ای که سعی شد نشان داده شود که بسیاری از کشفیات علمی، از پیش در قرآن و متون دینی آمده بوده، و موریس بوکای در این باره مطالبی در کتاب عهدین، قرآن و علم آورده و حتی زمانی یک سخنرانی با عنوان «داده های فیزیولوژی و جنین شناسی در قرآن» در نوامبر 1976 در پاریس داشت. سوم دوره ای که پا فراتر گذاشته شده و جنبش اسلامی سازی دانش، در اصل شکل گرفته در اروپا و امریکای شمالی، و بیشتر توسط مسیحیان نومسلمان یا شبه مسلمان مانند کربن، شکل گرفته است.
(ادامه در پست بعدی) 👇👇

(ادامه از پست بالا) 👆👆👆👆
البته که در این سالها ایران رشد علمی داشته، و این هم مدیون وجود دانشگاههاست که بنیادشان بر علم گذاشته شد، و با همه ظلمی که به آنها شده، آنان راه خودشان را رفتند و به حرف دیگران گوش ندادند. دیدید که صدها شعبه از دانشگاههای مزخرف به اسم آزاد و پیام نور درست کردند و ریشه علم را خشکاندند. صد البته من حرف دکتر منصوری را قبول دارم که در دانشگاه های ما هم علم نیست، اینها یک کالج است. برای همین کشف علمی نداریم، کشف های علمی دیگران را خوب می فهمیم. بخش اعظم کار، مهندسی است و یاد گرفته ایم. یک وقتی من به پزشکانی که از دانشگاه علوم پزشکی جمع شده بودند تا در باره کتابم تاریخ تشیع صحبت کنم، نیم ساعتی حرف زدم اما گفتم، شما کارتان چیز دیگری است. این همه در این چند دهه زحمت کشیده اید، آن راه را ادامه دهید و ایران را در این زمینه سرافراز کنید.
اگر ما استقلال می خواهیم، اگر عزت می خواهیم، راهش دانش است. راهی است بسیار سخت و دشوار، نه این که یک شیخ بیاید در حوزه پزشکی، برای ویروسی با این مشکل جهانی، یک روغن بنفشه بدهد و کار را تمام کند. مشکل این طب به اصطلاح سنتی همین است که فکر می کند، علم یک امر سهل و آسان و فوری با چهار روایت و دو سه جمله از قدماست. ای کاش، این سیما، به جای خیلی از مزخرفاتی که پخش می کرد، مستندهای علمی می گذاشت و مرتب واقعیت علم را روشن می کرد. آن وقت، این کارها بیش از همه کارهایش ارزش داشت.
ما راهی جز راه علم نداریم، در کنار آن دین، اخلاق و معنویت را می خواهیم، آدمی به همه اینها نیاز دارد و ما سرمایه های مهمی داریم. اما مهم این است که در همه اینها هم عقل و خرد حاکم باشد، نه افکار عوام گرایانه و راه و رسم عوام فریبی. دیده اید که این را مرتب می گویند، که علم پزشکی هم حرفهایش عوض می شود، بله که عوض می شود، علم یعنی تغییر، علم در راه ترقی است، لابد باید مثل شما روغن بنفشه را از دویست سال قبل تا حالا نگاه دارد، و حالا هم این افتضاح را برای ما درست می کند.

پاسخ‌های رسول جعفریان درباره جایگاه «علم» در دانشگاه، حوزه و ذهن مدیران جمهوری اسلامی

واقعا شما بر این باورید که اساس علم هیچ جنبه ارزشی ندارد و امری مستقل و دور از ایدئولوژیهاست؟ بسیاری این باور را قبول ندارند و معتقدند علم غربی، به نوع موضعگیری فلسفی هم دارد. فکر نمی کنید در این زمینه باید روشن تر نظرتان را بگویید.
