گفتگوهای تراثی (آرشیو)

بخش معاصران این تذکره نفیس رو مجلس چاپ کرده گویا، این نسخه 3 جلدی کامل می باشد، و همه ی شعرا را دارد.

از نفایس نسخه های شیعی که تا به حال دیده ام نسخه ای است از کتاب «کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر» تألیف أبو القاسم علی بن محمد بن علی خزّاز قمی رازی (از علمای قرن چهارم و پنجم هجری) این نسخه مهمترین و کهن ترین نسخه‌ی این اثر به شمار می آید که کتابت آن متعلق به سال ۵۸۴ هـ است، که تا بحال از آن در تحقیق این اثر استفاده نشده است. این نسخه از جهات متعددی دارای اهمیت می¬باشد که از آن جمله می¬توان از اجازات و بلاغات تصحیحی که در همان قرن ششم هجری به خط مبارک بزرگترین مشایخ شیعه بر روی آن دیده می¬شود نام برد؛ اجازه¬ی سماع و قرائت شاذان بن جبرئیل قمی به خط خودش به عبد الله بن علی ابن زهره حلبی (برادر ابن زهره حلبی صاحب غنیة النزوع) و فرزندش محمد بن عبد الله جهت روایت این کتاب است که طریق خود را تا مؤلف را در این اجازه آورده است. و نیز اجازه ابن زهره مذکور به اولادش.. نکته مهم دیگر در این نسخه که آن را از باقی نسخه¬های این کتاب ممیّز می¬کند تصحیح و مقابله¬ی آن توسط ابن ادریس حلی صاحب کتاب «سرائر» است که آن را با نسخه¬ی اصل (بنا بر تعبیر او) مقابله کرده. البته شایان به ذکر است این تنها خط شناخته شده ابن ادریس می باشد. این نسخه بعدها در اختیار شهید اول محمد بن مکی عاملی (786 هـ ق) و سپس در خدمت ابن خاتون عاملی قرار گرفته بوده و خطوط همه آنها بر روی این نسخه آمده است، و این همگی بیانگر اصالت این نسخه دارد.
اصل این نسخه در کتابخانه ی آل سلیمان در لبنان نگهداری می شود و خوشبختانه پس از مشقت های فراروان تصویر آن را تهیه کردم. البته اولین بار از طریق گزارش مرحوم علامه سید محسن امین در اعیان الشیعه از وجود این نسخه مطلع شدم و به دنبال نسخه رفته و متوجه شدم این کتابخانه کما کان در این خانواده حفاظت می شود. نکته مهم در رابطه با سنت اصیل تحمل این کتاب توسط مشایخ امامیه که این اجازات و سماعات و طرق را بر روی آن ثبت کرده اند است که می تواند ما را در تصحیحِ نسبت کتاب به خزاز قمی ـ که مورد تشکیک بعضی از متأخرین واقع شده ـ کمک کند. ان شا الله بعدها از این کتاب و این نسخه بیشتر سخن خواهیم گفت.

ترجمه‏ هاى زيادى از بحار موجود است از جمله:

1. ترجمه ‏اى توسط يكى از علماى هندوستان براى شاهزاده سلطان محمد بلند اختر.

2. ترجمه‏ اى با نام«عين اليقين» از حاج شيخ محمد تقى آقا نجفى اصفهانى، متوفاى 1332 هجرى.

3. «كشف الأسرار» از سيد اسماعيل موسوى زنجانى.

4. «بنادر البحار»، كه ترجمه و تلخيص بحار است از سيد على نقى فيض الاسلام متوفاى 1406 هجرى (مترجم نهج البلاغه و صحيفه سجاديه).

5. ترجمه برخى قسمتهاى بحار مانند توحيد مفضل توسط خود علامه.

برخى از ترجمه‏ های کتاب شریف بحار الانوار از يك يا چند مجلد بحار بصورت پراكنده است.

در ذیل بعضی از این ترجمه ها معرفی می گردد:

1- معرفی کتاب بنادر البحار
ترجمه، شرح و خلاصه تمام کتاب بحار الانوار از روی مجموعه بیست و پنج جلدی آن است که توسط علی نقی فیض الاسلام انجام گرفته است.

کتاب حاضر ترجمه و تلخیص جلد اول از مجموعه بیست و پنج جلدی است که با جلدهای 1 و 2 از مجموعه 110 جلدی برابری دارد.

