گفتگوهای تراثی (آرشیو)

Seyed.Mohsen Vaez:
وجود صدها اثر «محدث جزایری» در کتابخانه آستان قدس
در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، 400 نسخه خطی و چاپ سنگی نفیس از «سید نعمت‌الله جزایری» موجود است که برخی نسخه‌ها به واسطه قدمت، اهدا از سوی مولف و وجود دستخط وی در برخی اوراق و حاشیه نسخ از ارزش بالایی برخوردار است...
1395/05/18
در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، 400 نسخه خطی و چاپ سنگی نفیس از «سید نعمت‌الله جزایری» موجود است که برخی نسخه‌ها به واسطه قدمت، اهدا از سوی مولف و وجود دستخط وی در برخی اوراق و حاشیه نسخ از ارزش بالایی برخوردار است.به گزارش روابط ‌عمومی و امور بین‌الملل سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، کارشناس مسئول اداره مخطوطات این سازمان اعلام کرد: سید نعمت‌الله جزایری مشهور به محدث جزایری از علمای شیعی قرن یازدهم و دوازدهم و سرسلسله خاندان مشهور علمی و دینی سادات جزایری است که نسب به امام کاظم(ع) می‌رساند. نوشته‌های به جامانده از وی فراوان است و او را به سرعت قلم و کثرت تألیفات وصف کرده‌اند که بیشتر آثار وی به صورت نسخه‌هایی نفیس و ارزشمند در گنجینه مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.«سید محمدرضا فاضل هاشمی» ابتدا به 2 نسخه نفیس خطی به خط سید نعمت‌الله اشاره کرد و گفت: شرح «بدایه الدرایه» تألیف شهید ثانی که در 1090 قمری کتابت شده و «جامع المقاصد» محقق کرکی که کتابت آن به سال 1271 قمریست و هردو در کتابخانه گوهرشاد نگهداری می‌شود.وی با اشاره به اثر ارزشمندی که در زمان حیات مؤلف کتابت شده و دستخط وی در اوراق ابتدایی و حاشیه کتاب دیده می‌شود، عنوان‌کرد: این اثر با نام «لوامع الانوار فی شرح عیون اخبار الرضا(ع)» به سال 1106 قمری در شوشتر کتابت شده و محدث جزایری در این کتاب، عیون اخبار الرضا(ع) شیخ صدوق را شرح کرده و خود نیز آن را وقف آستان قدس کرده است.هاشمی به نسخه دیگری که در زمان حیات مؤلف به سال‌1103 قمری در شوشتر کتابت شده اشاره کرد و افزود: این اثر که بر مشرب عرفانی نگاشته شده و حاوی اقوال بسیاری از بزرگان و مشایخ تصوف چون ذوالنون مصری، رابعه عدویه، مجدالدین بغدادی و محیی الدین ابن عربی است، «مقامات النجاه فی شرح اسماء الحسنی» نام دارد که ظاهراً در زمان مؤلف، گزینش و به فارسی نیز ترجمه شده است.وی اضافه کرد: نسخه ارزشمند دیگر که در 1106 هجری قمری توسط نورالدین حسینی کتابت شده، «جواهر الغوالی فی شرح عوالی اللئالی» نام دارد و شرحی است بر عوالی اللئالیِ «ابن ابی جمهور احسائی» که جزایری از آن، با عنوان مدینه الحدیث یاد کرده است و موضوع این کتابِ دو جلدی، شرح روایات فقهی از طهارت تا دیات است.در ادامه، کارشناس مسئول اداره مخطوطات آستان قدس رضوی اظهار کرد: اثر دیگری که جزو نفایس آستان قدس رضویست، «کشف الاسرار فی شرح الاستبصار» است که حاوی مطالب علمی عمده‌ای در فقه، حدیث و رجال است و این نسخه از سوی «محمد صالح بن عبدالرشید» در سال 1109 قمری کتابت شده و مرحوم سید سعید طباطبایی در سال 1332 شمسی آن را وقف کتابخانه گوهرشاد(کتابخانه تخصصی اهل بیت علیهم السلام) کرده است.وی با بیان اینکه سید نعمت الله جزایری بر کتاب صحیفه سجادیه امام سجاد(ع) مجموعاً 3 شرح نگاشته است، بیان کرد: نخستین شرح، به شرح کبیر معروف است و شرح دوم که در واقع خلاصه‌ای از شرح نخستین است «نور الانوار فی شرح کلام خیر الاخیار» شناخته می‌شود و نسخه آستان قدس از این اثر، به کتابت سال 1116 قمریست که توسط «محمد شوشتری» از واقفان عمده آستان قدس، در سال 1309، وقف روضه رضویه شده است.
براساس این گزارش، سید نعمت‌الله جزایری شاگرد عالمان نامداری همچون علامه مجلسی، آقا جمال خوانساری، ملامحسن فیض کاشانی و شیخ حر عاملی، در ۱۰۵۰ قمری در روستای صَباغیه از جزایر بصره به دنیا آمد. از جمله آثار معروف او «الانوار النعمانیه»، «قصص الانبیاء» و کتاب کشکولی «زَهر الربیع» است. وی با مرحوم علامه مجلسی بسیار مأنوس بود و در زمان تألیف بحار، بهترین همدم و مددکار وی بود. وفات وی را ۲۳ شوال ۱۱۱۲ ذکر کرده‌اند و مزار وی در پلدختر لرستان است.