من فکر می کنم باید چند چیز را روشن کنیم و بگوییم علم چیست و مقصود ما کدام است:
نکته اول این که در اینجا مقصودمان از علم همان ساینس یا علوم تجربی است که در یک دایره وسیع، شامل علوم ریاضی و طبیعی شده و شامل دانش هایی است که عمدتا در دانشکده های علوم تدریس و تعلیم می شود. اینها، دانش های شناخته شده ای هستند که کمتر کسی می تواند مدعی جهت گیری ایدئولوژی در آنها شود. این دانش تا حدی است که آنها را به عنوان علوم پایه می شناسیم، نه حاشیه هایی که مثلا به عنوان فلسفه بر فیزیک افزوده شده و می شود و کسانی به عنوان فیزیکدان خداباور یا ناباور شناخته می شوند. مقصودمان علمی است که در همه جای دنیا، به یک شکل عرضه و تدریس می شود. اینها اگر نقطه ابهامی هم دارد، خود دانشمندان با روش های خاص علمی، در صدد رفع آنها و کشف نقاط تاریک هستند. در واقع، از همین ها هم، بخشی قطعی، و بخشی فرضیات است که آنها هم هر روز در انتظار شواهد علمی است، و اندازه قطعیت یا ظنیت آنها هم برای اهل فن معلوم است.
نکته دوم از آنچه علم خوانده می شود، حاشیه های اطراف این علوم پایه است که از قدیم وجود داشته است. زمانی که علم الطبیعه میان مسلمانان آمد، عده ای دهری و عده ای متکلم اسلامی شدند. اینها از ترس این که طبیعیات آدم ضد خدا پرورش دهد، سعی کردند از طبیعیات خدا را استنباط کنند، و آنها هم دوست داشتند یک جهان بی خدا را ثابت کنند. همه ما می دانیم این مباحث علم نیست، فلسفه است و برای کسانی که اهل علم به معنای ساینس هستند، اینها یک نوعی علم مضاف است نه علم واقعی در حوزه طبیعیات. تمام کلام قدیم ما، آلوده به این حرفهاست و بخشی از بحث های غزالی با فلاسفه راجع به قدم ماده و امثال اینها، گیرهای فلسفی در اطراف علوم طبیعی است. این مسیر در تمام قرون وسطی و قرون جدید غرب هم بوده و علاقه مندان فراوانی دارد. ترس از تأثیر نظریات نیوتن و تا حدی داروین هم به خاطر این حواسی است، اما در حقیقت، بخش عمده آنها به طور مشخص، بدور از علم اصیل یا همان علوم پایه دانشگاهی است، و اگر دانشجویی قصد آموختن علم فیزیک دارد، آن بخش اصلی دانش را می خواند واینها برای او نوعی تفنن است.
نکته سوم، تکنولوژی است که اغلب با علم خلط می شود. البته آن قدر دانش های فیزیک و مکانیک و امثال اینها با تکنولوژی در هم تنیده است که بسیاری بی توجه آنها را یکی تصور می کنند. یکی از تفاوت های مهم اینها این است که تکنولوژی ترکیب علم و ارزش ها و سنت های جاری در جامعه است. شما وقتی یک خانه ای می سازید، همه محاسبات علمی را برای طراحی بنا دارید، اما ملاحظه بسیاری از ارزشهای معمول خودتان را هم دارید. شما وقتی در هلند قدم می زنید، می بیند تمام خانه هایی که کنار خیابان هستند، عین مغازه ها، تا ته خانه پیداست و ساکنان مشغول زندگی هستند، اما وقتی در تهران یا قم راه می روید، تمام خانه ها یک دیوار بلند دارند. حوزه علم و تکنولوژی به قدری به هم نزدیک است که اغلب مواردی که بحث از جهت دار بودن علم می شود، مقصود نوع نگاهی است که در تکنولوژی وجود دارد و البته پایه هایش با علم درست شده است. بنابر این، باید توجه داشته باشیم که وقتی از جهت دار بودن علم بحث می کنیم، کدام یک از اینهاست. (ادامه در پست بعدی) 👇👇

مهر دینی زدن بر علم کیمیا
ما از دو درگاه می توانیم در باره «علم دینی» و مدعایی که در این باب هست بحث کنیم. یکی از مسیر بحث از ماهیت علم و تعریف آن بر اساس مباحث جدید فلسفه علم است که کسانی دنبال یافتن نقطه نفوذی در آن برای وارد کردن امکان وجود «علم دینی» (علوم طبیعی یا علوم انسانی) در حیطه «علم» هستند. غالب آنها، تکیه گاهشان، رفتن به دنبال نظریات نسبیت گرایانه است که بتوانند نشان دهند اطمینانی به دانش رسمی به عنوان علم قطعی نیست، و خود غربیان هم قطعیت علم را نقد کرده اند و ... می توان راههای دیگری را هم برای علم، و برای مثال علم دینی طرح کرد. روشن است که در این مسیر، نیاز به بحث های جدی در حوزه تعریف علم در چهارچوب نظریات جدید داریم.