موضوع این جلد از کتاب بحار، مسائلی چون عقل و جهل و فضیلت علم و علماء و طبقات آنها، حجیت اخبار و قواعد کلیه ای که از اخبار به دست آمده است و نکوهش قیاس، می باشد. فیض الاسلام این ترجمه و شرح از بحار را در سال 1399 ق به زبان فارسی انجام داده است.
2- معرفی کتاب آداب معاشرت
اثر آیت الله حاج محمد باقر کمره ای، ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار به زبان فارسی در 27 آبان سال 1361 ش میباشد که توسط آقای محمد بهشتی تصحیح شده است. جلد شانزدهم از مجموعه بیست و پنج جلدی کتاب بحار، که مطابق جلد 71 الی 73 از مجموعه 110 جلدی است که در مورد آداب معاشرت و آداب و سنن می باشد.
3- معرفی کتاب آداب سنن
اثر آیت الله حاج محمد باقر کمره ای، ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار علامه مجلسی به زبان فارسی در 20 شهریور سال 1362 ش برابر با سوم ذیحجه سال 1403 ق میباشد که توسط آقای محمد بهشتی تصحیح شده. جلد شانزدهم از مجموعه بیست و پنج جلدی کتاب بحار، که مطابق جلد 71 الی 73 از مجموعه 110 جلدی است که در مورد آداب معاشرت و آداب و سنن می باشد که آداب و سنن ترجمه جلد 73 این کتاب به شمار میرود.
4- معرفی کتاب اخلاق اسلامی
ترجمه جلد پانزدهم بحار الانوار از مجموعه بیست و پنج جلدی مطابق جلد شصت وچهارم از مجموعه صد و ده جلدی می باشد که توسط آقای محمد کمره ای از زبان تازی به فارسی ترجمه گشته است.

مترجم در سال 1354 ش برابر سال 1399 ق کتاب را ترجمه نموده و نام آن را بر اساس مطالبی که در کتاب هست، اخلاق اسلامی گذاشته اند.
5- معرفی کتاب امامت
ترجمه جلد هفتم از کتاب بحار الانوار علامه مجلسی از مجموعه ی بیست و پنج جلدی، و مطابق جلدهای 23 تا 27 از مجموعه ی 110 جلدی میباشد که توسط آقای موسی خسروی به زبان فارسی طی پنج جلد ترجمه شده است. وی این پنج جلد را در سال 1359 ش به پایان رسانیده است.

جلد هفتم از بحار الانوار درباره ی احوال ائمه گرام و دلائل امامت آنها و فضائل و مناقب و کارهای شگفت انگیز و معجزات ایشان می باشد.
6- معرفی کتاب بحار الانوار علامه مجلسی قسمت 4
ترجمه جلد 68 کتاب، از چاپ بیروت، که مطابق با قسمت چهارم از جلد پانزدهم از مجموعه ی 25 جلدی از چاپ کمپانی، می باشد، ترجمه آقای حجه الاسلام سید ابوالحسن موسوی همدانی است که درباره مکارم اخلاق و صفات پسندیده و اسباب نجات انسان می باشد که ایشان در سال 1363 به زبان فارسی ترجمه نموده اند.
7- معرفی اجمالی کتاب ترجمه بحار الانوارمرحوم مجلسی
قسمت سوم از جلد پانزدهم مجموعه 25 جلدی، مطابق جلد 67 بحار الانوار از مجموعه 110 جلدی، توسط حجه الاسلام موسوی همدانی به زبان فارسی که درباره ی اخلاق شایسته و اسباب نجات انسان است ترجمه شده است.
8- معرفی کتاب زندگانی حضرت زهرا سلام الله علیها
ترجمه قسمت اول جلد دهم از بحار الانوار از مجموعهی 25 جلدی و جلد 43 از مجموعه 110 جلدی می باشد که توسط آقای محمد جواد نجفی به زبان فارسی در سال 1354 ترجمه گشته است. این کتاب پیرامون زندگانی، فضائل، مناقب و همچنین معجزات حضرت زهراء و حسنین علیهم السلام می باشد.
9- معرفی کتاب شیعه در پیشگاه قرآن و اهل بیت
ترجمه جلد 65 بحار الانوار از مجموعه 110 جلدی طبق چاپ بیروت، مطابق قسمت وسط از جلد 15 بحار از مجموعه 25 جلدی چاپ کمپانی است که توسط آقای علی تهرانی در سال 1397 ق به فارسی ترجمه شده است. جلد 15 بحار از مجموعه 25 جلدی، دربارهی ایمان و کفر است که از باب 15 تا 7، درباره فضائل و صفات شیعه می گوید. این کتاب که از باب 15 شروع می شود، بر طبق آیات و احادیث وارده، فضائل شیعیان را بیان میدارد.
10- معرفی کتاب کتاب الروضه در مبانی اخلاق
ترجمه جزئی از جلد هفدهم از مجموعه بیست و پنج جلدی کتاب بحار الانوار، مطابق جلد هفتاد و چهارم از مجموعه 110 جلدی است، که توسط آقای سید عبد الحسین رضائی به زبان فارسی، در سال 1357 ش، ترجمه شده است.

