از گذشته دور گردآوری خطبه ها و سخنان حضرت علی(ع) مورد توجه بوده است. در میان آثاری که در این باره نگارش و تالیف شد، نهج البلاغه جایگاه ممتازی داشته و دارد. سید رضی در جمع آوری سخنان امیرالمومنین (ع) علاوه بر بُعد ادبی به این امر هم توجه داشته که کمتر در آن مباحث اختلافی مشهود باشد. لذا مشاهده می شود از همان زمان سید رضی برخی از عالمان غیر امامی و اهل سنت نیز به روایت و قرائت نهج البلاغه توجه و اهتمام داشته اند. نسخه های کهن نهج البلاغه و اجازات باقی مانده نشان دهنده توجه به قرائت و کتابت نهج البلاغه در برخی مناطق مانند خراسان بزرگ (بویژه نیشابور) و خوارزم و عراق عجم (به خصوص اصفهان و کاشان) و عراق (مانند بغداد و موصل ) و یمن است. البته بودند افرادی که ترویج این کتاب برایشان ناخوشایند بود و در محتوای آن تردید می کردند. بیشتر این افراد با گرایش اهل حدیث و سلفی بوده اند و بعضا این تردیدها تا الان نیز ادامه داشته است. (مثلا نک کتاب «کتب حذر منها العلماء ج2»(چاپ عربستان) که نهج البلاغه را جزء کتابهای آورده که باید از آن پرهیز کرد!!). در ادامه با استفاده از اجازات و نسخه های خطی اشاراتی کوتاه در توجه برخی عالمان اهل سنت و غیر شیعی به روایت و قرائت و کتابت نهج البلاغه خواهد آمد.
اهل سنت و روایت نهج البلاغه:
یکی از طرق روایت نهج البلاغه طریق عبدالرحیم بن احمد بن محمد ابن الاخوه از محمد بن یحیی الناتلی از عبدالکریم بن محمد معروف به سبط بشر حافی است. این سند از طرق سُنی مشهور عالمان امامی ایران در قرن ششم به کتاب نهج البلاغه بوده است. راوی مستقیم سید رضی در این سند، یکی از نوادگان دختری بشر حافی (بشر بن حارث مروزی از مشایخ صوفیه قرن سوم) به نام عبدالکریم بن محمد بن احمد بن هارون شیرازی (زنده در 447ق) است. ایشان در جلسه قرائت کتاب نهج البلاغه بر سید رضی حاضر بوده است: «قُری علی الشریف الرضی رضی الله عنه کتاب نهج البلاغه و انا اسمع».درباره او اطلاعاتی در کتب تراجم نیامده ولی با استفاده از اسانید روایات او می توان گفت ایشان مدتی در بغداد ساکن بوده و از مشایخ آنجا حدیث شنیده و سپس به ایران آمده و در دامغان حضور و ظاهرا سکونت داشته است. همچنین از اسناد به دست می آید ایشان در برخی شهر ها دیگر مانند ری و آمل طبرستان حضور داشته است. در فایل زیر تلاش شده اطلاعات موجود درباره ایشان جمع آوری گردد. ?به همراه آن تصویر مستندات و ارجاعات تقدیم می گردد.
@libmazaheb
یک برگ افتاده از نسخه عکسی نهج البلاغه. در گنجینه مخطوطات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی نسخه های نفیسی از نهج البلاغه یافت می شود که فهرست گزیده ای از آنها در قالب کتابی مستقل در سال 1381ش به چاپ رسیده و پس از آن تاریخ نیز نسخه های خوبی از نهج البلاغه خریداری و به مخزن کتابخانه راه یافته است. کهنترین نهج البلاغه موجود در این مکتبه بلکه به ظن قوی کهنترین نسخه یافت شده از نهج البلاغه در جهان نسخه ای است که به خط ابن مؤدب کتابت شده و او در 499ق نسخه را بر شاگرد خود ابن بندار قرائت کرده است. این نسخه به شماره 3827 در مخزن کتابخانه آیت الله مرعشی نگهداری می شود و جالب اینکه جزو کتابخانه میرزا عبد الله افندی بوده و خصوصیاتش در ریاض العلماء بیان شده است. کتابخانه آیت الله مرعشی نسخه مذکور را در سال 1406ق به صورت عکسی به چاپ رسانده است. تعداد برگهای نسخه 171 برگ شمارش شده و متاسفانه هنگام چاپ عکسی برگ شماره 110 ساقط شده. جناب استاد قیس العطار در تصحیح نهج البلاغه از روی چهار نسخه کهن متوجه افتادگی آن شده و به لطف تولیت محترم کتابخانه جناب آقای حاج سیده محمود مرعشی برگ مذکور برای شیخ قیس العطار ارسال گردید و ایشان در تصحیح کتاب از آن استفاده نمودند. در اینجا برگ شماره 110 نسخه شماره 3827نهج البلاغه کتابخانه آیت الله مرعشی ره تقدیم می شود تا نسخه عکسی خود را کامل بفرمایید:
نهج البلاغه در میان زیدیان یمن:
در ابتدا مقالات و مطالعاتی که تا الان در این موضوع منتشر شده معرفی می گردد و سپس چند نسخه مهم نهج البلاغه یمنی-زیدی جهت استفاده بهتر از این مقالات تقدیم می گردد:
آقای محمدحسین جلالی حسینی در کتاب دراسه حول نهج البلاغه (ص۱۱۳-۱۱۷؛۱۳۵- ۱۳۷ ؛۱۴۵؛۱۵۲-۱۵۳؛۱۵۴) اشاراتی کوتاه به روایت نهج البلاغه در بین زیدیه یمن کرده و طریق و اجازه ای که از عالم معاصر زیدی مجدالدین مویدی (۱۴۲۸ ق) برای روایت نهج البلاغه داشته نقل می کند (ص ۱۳۸-۱۳۹).
آقای حسن انصاری ابتدا در دو مقاله ای که سالها پیش در مجله معارف درباره هویت علی بن ناصر سرخسی و ارتباط اعلام نهج البلاغه او با محافل زیدی منتشر کرد در این باره سخن گفت. ایشان طی سفری که به یمن داشت ومطالعات و تحقیقات گسترده بعدی که در موضوع زیدیه دارند با استفاده از نسخه های نهج البلاغه، در یادداشت های سایت کاتبان به روایت نهج البلاغه در میان زیدیه یمن توجه داشته و به خصوص در یادداشت ها «نهج البلاغه در میان زیدیه ایران و یمن»،«روایت نهج البلاغه از نیشابور تا یمن»،«اجازاتی در رابطه با روایت نهج البلاغه» و مقاله «تازه هایی درباره روایت نهج البلاغه در میان مذاهب مختلف» و همچنین در مقاله ای که به زبان انگلیسی درباره عبدالله بن زید العنسی منتشر کرده اند در پیوست آخر مقاله مطالبی در این باره عرضه کرده اند.(این مقاله در کتاب The Yemeni Manuscript Tradition منتشر شده است). ایشان تذکر داده اند اطلاعات و اسناد جدیدی که در این باره به دست آورده، منتشر خواهند کرد.
