گفتگوهای تراثی (آرشیو)

من شنیده ام که قطب الدین شیرازی ترجمه ای از تحریر اصول اقلیدس به فارسی دارد. این همان است؟
این کتاب در کدام کتابخانه نگه داری می شود؟ فایل با کیفیت تری هم از آن هست؟ خواندن آن کمی برایم مشکل است و به نظرم به خاطر کیفیت فایل باشد.

با سلام و احترام، عرض شود، کتاب مذکور شرح اقلیدس چغمینی (د. بعد از 618ق) نسخه بسیار نفیس کتابخانه سریزدی (مسجد حظیره) در یزد بود که توسط ناشر مذکور به صورت فاکسیمیله به چاپ رسید (طبعا زمان نگارش تحریر اقلیدس توسط خواجه بوده) ، این دو نسخه تحریر اصول الهندسة و الحساب لاقلیدس است، که خواجه نصیر طوسی گویا در سالهایی که مقیم قهستان نزد اسماعیلیان بوده (حوالی سالهای 640-645ق) نوشته است. با احترام??

این کتاب همچنانکه از نامش پیداست در موضوع مثلثات است و در حد دانش آموز دبیرستانی (و حتی برای مرور دانشجویان دورۀ کارشناسی پیرامون این موضوع) کتاب مفید و قابل استفاده ای است.
نکتۀ جالب این کتاب برای بنده ، طرح جلد آن بود. همچنانکه می بینید نوشته ای به زبان عربی است.
جالب است بدانید که این تصویر متعلق است به یکی از کهن ترین نسخه های خطی کتاب «تحریر اصول اقلیدس» که در انگلستان نگهداری می شود و کتابت آن به سال 656 هجری قمری (یعنی 784 سال پیش) باز می گردد.
اقلیدس، یکی از کتاب هایی که در هندسه تألیف نمود نامش «اصول» است که مشتمل بر 13 مقاله است و هر مقاله شامل قضایایی است. خواجه نصیرالدین طوسی این کتاب را به زبان عربی ویرایش و بازنویسی کرد و نام آن را «تحریر أصول هندسه و حساب» نامید.
این برگه، متعلق است به اثبات قضیۀ فیثاغورس در نخستین مقالۀ کتاب.
«تحریر اصول اقلیدس»، یکی از بهترین شاهکارهای هندسیِ دانشمندان مسلمان در قرون متمادی بود و از همان ابتدا تا همین اواخر در مدارس علمی ایران و سایر کشورهای اسلامی، کتابِ درسی بود.
به پاسداشت این اثرِ خواجه نصیر ، روز پنجم اسفند را که مصادف با تولد خواجه نصیر است، «روز مهندس» نامگذاری کرده اند.
پیشاپیش، این روز را به مهندسین عزیز کشور سرافرازمان تبریک عرض می کنم.

تصویر جلد این کتاب، مربوط است به برگی از نسخۀ خطیِ تحریر اصول اقلیدس؛ اثر جناب خواجه نصیرالدین طوسی. در این برگه برهان قضیۀ فیثاغورس (شکل عروس) ذکر شده است. اگرچه این قضیۀ هندسی، به روابط مثلثاتی (sin, cos, tan, cot) ارتباطی مستقیم ندارد، اما شکل هندسی مرسوم در این برگه و احتمالاً استعمال واژۀ مثلث در چند جای برهان، باعث شد تا نویسندۀ خوش ذوق این کتاب، آن را طرح جلد کتابش قرار دهد.