ترجمه جلد هفتم از کتاب بحار الانوار علامه مجلسی از مجموعه ی بیست و پنج جلدی، و مطابق جلدهای 23 تا 27 از مجموعه ی 110 جلدی میباشد که توسط آقای موسی خسروی به زبان فارسی طی پنج جلد ترجمه شده است. وی این پنج جلد را در سال 1359 ش به پایان رسانیده است.

جلد هفتم از بحار الانوار درباره ی احوال ائمه گرام و دلائل امامت آنها و فضائل و مناقب و کارهای شگفت انگیز و معجزات ایشان می باشد.

سؤالی هم از اهل ادب دارم.
اگر کلمه ای با الف آغاز شود، می دانم که با توجه به وزن گاهی می توان در خوانش، واج آخر کلمه ی قبل را به کلمه ی آغاز شده با الف متصل کنیم و مثلا "رفت او" را به صورت "رفتو" بخوانیم.
آیا چنین کاری در مورد کلمات آغاز شده با عین هم مجاز است؟
مثلا شاعر می تواند شعری بسراید که در آن برای صحت وزن لازم باشد که "از عشق" را "ازشق" بخوانیم؟

بله از لحاظ مضمون منظومه و نوع شعری می تواند به شاعران فارسی سرا ی بومی هند مربوط باشد که تلاش ناموفقی در منظومه ی فارسی داشته؛ ولی کاربرد واژگانی تردید ایجاد می کند که کهن تر باشد، مثلاً از تقلیدهای عاشقانه ی داستان های شاهنامه . لهجه ی خراسانی هم گاهی در کتابت مشکل ساز شده و وزن را به هم ریخته که البته به نظرم به کاتب مربوط باشد نه شاعر.

سلام علیکم؛ اگر این بیت را در متنی از متون قدیمیِ پیش از سال 700 قمری یافته اید، مراجعۀ به این کتاب می تواند مفید باشد.

یکسال هم از انتشار این کتاب نگذشته و نسخه الکترونیکی اش هم در سایت مرکز دایره المعارف (ناشر)فرار نگرفته . با این اوصاف انتشارش به این شکل چگونه می تواند مجاز باشد ؟؟

با سلام

این پاسخ دوستمان جناب آقای دکتر کریمی نیا است:

سلام. خیلی ممنونم.
من مقاله ی اقای صدوقی سها و نوشته ی آقای رحمتی را دیده ام. این هر دو بزرگوار در خصوص نسخه 3496 در چستربیتی سخن گفته اند و نوشته اند و من درباره ی نسخه 3738. مطالب ایشان در باب نسخه ی 3492 چستربیتی صحیح است اما ارتباطی با نسخه 3738 چستربیتی نمی تواند داشته باشد.
هر دو نسخه را دیده ام. با آنکه هر دو به مکتب خراسان و مفسران نیشابور تعلق دارند و شباهت هایی هم دارند، اما ساختار متن تفسیر در آنها به کلی متفاوت است.
این تفاوت ها خیلی زیاد است اما فقط به این نکته توجه بفرمایید که اگر نسخه 3738 از آن ابوالقاسم ابن حبیب نیشابوری (م 406) باشد چگونه می تواند این همه نقل از ابوالقاسم قشیری (م 465) داشته باشد؟

با سلام بر شما استاد عزیز و هم تراثی های گرامی
ظاهراً این مطلب می تواند ما را به وجود سعدی دیگری رهنمون سازد و این خود می تواند گره گشا باشد

سلام دوستان، شبتون بخیر، کسی از اعزه می دانند این به چه زبانی و مربوط به چه کتاب اینا می تواند باشد

با سلام و ارادت خدمت دوستان تراث پژوه

به نظر می رسد در مفهوم این دو کلمه «عرض و دیده شد» توجه کافی نشده است. این کلمه ارتباطی به نوشته بالا ندارد و مربوط به نسخه می شود. و علت آن این است کتابخانه ها چون تحت نظارت حاکم و دولت وقت بوده اند و نوعا متولی وقف نیز بر آنها نظارت داشت. هر از چند وقتی، متولی از اموال کتابخانه بازدید و اموال آن را از جمله نسخ خطی را کنترل می کرد. و عبارت «عرص» در این موارد نوشته می شد. یعوی این نسخه به محضر من که متولی هستم توسط مسوول کتابخانه عرض شد و بنده هم آن را دیدم. همین. یعنی نوعی بازدید و بارزسی اموال بود.

ضمنا نسخه مورد بحث ظاهرا از کتابخانه آستان قدس رضوی باشد چون این نسخه ها را شاه عباس صفوی در سفری که در معیت شیخ بهایی به آستان بوسی امام رضا (ع) رسیده اند، وقت کرده اند. و عبارت شیخ بهایی که (نسخه های تصحیح شده از دیوان امام) موجود است می تواند دلیلی بر آن باشد.

با درود و سپاس فراوان