اما درگاه دوم، بحث تاریخی در باره شکل گیری علوم در میان ما مسلمانان در طول تمدن اسلامی است، مسیری که شاید اقوام دیگر به ویژه کسانی که مثل ما متون مقدس یا علوم بومی کهن دارند، درگیر آن هستند. بررسی تاریخی از شکل گیری ـ برای مثال ـ طب اسلامی، یا نجوم اسلامی، یا در حال حاضر علوم انسانی اسلامی، به ما کمک می کند تا روند شکل دیگری این نگاه که «دانش» دینی است را نشان دهد. مهم است که بدانیم چطور وجود چند روایت و خبر که مثلا سوال و جوابی در باره سلامت بدن بوده، یا خورد و خوارک، به تدریج سبب پدید آمدن «علم طب اسلامی» شده است. سازو کار درآمدن این احادیث در عرصه، و تدوین و تبویب آن، آن هم در شرایطی که علم طبی در میان آن مردمان نبوده و نیاز سخت به دانستن چیزی بوده، یا مدل طب یونانی بوده ه از آن پرهیز داشته اند و می خواستند چیزی در مقابل آن بسازند، سازوکاری قابل بحث و شناخته شده است.
در باره برخی از علوم دیگر هم در استفاده از برداشت های قرآنی یا حدیثی، داستان همین طور است. این که فلان آیه یا حدیث، موجد فلان نظریه یا نگاه رایج علمی در میان مسلمانان شده، یا تحت تأثیر فلان دسته روایات در باره باد و باران، دیدگاه های خاص به پشتوانه چند برداشت از آیات یا احادیث سبب پدید آمدن فلان نظریات در حوزه علم کائنات الجو شده و مانند اینها، نمونه هایی است که باید از نظر تاریخی و مرور منابع کهن و شکل دیگری لایه تقدس در این علم ها، بحث شود. امری که در اصل، هیچ کاری به وظایف اصلی دین ندارد. در کتاب از شیطان تا میکرب، داستان قرار گرفتن طب جدید را در کنار طب سنتی و چگونگی داد و ستد آنها بر اساس مثالهای تاریخی و نمونه هایی از متن های مربوطه، شرح داده ام.
در حال حاضر آن تجربه های تاریخی، با بحث هایی که در این صد سال در باره «علم دینی» و امکان آن با پشتوانه قداست متون دینی گفته شده، سبب پدید آمدن ادبیاتی شده است که با کمک آنها، و نیز حمایت قدرت و سیاست در کشور ما، مسیر علمی ما در جهت دفاع از پدیده ای به نان «دانش دینی یا بومی» گرفتار کرده است. به نظرم، اگر در باره آن تجربه های تاریخی تحقیق شود، که شماری کار هم شده، می تواند به پژوهشگران ما نشان دهد که آن دانش گذشته چطور شکل گرفته است. به عبارت دیگر ما نیاز به بحث از تاریخ علم با رویکرد شکل گیری مباحث فلسفه علمی در اطراف آن دانش یا دانش ها هستیم، امری که سعی کرده ام تحت عنوان «تاریخ مفهو علم» یا سیر تطور مفهوم علم در میان مسلمانان دنبال کنم.
اما یکی از این دانش ها که برای آن هم به زور، پشتوانه دینی درست کرده اند، دانش کیمیا و شعبه های مختلف آن است که اغلب با «رمز» و «رموز» مطرح می شود. زمانی که رساله هایی در باره این دانش نوشته می شد، تلاش می گردید برای آن هم احادیثی دست و پا شود. بازار جعل حدیث هم، به ویژه این نوع احادیث که در هیچ مأخذ رسمی از سنی و شیعی دیده نمی شد، در دوایر خاصی که متعلق به جانبداران همان علم بود، وجود داشت. صوفیان برای خود احادیثی داشتند، و دیگران هم.
اهل کیمیا هم که می خواستند به دانشِ غالبا خود ساخته خود، رنگ و اعتبار دینی بدهند، از این قبیل احادیث داشتند و بویژه در مقدمه کتابشان، کاری می کردند که همه فکر کنند علم کیمیا، از طریق جبرئیل به حضرت محمد (ص) و از طریق او به مسلمانان، و بویژه به اهل بیت داده شده و از آن طریق به مردمان منتقل شده است. قدمت این بهره گیری، البته که بسیار زیاد است و این جا یک مثال می زنم.
