کهن ترین نسخه های منابع شیعه (2):
(تهذیب الأحکام)
ابو جعفر محمّد بن حسن طوسی (460 هجری)
پیش از این وعده دادیم کهن ترین نسخه های میراث مکتوب شیعه را سلسله وار به دوستان پژوهشگرم معرفی کنم. در این نوشتار به یکی از نسخه های بسیار نفیس کتاب «تهذیب الاحکام» شیخ طوسی می پردازم. این نسخه متعلق به کتابخانۀ ملی فرانسه است و تصویر آن به لطف جناب حجة الاسلام و المسلمین آقای سید محمّد رضا سیستانی (دام فضله العالی) برای بنده دستیاب شد که از همين جا مراتب تشکر و امتنان خود را ابراز مي دارم. بعدها دیدم جناب آقای حسن انصاری (دام توفیقه) گزارشی سریع از وجود این نسخه در یادداشت های خود داده اند ولی از آنجا که این نسخه دارای مزایای بسیار زیادی است و خطوط بسیاری از علمای شیعه بر روی آن آمده لازم دیدم تا نکاتی کوتاه دربارۀ این نسخه و وجوه نفاست آن بنویسم.
.
کاتب این نسخه شخصي به نام (ابو جعفر يحيى بن احمد بن حسين حلی) است. وی این نسخه را ـ که حاوی جزء اول کتاب تا پایان کتاب الصلاة می باشد ـ را در شعبان (سال 569 هجری) کتابت کرده است. نسخه از جهات متعددی چون تاریخ، قرائات، سماعات و اصالت، نفیس و بس ارزشمند می باشد. کاتب ظاهراً از علما و فقهای حله بوده؛ از او نسخۀ ای از کتاب «النهایة في مجرّد الفقه والفتوی» شیخ طوسی نيز بر جای مانده که آن را در سال 585 ه کتابت کرده است، این نسخه در مدرسۀ باقريه در مشهد مقدس به شمارۀ (403) نگهداری می شده [مجلة تراثنا، ج 26، ص 145] که بعدها به کتابخانۀ آستان قدس رضوی منتقل شده و الان به (شمارۀ 17581) در آن کتابخانه حفاظت می شود [فهرست آستان، ج 21، ص 1629]. روی این نسخه تملکات و قرائات بزرگان علمای حله آمده است.
همین نسخه را مرحوم شیخ آقا بزرگ در «طبقات أعلام الشیعه» آورده ولی با تصحیف نام مؤلّف و اضافاتی در نسخه شناسی؛ او نام کاتب را این گونه ذکر کرده (يحيى بن احمد بن الحسين بن حامد). ولی تاریخ پایان جزء اول را محرّم 508 ضبط کرده که باید تصحیف از تاریخ 568 باشد. بعد از آن آورده که این نسخه بعد از فوت کاتب فروخته شده سپس فرزند کاتب آن را خریداری کرده و نام این فرزند را این چنین نوشته: (ابو جعفر بن يحيى بن احمد بن ابی القاسم ابن حامد) و این کار بعد از وفات کاتب در صفر 585 صورت پذیرفته [الثقات العیون في سادس القرون، ص 337]. از این عبارت به خوبی واضح است که کاتب این نسخه را برای خود کتابت کرده بوده و تا پایان عمر هم نسخه در حوزۀ تملّک او بوده است؛ و این به این معناست که او یک کاتب صِرف نبوده و نسخه را برای کسب درآمد ننوشته است بلکه برای استفادۀ خودش بوده. چنانچه بعد از او همین نسخه در سنت قرائات و سماعات امامیه باقی مانده و دست به دست در تملّک فقهای حله قرار گرفته و توسط محمّد بن محمّد بن یحیی بن حسن بن سعید حلی در سال 693 هـ تصحیح و مقابله شده است.