چند نکته را برای تبیین مطلب تقدیم می کنم:
1- منظور بنده از "ارتباط مستقیم" بکارگیریِ مستقیمِ روابط مثلّثاتی در قضیۀ فیثاغورس است، آن هم در برهانی که اقلیدس در آن برگه از نسخۀ خطی آورده بود. برهانی که اقلیدس آورده، چنین ارتباطی با روابط مثلّثاتی ندارد. اصلاً اقلیدس در کتاب اصول تعریفِ روابط مثلثاتی را نیاورده است. منظور بنده این بود.
2- فرمودید: «یکی از راه‌های اثبات قانون کسینوس‌ها نیز استفاده از مثلث و قضیهٔ فیثاغورس است» ، نه یکی از راه ها، بلکه اساساً قانون کسینوس ها در فضای دو بُعدی، یکی از ویژگی های "مثلّث" است، نه هیچ شکل دیگری. حتی در آنالیز برداری نیز که این قانون را با استفاده از ضرب داخلی دو بردار اثبات می کنیم، آن دو بردار همان دو ضلع مثلّث هستند.
3- درست است که اقلیدس با یک روش هندسی، قضیۀ فیثاغورس را اثبات کرده، ولی امروزه با چند صد روش می توان این قضیه را اثبات نمود که در برخی از این روش ها روابط مثلثاتی هم بکار گرفته می شوند، ولی این کار اقلیدس نبود. حتی خود خواجه نیز که در تحریر اصول اقلیدس، روش های متعدد دیگری را برای اثبات قضیۀ فیثاغورس مطرح کرده، هرگز از روابط مثلّثاتی استفاده نکرده است.
4- فرمودید: «شاید حالت خاص مسأله که بدان اشاره کردید چندان حائز اهمیت نباشد» نکته اینجاست که تنها مصداق قضیۀ فیثاغورس، همین حالت خاص (یعنی مثلّث قائم الزاویه) است.
5- از رابطۀ مشهور Sin^2(x)+Cos^2(x)=1 سایر نسبت های مثلثاتی (یعنی: تعریف تانژانت و کتانژانت) بدست نمی آید. ضمن آنکه خود این رابطه نیز (که از طریق قضیۀ فیثاغورس اثبات می شود) از مصادیق قانون کسینوس ها است. ولی باز هم تأکید می کنم که این کاربرد ربطی به اقلیدس ندارد. اما همانطور که فرمودید در اثبات برخی دیگر از فرمول های مثلّثاتی از این رابطه استفاده می شود.
سپاس از پیگیریِ سرکار عالی.

مقایسۀ تحریر خواجه با سایر تحریرات و تلخیصات و شروح اصول اقلیدس، معجزۀ قلمِ خواجه را در ارائه ی یک متن درسی از اصول اقلیدس، بدون کمترین اغلاق و ابهام، به طور واضح نشان می دهد.

مقالۀ دهم، به تعبیر بنده، یکی از مظلوم ترین مقالات اصول اقلیدس است. از هر که می پرسید می گوید این مقاله در موضوع انواع اعداد گنگ است. اما اینکه چه ارتباطی بین اصول اقلیدس و محتوای این مقاله وجود دارد را دیگر اشاره ای نمی کنند.

بنده این مطلب را پیگیری کردم. کرجی آثار مهمی دارد؛ از جملۀ آن آثار "البدیع في الحساب" است که به تحقیق عادل انبوبا در 1964 م به طبع رسیده است. نکتۀ قابل تأمل اینجاست که رابطۀ بالا، برآمده از حکمِ شکل 51 از مقالۀ دهم است. حالا کرجی چه کرده ؟ کرجی فقط همین رابطه برآمده از برهان شکل 51 از متن اصول اقلیدس را با نگاه عددی نه خطی (کمّ منفصل نه متصل) در کتابش نقل نموده است. ولی در این کتاب درسی، بی خبر از محتوای کتاب اقلیدس، آن نقل را به خود کرجی نسبت داده است.