نسخه ای از یکی از مجلدات کشف الاسرار فی شرح الاستبصار که آغاز آن افتاده ولی در پایان آن یادداشت تصحیح و مقابله به خط شارح (مرحوم سید نعمة الله جزائری) آمده است. نسخه متعلق به یکی از اعلام قم است.

سلام
جناب متقی با توجه به تاریخ نسخه این نسخه باید همان نسخه که در تملک مرحوم مسیح ذبیحی (گرگان) بوده که به گفته مرحوم دکتر ایرج افشار قدیمی ترین نسخه از عیون اخبار الرضا بوده که ذبیحی چند ماه قبل از مرگش برای هزینه درمانش به دانشگاه تهران فروخت

✅ لوامع الانوار فی شرح عیون اخبار الرضا (ع)، از سید نعمت الله جزائری، تصحيح سیدمحمد مهدی هاشمی، چاپ قم، انتشارات قرآن صاعد، ۱۳۹۶، ۶۴۰ص، توزيع در کتابفروشي کتابخانه آيت الله مرعشي.
🆔 @manuscript

بر روى نسخه مهر سيد محمد جزائري (علیه الرحمة والرضوان) دیده می شود.
در سال 1426 هجري قمري وفات نمودند.
در بسياري از مكتبات ايران و عراق مثل: كتابخانه ملی، وآيت الله گلپایگانی وکتابخانه آیت الله حکیم نجف اشرف و ... نسخه های ایشان موجود است، که بعض این نسخه ها وقف شده وبعض دیگر هدیه شده وبعضی دیگر از باب خمس به این مکتبات داده شده.
در مکتبه آیت الله حکیم (ره) نسخ بسياري ديده ام كه از هداياي اين سيد جليل القدر كتابشانس فاضل بوده.
از آثار ايشان كتاب (نابغه فقه وحدیث) در احوالات جدّش سید نعمت الله جزائری است وبهترین کتابی است که راجع به تالیفات سید نوشته شده؛ زیرا ایشان اهتمام عجیبی برای حفظ تراث جدّش داشته ولذا فوائد نابی ارائه نموده است. وجا دارد تعریبش شود واستدراک وملحقاتی بدان بر این افزوده شود.

کتاب دیگری که از ایشان مطالعه نمودم جلد ۱ شجره مبارکه است که بحث از شجرهای سادات جزایری است وترجمه آنها. امیداوارم که با پیگیری خاندان آن مرحوم مجلد دوم این کتاب نیز نشر شود.
معمولا در ابتدای نسخه هایش نوشته های مفیدى راجع به نفاست نسخه ومؤلف وناسخش دارد.
ودر تشخيص نسخه هاى مجهول المؤلف بسيار دقيق النظر بوده ...