ظاهراً این نسخه اقدم نسخه های تاریخ دار کتاب تهذیب به شمار می آید.. و حتی نسخه ای را که حضرت حجة الاسلام آقای سید محمد جواد شبيری (دام فضله العالی) در دانشنامه جهان اسلام (ج ۸ ص ۶۹۹) از کتاب تهذیب با تاریخ کتابت ۵۷۵ هجری قمری در کتابخانه آية الله گلپايگاني در قم به آن اشاره فرموده اند که هم قرن نسخۀ ماست (و اگر چه 6 سال جدید تر است) در واقع متعلق به قرن یازدهم هجری است و بنده شاید 15 سال قبلتر این نسخه را از نزدیک در آن کتابخانه دیدم و خود از آن تصویری تهیه کردم، به احتمال قوی تاریخ مذکور متعلق به نسخۀ است که نسخۀ ما از روی آن کتابت شده است و کاتب بعینه آن را به نسخۀ خود منتقل کرده است.
روی نسخه فرانسه فعالیت های متعددی از قرائات، سماعات، مقابلات و تعالیق مهم و متعددی ثبت و ضبط شده؛
یکی از این سماعات متعلق به (محمّد بن عبد المطلب حلی) است؛ گواهی مجالس سماع او از اول نسخه تا پایان آن در هامش به یک خط و با الفاظی چون: « بلغ سماعاً عني أیّده الله تعالی» و «بلغ سماعاً» دیده می شود، وی در پایان نسخه هم بلاغ انهاء مجالس سماع را نوشته. لازم به ذکر است صاحب بلاغ فرزند سيّد عميد الدين عبد المطلب بن محمّد بن علي بن اعرج حسينی (681 ـ 754 هـ)، خواهر زادۀ علّامۀ حلّی و مجاز از او وصاحب كتاب «کنز المطالب في حلّ مشكلات القواعد» است. تملّکات او را به همین خط بر روی چند نسخۀ خطی کهن در آستان مقدّس امیر المؤمنین (علیه السلام) دیده بودم.
در این صفحه، تاریخ 518 دیده می شود . حال آن که در کتابخانه مجلس، سه نسخه از این کتاب دیده می شود: الف) تاریخ کتابت آغاز قرن نهم. ب) ۱۵جمادی‌الاولی۷۱۴ ق با شماره ی ۱/ ۱۴۷۲۸(گ۹ ب -۳۷ الف) - پ)۱۵جمادی‌الاولی۷۱۴ ق ۱۴۷۲۸/۱ .استاد سید حسن موسوی بروجردی درباب نسخ این کتاب چنین می فرمایند: «ازاین کتاب تا به حال سه نسخه شناخته ام: (نسخۀ اول) نسخۀ اصل مؤلف که در کتابخانۀ ملی پاریس نگهداری می شود، این نسخه مذهب و در غایت نفیس است و با خطی بسیار عالی، با شاکلۀ کتابت نسخه های قرآنهای توأمانی، با خطوط نسخ و محقق ممتاز کتابت شده. کاتب آن (احمد بن عبد الله) نام دارد، و این نسخه همان نسخه ای است که به سلطان محمد اهدا شده بوده و در پشت آن القاب او با آب طلای دور گیری شده، مندرج شده است. (نسخۀ دوم) نسخۀ کتابخانۀ دانشگاه تهران، به شمارۀ 2125 است، این نسخه را علی بن محمد بن احمد در نیمۀ صفر سال 685 به خط نسخ کتابت کرده است. (نسخۀ سوم) نسخۀ کتابخانۀ مجلس شورا به شمارۀ 14728 است، که تاریخ کتابت آن 15 جمادی الاولی سال 714 قمری است. پشت برگ اول آن اجازۀ قرائت کتاب توسط علی بن محمد بن علی جاسبی وارانی به جلال الدین یوسف بن جمال الدین محمد اصفهانی در غرۀ شهر رجب سال 714 قمری آمده (سایت مجلس).
تشخیص تاریخ کتابت این نسخه مهر و وفای عرشی، نیازمند مشاهده خط و کاغذ از نزدیک است، از روی عکس چندان آسان نیست و تخمین‌ها دقیق نمیتواند باشد، اما با این حال خط این نسخه به قرن 10 یا نهایتا قرن یازدهم هجری میخورد. البته حواشی اندی متاخرتر به نظر میرسد. خط آن نیز بایستی نستعلیق تحریری خفی بوده باشد. ناگفته نماند لاجرم مفهرس این مجموعه در فهرست فارسی نسخ کتابخانه ملی فرانسه، تاریخ کتابت را تخمین زده است حتما مراجعه کنید
?نسخةٌ ثمينةٌ نفيسةٌ، من كتاب (مَفَاتِح الغَيْبِ) للعلّامة المجلسيّ (ت 1110 هـ) في آداب الاستخارة، بخطّه الشريف، وهو بالفارسيّة، ألّفه في عدّة ليالٍ من ليالي شهر رمضان المبارك سنة 1104 هـ، ويشتمل على مقدمة وثمانية مفاتيح وخاتمة.