آقای حسن موسوی بروجردی در کتاب جهود الزیدیه حول نهج البلاغه که مقدمه ای مفصل بر چاپ عکسی کتاب اعلام نهج البلاغه سرخسی است، به این موضوع پرداخته است. ایشان بعد از مقدمه ای درباره جایگاه نهج البلاغه در بین زیدیه و طریق و اسناد آن، عالمان زیدی که به روایت نهج البلاغه اهتمام داشته را معرفی کرده و از۵۸ نفر نام می برد (ص ۵۸-۱۱۸). اطلاعات این قسمت بر اساس کتاب بلوغ المرام الی معرفه الاسناد (طبقات الزیدیه الکبری) ابراهیم بن قاسم شهاری و مجموعه اجازات مسوری است.
این کتاب در نخستین دوره جایزه دوسالانه کتاب برگزیده نهج البلاغه به عنوان اثر برتر شناخته شد.
آقای محمدکاظم رحمتی در مقاله نسخه های نیشابوری نهج البلاغه و کتاب زیدیه در ایران به این موضوع توجه داشته اند و اخیرا در کتاب درآمدی بر شناخت نسخه های نهج البلاغه به معرفی و بررسی روایت نهج البلاغه و اعلام نهج البلاغه سرخسی درمیان زیدیه پرداخته اند. امتیاز این کتاب که توسط دانشگاه مذاهب اسلامی تهران منتشر شده این است که برای اولین بار به ضمیمه آن متن کامل حدود ده نسخه نهج البلاغه یمنی-زیدی موجود است که امکان استفاده بهتر و تحقیقات بعدی را در اختیار علاقمندان قرار می دهد.
@libmazaheb
طریق اصلی و مورد توجه در سنت زیدیان یمنی در روایت نهج البلاغه از طریق عالم زیدی ایرانی مهاجر به یمن مرتضی بن سراهنگ مرعشی (۵۵۹-۶۴۲ق) است.
نسخه ای کهنی از نهج البلاغه موجود است که در سال ۶۳۵ق از روی نسخه مرتضی بن سراهنگ کتابت شده و با آن مقابله شده است. کاتب آن فردی به نام منصور بن مسعود بن عباس است که این نسخه را بر شاگرد و راوی مرتضی بن سراهنگ، احمد بن محمد الاکوع (مشهور به شعله) قرائت یا سماع کرده و ایشان اجازه ای به خط خود در رجب۶۳۷ق بر آن نوشته است. همچنین اجازه ای به خط امام زیدی الواثق بالله مطهر بن محمد (۷۰۲-۸۰۲ق) نیز در نسخه است. برای اولین بار آقای حسن انصاری در نامه ای که در مجله میراث شهاب قم منتشر شد (آیا شماره ۲۵؟) این نسخه را معرفی نمودند. برای معرفی نسخه و متن اجازات و سماعات بنگرید به «نهج البلاغه در میان زیدیه ایران و یمن» و خصوصا پیوست مقاله انگلیسی آقای انصاری درباره عبدالله بن زید العنسی ( (pp.143-153-؛همچنین درآمدی بر شناخت نسخه های نهج البلاغه ص (۴۳-۴۷)؛جهود الزیدیه حول نهج البلاغه ص۶۹ و ۱۰۱). برای بهره گیری بهتراز این مطالعات متن کامل تصویر این نسخه تقدیم می گردد. (این نسخه در کتابخانه عبدالرحمن شایم یمن است (مصادر التراث، الوجیه ج۲ ص۱۸۲) البته اگر تا الان از آنجا به هر نحوی خارج نشده باشد)
@libmazaheb
@litera9
مطالعات معاصر نسخه پژوهی نهج البلاغه:
در ابتدا باید از مرحوم محقق آقا سید عبدالعزیز طباطبائی نام برد که مقالات عالمانه ایشان با عنوان «ما تبقی من مخطوطات نهج البلاغه» و «نهج البلاغه عبر القرون» و «فی رحاب نهج البلاغه» سالها پیش در مجله تراثنا منتشر شد. در سه مقاله اول دستنويس هاي بدست آمده نهجالبلاغه به ترتیب زمان کتابت تا پايان سده دهم معرفی شده اند. ایشان علاوه بر مراجعه به فهارس نسخه های خطی، طی سفرهای که به کتابخانه های مختلف ایران و ترکیه داشته اند نسخه های نهج البلاغه را شناسایی کردند. قرار است مجموعه مقالات ایشان درباره نهج البلاغه با اصلاحات و توضیحاتی توسط فرزند محترم شان منتشر شود. امید است زودتر این امر اتفاق بیفتد.
همچنین باید از مرحوم عزیزالله عطاردی نام برد. ایشان خود تصحیحی از نهج البلاغه نمودند و چند شرح کهن نهج البلاغه را نیز تصحیح و تحقیق کرده اند، که شامل «اعلام نهج البلاغه» علی بن ناصر سرخسی و «حدائق الحقائق فی شرح نهج البلاغه» قطب الدین کیدری و «شرح نهج البلاغه لشارح من اعلام القرن الثامن» است. ایشان در مقدمه این کتب و در چند رساله با عنوان «علمای خراسان و نهج البلاغه» و «اجازات نهج البلاغه» اشارتی درباره راویان و نسخه های نهج البلاغه دارند.
آقای محمدحسین جلالی حسینی در کتاب دراسات حول نهج البلاغه نیز گزارش خوبی از راویان و اجازات نسخه های نهج البلاغه دارند. این کتاب ضمن جلد اول مسند نهج البلاغه ایشان نیز منتشر شده است.
آقای حسن موسوی بروجردی در مقاله سودمند «صفحه مشرقه عن تاریخ السماع و القراءة و الاجازه عند الامامیه نسخه نهج البلاغه بروایه السید الراوندی انموذجا» ضمن معرفی نسخه نهج البلاغه ابن نازویه قمی به معرفی طرق و راویان نهج البلاغه به روایت ابوالرضا راوندی پرداخته است. نسخه ابن نازویه بنحو شایسته ای توسط ایشان بصورت فاکسیمیله منتشر شده است. همچنین ایشان در درآمد چاپ عکسی نسخه اعلام نهج البلاغه سرخسی، با عنوان «جهود الزیدیه حول نهج البلاغه» به معرفی راویان و نسخه های زیدی - یمنی نهج البلاغه پرداخته اند.
