گفتگوهای تراثی (آرشیو)

جستاری در گونه‌شناسی نوروز در نسخ خطی/ حسین متّقي

نوروز اولین روز سال هجري شمسي ایرانی، برابر با اول ماه فروردین، که همزمان با تحول طبيعت و آغاز فصل بهار و شروع مي‌گردد و نوروز (= روز نو)، آغاز جشن‌هاي سال نوی ایرانی و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران ایران باستان است. خاستگاه نوروز بدون ترديد، ایران باستان (= ايران بزرگ فرهنگي) است و اينکه هنوز هم مردم مناطق مختلف فلات ایران، نوروز را جشن می‌گیرند، نشانه‌اي بارز از اين استدلال خدشه ناپذير است. @manuscript

چرا جشن نوروز در دوره صفوی مهم شد؟
علامه مجلسی که نقش مهمی در تبین و باز تعریف مبانی شیعه در جامعه صفوی دارد، در رساله «اختیارات» شرح مختصری در باره منشأ تقویم هجری دارد، تقویمی که علی القاعده با ماه محرم آغاز می شود.
هما جا می گوید، اگرچه «محرم» برای عامه، یعنی اهل سنت، آغاز سال است، اما شیعیان در این باره اعتنایی ندارند، زیرا ماه محرم، برای آنها، ماه عزاست. پس شیعیان چه باید بکنند، و کدام وقت را آغاز سال بدانند؟
اینجاست که «نوروز» اهمیت ویژه ای یافت و در تمام دوره صفوی، به عنوان مبدأ سال جدی گرفته شد. طبیعی است که این به معنای بی اهمیتی آن در دوره پیش از آن میان ایرانیان نیست، اما شیعیان در دوره صفوی، در این باره تأکید ویژه داشتند و این دلیل خاص داشت.
علامه مجلسی می نویسد: «همه فرقه مسلمانان بغیر از فرقه شیعه اثنی عشریه که [برای آنها هم] مبدأ حساب از اول این ماه است، [اما] سال ایشان، نوروز است، و اما این ماه [یعنی محرم] و این روز را [یعنی اول محرم] تعظیم نمی کنند، از برای حکایت کربلا. (اختیارات، ص 31).
بدین ترتیب می توان دریافت که چرا در دوره صفوی، نوروز اهمیت یافته و سبب نگارش دهها رساله در تأیید نوروز در همین دوره شده است. شیعیان می بایست برای اول سال قمری که مبنای محاسبه تقویم رایج بود، از محرم شروع می کردند و چنین کردند، اما نمی توانستند، جشن آغاز سال قمری را برای «جشن و سرور» انتخاب کنند، زیرا دقیقا همان اول ماه محرم می شد که برای آنان ماه عزا بود. پس باید نوروز را برجسته می کردند و چنین کردند.
بدین ترتیب باید توجه کرد که ایدئولوژی مورد حمایت دولت صفوی، ترکیبی از تشیع و نوروز بود، چیزی که تا امروز برجای مانده و شگفت است که برخی ایرانگراهایی که عصر صفوی را مورد انتقاد قرار می دهند، به این قبیل موارد بی توجهند. البته ایران روی همین بستر برپا شده و به رغم برخی از تردیدها، همان راه را ادامه می دهد.
@jafarian1964

نوروز؛ سوابق تاریخی تا امروز
هاشم رضی
@litera9
این کتاب بخشی است از مجموعه «گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان» که به شکل جداگانه نیز چاپ و در دسترس خوانندگان قرار گرفته است. اما این بخش درباره نوروز است. نوروز بزرگ‌ترین جشن ایرانیان از روزگار کهن تا به امروز است و همچنین نمایان‌ترین جشن‌های بهاری جهان به شمار می‌رود. نوروز و مهرگان دو جشن بزرگ طبیعی هستند که اولی آغاز بهار و دومی آغاز پاییز است. ایرانیان در دورانی از تاریخ، مهرگان را آغاز سال می‌دانستند و در دو فصل اول و دوم این کتاب در این زمینه مطالبی بیان شده است.