چند نکته در باره کتابهای درسی دوره قاجار

روز شنبه 16 دی ماه، نشستی در کتابخانه مرکزی دانشگاه داشتیم که مناسبت آن نمایشگاهی ازکتابهای درسی دوره قاجاری بود. بنده هم برای خیر مقدم و ورود به بحث، چند نکته ای را خدمت دوستان عرض کردم که به این شرح است:
1. توجه به کتابهای درسی از قدیم محل توجه بوده و این هوشیاری وجود داشته است که برای تعلیم و تربیت بهتر، باید به این موضوع توجه کرد. در این زمینه، دست کم از قرن پنجم به این سو، نوشته هایی وجود دارد که ما را در انتخاب کتابهای درسی کمک می کند. این بحث ضمن مباحثی که در باره «علم» مطرح می شده، و کتابهای ویژه ای که در این زمینه بوده، طرح می شده است. آثاری به عنوان آداب المتعلمین که همچنان در دسترس است، در همین زمینه نوشته شده است. این مسأله به بحث طبقه بندی علوم هم ارتباط دارد، این طبقه بندی، هم به اهمیت و ارزش علوم از نظر مسلمانان می پردازد، و هم مسأله تعلیم و تربیت و تقدم و تأخر آنها را مورد توجه قرار می دهد. این روشها معمولا بر اساس تسهیل آموزش، رعایت اهداف تعلیم و تربیت که اغلب هم دینی بوه، و این که طلبه از کجا شروع کند و چه کتابهایی را بخواند، دنبال می شد. یک رساله از این دست را با عنوان «تربیة الاولاد» از جلال الدین دوانی من چاپ کرده ام که در وبلاگم قابل دسترسی است، طبعا نمونه های دیگری هم دارد. رساله ای هم در باره کتابهای درسی قدیم در فرهنگ ایران زمین سال 23 منتشر شده که جالب است.
2. اما در عصر جدید، به اقتضای آموزش های نو که از فرنگ آمد، تحولی هم در کتابهای درسی پدیدار شد. ایجاد مدرسه جدید، کتاب جدید می طلبید و دارالفنون، نخستین مرکزی بود که این اقتضاء را داشت. شماری از استادان فرنگی و ایرانی، شروع به تألیف کتابهای درسی کردند. مسلما می توان گفت جنبش عظیمی در این زمینه پدید آمد و امروزه، صدها کتاب درسی میراث آن دوره است. اینها، هیچ سنخیتی با کتب درسی قدیمی ندارد، دلیلش هم این بود که مدرسه مروی که زمان قاجار بزرگترین مدرسه علوم دینی و قدیمی تهران بود، کنار گذاشته شد، و نه از درون آن، بلکه روبروی آن، مدرسه دارالفنون بنا گردید. آن زمان فکر می شد اینها چندان به هم ربطی ندارند، اما به تدریج، مشکلاتی در این زمینه پدید آمد.
3. می شود گفت یک جنبش عظیم علمی در زمینه کتابهای درسی پدید آمد که پایه علم جدید در ایران شد. در این زمینه طی سه دهه پایانی قرن سیزدهم و دو دهه اول قرن چهاردهم رخ داده که هنوز دامنه آن شناخته نشده است. می دانیم که کتابهای درسی مدرن همه چاپ نشده اند بلکه شمار زیادی از آنها همچنان خطی هستند. این نکته ای است که باید توجه داشت و باید همتی کرد تا این آثار شناخته شوند، گرچه همه ارزش چاپ کردن ندارند، اما به هر حال، این متن ها، تاریخ علم در کشور ماست و هنوز جای کار فراوان دارد. در نخستین مرحله باید یک کتابشناسی دقیقی از این آثار صورت گیرد. این کتابها، حاوی اطلاعات خوبی در زمینه شکل گیری علم جدید در ایران هستند.
4. نکته دیگر حمایت دستگاه قاجاری از روند رشد علم جدید و تألیف کتابهای درسی است. معمولا روی این نکته تأکید می شود که ناصرالدین شاه، پس از سالهای نخست، به تدریج، هم نسبت به اعزام دانشجو به خارج و هم تقویت دارالفنون تردید کرد و اثر منفی هم گذاشت، اما با این حال، وقتی ما مقدمه این کتابهای درسی را در آن سالها می بینیم، در می یابیم که حمایت جدی پشت سر اینها بوده است. البته که کار دولت ها همین بوده و دولت قاجار هم شرایط جدید را توجه داشت. به هر حال، دوره اول مدارس و تغییرات نظامات آموزشی و ترویج کتابهای درسی جدید، نوعی حمایت ویژه را می طلبید و با توجه به این که در نظام شاهی، نقطه محور خود اعلیحضرت بود، طبیعی بود که در آن مداخله کند و نامش هم در مقدمه این کتابها بیاید.
5. معمولا گفته می شود که اصلاحات در ایران از زمینه های نظامی یا به عبارتی شکست های نظامی ما در جنگهای ایران و روسیه آغاز شده و در نخستین مرحله، ما کتابهای درسی نظامی تدوین کرده ایم. این حرف درست است و ما در حوزه درسی و آموزشی، حجم بسیار بسیار بالایی از جزوات و کتابهای آموزشی و درسی در این زمینه داریم. این قبیل آثار معمولا ترجمه آثار فرنگی بود و بسیار منظم و مبوب، همراه با نقشه ها و اشکال آموزشی بود. اما همان کتابها، حاوی بخش های مهمی در باره دانش فیزیک و شیمی و حتی پزشکی بود که این مورد اخیر مورد نیاز هم و البته نظامیان هم بود. (ادامه در پایین 👇👇)
@jafarian1964