@MLotfzadeh

لوامع الانوار فی شرح عیون اخبار الرضا علیه السلام محدث بزرگ مرحوم سید نعمت الله جزائری رحمه الله علیه بر اساس دو نسخه خطی مهم تصحیح و به چاپ رسید.
این کتاب بر اساس دو نسخه یکی به خط مولف و دیگری به خط کاتبی دیگر که هر دو نسخه در کتابخانه آستان قدس موجود است، تحقیق شده است.
پیش از این استاد عبدالحسین طالعی در مقاله ای با عنوان
تعلیقاتی بر خطبه امامت امام رضا علیه السلام نقل از کتاب لوامع الانوار شرح عیون اخبار الرضا علیه السلام
در شماره 42 مجله سفینه بخش هایی از این شرح را به چاپ رسانده اند.
@Ganjinemaktoob

استاد ما مرحوم آیت الله واعظ زاده رحمه الله علیه، کتاب اقتصاد شیخ طوسی را بر اساس دو نسخه کهن آن تصحیح کرده و تعلیقاتی بر آن زده اند.
طبق سندی که مدت ها پیش یافتم( نامه دکتر رامیار به استاد واعظ زاده در سال 51)، قرار بود این کتاب سال 51 در قاهره به چاپ برسد اما این اتفاق نیفتاد.
امیدوارم بتوانم این کتاب را به همراه آثار دیگر مرحوم استاد، به چاپ برسانم.
@Ganjinemaktoob

حاشیه بر عیون اخبار الرضا صلوات الله و سلام الله علیهم
توسط سید نعمت الله جزائری

که این نسخه نسل به نسل به دست احفاد ایشان رسید (یعنی تا 7 نسل) و بالاخره با رضایت خود، وقف کتابخانه حرم فرمودند.

برگ اول کتاب عیون اخبار الرضا صلوات الله و سلام الله علیهم از آن نسخه شریف با حواشی سید نعمت الله جزائری

استاد ما مرحوم آیت الله واعظ زاده رحمه الله علیه، کتاب اقتصاد شیخ طوسی را بر اساس دو نسخه کهن آن تصحیح کرده و تعلیقاتی بر آن زده اند.
طبق سندی که مدت ها پیش یافتم( نامه دکتر رامیار به استاد واعظ زاده در سال 51)، قرار بود این کتاب سال 51 در قاهره به چاپ برسد اما این اتفاق نیفتاد.
امیدوارم بتوانم این کتاب را به همراه آثار دیگر مرحوم استاد، به چاپ برسانم.
@Ganjinemaktoob

📕مقاله : جستاری در مفهوم « نسخه » ؛ سبکی در گرداوری و گزارش احادیث
👤نویسنده : احسان سرخه ای
🏷چکیده : از «نسخه» به عنوان شیوه‌ای خاص از نگارش‌های حدیثی، تعریف قابل قبولی ارائه نشده است. دو تعریف در میان معاصران بیشتر به کار رفته است: نخست. رساله کوچکی که حاوی احکام تأسیسی بوده که امام علیه السلام آن را وضع و بر راوی املا فرموده است و دوم. کتابی مأثور از یکی از ائمه: که به خط ایشان یا منقول از خط ایشان بوده است. به نظر می‌رسد، تعریف‌هایی ارائه شده از این اصطلاح، فاقد مستندات متقن و شواهد قابل قبول در کاربرد آن در منابع کتابشناسی است. مقاله حاضر می‌کوشد با جست و جو در شواهد مندرج در فهرست النجاشی و روایات پراکنده برگرفته از کتب مفقود موسوم به «نسخه»، از محدثانی که چنین اثری به ایشان نسب داده شده، تعریفی قابل دفاع از این اصطلاح ارائه کند. این نوشتار همچنین به بررسی صحیفة الإمام الرضا علیه السلام و مسند الإمام الرضا علیه السلام به عنوان دو نمونه بر جای مانده از مصادیق«نسخه»می‌پردازد.دستاورد این پژوهش در تعریف نسخه آن است که:نسخه، روایت امام علیه السلام از نیاکان را گویند.
محمد نمازی
کانال رجال الشیعة @rejalshia

کتاب شرح اعتقادات شیخ صدوق از آثار علامه حکیم میر اسماعیل حسینی خاتون آبادی، بر اساس نسخه اصل به خط شارح به وسیله رحیم قاسمی تصحیح و تحقیق شده و ان شاء الله به مناسبت کنگره علامه خاتون آبادی در 400 صفحه چاپ می شود.
علاوه بر نسخه اصل دو نسخه دیگر از این شرح موجود است که در کتابخانه آیة الله مرعشی و کتابخانه مجلس نگهداری می شود. نسخه کتابخانه مجلس را فهرستنگار به اشتباه به ملا عبدالله شولستانی نسبت داده است. هر دو نسخه در قیاس با نسخه اصل ناقص است و حدود نیمی از کتاب را در بردارد. نسخه ناقصی نیز در کتابخانه مسجد اعظم موجود است که در فهرست به عنوان مجهول المؤلف معرفی شده است.