از آداب گون یئنگی لنمیش(نوروز) به نقل از زیج محقق سلطانی:

"فصل 4_از آنچه تعلق به تاریخ ترکان دارد: از ایام مشاهیر پادشاهان مغول، اول روز سال نو جشن سازند و آن را کون ینکلامش گویند و در آن روز طوی ها کنند و جامه ها نو پوشند بیشتر سفید، و مغولان یکدیگر را تحفه ها برند از جامه ها و اسبان و دستارچه ها و تسمه ها* و این روز نوروز باشد ایشان را..."

منبع: نسخه خطی "زیج محقق السلطانی" تالیف شمس الدین محمد وابکنوی_ این اثر در زمان سلطان ابوسعید بهادرخان ایلخانی نوشته شده است.
از توضیحات چنین بر می آید که لباس نو پوشیدن در گون یئنگی لنمیش (نوروز) از آداب ترکان و مغولان بوده یا دست کم بین آنها هم متداول بوده است.

* تسمه:این کلمه در فرهنگها به معنای دوال چرمی یا بندچرمی آمده است ولی چنانکه از این نوشته برمی آید بردن تحفه جزو آداب این روز بوده است و ممکن است بر این سیاق، این کلمه قسمة (=قسمت، سهم) بوده باشد در آن صورت میتواند همان باشد که امروزه به آن "پای آپارماق" میگویند و در مناطق ترک نشین ایران متداول است.

@Turkkitabxanasi

چرا جشن نوروز در دوره صفوی مهم شد؟
علامه مجلسی که نقش مهمی در تبین و باز تعریف مبانی شیعه در جامعه صفوی دارد، در رساله «اختیارات» شرح مختصری در باره منشأ تقویم هجری دارد، تقویمی که علی القاعده با ماه محرم آغاز می شود.
هما جا می گوید، اگرچه «محرم» برای عامه، یعنی اهل سنت، آغاز سال است، اما شیعیان در این باره اعتنایی ندارند، زیرا ماه محرم، برای آنها، ماه عزاست. پس شیعیان چه باید بکنند، و کدام وقت را آغاز سال بدانند؟
اینجاست که «نوروز» اهمیت ویژه ای یافت و در تمام دوره صفوی، به عنوان مبدأ سال جدی گرفته شد. طبیعی است که این به معنای بی اهمیتی آن در دوره پیش از آن میان ایرانیان نیست، اما شیعیان در دوره صفوی، در این باره تأکید ویژه داشتند و این دلیل خاص داشت.
علامه مجلسی می نویسد: «همه فرقه مسلمانان بغیر از فرقه شیعه اثنی عشریه که [برای آنها هم] مبدأ حساب از اول این ماه است، [اما] سال ایشان، نوروز است، و اما این ماه [یعنی محرم] و این روز را [یعنی اول محرم] تعظیم نمی کنند، از برای حکایت کربلا. (اختیارات، ص 31).
بدین ترتیب می توان دریافت که چرا در دوره صفوی، نوروز اهمیت یافته و سبب نگارش دهها رساله در تأیید نوروز در همین دوره شده است. شیعیان می بایست برای اول سال قمری که مبنای محاسبه تقویم رایج بود، از محرم شروع می کردند و چنین کردند، اما نمی توانستند، جشن آغاز سال قمری را برای «جشن و سرور» انتخاب کنند، زیرا دقیقا همان اول ماه محرم می شد که برای آنان ماه عزا بود. پس باید نوروز را برجسته می کردند و چنین کردند.
بدین ترتیب باید توجه کرد که ایدئولوژی مورد حمایت دولت صفوی، ترکیبی از تشیع و نوروز بود، چیزی که تا امروز برجای مانده و شگفت است که برخی ایرانگراهایی که عصر صفوی را مورد انتقاد قرار می دهند، به این قبیل موارد بی توجهند. البته ایران روی همین بستر برپا شده و به رغم برخی از تردیدها، همان راه را ادامه می دهد.
@jafarian1964