آقای حسن انصاری در سایت کاتبان درباره نهج البلاغه و برخی شروح آن نکات خوبی دارند. ایشان بخصوص درباره روایت نهج البلاغه در میان زیدیه یمن یادداشتهای سودمندی دارند: « روایت نهج البلاغه از نیشابور تا یمن» و «نهج البلاغه در میان زیدیان ایران و یمن» و «تازه هایی درباره روایت نهج البلاغه در میان مذاهب مختلف»
آقای محمدکاظم رحمتی در مقاله «نسخه های نیشابوری نهج البلاغه» به روایت نهج البلاغه در خراسان توسط حسن بن یعقوب و فرزندش پرداخته است. ایشان در کتاب زیدیه در ایران، به روایت نهج البلاغه در ایران و یمن نیز اشاراتی دارند. کتاب جدید ایشان با عنوان «درآمدی بر شناخت نسخه های نهج البلاغه» جدیدترین اثر در موضوع نسخه های نهج البلاغه بسیار سودمند و قابل استفاده است. این کتاب توسط انتشارات دانشگاه مذاهب اسلامی منتشر شده و هفته آینده عرضه می شود.
در زمینه تصحیح و تحقیق نهج البلاغه ابتدا باید به تصحیح و شرح مختصر دو دانشمند اهل سنت محمد عبده مصری و صبحی صالح اشاره نمود. این دو تصحیح در دوره معاصر بسیار رواج پیدا کرد و بیشتر ترجمه ها بر اساس این دو چاپ است. اما در میان شیعیان قبلا به تصحیح آقای عطاردی اشاره شد که توسط بنیاد نهج البلاغه چاپ شد. آقای فارس حسون نیز تصحیحی جدید از نهج البلاغه بر اساس دو نسخه ارائه نمود. استاد قیس العطار نیز بر اساس چهار نسخه نهج البلاغه را تصحیح کرده است. ایشان در مقدمه نکات سودمندی درباره اختلاف نسخه های نهج البلاغه دارند. همچنین نسخه نهج البلاغه ابن سکون نیز با مقدمه و تحقیق ایشان منتشر شده است. آقای محمد مهدی جعفری نیز نهج البلاغه را بر اساس نسخه ابن شدم قمی تصحیح کرده است.
فهرست نگاران نیز ذیل معرفی نسخه های نهج البلاغه، توضیحاتی در این موضوع آورند. مرحوم دانش پژوه در معرفی نسخه ای از نهج البلاغه (فهرست دانشگاه تهران مشکوة ج 5 ص 1597-1628) توضیحاتی آورده. درباره نسخه های کتابخانه آیت الله مرعشی در کتاب «نسخههای خطی کهن و نفیس نهجالبلاغه و شروح، گزیدهها و ترجمههای آن در کتابخانه ... آیتاللهالعظمی مرعشی نجفی» و همچنین در مقاله «گزارشی از دستنویس های کهن نهج البلاغه شروح و ترجمه و ... در کتابخانه آیت الله مرعشی» آقای حسین متقی نسخه های کتابخانه را معرفی کوتاه نموده اند. همچنین ایشان در کتاب معجم الاثار المخطوط حول علی بن ابی طالب و مقاله اطلاعه علی مخطوطات نهج البلاغه سایت بساتین فهرستی از نسخه بر حسب تاریخ زمان کتابت آورده اند.
از دیگر کارهای قابل ذکر مقاله «مقدمه ای بر مصادر نهج البلاغه» آقای حسن زاده آملی در معرفی نسخه نهج البلاغه به روایت علی بن ابی نصر متطبب باید اشاره کرد.
در ادامه تعدادی از این مقالات ذکر شده میآید.
از خدمات مرحوم علامه حسن زاده آملی تکميل اين شرح خوب نهج البلاغة شريف در 5 جلد است. اين کمال اخلاص آن مرحوم را نشان می دهد. معمولا تکميل و تتميم يک کتاب نام و آوازه ای را برای نويسنده فراهم نمی کند. اين از کارهای کمتر شناخته علامه حسن زاده آملی است. ايشان نسخه خوبی هم از نهج البلاغة، به روايت ابو نصر علي بن أبي سعد متطبب داشت که در مقاله ای در تراثنا، ش 5 آن را معرفی کرده بود. رحمة الله عليه.
🔺🔺🔺
🔻🔻🔻
از گذشته دور گردآوری خطبه ها و سخنان حضرت علی(ع) مورد توجه بوده است. در میان آثاری که در این باره نگارش و تالیف شد، نهج البلاغه جایگاه ممتازی داشته و دارد.
سید رضی در جمع آوری سخنان امیرالمومنین (ع) علاوه بر بُعد ادبی به این امر هم توجه داشته که کمتر در آن مباحث اختلافی مشهود باشد. لذا مشاهده می شود از همان زمان سید رضی برخی از عالمان غیر امامی و اهل سنت نیز به روایت و قرائت نهج البلاغه توجه و اهتمام داشته اند.
نسخه های کهن نهج البلاغه و اجازات باقی مانده نشان دهنده توجه به قرائت و کتابت نهج البلاغه در برخی مناطق مانند خراسان بزرگ (بویژه نیشابور) و خوارزم و عراق عجم (به خصوص اصفهان و کاشان) و عراق (مانند بغداد و موصل ) و یمن است. البته بودند افرادی که ترویج این کتاب برایشان ناخوشایند بود و در محتوای آن تردید می کردند.
بیشتر این افراد با گرایش اهل حدیث و سلفی بوده اند و بعضا این تردیدها تا الان نیز ادامه داشته است. (مثلا نک کتاب «کتب حذر منها العلماء ج2»(چاپ عربستان) که نهج البلاغه را جزء کتابهای آورده که باید از آن پرهیز کرد!!). در ادامه با استفاده از اجازات و نسخه های خطی اشاراتی کوتاه در توجه برخی عالمان اهل سنت و غیر شیعی به روایت و قرائت و کتابت نهج البلاغه خواهد آمد.
اهل سنت و روایت نهج البلاغه:
یکی از طرق روایت نهج البلاغه طریق عبدالرحیم بن احمد بن محمد ابن الاخوه از محمد بن یحیی الناتلی از عبدالکریم بن محمد معروف به سبط بشر حافی است.
این سند از طرق سُنی مشهور عالمان امامی ایران در قرن ششم به کتاب نهج البلاغه بوده است. راوی مستقیم سید رضی در این سند، یکی از نوادگان دختری بشر حافی (بشر بن حارث مروزی از مشایخ صوفیه قرن سوم) به نام عبدالکریم بن محمد بن احمد بن هارون شیرازی (زنده در 447ق) است.
ایشان در جلسه قرائت کتاب نهج البلاغه بر سید رضی حاضر بوده است: «قُری علی الشریف الرضی رضی الله عنه کتاب نهج البلاغه و انا اسمع».درباره او اطلاعاتی در کتب تراجم نیامده ولی با استفاده از اسانید روایات او می توان گفت ایشان مدتی در بغداد ساکن بوده و از مشایخ آنجا حدیث شنیده و سپس به ایران آمده و در دامغان حضور و ظاهرا سکونت داشته است. همچنین از اسناد به دست می آید ایشان در برخی شهر ها دیگر مانند ری و آمل طبرستان حضور داشته است. در فایل زیر تلاش شده اطلاعات موجود درباره ایشان جمع آوری گردد. ب همراه آن تصویر مستندات و ارجاعات تقدیم می گردد.