وفي آخر النسخة بلاغ نظر المؤلف بخطّه بمداد أسود، بما نصّه: ‹‹بَلَغَ نَظَرَاً ـ وَفَّقَ اللهُ العَامِلينَ بِه ـ››، وكذلك بلاغ آخر منه بخطّه، بمداد أحمر، بما نصه: ‹‹بَلَغَ››.
?محلّ النسخة: مكتبة الآستانة الرضويّة المقدّسة، الرقم 8222.
?تفضَّل علينا بنشر هذه النسخة الشريفة، صديقي المحقّق الفاضل محمد الأنصاري ـ سدّده المولى بتسديده ـ، وسيطبع الكتاب بتحقيقه.
t.me/torath_alshia
کتاب رجال ابن داود - کتابخانه اختصاصی اقای بروجردی - کتابت ۸۸۶
https://t.me/shiamanuscripts
در اخر نسخه : و ذلک بالحرم الشریف الغروی المرتضوی مشهد مولانا و سیدنا المفترض طاعته علی کافة الانام وصی رسول الملک العلام علی بن أبی طالب علیه أفضل الصلوة و السلم . یوم الاربعا ثانی عشر شوال سنة ۸۸۶ {هجری}
کتاب رجال ابن داود - کتابخانه اختصاصی اقای بروجردی - کتابت ۸۸۶
https://t.me/shiamanuscripts
در اخر نسخه : و ذلک بالحرم الشریف الغروی المرتضوی مشهد مولانا و سیدنا المفترض طاعته علی کافة الانام وصی رسول الملک العلام علی بن أبی طالب علیه أفضل الصلوة و السلم . یوم الاربعا ثانی عشر شوال سنة ۸۸۶ {هجری}
🟣 توضیح از طرف کانال تلگرامی بساتین:
نسخه به احتمال زیاد بل نزدیک به تحقیق، کتابتش از اواخر قرن چهارم هجری یا نهایتا اوایل قرن پنج هجری است به قرن ششم مطلقا وارد نمیشود، متعلق به دوره‌ای است که دیگر خط کوفی نویسی دیگر به نسخ گرائیده است و نسخ نویسی باب شده است و کوفی نویسی جز به صورت تفنن، چندان برای عموم به صورت جدی، مطرح نیست، با این حال اگر دقت شود همچنان مایه کوفی در متن مصحف شریف مشهود است. متنی بسیار نزدیک و قابل تطبیق به خط تفسیر معانی کتاب الله تالیف حدادی است که به خط و کتابت وراق در سال ۴۸۴ق کتابت گردیده (نسخه موزه توپقاپی سرای - استانبول، فاکسیمیله شده توسط کتابخانه مجلس در تهران).
🆔 @manuscript
کهن ترین نسخۀ کتاب #الملاحم_والفتن اثر سید بن طاووس رحمه الله به خط ایشان. با توجه به این که نسخه به خط شخص مؤلف است، در پاسخ به سخنان ناصواب برخی از اهل تحریف و نقل ها و گزارش های نادرست آنان، خصوصا مدعیان مهدویت، بسیار سودمند است.
شماره 5228، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
┄═•❁ @Y_1360 ❁•═┄
از کهن ترین نسخ کتاب ارشاد شیخ مفید. کتابت: قرن ششم هجری. از همین قرن نسخۀ خطی دیگری نیز در کتابخانۀ آیت الله مرعشی موجود است.
┄═•❁ @Y_1360 ❁•═┄
نسخةٌ ثمينةٌ نفيسةٌ، من كتاب (مَفَاتِح الغَيْبِ) للعلّامة المجلسيّ (ت 1110 هـ) في آداب الاستخارة، بخطّه الشريف، وهو بالفارسيّة، ألّفه في عدّة ليالٍ من ليالي شهر رمضان المبارك سنة 1104 هـ، ويشتمل على مقدمة وثمانية مفاتيح وخاتمة.