فصل نخست رساله مقلاد الکنوز، از حسن زاهد غریب کرمانی، تألیف 726 که به نام محمد بن تغلق شاه هندی تألیف شده، گواهی بر این مطلب است، گرچه از این دست مطالب، یعنی دادن پشتوانه حدیثی به علم کیمیا که از منحرف کننده ترین علوم در تاریخ علم در دنیای اسلام است، فراوان است.
ادامه در فرسته پایین 👇👇

زندانی کردن صدها هزار پایان نامه در مراکز دانشگاهی و ظلمی که به علم می شود

سالانه دهها هزار پایان نامه در مراکز دانشگاهی ما نوشته می شود، اما بسیاری از آنها به دلیل سخت گیری ها، و سردرگمی های موجود در سیاست های علمی ـ پژوهشی وزرات علوم و به تبع آن دانشگاه آزاد، برای همیشه دور از دسترس می ماند و امکان استفاده از آنها وجود ندارد. اگر فرض کنیم نیمی از اینها آثار ارزشمندی هستند، باید به حال علم در این کشور تأسف بخوریم که نمی توانیم به راحتی از آنها بهره ببریم. بدین ترتیب یک پایان نامه ارشد یا رساله دکتری که حاصل یک عمر تحصیل یک دانشجو، همزمان با حمایت های مالی مستمر دولت یعنی از جیب ملت است، عملا بایگانی شده و جز در شرایط بسیار دشوار در اختیار پژوهشگران قرار نمی گیرد. در این باره بهانه های مختلفی وجود دارد. برخی در دسترس گذاشتن آن را سبب رواج سرقت علمی دانسته و برخی، آنها ابزار درآمد می دانند، هرچند همان را هم به سختی و با در اختیار گذاشتن تعداد اندکی از صفحات با محدودیت های فراوان، عرضه می کنند. به نظر می رسد، پایان نامه ها، به عنوان نوعی مکاشفه علمی، نتیجه دسترنج یک ملت برای رسیدن به پیشرفت است، و ایجاد هر نوع مزاحمت و مانع تراشی بر سر دسترسی آزاد به محتوای آن، مبارزه با علم و مخالفت با پیشرفت است. پایان نامه، اثری است متعلق به حوزه علم ملی، و ابزاری است برای پیشرفت جدی، اثری که باید با شرایط سهل و آسان در اختیار پژوهشگران قرار گیرد و علم را به پیش ببرد. شک نباید کرد که نگه داشتن این همه پایان نامه که در مجموع بیش از صدها هزار است، ظلم آشکاری به پیشرفت علم در کشور ماست. متاسفانه، ذهن های سختگیر ما، همراه با توهمات دیگر، بر سر راه نشر آزاد پایان نامه ها مشکل ایجاد کرده و سبب شده است تا بسیاری از دانشجویان از کارهای انجام شده قبلی یا همزمان خود بی خبر باشند. در باره سرقت علمی هم، اگر حمایت جدی از ایران داک صورت گیرد و به مرّ قانون عمل شود، راه دزدی مسدود خواهد شد. بماند که سرقت های علمی، از کتابها هم صورت می گیرد، و اساسا انگیزه و راه حل آن، ربطی به باز کردن راه دسترسی به پایان نامه ها ندارد. به نظر می رسد اگر دولت اراده ای برای پیشرفت علمی دارد، نه تنها باید بدون هیچ گونه سخت گیری، امکان دستیابی به پایان نامه ها را فراهم کند، بلکه برای حمایت از بهترین های آن، بودجه ای را به نشر آنها اختصاص دهد.
در این زمینه، دست کم می توانیم از سیاست های علمی ترکیه یاد کنیم. در این کشورف یک وبسایت رسمی دولتی برای پایان نامه های همه مراکز دانشگاهی هست که تمامی پایان نامه هایی که استادان اجازه می دهند در آن وجود دارد، و استفاده از آنها رایگان است. تعداد استادانی که اجازه استفاده نمی دهند، بسیار بسیار اندک است. در این موارد هم از طریق کتابخانه های دانشکده ها می توان به آنها رسید و فقط هزینه کپی را پرداخت کرد. دوستانی که در آنجا داریم گفتند که، تقریبا هیچ وقت مشکلی برای استفاده رایگان از پایان نامه ها را نداشته اند.