6. نکته دیگر این است که شماری از کتابهای درسی این دوره، جزوات استادان فرنگی بود که به فارسی ترجمه می شد. در این زمینه هم نوشته های فراوانی دارد. برای مثال می توان از کتتاب پاتولوژی از دکتر کریزل فرانسوی که در سال 1308که از کتابهای درسی دارالفنون بوده، یاد کرد. مترجم آن میرزا رضا دکتر است. (نسخه مرعشی، 277). به واقع، در یک دوره، متون درسی فرنگی ها، به صورت تألیف یا تدوین جزوات درسی از تدریس آنها اهمیت داشت. به تدریج آثاری بین تألیف و ترجمه پدید آمد و در نهایت به سمت تألیف پیش رفت. کتاب قانون ناصری میرزا عبدالغفار، نمونه ای از ترکیب ترجمه ـ تألیف است که نویسنده به تفصیل از منابع خود که در این کتاب آورده، یاد کرده است. او در مقدمه قانون ناصری و این که چرا تألیف این کتابش طول کشیده می نویسد: « سبب انقضای مدت مدیده در تالیف کتاب آن است که حقیر همه روزه مباحثات چند در مدرسه مبارکه داشتم، از اصول ریاضی و جغرافی و ضمنا لغت انگلیسی را با قلیلی از ایطالی بر لغت فرانسه قدیم خود ملحق ساختم، و علاوه بر کتبی که سابق ترجمه و تالیف نموده بودم، در عرض این مدت چند کتاب نیز برای متعلمین خود نوشتم؛ از قبیل علم مثلثات مستقیمه... و علم نقشه کشی و مساحت و تسطیح و علم جغرافی. و هر وقت مجالی به چنگ می آوردم، مشغول به این کتاب می شدم، و لهذا سه سال به طول انجامید، و به تکافی آن کتابی شد کامل و شامل جمیع مسائل کلیه و جزئیه هیأت و نجوم.»
7. کتابهای درسی از زوایای دیگری هم اهمیت دارد. یک مورد آن پیدایش زبان علم در ایران و ایجاد اصطلاحات است که از همان آغاز مطرح بود و می توان تحول آن را در کتابهای درسی برجای مانده از دوره قاجار دید. همین نیاز بود که چندین دهه بعد از آغاز تدوین کتابهای درسی، به تأسیس فرهنگستان منجر شد و این کار با نظم بیشتری دنبال شد.
8. یکی دیگر از فواید کتابهای درسی، ارزش آنها در باره تاریخ چاپ در ایران است. چنان که این آثار، مخصوصا آثار نظامی و پزشکی از نظر هنری هم جالب هستند. درست مانند کتابهای نجوم قدیم که نقاشی در آنها نهایت اهمیت را داشت، یا کتابهای عجایب المخلوقات، کتابهای نظامی درسی جدید و نیز پزشکی ها، از حجم قابل توجهی نقاشی استفاده می شد که برای ترسیم نقشه های نظامی یا آناتومی مورد استفاده قرار می گرفت.
@jafarian1964