وفي آخر النسخة بلاغ نظر المؤلف بخطّه بمداد أسود، بما نصّه: ‹‹بَلَغَ نَظَرَاً ـ وَفَّقَ اللهُ العَامِلينَ بِه ـ››، وكذلك بلاغ آخر منه بخطّه، بمداد أحمر، بما نصه: ‹‹بَلَغَ››.
محلّ النسخة: مكتبة الآستانة الرضويّة المقدّسة، الرقم 8222
┄═•❁ @Y_1360 ❁•═┄
کتاب رجال ابن داود - کتابخانه اختصاصی اقای بروجردی - کتابت ۸۸۶
در آخر نسخه : و ذلک بالحرم الشریف الغروی المرتضوی مشهد مولانا و سیدنا المفترض طاعته علی کافة الانام وصی رسول الملک العلام علی بن أبی طالب علیه أفضل الصلوة و السلم . یوم الاربعا ثانی عشر شوال سنة ۸۸۶ {هجری}
┄═•❁ @Y_1360 ❁•═┄
#نسخةٌ ثمينةٌ نفيسةٌ، من كتاب (مَفَاتِح الغَيْبِ) للعلّامة المجلسيّ (ت 1110 هـ) في آداب الاستخارة، بخطّه الشريف، وهو بالفارسيّة، ألّفه في عدّة ليالٍ من ليالي شهر رمضان المبارك سنة 1104 هـ، ويشتمل على مقدمة وثمانية مفاتيح وخاتمة.
وفي آخر النسخة بلاغ نظر المؤلف بخطّه بمداد أسود، بما نصّه: ‹‹بَلَغَ نَظَرَاً ـ وَفَّقَ اللهُ العَامِلينَ بِه ـ››، وكذلك بلاغ آخر منه بخطّه، بمداد أحمر، بما نصه: ‹‹بَلَغَ››.
محلّ النسخة: مكتبة الآستانة الرضويّة المقدّسة، الرقم 8222.
تفضَّل علينا بنشر هذه النسخة الشريفة، صديقي المحقّق الفاضل محمد الأنصاري ـ سدّده المولى بتسديده ـ، وسيطبع الكتاب بتحقيقه.
کتابخانه علامه مجلسی:
پایان نسخۀ رجال کشی با تاریخ 577 هجری به خط منصور بن علی بن منصور الخازن الحلی الحائری از دانشمندان و بزرگان شیعه در قرن ششم.
@majlesilib
🌷نسخةٌ ثمينةٌ نفيسةٌ، من كتاب (مَفَاتِح الغَيْبِ) للعلّامة المجلسيّ (ت 1110 هـ) في آداب الاستخارة، بخطّه الشريف، وهو بالفارسيّة، ألّفه في عدّة ليالٍ من ليالي شهر رمضان المبارك سنة 1104 هـ، ويشتمل على مقدمة وثمانية مفاتيح وخاتمة.
وفي آخر النسخة بلاغ نظر المؤلف بخطّه بمداد أسود، بما نصّه: ‹‹بَلَغَ نَظَرَاً ـ وَفَّقَ اللهُ العَامِلينَ بِه ـ››، وكذلك بلاغ آخر منه بخطّه، بمداد أحمر، بما نصه: ‹‹بَلَغَ››.
📚محلّ النسخة: مكتبة الآستانة الرضويّة المقدّسة، الرقم 8222.
🔰تفضَّل علينا بنشر هذه النسخة الشريفة، صديقي المحقّق الفاضل محمد الأنصاري ـ سدّده المولى بتسديده ـ، وسيطبع الكتاب بتحقيقه.
t.me/torath_alshia
🔴متون کهن 🔴
کهن ترین نسخۀ ایران در کتابخانۀ آیت‌الله العظمی بروجردی (ره)
بوعلی سینا مهمترین و جامع‌ترین اثر خود یعنی کتاب «الشفاء» را در قرن ۴ق. نگاشته است و تا به امروز صدها رونویس خطی از این اثر در کتابخانه‌های ایران شناسایی و ثبت و ضبط شده است.