یک اربعین عاشقی /۶
کوچه پس کوچه های نجف را پشت سر می گذاریم و دقایقی بعد به یک محله قدیمی و فقیر نشین می رسیم. راننده مقابل خانه ای که شباهت بسیاری به دیگر خانه ها دارد، توقف می کند. عده ای مقابل خانه ایستاده اند و نمی دانم از کی در انتظار به سر می برند. وقتی پیاده می شویم با استقبال آنان مواجه می شویم و همراهان هم با زبان بی زبانی، حال و احوال می کنند و در زیر چتر الطاف صاحب خانه به داخل دعوت می شویم.
در کنار خانه، یک تاکسی ون دیگر هم پر از پتو و تشک های نو و نازک ابری، توقف کرده است. این وسایل را راننده ای که مهمانش شده ایم در همین فاصله یکی دو ساعت قبل سفارش به تهیه آن کرده است.
خانه همین طور که از نمای بیرونی آن پیدا است، قدیمی و چند اتاق، آشپزخانه، حمام و سرویس بهداشتی آن دور تا دور حیاط آن قرار دارد. وسایل اتاق پذیرایی، هر چند نو به نظر می رسد اما گچ اطراف آن فرو ریخته است. به قول یکی از بچه ها که شغل پدرش گچ کاری است، اگر می دانستیم به اینجا می آییم چند کیسه گچ می آوردیم و آن را ترمیم می کردیم!
دو برادر با چند بچه قد و نیم قد به همراه مادرشان در این خانه زندگی می کنند، یعنی هر خانواده در یک اتاق!
اهل خانه در تکاپوی آسایش و پذیرایی از مهمانان هستند. پس از رفع خستگی و صرف یک استکان چای، سفره شام پهن می شود. صاحب خانه که یک راننده تاکسی است، با تدارک نان و کباب زیاد از ما پذیرایی می کند و او خوشحال از این مهمانی. شاید برای اولین بار باشد که خانه این همه مهمان به خود دیده باشد و برای اولین بار بوی کباب در اتاق های آن می پیچد!
میزبان و برادرش خوشحال تر از مهمانان به نظر می رسند، تعارف می کنند اما هیچ یک از آنان طبق رسمی که دارند، سر سفره نمی نشینند تا مهمانان راحت باشند!
شام تمام نشده، صاحب خانه سینی های بزرگ سیب و پرتقال قاچ شده را وسط سفره قرار می دهد. به همراهان می گویم معنی این کار این است که چیزی از میوه ها نباید در سفره بماند و باید مصرف شود...

شب که از فرط خستگی سر بر بالین می گذاریم، کار صاحب خانه به دور از چشمان خواب آلود ما شروع می شود. جمع کردن جوراب ها و شستن آن ها به همراه لباس ها، تمیز کردن و واکس زدن کفش ها، تدارک بساط صبحانه و....
صاحب خانه خودش روی زیر اندازی، در آشپزخانه کوچک و نقلی خانه در هوای سرد، استراحت می کند.
سحرخیزی عرب ها و آغاز تلاش کار روزمره آنان قابل تحسین است. اول صبح وسایلمان را جمع و جور می کنیم و بار و بندیلمان را برمی داریم تا خداحافظی کنیم و از خانه خارج شویم. صاحب خانه بلافاصله سفره را پهن می کند و می گوید: پیش ما عرب ها شایسته نیست مهمان صبحانه نخورده از خانه خارج شود به خصوص اگر زائر باشد!
او می داند در جای جای شهر و در هر هر کوچه و پس کوچه ای ایستگاه های صلواتی که به آن موکب گفته می شود، بساط صبحانه شان به راه است و از ما پذیرایی خواهند کرد اما آنان رسم و رسومی دارند و در تکریم مهمان و زائر اربعین به آن وفادارند.
پس از صرف صبحانه خداحافظی با اهل خانه کار سختی است. طلب حلالیت از آنان می کنیم. اما درخواست شان این است که در حرم امام رضا(ع) و حرت معصومه(س) برایشان دعا کنیم...
کار به این جا تمام نمی شود. صاحب خانه ماشین خود و برادرش را آماده می کند تا ما را به حرم منتقل کنند. اصرار و تعارف ما بر عدم ایجاد مزاحمت بی فایده است. وقتی همه مشغول جا به جایی وسایل و سوار شدن هستند، تصمیم می گیرم مبلغی را به میزبان هدیه کنم. اما او غافلگیرم می کند و به دور از چشمان همراهان مرا به گوشه ای فرا می خواند و قسم می دهد تا خواسته اش را اجابت کنم!
می گویم: سعی می کنم قول مساعد بدهم ولی نمی دانم خواسته شما چیست؟
مرد دست به جیب می شود و دو بسته اسکناس از جیب دشداشه عربی اش خارج می کند و می گوید: خواهش می کنم این را از من بپذیرید و هزینه سفر کنید!
به هیچ وجه نمی پذیرم. نگاهم که به اسکناس ها می افتد بغض گلو مجال حرف زدن را از من می گیرد. نمی توانم چشم به چشم مرد بدوزم. دست به سینه می گذارم و با تشکر می گویم پول به قدر کافی به همراه داریم و برای این سفر پیش بینی لازم را کرده ایم و محبت شما فراموش نشدنی است...
تمام مسیر در فکر فرو می روم. انگار اسکناس های ربع دیناری که روی هم قرار گرفته بود، هر کدام از آن کرایه یک مسافر است و دست رنج تلاش دیروز این دو برادر بود که می خواست سخاوتمندانه به ما اهدا کند. اسکناس های ریز و نه چندان درشت! که صفا و صمیمیت مرد را به همراه دارد.
محمد خامه یار
کیهان
۲۵/۷/۹۷