میراث طبی ما در تمدن اسلامی، شامل طب یونانی، و در حاشیه آن طب اسلامی بود که شامل شماری حدیث اغلب نامعتبر می شد. این میراث، همزمان با ورود دانش طبی جدید، بسرعت از دور خارج شد، و در دارالفنون، طب اروپایی بر اساس متون جدید، تدریس و میان جامعه، مراکز درمانی ایجاد شد. به تدریج اندیشه ای در ذهن شماری از متفکران پدید آمد تا ریشه های طب جدید را در متون اسلامی جستجو کنند و ضمن اثبات علمی بودن دین، به احیای اعتماد به نفس مسلمانان کمک نمایند. ادبیات بهداشت اسلامی محصول این نگرش منبعث از روشنفکری مذهبی بود. به دنبال آن، در آثاری که در باره تمدن اسلامی یا عظمت اسلام نوشته می شد، چه کتاب و چه مقاله، به بیان این نظریه و مصادیق آن می پرداختند که آنچه در طب جدید آمده، پیش از این، در متون ما گفته شده است. نمونه ای که مکرر در این ادبیات آمده، همین است که شیطان وارده در برخی از روایات، همان میکروبی است که فرنگی ها شناخته اند. در این کتاب، ضمن بیان سوابق پیدایش این ادبیات، چند متن از متون ادبیات بهداشت اسلامی، از روشنفکران مذهبی، از جمله آثاری از دکتر امیر اعلم، تومانیانس، شیخ قاسم مهاجر، مبارکه ای، عبداللهی خوروش آمده است.