⬇️⬇️
در ادامه نسخه یمنی نهج البلاغه (کتابت 1090ق) تقدیم می گردد و معرفی مختصری از آن می آید. (این نسخه متعلق به کدام کتابخانه در یمن است؟) {به دلیل حجم بالا، در دو فایل مجزا قرار داده شد)
ویژگی و ممیزات نسخه المسوری:
همانطور که گذشت در قرن هفتم نهج البلاغه از نیشابور به یمن انتقال داده شد و روایت شایع آن به نسخه مرتضی بن سراهنگ مرعشی می رسد و حداقل دو نسخه موجود است که بر اساس نسخه او کتابت شده است (کتابخانه عبدالرحمن شایم – کتابخانه آل عنثری). با مقایسه اجمالی بین این دو نسخه و دو نسخه ای که به نسخه المسوری می رسد (کتابت 1090ق + نسخه مونیخ) معلوم شد تفاوت های نیز بین دو دسته نسخه وجود دارد:
الف. در انتها همه این نسخه ها نقش خواتیم امیرالمومنین (ع) آمده است. این ویژگی مشترک تمام نسخه های است که به نهج البلاغه مهاجر نیشابوری می رسد. ویژگی مشترگ دیگر آنان عبارت «زیادت من نسخة کتبت علی عهد المصنف» و «انتهت زیاده» است که در پایان سه بخش (خطب – نامه ها – قصار) است. اما جالب است در تمام 4 نسخه ای که به نسخه المسوری بر می گردد در پایان بخش خطب و نامه ها فقط «انتهت زیاده» آمده است.
ب. حواشی نسخه ای نهج البلاغه مسوری که اشاره شد.
تذکر: دو جزء بودی: تعدای از نسخه های نهج البلاغه دو جزء است که البته در جای آن اختلاف است. در انتها خطبه 174 در حاشیه چهار نسخه مرتبط با المسوری آمده « فی نسخة الامام- تم الجزء الاول من نهج البلاغه. بسم الله الرحمن الرحیم» و جزء دوم با خطبه 175(انتفعوا ببیان الله ...) شروع می شود. در کنار آن نوشته شده است «لعله یعنی (؟) نسخة الامام محمد بن المطهر».
ج. اضافات: نسخه نهج البلاغه المسوری در مقایسه با نسخه مرتضی بن سراهنگ اضافاتی دارد مانند حکمت 369؛ حکمت 452-453؛ حکمت 399-400؛ حکمت 260 و ... این موارد در نسخه مرتضی بن سراهنگ موجود نیست.
د: اختلاف ضبط: با مقایسه بخشی از نسخه مسوری با نسخه مرتضی بن سراهنگ معلوم شد اختلاف ضبط های بین دو نسخه نیز وجود دارد.
سوال: شواهد نشان می دهد نسخه نهج البلاغه المسوری نیز به همان نسخه نیشابوری مهاجر به یمن بر می گردد ولی سوال اینجا است پس این اختلافات بین دو نسخه به خصوص اضافات نسخه مسوری و اختلاف ضبط ها این دو نسخه از کجا ناشی شده است. پاسخ دقیق به سوال مستلزم بررسی بیشتر و مقایسه نسخه ها است. به عنوان یک فرضیه می توان گفت هر چند نسخه المسوری بر اساس همان نسخه نیشابوری است ولی آن نسخه (در یک یا چند مرحله) با نسخه های با ریشه های متفاوت دیگر مقابله و تصحیح شده است. مثلا حدس می زنم بخشی از اضافات نسخه المسوری از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید اخذ شده است.
@libmazaheb
برای تبارشناسی نسخه های نهج البلاغه و شناخت نسخه های مادر، علاوه بر اجازات و اطلاعات حاشیه ای نیازمند بررسی متن نسخه ها با توجه به شباهت ها و تفاوت های موجود در بین آنان هستیم و احتمالا بتوان در نهایت نشان داد بخشی از این اختلاف نسخ به مولف یا شاگردان او باز می گردد و بخشی دیگر نیز به خاطر اجتهاد و سلیقه کاتبان و ورود حواشی به متن و ... است. به هر حال حداقل فایده این دسته بندی نسخه ها در کیفیت تصحیح و شناخت ارزش ضبط های نسخه ها تاثیر گذار خواهد بود.
در آغاز باید بتوانیم به یک دسته بندی و طبقه بندی مقدماتی از نسخه های موجود نهج البلاغه برسیم. برای شروع این کار می توان از اطلاعات حاشیه ای موجود بر نسخه ها (مانند انجامه ها ، اجازه ها، اشعار و...) استفاده کرد ولی نهایتا باید با بررسی ویژگی ها متنی نسخه ها (مانند نقصان و زیادات، اختلاف ضبط ها، ترتیب خطب و ...) این دسته بندی را اصلاح و تکمیل و تایید کند.
بررسی نسخه های نهج البلاغه یمنی – زیدی نشان می دهد بیشتر این نسخه های دارای شباهت های یکسانی است. مثلا اشعار یعقوب بن احمد نیشابوری درباره نهج البلاغه و نقش خواتیم امیرالمومنین (ع) که در پایان آنان آمده است. بعلاوه شباهت آنان در شکل آوردن زیادات در پایان سه بخش خطب،نامه و کلمات قصار؛ همچنین یکسانی ترتیب خطب اطمینان نسبی می دهد که همه این نسخه ها به یک نسخه مادر می رسند. با در نظر گرفتن نحوه آشنایی زیدیان یمن با نهج البلاغه (آمدن از نیشابور به یمن) و شباهت ویژگی ها پیشگفته با دسته ای دیگر از نسخه ها که آنها را با عنوان نسخه های نیشابوری نهج البلاغه می شناسیم این اطمینان را می دهد که همه این نسخه های باید به یک نسخه مادر برسند. اما بعضا اندک تفاوت های حاشیه ای بین این نسخه ها مشاهد می شود و بالاخص توجه به اختلافات متنی، نشان می دهد خود این نسخه ها را باید در چند دسته تقسیم کرد و چه بسا حتی بررسی و مقایسه اختلافات متنی، باعث تجدید نظر در اینکه تمام این نسخه ها به یک نسخه مادر می رسد، گردد.
ویژگی خاص نسخ یمنی:
نسخه های نهج البلاغه یمنی (با ریشه نیشابوری) مانند سایر نسخ نهج البلاغه با ریشه های متفاوت دیگر، برخی ممیزات و منفردات خاص دارند. در ادامه به عنوان نمونه دو مورد از منفردات متنی که در نسخه های یمنی وجود دارد بیان می گردد. این دو مورد را در هیچ یک از نسخه های دیگر که تا الان فرصت شده ببینم ملاحظه نشده است.(حتی در آنچه به عنوان نسخ نهج البلاغه نیشابوری می شناسیم)
1. در مقدمه سید رضی بر نهج البلاغه آمده:«...وخلع من قلبه انه کلام مثله». در نسخه های یمنی بعد از کلمه قلبه، عبارت «علاقه الهوی» افزوده شده که از منفردات نسخه های نهج البلاغه یمنی است و تا الان در نسخه ای دیگر ملاحظه نکرده ام.
