??
? ترکی جغتایی
سومین شیوه ادبی ترکی میانه را بعد از ترکی قراخانی و ترکی خوارزمی، ترکی جغتایی مینامند. این شیوه که در گذشته و در تحقیقات غربی ترکی شرقی نامیده میشد از آن رو به جغتایی مشهور شده است که جغرافیای اصلی پیدایش و رشد آن قلمرو حکمرانی ''چاغاتای'' فرزند چنگیز بود.
ترکی جغتایی که بیشترین رواج خود را در عصر حکومت تیموریان داشت، زبان آثار زبانی و ادبی ای است که عمدتا در قرون 9 و 10 و 11 هجری در ترکستان و عموما با محوریت دو مرکز فرهنگی هرات و سمرقند به وجود آمدند.
همچنین بعد از روی کار آمدن سلسله گورکانیان در هند، سلطان بابر گورکانی و دو فرزند وی کامران و همایون میرزا نیز در هند آثار ادبی خود را به ترکی جغتایی آفریدند.
تبدیل شدن شیوه ترکی جغتایی به عنوان شیوه ی ادبی بین المللی ترکی باعث شد که شعرای آذربایجان و آناتولی نیز علاوه بر شیوه های ترکی آذری و ترکی عثمانی به ترکی جغتایی نیز شعر بسرایند.
از میان شعرای آذربایجان کشوری، مسیحی تبریزی، واله داغستانی و عاصی قراباغی آثار خود را به شیوه ترکی جغتایی سروده اند.
ترکی جغتایی از سمت محققان با تقسیم به دوره های مختلف مورد مطالعه قرار میگیرد که مشهورترین این تقسیم بندی ها متعلق به پروفسور ژانوس اکمان است. از نظر ایشان تاریخ ترکی جغتایی به سه دوره تقسیم میشود:
1. عصر پیشا کلاسیک
2. عصر کلاسیک
3. عصر پسا کلاسیک
☘ عصر پیشا کلاسیک (از آغاز تا 850)
این دوره شامل زبان آثاری است که پیش از آفرینش آثار امیرکبیر علیشیر نوایی به وجود آمده اند. معروفترین شعرای این عصر عبارتند از:
سکاکی
حیدر خوارزمی
مولانا لطفی
یوسف امیری
سید احمد میرزا
مولانا گدایی
یقینی
آتایی
☘ عصر کلاسیک (850 تا 950)
این عصر با آثار بزرگترین جغتایی سرای تاریخ امیر کبیر علیشیر نوایی متمایز میشود و مشهورترین شاعران آن عبارتند از:
نظام الدین علیشیر نوایی
سلطان حسین بایقرا
حامدی
محمد صالح
شیبانی
عبیدی
☘ عصر پسا کلاسیک (950 تا 1300)
مشهورترین نویسنده این دوره ابوالغازی بهادر نویسنده دو اثر مشهور
1. شجره الاتراک
2. شجره التراکمه
است.
? @turkdiledebiyat