چند نکته در باره کتابهای درسی دوره قاجار

روز شنبه 16 دی ماه، نشستی در کتابخانه مرکزی دانشگاه داشتیم که مناسبت آن نمایشگاهی ازکتابهای درسی دوره قاجاری بود. بنده هم برای خیر مقدم و ورود به بحث، چند نکته ای را خدمت دوستان عرض کردم که به این شرح است:
1. توجه به کتابهای درسی از قدیم محل توجه بوده و این هوشیاری وجود داشته است که برای تعلیم و تربیت بهتر، باید به این موضوع توجه کرد. در این زمینه، دست کم از قرن پنجم به این سو، نوشته هایی وجود دارد که ما را در انتخاب کتابهای درسی کمک می کند. این بحث ضمن مباحثی که در باره «علم» مطرح می شده، و کتابهای ویژه ای که در این زمینه بوده، طرح می شده است. آثاری به عنوان آداب المتعلمین که همچنان در دسترس است، در همین زمینه نوشته شده است. این مسأله به بحث طبقه بندی علوم هم ارتباط دارد، این طبقه بندی، هم به اهمیت و ارزش علوم از نظر مسلمانان می پردازد، و هم مسأله تعلیم و تربیت و تقدم و تأخر آنها را مورد توجه قرار می دهد. این روشها معمولا بر اساس تسهیل آموزش، رعایت اهداف تعلیم و تربیت که اغلب هم دینی بوه، و این که طلبه از کجا شروع کند و چه کتابهایی را بخواند، دنبال می شد. یک رساله از این دست را با عنوان «تربیة الاولاد» از جلال الدین دوانی من چاپ کرده ام که در وبلاگم قابل دسترسی است، طبعا نمونه های دیگری هم دارد. رساله ای هم در باره کتابهای درسی قدیم در فرهنگ ایران زمین سال 23 منتشر شده که جالب است.
2. اما در عصر جدید، به اقتضای آموزش های نو که از فرنگ آمد، تحولی هم در کتابهای درسی پدیدار شد. ایجاد مدرسه جدید، کتاب جدید می طلبید و دارالفنون، نخستین مرکزی بود که این اقتضاء را داشت. شماری از استادان فرنگی و ایرانی، شروع به تألیف کتابهای درسی کردند. مسلما می توان گفت جنبش عظیمی در این زمینه پدید آمد و امروزه، صدها کتاب درسی میراث آن دوره است. اینها، هیچ سنخیتی با کتب درسی قدیمی ندارد، دلیلش هم این بود که مدرسه مروی که زمان قاجار بزرگترین مدرسه علوم دینی و قدیمی تهران بود، کنار گذاشته شد، و نه از درون آن، بلکه روبروی آن، مدرسه دارالفنون بنا گردید. آن زمان فکر می شد اینها چندان به هم ربطی ندارند، اما به تدریج، مشکلاتی در این زمینه پدید آمد.
3. می شود گفت یک جنبش عظیم علمی در زمینه کتابهای درسی پدید آمد که پایه علم جدید در ایران شد. در این زمینه طی سه دهه پایانی قرن سیزدهم و دو دهه اول قرن چهاردهم رخ داده که هنوز دامنه آن شناخته نشده است. می دانیم که کتابهای درسی مدرن همه چاپ نشده اند بلکه شمار زیادی از آنها همچنان خطی هستند. این نکته ای است که باید توجه داشت و باید همتی کرد تا این آثار شناخته شوند، گرچه همه ارزش چاپ کردن ندارند، اما به هر حال، این متن ها، تاریخ علم در کشور ماست و هنوز جای کار فراوان دارد. در نخستین مرحله باید یک کتابشناسی دقیقی از این آثار صورت گیرد. این کتابها، حاوی اطلاعات خوبی در زمینه شکل گیری علم جدید در ایران هستند.
4. نکته دیگر حمایت دستگاه قاجاری از روند رشد علم جدید و تألیف کتابهای درسی است. معمولا روی این نکته تأکید می شود که ناصرالدین شاه، پس از سالهای نخست، به تدریج، هم نسبت به اعزام دانشجو به خارج و هم تقویت دارالفنون تردید کرد و اثر منفی هم گذاشت، اما با این حال، وقتی ما مقدمه این کتابهای درسی را در آن سالها می بینیم، در می یابیم که حمایت جدی پشت سر اینها بوده است. البته که کار دولت ها همین بوده و دولت قاجار هم شرایط جدید را توجه داشت. به هر حال، دوره اول مدارس و تغییرات نظامات آموزشی و ترویج کتابهای درسی جدید، نوعی حمایت ویژه را می طلبید و با توجه به این که در نظام شاهی، نقطه محور خود اعلیحضرت بود، طبیعی بود که در آن مداخله کند و نامش هم در مقدمه این کتابها بیاید.
5. معمولا گفته می شود که اصلاحات در ایران از زمینه های نظامی یا به عبارتی شکست های نظامی ما در جنگهای ایران و روسیه آغاز شده و در نخستین مرحله، ما کتابهای درسی نظامی تدوین کرده ایم. این حرف درست است و ما در حوزه درسی و آموزشی، حجم بسیار بسیار بالایی از جزوات و کتابهای آموزشی و درسی در این زمینه داریم. این قبیل آثار معمولا ترجمه آثار فرنگی بود و بسیار منظم و مبوب، همراه با نقشه ها و اشکال آموزشی بود. اما همان کتابها، حاوی بخش های مهمی در باره دانش فیزیک و شیمی و حتی پزشکی بود که این مورد اخیر مورد نیاز هم و البته نظامیان هم بود. (ادامه در پایین 👇👇)
@jafarian1964

