نخستین پژوهشگران ترک شناسی در غرب ایتالیایی ها بودند که با پژوهش بر روی زبان، ادبیات و نظام دولتی ترکان آغاز به کار کردند. اما این ایتالیایی ها نبودند که نخستین نهاد آکادمیک برای این منظور را ایجاد کنند. فرانسوی ها نخستین نهاد آموزشی و پژوهش های ترکی و شرقی را ایجاد کردند.
در میان ملتهای اروپایی روسها با ترک پژوهی بود که اساسا به شرق شناسی آغاز کردند به طوری که یکی از بزرگان شرقشناسی روس موسی کاظم بیگ آذربایجانی است.
آلمان ها خیلی دیر وارد میدان شدند اما در ادامه عرب پژوهی و ایران شناسی شان وارد عرصه ترکولوژی شدند و امروز بر این عرصه اصلی ترین استیلا را دارند. از دیگر کشورها مجارستان است که با وجود این که کشوری کوچک است اما از پیشروان و پیشگامان عرصه ترکولوژی است. مجارها از قرن نوزده تا کنون بیشترین پژوهش را در حوزه اتنوگرافی ترکان انجام داده ند و اکنون نیز جزئی ترین پژوهشها در این عرصه متعلق به آنها است.
کشور دیگری که در حوزه شرق شناسی و خصوصا بررسی امپراتوری عثمانی پزوهشهای مانایی ارائه داده است اسرائیل است. حتی با در نظر داشتن میزان تولید ادبیاتش میتوان گفت که این حوزه را زیر یوغ خود در آورده.
مجارها و اسرائیلی ها اصلی ترین ویژگیشان باز بودن به دنیای بیرونی، دانستن زبان ها مختلف توسط اساتیدشان است. مجارها پژوهشهای ترکی را از منظر تاریخ ملی خودشان اهمیت میدهند اما اسرائیلی ها به دلیل اینکه در خاورمیانه اند. باید اعتراف کنیم که بهترین پژوهش های متعلق به 5 قرن اخیر خاورمیانه متعلق به اسرائیلی ها است.
در شرق دور نیز شرق شناسی یعنی ترک شناسی. برخلاف اروپای غربی که ابتدا از عربشناسی و ایران شناسی آغاز میکنند اما چین، ژاپن و کره ابتدا از ترک شناسی آغاز میکنند.
در دهه های آینده قابل توجه ترین آثار ترک پژوهی را از این کشورها باید در انتظار باشیم.
بنابراین ترکشناسی در جهان دو متد دارد: 1) ترکولوژی در تداوم عرب – ایران شناسی؛ که سنت اروپای غربی است. 2)مطالعه ترکان شرقی و روسیه و در تداوم آن توجه به ایران و عرب. در متد دوم ترکان آسیای میانه و قفقاز به اندازه عثمانی از اهمیت برخوردارند.
البته در سالهای اخیر وضعیت در حال تحول است و با فروپاشی شوروی انیستیتوهای اروپایی و آمریکایی به ترکان آسیای میانه، آذربایجان و ناحیه ولگا اهمیت بیشتری میدهند. حتی در مجارستان آلمان نیز این گرایش در حال تقویت است.
به استثنای اسپانیا، ایرلند، لوکزامبروگ و سوئیس در بقیه کشورهای اروپایی دپارتمان های ترک پژوهی وجود دارد.
در کشورهای بالکان پژوهش های ترک شناسی محدود به مطالعات عثمانی است که این مساله ای قابل فهم است. چرا که عثمانی مهمترین دوران تاریخ آنها است. با وجود آنکه هنوز در آنجا اندیشه های ناسیونالیستی و ایدئولوژیک تحکم دارد اما زمانی که محققین آنها وارد حوزه سندپژوهی شوند تحقیقات خوبی ارائه میدهند. همچنین نکته قابل توئجه دیگر در این کشورها کادرسازی و نهادسازی برای پژوهش های تاریخی است که در نوع خودش قابل توجه است.