*هدیه عراقی ها در میلاد امام علی ونوروز*

چند روز پیش در عید نوروز یکی از شیرینی فروش های معروف بغداد بسته کوچکی از شکلات بین دوستان و آشنایان خود به مناسبت میلاد با سعادت حضرت امام علی علیه السلام وعید نوروز توزیع کرد.
البته خیلی از عراقی ها از ده ها سال عید نوروز را به شکل های مختلف جشن می گرفتند. ولی در ایام رژیم صدام بطور کامل ممنوع شده بود وهرکس نوروز را جشن می گرفت تحت تعقیب نیروهای امنیتی واقع می شد...

@arbaeinehosseini

🎄🎄🎄🎄🎄🎄🎄🎄🎄🎄

روز کریسمس 🎄، سالروز میلاد حضرت عیسی 🌺 علیه السلام و یا روز میترا الهه خورشید ☀️❓

🎄🎄🎄🎄🎄🎄🎄🎄🎄🎄

پرسش : آیا روز 25 دسامبر و یا همان روز کریسمس 🎄 سالروز میلاد حضرت عیسی علیه السلام است ؟

پاسخ : همه مسیحیان قبول دارند که 25 دسامبر و یا همان روز کریسمس ، سالروز میلاد حضرت عیسی علیه السلام نیست ‼️

پرسش : پس چرا این روز را به عنوان سالروز میلاد حضرت عیسی علیه السلام ، جشن می گیرند ❓

پاسخ : كليساي كاتوليك و پروتستان ، در روز 25 دسامبر ، جشن ميلاد حضرت مسيح علیه السلام را برگزار می کنند در حاليكه كليساي ارامنه در روز پنجم و ششم ‍ژانويه این جشن را برپا می کنند .

📌 سر اختلاف :

موضوع از آنجا ناشي مي شود كه همه كليساهاي ابتدائي تا قرن چهارم ميلادي ، روز پنجم و ششم ژانويه را به عنوان ميلاد و تعميد آن حضرت جشن مي گرفتند .

اما از آنجائي كه روميان حتي پس از پذيرش مسيحيت نيز روز 25 دسامبر ، روزي كه به الهه خورشيد ☀️ ميترا تقديم شده بود را با شكوه تر از ميلاد حضرت مسيح علیه السلام جشن مي گرفتند و حاضر به کنار گذاشتن جشن آن روز نمي شدند ، در سال 451 ميلادي به منظور پايان دادن به رسم ستايش ميترا در كنگره اي موسوم به كالكدون ، چنين حكم شد كه از آن پس ، روز 25 دسامبر به عنوان روز ميلاد حضرت عيسي مسيح علیه السلام در تقويم كليسا ثبت گردد .