@bazmeghodsian

🔹لوامع الأنوار في شرح عيون أخبار الرضا (عليه السلام)

🔻مرحوم سید نعمت الله جزائری

◼️@stack114

🔸سندی تازه در کذب انتساب حدیقة الشیعة

🔹بر محققان خبیر پوشیده نیست که انتساب حدیقة الشیعة به فقیه و حکیم عظیم الشأن جناب مقدس اردبیلی دروغی بیش نیست، خصوصا بخش نقد تصوف از آن کتاب که مشتمل بر اخبار و احادیث موضوعه و ساختگی بوده و نام جاعل آن قسمت نیز به گواهی معاصران او معلوم و مشخص است.

🔸یکی از کسانی که بر اساس شهرت کاذبه، حدیقة الشیعه را به جناب مقدس منتسب کرده شیخ حرّ عاملی در امل الآمل است. این در حالی است که در منابع دست اولی شرح حال مقدس همچون نقد الرجال میر مصطفی تفرشی چنین نامی در آثار او ذکر نشده است.

🔹نکته مهم و قابل توجه این که شیخ حر بر این موضع از حدیقه تعلیقه ای نگاشته که از آن معلوم می شود انتساب مزبور در زمان او نیز به شدّت مشکوک بوده است.

🔸تعلیقه شیخ حر که در امل الآمل موجود چاپ نشده را علامه میرزا عبدالله اصفهانی صاحب ریاض العلماء در تعلیقات خود بر امل الآمل نقل کرده است.

🔹تعلیقه امل الآمل نیز به کوشش مصحح اصل امل الآمل چاپ شده اما متاسفانه مصحح با این که تعلیقه امل را بر اساس نسخه خط میرزا عبدالله چاپ کرده این مطلب را نقل نکرده است.

🔸متن تعلیقه شیخ حر به خط علامه صاحب ریاض و بر اساس خط او چنین است: «قیل [ظ] إنّ نسبة هذا الکتاب إلیه من أکذب الکذب».

🔹گفتنی است که مصحح ریاض العلماء که مصحح امل الآمل و تعلیقه امل است تعلیقه مزبور را در پاورقی ریاض العلماء (ج 1 ص 56) نقل کرده است!

والسلام خیر ختام

🔸سندی تازه در کذب انتساب حدیقة الشیعة

🔹بر محققان خبیر پوشیده نیست که انتساب حدیقة الشیعة به فقیه و حکیم عظیم الشأن جناب مقدس اردبیلی دروغی بیش نیست، خصوصا بخش نقد تصوف از آن کتاب که مشتمل بر اخبار و احادیث موضوعه و ساختگی بوده و نام جاعل آن قسمت نیز به گواهی معاصران او معلوم و مشخص است.

🔸یکی از کسانی که بر اساس شهرت کاذبه، حدیقة الشیعه را به جناب مقدس منتسب کرده شیخ حرّ عاملی در امل الآمل است. این در حالی است که در منابع دست اولی شرح حال مقدس همچون نقد الرجال میر مصطفی تفرشی چنین نامی در آثار او ذکر نشده است.

🔹نکته مهم و قابل توجه این که شیخ حر بر این موضع از امل الآمل تعلیقه ای نگاشته که از آن معلوم می شود انتساب مزبور در زمان او نیز به شدّت مشکوک بوده است.

🔸تعلیقه شیخ حر که در امل الآمل موجود چاپ نشده را علامه میرزا عبدالله اصفهانی صاحب ریاض العلماء در تعلیقات خود بر امل الآمل نقل کرده است.

🔹تعلیقه امل الآمل نیز به کوشش مصحح اصل امل الآمل چاپ شده اما متاسفانه مصحح با این که تعلیقه امل را بر اساس نسخه خط میرزا عبدالله چاپ کرده این مطلب را نقل نکرده است.

🔸متن تعلیقه شیخ حر به خط علامه صاحب ریاض و بر اساس خط او چنین است: «قیل إنّ نسبة هذا الکتاب إلیه من أکذب الکذب».