حالا نتیجه این سیاست این شده است که غالبا پایان نامه جز برای دانشجو و استاد راهنما قابل استفاده نیست و این یعنی خفه کردن علم.
@jafarian1964

سخنرانی امروز در مراسم جشن کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه اصفهان
1. سرعت تحولات علمی بیشتر شده است: تحولات علمی در دوره اخیر در بیشتر رشته ها، سریع تر از گذشته شده و به نظر می رسد، به رغم ظواهر، باز هم در اصل دانش، فاصله ما با غرب بیشتر و بیشتر می شود. البته دنیای علم، صحنه بسیار وسیعی دارد، و وارد شدن به رمز و راز عالم طبیعت، ممکن است از راههای ناشناخته ای باشد که تاکنون کسی بدان راهها پی نبرده است، اما رسیدن به آن راهها، نیازمند داشتن روحیه علمی است، روحیه ای که خود مقدماتی را می خواهد که ما ظاهرا فاقد آن هستیم. عجالتا زیر مجموعه علمی که در دنیا رایج است، و دایما در پیشرفت، داریم حرکت می کنیم و با کمال شرمندگی باید بگویم که در این یک صد و پنجاه سال که این هم کوس تمدن خواهی سر داده ایم، هیچ قدم جدی برای دانشی شدن بر نداشته ایم و همواره به یادگرفتن فوت و فن استفاده از تکنولوژی غرب بسنده کرده ایم.
1. علم در میان ما نهادینه نشده و فقط مظاهر و محصولات آن را می شناسیم: مسلما یکی از دلایل ماندگاری ما در شرایط گذشته و بروز نشدن، دیر فهمیدن ماهیت علم و تحولات علمی است که دلایل زیادی می تواند داشته باشد. ما با پیشرفت های علمی به طور اساسی آشنا نمی شویم، و جز از طریق برخی از مظاهر آن، پی به آن نمی بریم. این امر جز این که سبب می شود دانش در میان ما نهادینه نشود، ما را به سمتی می برد که همیشه تابع دیگران و ذیل آنها باشیم، و در این شرایط است که ما «علمی» نمی شویم، و فقط استفاده از دستاوردهای دیگران را برای کاربرد عملی یاد می گیریم. ما شرایط تولید علم را نداریم. علم در شرایط خاصی تولید می شود. این علم، که البته علم است نه فلسفه، در جای دیگری و با شرایط خاص خودش تولید می شود و بعدا به صورت یک محصول که نه، محصولات و خروجی اش برای اداره امور جاری زندگی به میان ما می آید؛ در این شرایط ما از مزایای آن استفاده می کنیم، اما ماهیت آن را تقریبا هیچ وقت درک نمی کنیم. به همین دلیل نمی توانیم خود را ر اتوبان علم و تولید علم وارد کنیم.
2. ما سخت تغییر می کنیم: راهکار چیست؟ در این باره زیاد سخن گفته شده و هنوز هم گفته می شود. ما باید اشکالاتی را که در درون خودمان هست، کشف کنیم. مثلا یکی از آنها همین غرور نابجاست که ما آن را با مفاهیم دیگری خلط کرده و مقدسش کرده ایم. نکات زیادی در این باره وجود دارد که بیشتر احساسی با آنها برخورده کرده ایم و شفاف به بررسی آنها نپرداخته ایم.
3. ما باید ذهن خود را تغییر دهیم: در باره این وضعیت دست کم یک نکته مهم این است که ما باید اول ذهن خود را تغییر دهیم تا بتوانیم با علم جدید همراه شویم. مهم ترین مقاومت از ناحیه ذهن صورت می گیرد، این ذهن جمعی جامعه که متاسفانه خیلی هم قدرت خرق و التیام ندارد، و هسته اصلی تفکر را تشکیل می دهد، معمولا در میان هر قومی شکل خاصی دارد. نمی خواهیم تحلیل قومی کنیم، بحث مان بر سر ذهن و زبان، نطق و تفکر است. ذهن و زبان، همان تفکر ما هستند. دانش جدید، زبان خاص خود را دارد. ما شرایط درک این زبان را به سختی داریم. علم پدیده ای انسانی است، اما به هر حال، وقتی در محیطی شکل می گیرد، با زبان آن محیط رشد می کند و بر می آید.