اما ارامنه بر اساس همان رسم ديرينه ، همچنان روز پنجم و ششم ژانويه را به عنوان ميلاد و تعميد آن حضرت گرامي مي دارند .

مثال : روز نهم ربیع الاول به اعتقاد شیعیان سالروز مرگ عمر بن خطاب است که از آن به عید الزهرا سلام الله علیها تعبیر می کنند و در آن به جشن و سرور و شادی می پردازند اما برای اینکه شیعیان در این روز با این عنوان به جشن و سرور نپردازند ، مسئله آغاز امامت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف مطرح شده است ، در حالیکه آغاز امامت آن امام همام ، صبح روز هشتم ربیع الاول است .

"سفره هفت سین و اداب ان" در بین استرابادیها

در گذشته اقلام مربوط به سفره هفت سین هر کدام داخل یک "دوری" (بشقاب) گذاشته می شدند. سپس تمامی این ظروف بر روی پارچه ترمه ' زری یا مخملی که در درون یک "مَجمَع مِرسی" پهن شده بود ' چیده شده و بعد ان را بر روی "سفره عَیدی" که در وسط "اطاق مِمانی" پهن شده بود می نهادند. هر مهمانی که از را می رسید دور همین سفره می نشست. این سفره عیدی می باید شب یا روز قبل از ساعت تحویل چیده و مرتب می شدند.
در لحظه های پیش از تحویل سال همه اعضای خانواده می باید با "رَخت و جامِه عیدی" و تمیز به دور سفره هفت سین می نشستند تا صدای "رَد دادن توپ" یا "تیر و تفنگ" را می شنیدند که به عنوان "رسانه" ان دوران ' نشان از تحویل سال نو داشت. اگر کسی از اعضای خانواده به عمد و یا اهمال کاری در این لحظه سر سفره نبود ' سال بعد "اواره مِگَردید".
(ادامه مطلب در پست بعدی)
@matoofiasadolah

📌فرهنگ ایرانی پر است از جشنها و آئین هایی که به مناسبتهای گوناگون و در فصلهای مختلف سال برگزار می شده است ، آنچه که در اغلب این جشنها به چشم می خورد نوعی شادی درونی و نشاط گروهی است که با ذات ایرانیان قرین گشته و باعث شده است که حتی آئین های سوگواری نیز از شور و نشاط خالی نباشند.
📌یکی از این آئینها که البته امروزه به بوته فراموشی سپرده شده است جشن تیرگان می باشد که ایرانیان باستان آنرا در روز سیزدهم تیر برگزار می کردند. در واقع جشن فرخنده تيرگان آغاز آن از روز تير از ماه تير می باشد و به مدت ۹ روز ادامه دارد.

📌علت برگزاری جشن تیرگان
جشن تيرگان به همراه نوروز و مهرگان و سده از جمله مهمترين جشنهای ايرانيان است که در گذشته برای ايرانيان اهميت وافری داشت و اين جشن را با شکوه و زيبا برگزار می کردند در مورد فلسفه جشن تيرگان دو روايت جالب است روايت اول مربوط به قهرمان ملی ايرانيان آرش است که تقريبا همه ما با آن آشنا هستيم و اما روايت دوم که مربوط به فرشته باران يا تيشتر می باشد و نبرد هميشگی ميان نيکی و بدی.
📌جشن تیرگان به آئین های مخصوص از جمله آب پاشی، فال کوزه و دستبند تیر و باد معروف است.

تابلوى معروف "هفت سين" اثر حسين شيخ، از شاگردان كمال الملك، كه نوروز و هفت سين در زمان قاجار را به تصوير ميكشد.

در اين سفره خبرى از ماهى قرمز نيست!

تابلوى معروف "هفت سين" اثر حسين شيخ، از شاگردان كمال الملك، كه نوروز و هفت سين در زمان قاجار را به تصوير ميكشد.

در اين سفره خبرى از ماهى قرمز نيست!