6. نکته دیگر این است که شماری از کتابهای درسی این دوره، جزوات استادان فرنگی بود که به فارسی ترجمه می شد. در این زمینه هم نوشته های فراوانی دارد. برای مثال می توان از کتتاب پاتولوژی از دکتر کریزل فرانسوی که در سال 1308که از کتابهای درسی دارالفنون بوده، یاد کرد. مترجم آن میرزا رضا دکتر است. (نسخه مرعشی، 277). به واقع، در یک دوره، متون درسی فرنگی ها، به صورت تألیف یا تدوین جزوات درسی از تدریس آنها اهمیت داشت. به تدریج آثاری بین تألیف و ترجمه پدید آمد و در نهایت به سمت تألیف پیش رفت. کتاب قانون ناصری میرزا عبدالغفار، نمونه ای از ترکیب ترجمه ـ تألیف است که نویسنده به تفصیل از منابع خود که در این کتاب آورده، یاد کرده است. او در مقدمه قانون ناصری و این که چرا تألیف این کتابش طول کشیده می نویسد: « سبب انقضای مدت مدیده در تالیف کتاب آن است که حقیر همه روزه مباحثات چند در مدرسه مبارکه داشتم، از اصول ریاضی و جغرافی و ضمنا لغت انگلیسی را با قلیلی از ایطالی بر لغت فرانسه قدیم خود ملحق ساختم، و علاوه بر کتبی که سابق ترجمه و تالیف نموده بودم، در عرض این مدت چند کتاب نیز برای متعلمین خود نوشتم؛ از قبیل علم مثلثات مستقیمه... و علم نقشه کشی و مساحت و تسطیح و علم جغرافی. و هر وقت مجالی به چنگ می آوردم، مشغول به این کتاب می شدم، و لهذا سه سال به طول انجامید، و به تکافی آن کتابی شد کامل و شامل جمیع مسائل کلیه و جزئیه هیأت و نجوم.»
7. کتابهای درسی از زوایای دیگری هم اهمیت دارد. یک مورد آن پیدایش زبان علم در ایران و ایجاد اصطلاحات است که از همان آغاز مطرح بود و می توان تحول آن را در کتابهای درسی برجای مانده از دوره قاجار دید. همین نیاز بود که چندین دهه بعد از آغاز تدوین کتابهای درسی، به تأسیس فرهنگستان منجر شد و این کار با نظم بیشتری دنبال شد.
8. یکی دیگر از فواید کتابهای درسی، ارزش آنها در باره تاریخ چاپ در ایران است. چنان که این آثار، مخصوصا آثار نظامی و پزشکی از نظر هنری هم جالب هستند. درست مانند کتابهای نجوم قدیم که نقاشی در آنها نهایت اهمیت را داشت، یا کتابهای عجایب المخلوقات، کتابهای نظامی درسی جدید و نیز پزشکی ها، از حجم قابل توجهی نقاشی استفاده می شد که برای ترسیم نقشه های نظامی یا آناتومی مورد استفاده قرار می گرفت.
@jafarian1964

در یکی از غزل های این کتاب، واژۀ « خُورَم » را مشاهده نمودم. این واژه ریختِ دیگری از واژۀ خُرّم است و به همان معناست. این هم یکی از مصادیق گونۀ محلیِ زبانِ شاعر است و مصحّح این اثر نباید آن را با واژۀ خرّم جایگزین کند اگر چه نه وزن و نه معنی خللی نمی یابد. مرحوم دهخدا واژۀ خُورَم را در لغتنامه آورده و آن را به «خُرّم» هم معنی نموده ولی برای آن شاهدی از نظم یا نثر نیافته است. اگر محقّقی با بنیاد لغتنامه ارتباط دارد می تواند این بیت را به اعضای بنیاد معرّفی کند.

در تصویر بالا، از واژۀ «جمیدی» استفاده شده که به معنای «جُمادی» است. پیشتر نیز نمونه ای از استعمال این واژه در نسخه ای دیگر، در گروه مطرح شده بود.

سلام علیکم؛ دو واژۀ مورد نظر در این تصویر همانطور که اعضای محترم گروه به درستی خوانده اند، «الأئمة» و «الأعمی» است. در مورد این شیوه از کتابت الف و لام، بنده سابقاً نکته ای را در همین گروه یادآور شدم که ملاحظه می فرمایید.