4. همزبانی با علم را نداریم: آیا ما می توانیم زبان علمی خاص خود را داشته باشیم؟ البته، اگر بتوانیم زبان علمی خاص خود را داشته باشیم، و نشانی از پیشرفت علمی و خلاقیت مفهومی و ذهنی در آن دیده شود، اشکالی ندارد، اما در این شرایط، و با این تجربه، طبیعی است که اگر ما بخواهیم وارد مداردانش جدید شویم، نیاز به همزبانی با دانش جدید هست که اغلب با کندی صورت می گیرد. فکر کنید ما در دوره قاجار، وقتی که علم جدید آمد، چه قدر از زبانی فاصله داشتیم. بخشی از این مشکل را حل کرده ایم، اما حواسمان باشد که حل مشکل فقط در ساختن چند اصطلاح نیست. مشکل این است که در این مرحله، نه این همزبانی را داریم نه دانشی سنتی که زبان خودی تمام و کمالی داشته باشد به طور ی که نیازی به تولید زبان یا به عبارتی اصطلاحات و ... نداشته باشیم. در این سی سال، یک مکتب فلسفی رایج در ایران بود، که روی این زبان مستقل تأکید داشت. متاسفانه در حال حاضر، غالب رهبران آن اعلام کرده اند که باید جبران مافات کنیم و علم را کسب کنیم. اکنون دیگر کلمه «توسعه» مثل گذشته، در این مکتب منفور نیست.
@jafarian1964

شهید شدن علم تاریخ
امروز متن خوبی از آقای صلاح الدین خدیو در باره گزارش من و تو از تاریخ دوره پهلوی و این بار در باره سفر شاه به آلمان دیدم. عالی بود. خلاصه اش این بود که این سفر بسیار بد را چنان عالی جلوه داده و تحریف کرده است که واقعا اسباب شگفتی است. آخرش هم این نکته را نوشته است: در پایان باید گفت جسارت و ریسک شبکه من و تو، در بازگویی وارونه یکی از بدنام ترین سفرهای خارجی شاه و روایت آن بعنوان حدیث محبوبیت و مقبولیت وی، بیانگر خلاء ناشی از فقدان یک جریان تاریخ نگاری مستند و بیطرفانه و سردمداری دیدگاه های سپید و سیاه در این زمینه است. امری که دستکم برای نسل های پس از انقلاب موجب امتناع تاریخ اندیشی شده است.
ارزیابی ایشان را از تاریخ نویسی مربوط به دوره پهلوی در سالهای پس از انقلاب به مقدار زیادی درست می دانم. مدتی قبل، روزنامه اعتماد از من پرسید که چرا برخی از کتابهای تاریخی، هیچ توجهی را جلب نمی کند، آما برخی از آثار نویسندگانی مانند آقای آبراهامیان حتی به عنوان متن های امتحانی برای دوره های ارشد و دکتری معرفی می شود. من آنجا توضیحاتی دادم و گفتم که مشکل سر نگاشته های متعصبانه است که کاری به کشف حقیقت ندارند و از هر شاهد ریز و درشتی برای نابود کردن دیگران استفاده می کنند.
اگر از برخی از دوستان ما بپرسید، می گویند، سبب توجه به برخی از کتابها، ناشی از یک توطئه است که کسانی می خواهند آن افکار را ترویج کنند.
البته، شاید آدم های پژوهشگر هم که کارهای جدی می کنند، بسیاری از کارهای بیرون از ایران را نپسندند و دست کم بسیاری را از لحاظ اسناد و مدارک ضعیف بدانند.
اما یک مشکل هست که سبب شده تا تاریخ نویسی مربوط به دوره پهلوی به این نقطه برسد. این مشکل، سیاه و سپید دیدن همه مسائل مربوط به آن دوره است، امری که سبب شده است همه آنچه متعلق به آن دوره تاریخی است، سیاه تبیین و تفسیر شود.
یک مشکل دیگر، مسائل سیاسی جاری روز و کار سیاسی شبکه ها و استفاده از آن است، مردم به دلایلی روزگار سختی را می گذرانند، و راه حل ساده این است که فکر کنند، روزگاری همه چیز آنها گل و بلبل بوده و حالا از دست رفته است.