امروزه در جهان دو کشور بیشترین کادر پژوهشی در حوزه ترکولوژی را دارند: 1) آمریکا و 2) شوروی سابق یعنی روسیه امروز.
در آمریکا غنی ترین کتابخانه ها و منابع پژوهشی وجود دارد. سنت ترکولوژی در آنجا جوان است و مانند آنچه در اروپای غربی و روسیه بوده اطلاعات وسیع البته وجود ندارد. اما شیوه های پژوهشی شان و نیز امکانات سفر به محل پزوهش، دریافت سند و کتاب غنی است. همچنین نهادهای آکادمیک آمریکا به صورت مرتب از اروپا و دیگر کشورها جذب نیرو دارند که این نیز باعث پیشدستی آنها در برابر رقبای اروپایی شان شده است. آفت اصلی نهادهای آمریکایی تخصصی شدن افراطی است که باعث تراکم اطلاعات در کتابخانه ها میشود به جای این که به کار اندیشه بیاید.
اما روسیه در شرایط کنونی (این سخنرانی متعلق دو دهه پیش است)از تداوم سنت پژوهشی غنی دوره تزاری باز ماندهاست. اصلی ترین مشکل سنت پزوهشی شوروی عدم ارتباط با جهان بیرون بود که این نیز مانعی برای نوآوری های پژوهشگران آنها شده است. در شرایط فعلی اگر این کشورها بتوانند در نتیجه ارتباط با غرب دست به نوآوری بزنند باید منتظر تحرکات امید آفرینی از آنها باشیم. در این زمینه اوکراین بسیار قابل توجه است.
...
یکی از نواقص موجود در تورکولوژی مصادره به مطلوب کردن تاریخ است که در مطالعات روسیه، اروپای غربی و حتی چین و ژاپن و کرده هم وجود دارد. اصلی ترین راه رفع این نقیصه مطالعه تطبیقی با فرهنگها و ملتهای مجاور است تا امکان فهم دقیق تحولات پیش بیاید. متاسفانه در خاورمیانه با این نقیصه عظیم مواجهیم که کشورهای همجوار کمترین شناخت را از همدیگر دارند.
در میان ملتهای اروپایی روسها با ترک پژوهی بود که اساسا به شرق شناسی آغاز کردند به طوری که یکی از بزرگان شرقشناسی روس موسی کاظم بیگ آذربایجانی است.
آلمان ها خیلی دیر وارد میدان شدند اما در ادامه عرب پژوهی و ایران شناسی شان وارد عرصه ترکولوژی شدند و امروز بر این عرصه اصلی ترین استیلا را دارند. از دیگر کشورها مجارستان است که با وجود این که کشوری کوچک است اما از پیشروان و پیشگامان عرصه ترکولوژی است. مجارها از قرن نوزده تا کنون بیشترین پژوهش را در حوزه اتنوگرافی ترکان انجام داده ند و اکنون نیز جزئی ترین پژوهشها در این عرصه متعلق به آنها است.
کشور دیگری که در حوزه شرق شناسی و خصوصا بررسی امپراتوری عثمانی پزوهشهای مانایی ارائه داده است اسرائیل است. حتی با در نظر داشتن میزان تولید ادبیاتش میتوان گفت که این حوزه را زیر یوغ خود در آورده.
مجارها و اسرائیلی ها اصلی ترین ویژگیشان باز بودن به دنیای بیرونی، دانستن زبان ها مختلف توسط اساتیدشان است. مجارها پژوهشهای ترکی را از منظر تاریخ ملی خودشان اهمیت میدهند اما اسرائیلی ها به دلیل اینکه در خاورمیانه اند. باید اعتراف کنیم که بهترین پژوهش های متعلق به 5 قرن اخیر خاورمیانه متعلق به اسرائیلی ها است.