2. در وصیت امیرالمومنین(ع) به امام حسن(ع)، در بخش آخر نامه دو تحریر متفاوت از آن به دنبال هم و به صورت مجزا نقل شده است. به این شکل که ابتدا از یک نسخه دیگر این بخش آورده شده (در حاشیه به این مطلب اشاره می کند: من قوله وادعا الی آخر هذه الخطبه فی نسخة اخری) و سپس دوباره همین بخش را از همان نسخه اصل آورده می شود (در حاشیه تذکر می دهد: من قوله و ادعا الی هاهنا من نسخة اخری و من هاهنا تمام النسخة الاولی و النسختان متفقتان فی الاکثر و فی الکلام المتوسط بعض زیادة فی مواضع).
آن تحریری که ابتدا از نسخه ثانوی نقل شده نسبت به تحریر اصلی شامل برخی اختلاف کلمات و بخصوص اضافات است که این اضافات را در نسخه های دیگر نهج البلاغه هنوز برخورد نکردم.
در فایل زیر این بخش نامه از دو نسخه ای که قبلا معرفی شد قرار داده شده است.
@libmazaheb
مقابله و تحشیه نسخه نهج البلاغه:
مطلب قابل اهمیت درباره این نسخه نهج البلاغه، اهتمام کاتب فاضل و عالم آن در مقابله و تحشیه آن با چندین نسخه معتبر است. ایشان این نسخه را با چند نسخه با اهمیت نهج البلاغه مقابله کرده و اختلاف ضبط کلمات آنان را در حاشیه تذکر داده است. ایشان ضمن نقل برخی حواشی نسخه های که در اختیار داشته (مثلا برخی حواشی ابوالرضا راوندی) از برخی شروح نهج البلاغه خصوصا شرح ابن میثم بحرانی و احتمالا شرح قطب الدین راوندی فوائدی را در حاشیه این نسخه آورده و به نظر می رسد برخی نکات و حاشیه ها نیز از خود کاتب عالم این نسخه باشد.
برخی نسخه های نهج البلاغه ای که در اختیار کاتب بوده و ایشان در مقابله با نسخه خودش از آنان استفاده کرده، بر عالمان نهج البلاغه پژوه قرائت شده است. در ادامه نام این افراد می آید. (نک نمونه های آن در فایل معرفی نسخه)
1. نسخه ی نهج البلاغه قرائت شده بر ابوالرضا راوندی
اطلاع مهم و جالب آن است که کاتب، نسخه ای از نهج البلاغه در اختیار داشته که آن نسخه بر ابوالرضا راوندی (م 572؟) قرائت شده و بعدا این نسخه در اختیار غیاث الدین بن طاوس (م 693) بوده و ایشان آن را بر ابن بلدجی حنفی موصلی (م 683) قرائت کرده است.
2. نسخه نهج البلاغه قرائت شده بر قطب الدین راوندی
3.نسخه نهج البلاغه جلال الدین عبدالله بن حماد
4.ابن الرمیلی
5.ابن میثم بحرانی
6.نهج البلاغه ابن سکون (شاید با واسطه)
7. کاتب این نسخه را بر شخصی (که از او نام نبرده) قرائت کرده و برخی اختلاف ضبط ها را از نسخه وی نقل کرده است.
8.نسخه های دیگر نهج البلاغه
@libmazaheb
بسم الله الرحمن الرحیم
درباره نسخه های نهج البلاغه، یادداشت ها و نکات دیگری مدنظر بود که به علت طولانی شدن این بحث، امید است در زمانی دیگر ارائه گردد. در ادامه مطلبی کوتاه می آید که امیدوارم از نکات و تذکرات اساتید و بزرگواران استفاده کنم و چون نیازمند بررسی بیشتر و مستندشدن دارد، لطفا در کانال ها دیگر ارسال نشود.
سید رضی (م 404ق) بعد از اینکه در سال 400ق تالیف نهج البلاغه را به اتمام رساند، طی چند سال بعدی، اضافات و (احیانا اصلاحات اندکی) در نهج البلاغه انجام داده است. این مساله سابقا تذکر داده شده که ایشان در پایان سه بخش خطب و نامه ها و کلمات قصار سخنانی دیگر از امیرالمومنین (ع) را به نهج البلاغه افزوده است (5 یا 6 خطبه به آخر بخش خطب، یک مورد به بخش نامه ها و 17 مورد در آخر بخش کلمات قصار). اما آنچه به نظر حقیر می رسد اضافات ایشان محدود به این موارد نبوده بلکه در هر سه بخش، بعضا عبارات کوتاه دیگر نیز اضافه کرده و در کنار آن برخی بیانات توضیحی در معنای کلمات و ... از خودش افزوده است. بعید نیست مواردی هم باشد که با نظر و تایید ایشان در نسخه های شاگردان ایشان اعمال شده باشد. اما نکته مهم اینکه ظاهرا ایشان درباره برخی واژه ها و کلمات، ضبط ها و تفاوت نسخه ها آنان را در حاشیه یا متن نسخه خود افزوده است و (چه بسا برخی از نوشتن این دو ضبط متفاوت یک کلمه همزمان با تالیف بوده است)؛ درصورت درستی این نکته، اگر قرار به ارائه تحقیقی جامع و دقیق از نهج البلاغه است، باید هر دو ضبط مختلف همزمان در متن نشان داده شود یا حداقل درصورت پیدا کردن قرائن و شواهد ضبط متاخرتر در متن و ضبط قدیم تر در پاورقی آورده شود. با این توضیح مختصر، به نظر می رسد بخشی از اختلاف نسخه های نهج البلاغه در واقع به خود سید رضی بر می گردد. اما مطمنا مقداری اضافات و اختلاف نسخه ها بعد از ایشان به متن برخی نسخ نهج البلاغه وارد شده که احتمالا بیشتر در اثر ورود حواشی به متن بوده است و متاسفانه در متن شایع امروزی که بر اساس تصحیح عبده و صبحی صالح هستند، به دلیل عدم استفاده از نسخه های معتبر، این اشکالات وجود دارد. خوشبختانه در مورد نهج البلاغه با وجود نسخه های کهن و اهتمام ادیبان و عالمان برجسته در قرون ششم و هفتم، امکان تبارشناسی نسخه های نهج البلاغه و بررسی و داوری اطمینان آور درباره بیشتر این موارد اختلاف ضبط ها و نسخ هستیم.