طبیعی است که برخی از تحقیقات در داخل و خارج، با حمایت های مالی دنبال می شود و انگیزه های سیاسی دارد. تحقیقی که با این پشتوانه های مالی دنبال شود، طبعا بدون اعتبار است و تا وقتی که زور تبلیغ پشت آنهاست، و توزیع می شود اثر می گذارد. البته برخی همین را می خواهند، کاری هم به شفافیت ندارند. در واقع تاریخ سازی می کنند، نه تاریخ خوانی و تاریخ دانی.
در باره عوامل این مسأله بیش از اینها می شود گفت. این چند مرکزی که در اینجا کار تاریخ نویسی آن دوره را می کنند، اکثرا وابسته به نهاد های رسمی هستند و طبیعی است که کارشان استوار کردن مواضع باشد، تا روشن کردن حقایق. یک مرکز، همه وابستگان به آن رژیم را فراماسونر می داند، دیگری غالب آنها را بهایی می شمرد، و سومی حتی، برای تاریخ نویسی دوره معاصر هم، آدم هایی مثل هاشمی رفسنجانی را بدتر از شاه معرفی می کند. غالب اینها مراکز رسمی تاریخ نگاری ما هستند که با بودجه خاص، بیشتر کار سیاسی برای استوار کردن مواضع می کنند اما عنوان تاریخ را یدک می کشند.
حقیقت این اقدامات، نمونه ای است که نشان می دهد، ما علمی نیستیم و هدفی جز ساختن علم سیاسی یا علم دینی یا تحقیق خط دار و جهت دار نداریم. این روش راه به جایی نمی برد، مگر آن که زورش پرزور باشد، مگر آن که با تبلیغ برای سالیانی جا بیفتد.
حالا که روزهای سالگرد مشروطه است می شود گفت، آنچه در باره نوشته ایم و گفته ایم، با یک تحول سیاسی، بر باد می رود. ممکن است بگویند، برود، و راست هم می گویند، بالاخره نسل بعدی دوباره این ها را باور می کند. اما دست کم به نظر من، اینها نشان از آن دارد که هدف ما روشن کردن تاریخ نیست، استوار کردن مواضع فکری خودمان به عنوان یک حزب سیاسی است. با سقوط این احزاب به هر شکل آن افکار هم از بین می رود، هر چند ممکن است یک اقلیتی برای همیشه وفادار به این مطالب باشند.
مهم «علم تاریخ» است که شهید می شود.
در باره توانایی های این مراکز هم، صرف نظر از پژوهش که غالب اوقات کودکانه انجام می شود، مطلب زیاد است. چنان که اشاره کردم، مخاطبان اینها، یک گروه خاص هستند که تنها به فکر تغذیه فکری مخاطبان خود هستند، و با باقی مردم کاری ندارند.
اگر به وضع مطلوبی نرسیم، به تدریج اوضاع در باره قضاوت های تاریخی مربوط به گذشته از این هم که هست، بدتر می شود، زیرا مخالفان هم امروزه، با روش های بسیار متفاوتی در این زمینه فعال شده اند و رقابت جدی تر شده است.

شهید شدن علم تاریخ
امروز متن خوبی از آقای صلاح الدین خدیو در باره گزارش من و تو از تاریخ دوره پهلوی و این بار در باره سفر شاه به آلمان دیدم. عالی بود. خلاصه اش این بود که این سفر بسیار بد را چنان عالی جلوه داده و تحریف کرده است که واقعا اسباب شگفتی است. آخرش هم این نکته را نوشته است: در پایان باید گفت جسارت و ریسک شبکه من و تو، در بازگویی وارونه یکی از بدنام ترین سفرهای خارجی شاه و روایت آن بعنوان حدیث محبوبیت و مقبولیت وی، بیانگر خلاء ناشی از فقدان یک جریان تاریخ نگاری مستند و بیطرفانه و سردمداری دیدگاه های سپید و سیاه در این زمینه است. امری که دستکم برای نسل های پس از انقلاب موجب امتناع تاریخ اندیشی شده است.
ارزیابی ایشان را از تاریخ نویسی مربوط به دوره پهلوی در سالهای پس از انقلاب به مقدار زیادی درست می دانم. مدتی قبل، روزنامه اعتماد از من پرسید که چرا برخی از کتابهای تاریخی، هیچ توجهی را جلب نمی کند، آما برخی از آثار نویسندگانی مانند آقای آبراهامیان حتی به عنوان متن های امتحانی برای دوره های ارشد و دکتری معرفی می شود. من آنجا توضیحاتی دادم و گفتم که مشکل سر نگاشته های متعصبانه است که کاری به کشف حقیقت ندارند و از هر شاهد ریز و درشتی برای نابود کردن دیگران استفاده می کنند.