براساس گزارش فنخا، کهن‌ترین نسخۀ موجود از کتاب شفاء در ایران در کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی نگهداری می‌شود که در سال 503ق. توسط کاتبی ناشناخته کتابت شده است. (۱)
این نسخه به خط نستعلیق استوار و زیبا، بدون نقطه‌‌گذاری (در 121 برگ؛ 20 سطر) کتابت شده است. سطراندازی، تعداد سطرهای یکسان، ارتباط میان پهنا و ارتفاع سطح نوشته، و در مجموع صفحه‌آرایی چشم‌نوازِ این نسخه، که محسوس‌ترین نشانۀ آن نظم در فضای صفحه است، نمونه‌ای مفید برای نشان‌دادن اندیشۀ صفحه‌آرایی کاتب و کتابت در قرن پنجم هجری در نسخه‌های اسلامی – عربی می‌باشد.
نکته جالبی که از این نسخه استنباط می‌شود، آنکه غیابت سنت بازنمایی تصویری در هنر اسلامی، ممنوعیت یا عدم امکانات تصویرگری در کتابت متون علوم اسلامی و اهمیت سترگ زبان عربی در اسلام، دلایل درستی برای رشد و گسترش خوشنویسی و صفحه‌آرایی و در نتیجه کتاب آرایی نیست.
۱. براساس گزارش فنخا، میکروفیلم نسخه‌ای از کتاب الشفاء، کتابت ذیقعدۀ 475ق. در کتابخانه دانشگاه تهران موجود است که اصل نسخه مربوط به موزۀ بریتانیا می‌باشد. اما کهن‌ترین نسخۀ موجود در ایران نسخۀ مذکور است که در کتابخانۀ مسجد اعظم قم، به شمارۀ 1391 نگهداری می‌شود. (فنخا، ج21، ص 58).
🌷نسخةٌ ثمينةٌ نفيسةٌ، من كتاب (مَفَاتِح الغَيْبِ) للعلّامة المجلسيّ (ت 1110 هـ) في آداب الاستخارة، بخطّه الشريف، وهو بالفارسيّة، ألّفه في عدّة ليالٍ من ليالي شهر رمضان المبارك سنة 1104 هـ، ويشتمل على مقدمة وثمانية مفاتيح وخاتمة.
وفي آخر النسخة بلاغ نظر المؤلف بخطّه بمداد أسود، بما نصّه: ‹‹بَلَغَ نَظَرَاً ـ وَفَّقَ اللهُ العَامِلينَ بِه ـ››، وكذلك بلاغ آخر منه بخطّه، بمداد أحمر، بما نصه: ‹‹بَلَغَ››.
📚محلّ النسخة: مكتبة الآستانة الرضويّة المقدّسة، الرقم 8222.
🔰تفضَّل علينا بنشر هذه النسخة الشريفة، صديقي المحقّق الفاضل محمد الأنصاري ـ سدّده المولى بتسديده ـ، وسيطبع الكتاب بتحقيقه.
t.me/torath_alshia
🌷نسخةٌ ثمينةٌ نفيسةٌ، من كتاب (مَفَاتِح الغَيْبِ) للعلّامة المجلسيّ (ت 1110 هـ) في آداب الاستخارة، بخطّه الشريف، وهو بالفارسيّة، ألّفه في عدّة ليالٍ من ليالي شهر رمضان المبارك سنة 1104 هـ، ويشتمل على مقدمة وثمانية مفاتيح وخاتمة.
وفي آخر النسخة بلاغ نظر المؤلف بخطّه بمداد أسود، بما نصّه: ‹‹بَلَغَ نَظَرَاً ـ وَفَّقَ اللهُ العَامِلينَ بِه ـ››، وكذلك بلاغ آخر منه بخطّه، بمداد أحمر، بما نصه: ‹‹بَلَغَ››.
📚محلّ النسخة: مكتبة الآستانة الرضويّة المقدّسة، الرقم 8222.