یک فایده این مباحث پیجویی روایت و گسترش نهج البلاغه در بوم های مختلف در چند قرن بعد از تالیف کتاب بوده است، یا به تعبیر دیگر تاریخ نهج البلاغه؛ ولی شاید مهم ترین فایده در تبارشناسی نسخه های نهج البلاغه به عنوان مقدمه ای لازم و ضروری برای ارائه متنی منقح و تحقیقی از نهج البلاغه است. امید است پژوهشگران محترم دارالحدیث که طی چند سال اخیر در حال تصحیح نهج البلاغه هستند به این امر مهم توجه داشته باشند و انتظار می رود در مقدمه تحقیق خود به طور مفصل به تبارشناسی نسخ پرداخته و نتایج آن را در متن نشان بدهند. (مسئله ای که ظاهرا درباره تحقیق کتاب الکافی به خوبی مورد توجه قرار نگرفت و مورد انتقاد محققان ونسخه پژوهان قرار گرفت).
@libmazaheb
نهج البلاغه ابن شدقم
ابن شدقم اواخر عمر خود در17 ربیع الاول سال 994ق شروع به کتابت نسخه ای از نهج البلاغه کرد و در روز یکشنبه 19 محرم 996ق در شهر جنیر- از شهرهای مهم دکن- کتابت آن را به اتمام رسانده. وی در انتها بیان می کند در کتابت این نهج البلاغه به سه نسخه بلکه به چهار نسخه متکی بوده؛ نسخه ای از شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید به خط شخصی به نام «مزیدی» که از جهت ضبط و تصحیح در نهایت اعتبار بوده است و دوم نسخه ای کتابت شده در سال 588ق که بر پدر علامه حلی قرائت شده و سوم نسخه ای که آثار صحت بر آن پدیدار است و تاریخ 400ق داشته و نسخه چهارم نسخه ای از شرح نهج البلاغه ابن میثم بحرانی (ظاهرا کمتر به آن اعتماد داشته) : «...و کان اعتمادی حال الکتابة علی ثلاث نسخ بل اربع نسخ؛ 1. نسخة شرح نهج البلاغه للعلامه عبدالحمید بن ابی الحدید بخط المزیدی و هی نهایه فی الضبط و التصحیح 2. نسخة مقروة علی الشیخ سدید الدین یوسف بن مطهّر رحمه الله تعالی و علیها تبالیغ بخطّه و آخر تبالیغه عند قوله علیه السلام و من کلام له الی معاویه: واردیت جبلا من الناس و تاریخ هذه النسخه سنه 588ق 3. نسخة علیها آثار الصحة و تاریخها سنة اربعمائه 4. نسخة و هی اقلّهن نسخة شرح الشیخ الفاضل میثم البحرانی » 👇
این نسخه در کتابخانه دانشگاه تهران شماره 87؛ نگهداری می شود.
@libmazaheb
(پدر و فرزندی کربلایی در قرن هفتم و هشتم که کاتب نهج البلاغه بودند):
در أیا صوفیا در استانبول به شمارۀ (43460) نسخه ای از کتاب «نهج البلاغه» با تاریخ رجب 739 هـق دیدم که بسیار نفیس و خزائنی و با خطی بسیار زیبا بود. این نسخه در میان کثرت نسخه های کهن و نفیس نهج البلاغه که بسیاری از آنها یا به خطوط دانشمندان بزرگ اسلامی و یا دارای خطوط ایشان در اجازه، تصحیح و تحشیه کتاب است، شاید اهمیت آن چندانی نداشته باشد. ولی از جهت کاتب آن شاید برای اهالی سیره و تاریخ جالب باشد. کاتب که به یقین شیعه مذهب بوده نام خود را در پایان نسخه اینچنین آورده است: (عبد الله بن عقیل بن عبید الله الحائری). او این نسخه را برای خود کتابت با عجله (حرّره عجلا لنفسه) کتابت کرده است.
اینکه در میان کاتبان و عالمان شیعی و از شهر کربلای معلی نسخه ای با چنین تزئینات فاخر و نفیس و چشم نواز وجود داشته باشد بسیار باعث فخر و سربلندی است. از همه مهمتر نوع خط او که بیان از مهارت و چیره دستی کاتب در کتابت خط نسخ و ثلث یاقوتی دارد.
اهمیت این مطلب زمانی رخ می نماید که بدانیم این نسخه جزء اوایل نسخی است که کاتب استاد آن کتابت نسخ یاقوتی را استادانه و با قدرت و صلابت با اندک زمانی از ظهور یاقوت مستعصمی (698 هـق) یگانه استاد خوشنویسی دنیای اسلام ساخته و پرداخته است.
مستشرقین بر این باورند که نسخ یاقوتی صد سال پس از وفات او و در مدرسۀ هرات و در عهد تیموریان رواج یافته است. البته کاتب سطور به کمک نسخه های مختلف و نصوص تاریخی به تفصیل این نظریه را نقد و به چالش کشانده است. به هر حال این گونه نسخه ها و خطوط با اندک فاصله ای از یاقوت ـ که قواعد و کتابت خط نسخ و ثلث و محقَّق را به نهایت رساند ـ کمتر دیده شده اند.
تاریخ نسخۀ ایاصوفیا توسط شخصی ناشیانه دستکاری شده و تبدیل به (639 هـق) شده است. این در حالی است که مرحوم محقق طباطبایی در مجموعه مقالاتی که در مجلۀ تراثنا در رابطه با نهج البلاغه، نسخه ها و شارحان آن نگاشته اند، از وجود نسخه ای از نهج البلاغه در موزۀ بریطانیا (به شمارۀ 472 ، 23 . ADD) به خط پدر همین کاتب خبر می دهد که بعدها در تملک همین فرزند قرار گرفته است. (مجلة تراثنا، ج 5 ص 82).
کاتب این نسخه (عقيل بن حسين بن أبي الفتح بن أحمد بن عبيد الله الحائري[الجابري؟]) است. بنابراین (عبید الله) جد اعلای کاتب نسخۀ اَیاصوفیا است.
عقیل (پدر) جزء اول این نسخه را در 20 رجب سال 679 هـق، و جزء دوم آن را در 17 رمضان همان سال و در شهر (حله) ـ که در آن دوران در اوج قدرت علمی و حوزۀ اصلی شیعه به شمار می آمد ـ به پایان برده است.
بنابر این نسخۀ ما به قطع در (739) کتابت شده. چنانکه عبد الله (فرزند) ترقیمۀ نسخۀ عقیل (پدر) خود را به عینه در نسخۀ خود منتقل کرده است. و آن عبارت دعایی: «رحم الله من انتفع به ودعا له بالقرب إليه والزلفى لديه والسلام».
نکتۀ دیگر دربارۀ عقیل (کاتب نسخه بریطانیا) آن است که او نیز این نسخه را با عجله برای خودش کتابت کرده بوده (حرّره عجلا لنفسه) که باز نشان از آن دارد که او نیز مانند فرزندش کاتب صرف نبوده و خود از اهالی فضل و دانش بوده است.