در شرق دور نیز شرق شناسی یعنی ترک شناسی. برخلاف اروپای غربی که ابتدا از عربشناسی و ایران شناسی آغاز میکنند اما چین، ژاپن و کره ابتدا از ترک شناسی آغاز میکنند.
در دهه های آینده قابل توجه ترین آثار ترک پژوهی را از این کشورها باید در انتظار باشیم.
بنابراین ترکشناسی در جهان دو متد دارد: 1) ترکولوژی در تداوم عرب – ایران شناسی؛ که سنت اروپای غربی است. 2)مطالعه ترکان شرقی و روسیه و در تداوم آن توجه به ایران و عرب. در متد دوم ترکان آسیای میانه و قفقاز به اندازه عثمانی از اهمیت برخوردارند.
البته در سالهای اخیر وضعیت در حال تحول است و با فروپاشی شوروی انیستیتوهای اروپایی و آمریکایی به ترکان آسیای میانه، آذربایجان و ناحیه ولگا اهمیت بیشتری میدهند. حتی در مجارستان آلمان نیز این گرایش در حال تقویت است.
به استثنای اسپانیا، ایرلند، لوکزامبروگ و سوئیس در بقیه کشورهای اروپایی دپارتمان های ترک پژوهی وجود دارد.
در کشورهای بالکان پژوهش های ترک شناسی محدود به مطالعات عثمانی است که این مساله ای قابل فهم است. چرا که عثمانی مهمترین دوران تاریخ آنها است. با وجود آنکه هنوز در آنجا اندیشه های ناسیونالیستی و ایدئولوژیک تحکم دارد اما زمانی که محققین آنها وارد حوزه سندپژوهی شوند تحقیقات خوبی ارائه میدهند. همچنین نکته قابل توئجه دیگر در این کشورها کادرسازی و نهادسازی برای پژوهش های تاریخی است که در نوع خودش قابل توجه است.
امروزه در جهان دو کشور بیشترین کادر پژوهشی در حوزه ترکولوژی را دارند: 1) آمریکا و 2) شوروی سابق یعنی روسیه امروز.
در آمریکا غنی ترین کتابخانه ها و منابع پژوهشی وجود دارد. سنت ترکولوژی در آنجا جوان است و مانند آنچه در اروپای غربی و روسیه بوده اطلاعات وسیع البته وجود ندارد. اما شیوه های پژوهشی شان و نیز امکانات سفر به محل پزوهش، دریافت سند و کتاب غنی است. همچنین نهادهای آکادمیک آمریکا به صورت مرتب از اروپا و دیگر کشورها جذب نیرو دارند که این نیز باعث پیشدستی آنها در برابر رقبای اروپایی شان شده است. آفت اصلی نهادهای آمریکایی تخصصی شدن افراطی است که باعث تراکم اطلاعات در کتابخانه ها میشود به جای این که به کار اندیشه بیاید.
اما روسیه در شرایط کنونی (این سخنرانی متعلق دو دهه پیش است)از تداوم سنت پژوهشی غنی دوره تزاری باز ماندهاست. اصلی ترین مشکل سنت پزوهشی شوروی عدم ارتباط با جهان بیرون بود که این نیز مانعی برای نوآوری های پژوهشگران آنها شده است. در شرایط فعلی اگر این کشورها بتوانند در نتیجه ارتباط با غرب دست به نوآوری بزنند باید منتظر تحرکات امید آفرینی از آنها باشیم. در این زمینه اوکراین بسیار قابل توجه است.
...
یکی از نواقص موجود در تورکولوژی مصادره به مطلوب کردن تاریخ است که در مطالعات روسیه، اروپای غربی و حتی چین و ژاپن و کرده هم وجود دارد. اصلی ترین راه رفع این نقیصه مطالعه تطبیقی با فرهنگها و ملتهای مجاور است تا امکان فهم دقیق تحولات پیش بیاید. متاسفانه در خاورمیانه با این نقیصه عظیم مواجهیم که کشورهای همجوار کمترین شناخت را از همدیگر دارند.