🔰تفضَّل علينا بنشر هذه النسخة الشريفة، صديقي المحقّق الفاضل محمد الأنصاري ـ سدّده المولى بتسديده ـ، وسيطبع الكتاب بتحقيقه.
t.me/torath_alshia
#نسخةٌ ثمينةٌ نفيسةٌ، من كتاب (مَفَاتِح الغَيْبِ) للعلّامة المجلسيّ (ت 1110 هـ) في آداب الاستخارة، بخطّه الشريف، وهو بالفارسيّة، ألّفه في عدّة ليالٍ من ليالي شهر رمضان المبارك سنة 1104 هـ، ويشتمل على مقدمة وثمانية مفاتيح وخاتمة.
وفي آخر النسخة بلاغ نظر المؤلف بخطّه بمداد أسود، بما نصّه: ‹‹بَلَغَ نَظَرَاً ـ وَفَّقَ اللهُ العَامِلينَ بِه ـ››، وكذلك بلاغ آخر منه بخطّه، بمداد أحمر، بما نصه: ‹‹بَلَغَ››.
محلّ النسخة: مكتبة الآستانة الرضويّة المقدّسة، الرقم 8222.
تفضَّل علينا بنشر هذه النسخة الشريفة، صديقي المحقّق الفاضل محمد الأنصاري ـ سدّده المولى بتسديده ـ، وسيطبع الكتاب بتحقيقه.
🌷نسخةٌ ثمينةٌ نفيسةٌ، من كتاب (مَفَاتِح الغَيْبِ) للعلّامة المجلسيّ (ت 1110 هـ) في آداب الاستخارة، بخطّه الشريف، وهو بالفارسيّة، ألّفه في عدّة ليالٍ من ليالي شهر رمضان المبارك سنة 1104 هـ، ويشتمل على مقدمة وثمانية مفاتيح وخاتمة.
وفي آخر النسخة بلاغ نظر المؤلف بخطّه بمداد أسود، بما نصّه: ‹‹بَلَغَ نَظَرَاً ـ وَفَّقَ اللهُ العَامِلينَ بِه ـ››، وكذلك بلاغ آخر منه بخطّه، بمداد أحمر، بما نصه: ‹‹بَلَغَ››.
📚محلّ النسخة: مكتبة الآستانة الرضويّة المقدّسة، الرقم 8222.
🔰تفضَّل علينا بنشر هذه النسخة الشريفة، صديقي المحقّق الفاضل محمد الأنصاري ـ سدّده المولى بتسديده ـ، وسيطبع الكتاب بتحقيقه.
t.me/torath_alshia
🌷نسخةٌ ثمينةٌ نفيسةٌ، من كتاب (مَفَاتِح الغَيْبِ) للعلّامة المجلسيّ (ت 1110 هـ) في آداب الاستخارة، بخطّه الشريف، وهو بالفارسيّة، ألّفه في عدّة ليالٍ من ليالي شهر رمضان المبارك سنة 1104 هـ، ويشتمل على مقدمة وثمانية مفاتيح وخاتمة.
وفي آخر النسخة بلاغ نظر المؤلف بخطّه بمداد أسود، بما نصّه: ‹‹بَلَغَ نَظَرَاً ـ وَفَّقَ اللهُ العَامِلينَ بِه ـ››، وكذلك بلاغ آخر منه بخطّه، بمداد أحمر، بما نصه: ‹‹بَلَغَ››.
📚محلّ النسخة: مكتبة الآستانة الرضويّة المقدّسة، الرقم 8222.
🔰تفضَّل علينا بنشر هذه النسخة الشريفة، صديقي المحقّق الفاضل محمد الأنصاري ـ سدّده المولى بتسديده ـ، وسيطبع الكتاب بتحقيقه.
t.me/torath_alshia
الكتب والمواضيع والآراء فيها لا تعبر عن رأي الموقع
تنبيه: جميع المحتويات والكتب في هذا الموقع جمعت من القنوات والمجموعات بواسطة بوتات في تطبيق تلغرام (برنامج Telegram) تلقائيا، فإذا شاهدت مادة مخالفة للعرف أو لقوانين النشر وحقوق المؤلفين فالرجاء إرسال المادة عبر هذا الإيميل حتى يحذف فورا:
alkhazanah.com@gmail.com
All contents and books on this website are collected from Telegram channels and groups by bots automatically. if you detect a post that is culturally inappropriate or violates publishing law or copyright, please send the permanent link of the post to the email below so the message will be deleted immediately:
alkhazanah.com@gmail.com