تملک پدر و فرزند نیز بر روی ورقۀ اول این چنین آمده است: «عقيل بن عبيد الله الحائري، في نوبة ولده عبد الله بن عقيل بن عبيد الله الحائري».
@h_m_Borujerdi
نسخهای دیرینه و کهن از نهج البلاغه/ استاد محمدتقی دانش پژوه
|۹:۲۲,۱۳۹۷/۳/۱۲| بازدید : 82 بار
نهج البلاغه از ارزندهترین سندهای شیعی است که سخنان پیشوای شیعیان جهان در آن گرد آمده. نسخههای آن فراوان و یکی از آنها مورخ 553 در مجموعه رامپور هند (فیلم 5046 عکس 7046 دانشگاه تهران) است و در آن این دفترها دیده میشود:
1ـ نهج البلاغة، به نسخ عبدالجبار بن الحسین ابی القسم فراهانی در روز چهارشنبه 19 ج 1/553 نزد ضیاء الدین تاج الاسلام ابی الرضا فضل الله بن علی بن عبید الله حسنی أدام الله ظله که در روستای جوشقان راوَند جای گزیده بود، از روی نسخه نوشته خود او در نیمه روز پنجشنبه ج 1 یا 2 سال 554 که نویسنده میگوید شنیدهام که کسی آن را بر وی میخوانده است، از کتابهایی است که ابو عبدالله اصفهانی در 866 میخوانده است، در پایان افزوده رضی بر آن پس از نقش خواتیم علی و پس از شعری که استاد امام ابویوسف یعقوب بن نیشابوری بر پشت نسخه خود از این کتاب نوشته بود «نهج البلاغه نهج مهیع
متن کامل:
https://cgie.org.ir/fa/news/214912
یک برگ افتاده از نسخه عکسی نهج البلاغه. در گنجینه مخطوطات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی نسخه های نفیسی از نهج البلاغه یافت می شود که فهرست گزیده ای از آنها در قالب کتابی مستقل در سال 1381ش به چاپ رسیده و پس از آن تاریخ نیز نسخه های خوبی از نهج البلاغه خریداری و به مخزن کتابخانه راه یافته است. کهنترین نهج البلاغه موجود در این مکتبه بلکه به ظن قوی کهنترین نسخه یافت شده از نهج البلاغه در جهان نسخه ای است که به خط ابن مؤدب کتابت شده و او در 499ق نسخه را بر شاگرد خود ابن بندار قرائت کرده است. این نسخه به شماره 3827 در مخزن کتابخانه آیت الله مرعشی نگهداری می شود و جالب اینکه جزو کتابخانه میرزا عبد الله افندی بوده و خصوصیاتش در ریاض العلماء بیان شده است. کتابخانه آیت الله مرعشی نسخه مذکور را در سال 1406ق به صورت عکسی به چاپ رسانده است. تعداد برگهای نسخه 171 برگ شمارش شده و متاسفانه هنگام چاپ عکسی برگ شماره 110 ساقط شده. جناب استاد قیس العطار در تصحیح نهج البلاغه از روی چهار نسخه کهن متوجه افتادگی آن شده و به لطف تولیت محترم کتابخانه جناب آقای حاج سیده محمود مرعشی برگ مذکور برای شیخ قیس العطار ارسال گردید و ایشان در تصحیح کتاب از آن استفاده نمودند. در اینجا برگ شماره 110 نسخه شماره 3827نهج البلاغه کتابخانه آیت الله مرعشی ره تقدیم می شود تا نسخه عکسی خود را کامل بفرمایید:
به یاد دارم این نسخه قدیم ترین نسخه استبصار شیخ است؛ چنانکه پیش از این نسخه کتابخانه کاشف الغطا در نجف با تاریخ ۵۷۳ هجری به عنوان قدیم ترین نسخه شناخته می شد.
اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که ناسخ این نسخه (ابن نازویه) از شاگردان و مجازین سید فضل الله راوندی است.
اجازه ی سید به ابن نازویه بر روی نسخه ای از نهج البلاغه آمده که به عقیده بنده از اصح نسخه های نهج به شمار می آید.
نسخه نهج در دار التراث با تقدیمی به صورت فاکسیمیل در دار التراث منتشر شده.
@litera9
مطالعات معاصر نسخه پژوهی نهج البلاغه:
در ابتدا باید از مرحوم محقق آقا سید عبدالعزیز طباطبائی نام برد که مقالات عالمانه ایشان با عنوان «ما تبقی من مخطوطات نهج البلاغه» و «نهج البلاغه عبر القرون» و «فی رحاب نهج البلاغه» سالها پیش در مجله تراثنا منتشر شد. در سه مقاله اول دستنويس هاي بدست آمده نهجالبلاغه به ترتیب زمان کتابت تا پايان سده دهم معرفی شده اند. ایشان علاوه بر مراجعه به فهارس نسخه های خطی، طی سفرهای که به کتابخانه های مختلف ایران و ترکیه داشته اند نسخه های نهج البلاغه را شناسایی کردند. قرار است مجموعه مقالات ایشان درباره نهج البلاغه با اصلاحات و توضیحاتی توسط فرزند محترم شان منتشر شود. امید است زودتر این امر اتفاق بیفتد.
همچنین باید از مرحوم عزیزالله عطاردی نام برد. ایشان خود تصحیحی از نهج البلاغه نمودند و چند شرح کهن نهج البلاغه را نیز تصحیح و تحقیق کرده اند، که شامل «اعلام نهج البلاغه» علی بن ناصر سرخسی و «حدائق الحقائق فی شرح نهج البلاغه» قطب الدین کیدری و «شرح نهج البلاغه لشارح من اعلام القرن الثامن» است. ایشان در مقدمه این کتب و در چند رساله با عنوان «علمای خراسان و نهج البلاغه» و «اجازات نهج البلاغه» اشارتی درباره راویان و نسخه های نهج البلاغه دارند.
آقای محمدحسین جلالی حسینی در کتاب دراسات حول نهج البلاغه نیز گزارش خوبی از راویان و اجازات نسخه های نهج البلاغه دارند. این کتاب ضمن جلد اول مسند نهج البلاغه ایشان نیز منتشر شده است.
آقای حسن موسوی بروجردی در مقاله سودمند «صفحه مشرقه عن تاریخ السماع و القراءة و الاجازه عند الامامیه نسخه نهج البلاغه بروایه السید الراوندی انموذجا» ضمن معرفی نسخه نهج البلاغه ابن نازویه قمی به معرفی طرق و راویان نهج البلاغه به روایت ابوالرضا راوندی پرداخته است. نسخه ابن نازویه بنحو شایسته ای توسط ایشان بصورت فاکسیمیله منتشر شده است. همچنین ایشان در درآمد چاپ عکسی نسخه اعلام نهج البلاغه سرخسی، با عنوان «جهود الزیدیه حول نهج البلاغه» به معرفی راویان و نسخه های زیدی - یمنی نهج البلاغه پرداخته اند.