اگر از برخی از دوستان ما بپرسید، می گویند، سبب توجه به برخی از کتابها، ناشی از یک توطئه است که کسانی می خواهند آن افکار را ترویج کنند.
البته، شاید آدم های پژوهشگر هم که کارهای جدی می کنند، بسیاری از کارهای بیرون از ایران را نپسندند و دست کم بسیاری را از لحاظ اسناد و مدارک ضعیف بدانند.
اما یک مشکل هست که سبب شده تا تاریخ نویسی مربوط به دوره پهلوی به این نقطه برسد. این مشکل، سیاه و سپید دیدن همه مسائل مربوط به آن دوره است، امری که سبب شده است همه آنچه متعلق به آن دوره تاریخی است، سیاه تبیین و تفسیر شود.
یک مشکل دیگر، مسائل سیاسی جاری روز و کار سیاسی شبکه ها و استفاده از آن است، مردم به دلایلی روزگار سختی را می گذرانند، و راه حل ساده این است که فکر کنند، روزگاری همه چیز آنها گل و بلبل بوده و حالا از دست رفته است.
طبیعی است که برخی از تحقیقات در داخل و خارج، با حمایت های مالی دنبال می شود و انگیزه های سیاسی دارد. تحقیقی که با این پشتوانه های مالی دنبال شود، طبعا بدون اعتبار است و تا وقتی که زور تبلیغ پشت آنهاست، و توزیع می شود اثر می گذارد. البته برخی همین را می خواهند، کاری هم به شفافیت ندارند. در واقع تاریخ سازی می کنند، نه تاریخ خوانی و تاریخ دانی.
در باره عوامل این مسأله بیش از اینها می شود گفت. این چند مرکزی که در اینجا کار تاریخ نویسی آن دوره را می کنند، اکثرا وابسته به نهاد های رسمی هستند و طبیعی است که کارشان استوار کردن مواضع باشد، تا روشن کردن حقایق. یک مرکز، همه وابستگان به آن رژیم را فراماسونر می داند، دیگری غالب آنها را بهایی می شمرد، و سومی حتی، برای تاریخ نویسی دوره معاصر هم، آدم هایی مثل هاشمی رفسنجانی را بدتر از شاه معرفی می کند. غالب اینها مراکز رسمی تاریخ نگاری ما هستند که با بودجه خاص، بیشتر کار سیاسی برای استوار کردن مواضع می کنند اما عنوان تاریخ را یدک می کشند.
حقیقت این اقدامات، نمونه ای است که نشان می دهد، ما علمی نیستیم و هدفی جز ساختن علم سیاسی یا علم دینی یا تحقیق خط دار و جهت دار نداریم. این روش راه به جایی نمی برد، مگر آن که زورش پرزور باشد، مگر آن که با تبلیغ برای سالیانی جا بیفتد.
حالا که روزهای سالگرد مشروطه است می شود گفت، آنچه در باره نوشته ایم و گفته ایم، با یک تحول سیاسی، بر باد می رود. ممکن است بگویند، برود، و راست هم می گویند، بالاخره نسل بعدی دوباره این ها را باور می کند. اما دست کم به نظر من، اینها نشان از آن دارد که هدف ما روشن کردن تاریخ نیست، استوار کردن مواضع فکری خودمان به عنوان یک حزب سیاسی است. با سقوط این احزاب به هر شکل آن افکار هم از بین می رود، هر چند ممکن است یک اقلیتی برای همیشه وفادار به این مطالب باشند.
مهم «علم تاریخ» است که شهید می شود.
در باره توانایی های این مراکز هم، صرف نظر از پژوهش که غالب اوقات کودکانه انجام می شود، مطلب زیاد است. چنان که اشاره کردم، مخاطبان اینها، یک گروه خاص هستند که تنها به فکر تغذیه فکری مخاطبان خود هستند، و با باقی مردم کاری ندارند.
اگر به وضع مطلوبی نرسیم، به تدریج اوضاع در باره قضاوت های تاریخی مربوط به گذشته از این هم که هست، بدتر می شود، زیرا مخالفان هم امروزه، با روش های بسیار متفاوتی در این زمینه فعال شده اند و رقابت جدی تر شده است.