🔹گفتنی است که مصحح ریاض العلماء که مصحح امل الآمل و تعلیقه امل است تعلیقه مزبور را در پاورقی ریاض العلماء (ج 1 ص 56) نقل کرده است!

@bazmeghodsian

🔸سندی تازه در کذب انتساب حدیقة الشیعة

🔹بر محققان خبیر پوشیده نیست که انتساب حدیقة الشیعة به فقیه و حکیم عظیم الشأن جناب مقدس اردبیلی دروغی بیش نیست، خصوصا بخش نقد تصوف از آن کتاب که مشتمل بر اخبار و احادیث موضوعه و ساختگی بوده و نام جاعل آن قسمت نیز به گواهی معاصران او معلوم و مشخص است.

🔸یکی از کسانی که بر اساس شهرت کاذبه، حدیقة الشیعه را به جناب مقدس منتسب کرده شیخ حرّ عاملی در امل الآمل است. این در حالی است که در منابع دست اولی شرح حال مقدس همچون نقد الرجال میر مصطفی تفرشی چنین نامی در آثار او ذکر نشده است.

🔹نکته مهم و قابل توجه این که شیخ حر بر این موضع از امل الآمل تعلیقه ای نگاشته که از آن معلوم می شود انتساب مزبور در زمان او نیز به شدّت مشکوک بوده است.

🔸تعلیقه شیخ حر که در امل الآمل موجود چاپ نشده را علامه میرزا عبدالله اصفهانی صاحب ریاض العلماء در تعلیقات خود بر امل الآمل نقل کرده است.

🔹تعلیقه امل الآمل نیز به کوشش مصحح اصل امل الآمل چاپ شده اما متاسفانه مصحح با این که تعلیقه امل را بر اساس نسخه خط میرزا عبدالله چاپ کرده این مطلب را نقل نکرده است.

🔸متن تعلیقه شیخ حر به خط علامه صاحب ریاض و بر اساس خط او چنین است: «قیل إنّ نسبة هذا الکتاب إلیه من أکذب الکذب».

🔹گفتنی است که مصحح ریاض العلماء که مصحح امل الآمل و تعلیقه امل است تعلیقه مزبور را در پاورقی ریاض العلماء (ج 1 ص 56) نقل کرده است!

@bazmeghodsian

تحقیقات ناقص

یکی از مصائب عالم تحقیق، نشر ناقص و غیر محقّق نسخ خطی، یا تصحیح بر اساس نسخ مغلوط و استفاده نکردن از نسخ کهن و کامل است.

کتاب عیون أخبار الرضا (ع) اثر ماندگار شیخ صدوق چندین ترجمه فارسی دارد. از جمله ترجمه مولانا محمد صالح روغنی قزوینی از اعلام عهد صفوی که در کتابی بنام «برکات مشهد مقدّس» کتاب عیون را ترجمه و در موارد لزوم شرح کرده است.

انتشارات مسجد جمکران این اثر ارجمند را بر اساس دو نسخه ناقص تصحیح کرده و به عذر این که ترجمه بایستی روبه روی متن قرار می گرفت آن را ویرایش! و تلخیص! و شروح مترجم را حذف کرده، و کتابی که بر اساس دو نسخه ناقص تصحیح شده را مجددا ناقص کرده و روانه بازار نموده است.

احقر توضیحات مترجم نامدار و دانشمند کتاب را بر اساس نسخ خطی کتاب استخراج و ان شاء الله در مقاله ای ارائه می نمایم.

@bazmeghodsian

🔸جلد اول از کتاب گرانسنگ غایة المرام علامه محدّث سید نعمة الله جزائری به وسیله انتشارات دانشگاه لرستان منتشر شد. محدّث جزائری دو شرح مفصل بر کتاب تهذیب الاحکام شیخ طوسی - از کتب اربعه حدیث شیعه - نگاشته است. شرح اول او مقصود الانام نام دارد.

🔹وی شرحی نیز بر استبصار شیخ طوسی نگاشته که دو جلد آن سالها قبل منتشر شد. نور الانوار در شرح صحیفه سجادیه، شرح توحید صدوق، شرح عیون الاخبار، و شرح عوالی اللئالی او نیز منتشر، اما شرح روضه کافی او هنوز چاپ نشده است.

@bazmeghodsian