آقای حسن انصاری در سایت کاتبان درباره نهج البلاغه و برخی شروح آن نکات خوبی دارند. ایشان بخصوص درباره روایت نهج البلاغه در میان زیدیه یمن یادداشتهای سودمندی دارند: « روایت نهج البلاغه از نیشابور تا یمن» و «نهج البلاغه در میان زیدیان ایران و یمن» و «تازه هایی درباره روایت نهج البلاغه در میان مذاهب مختلف»
آقای محمدکاظم رحمتی در مقاله «نسخه های نیشابوری نهج البلاغه» به روایت نهج البلاغه در خراسان توسط حسن بن یعقوب و فرزندش پرداخته است. ایشان در کتاب زیدیه در ایران، به روایت نهج البلاغه در ایران و یمن نیز اشاراتی دارند. کتاب جدید ایشان با عنوان «درآمدی بر شناخت نسخه های نهج البلاغه» جدیدترین اثر در موضوع نسخه های نهج البلاغه بسیار سودمند و قابل استفاده است. این کتاب توسط انتشارات دانشگاه مذاهب اسلامی منتشر شده و هفته آینده عرضه می شود.
در زمینه تصحیح و تحقیق نهج البلاغه ابتدا باید به تصحیح و شرح مختصر دو دانشمند اهل سنت محمد عبده مصری و صبحی صالح اشاره نمود. این دو تصحیح در دوره معاصر بسیار رواج پیدا کرد و بیشتر ترجمه ها بر اساس این دو چاپ است. اما در میان شیعیان قبلا به تصحیح آقای عطاردی اشاره شد که توسط بنیاد نهج البلاغه چاپ شد. آقای فارس حسون نیز تصحیحی جدید از نهج البلاغه بر اساس دو نسخه ارائه نمود. استاد قیس العطار نیز بر اساس چهار نسخه نهج البلاغه را تصحیح کرده است. ایشان در مقدمه نکات سودمندی درباره اختلاف نسخه های نهج البلاغه دارند. همچنین نسخه نهج البلاغه ابن سکون نیز با مقدمه و تحقیق ایشان منتشر شده است. آقای محمد مهدی جعفری نیز نهج البلاغه را بر اساس نسخه ابن شدم قمی تصحیح کرده است.
فهرست نگاران نیز ذیل معرفی نسخه های نهج البلاغه، توضیحاتی در این موضوع آورند. مرحوم دانش پژوه در معرفی نسخه ای از نهج البلاغه (فهرست دانشگاه تهران مشکوة ج 5 ص 1597-1628) توضیحاتی آورده. درباره نسخه های کتابخانه آیت الله مرعشی در کتاب «نسخههای خطی کهن و نفیس نهجالبلاغه و شروح، گزیدهها و ترجمههای آن در کتابخانه ... آیتاللهالعظمی مرعشی نجفی» و همچنین در مقاله «گزارشی از دستنویس های کهن نهج البلاغه شروح و ترجمه و ... در کتابخانه آیت الله مرعشی» آقای حسین متقی نسخه های کتابخانه را معرفی کوتاه نموده اند. همچنین ایشان در کتاب معجم الاثار المخطوط حول علی بن ابی طالب و مقاله اطلاعه علی مخطوطات نهج البلاغه سایت بساتین فهرستی از نسخه بر حسب تاریخ زمان کتابت آورده اند.
از دیگر کارهای قابل ذکر مقاله «مقدمه ای بر مصادر نهج البلاغه» آقای حسن زاده آملی در معرفی نسخه نهج البلاغه به روایت علی بن ابی نصر متطبب باید اشاره کرد.
در ادامه تعدادی از این مقالات ذکر شده میآید.
یک برگ افتاده از نسخه عکسی نهج البلاغه. در گنجینه مخطوطات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی نسخه های نفیسی از نهج البلاغه یافت می شود که فهرست گزیده ای از آنها در قالب کتابی مستقل در سال 1381ش به چاپ رسیده و پس از آن تاریخ نیز نسخه های خوبی از نهج البلاغه خریداری و به مخزن کتابخانه راه یافته است. کهنترین نهج البلاغه موجود در این مکتبه بلکه به ظن قوی کهنترین نسخه یافت شده از نهج البلاغه در جهان نسخه ای است که به خط ابن مؤدب کتابت شده و او در 499ق نسخه را بر شاگرد خود ابن بندار قرائت کرده است. این نسخه به شماره 3827 در مخزن کتابخانه آیت الله مرعشی نگهداری می شود و جالب اینکه جزو کتابخانه میرزا عبد الله افندی بوده و خصوصیاتش در ریاض العلماء بیان شده است. کتابخانه آیت الله مرعشی نسخه مذکور را در سال 1406ق به صورت عکسی به چاپ رسانده است. تعداد برگهای نسخه 171 برگ شمارش شده و متاسفانه هنگام چاپ عکسی برگ شماره 110 ساقط شده. جناب استاد قیس العطار در تصحیح نهج البلاغه از روی چهار نسخه کهن متوجه افتادگی آن شده و به لطف تولیت محترم کتابخانه جناب آقای حاج سیده محمود مرعشی برگ مذکور برای شیخ قیس العطار ارسال گردید و ایشان در تصحیح کتاب از آن استفاده نمودند. در اینجا برگ شماره 110 نسخه شماره 3827نهج البلاغه کتابخانه آیت الله مرعشی ره تقدیم می شود تا نسخه عکسی خود را کامل بفرمایید:
از خدمات مرحوم علامه حسن زاده آملی تکميل اين شرح خوب نهج البلاغة شريف در 5 جلد است. اين کمال اخلاص آن مرحوم را نشان می دهد. معمولا تکميل و تتميم يک کتاب نام و آوازه ای را برای نويسنده فراهم نمی کند. اين از کارهای کمتر شناخته علامه حسن زاده آملی است. ايشان نسخه خوبی هم از نهج البلاغة، به روايت ابو نصر علي بن أبي سعد متطبب داشت که در مقاله ای در تراثنا، ش 5 آن را معرفی کرده بود. رحمة الله عليه.
الكتب والمواضيع والآراء فيها لا تعبر عن رأي الموقع
تنبيه: جميع المحتويات والكتب في هذا الموقع جمعت من القنوات والمجموعات بواسطة بوتات في تطبيق تلغرام (برنامج Telegram) تلقائيا، فإذا شاهدت مادة مخالفة للعرف أو لقوانين النشر وحقوق المؤلفين فالرجاء إرسال المادة عبر هذا الإيميل حتى يحذف فورا:
alkhazanah.com@gmail.com
All contents and books on this website are collected from Telegram channels and groups by bots automatically. if you detect a post that is culturally inappropriate or violates publishing law or copyright, please send the permanent link of the post to the email below so the message will be deleted immediately:
alkhazanah.com@gmail.com