جستاری در اسناد کهن

نوروز به روایت ناصرالدین شاه

به کوشش استاد فاطمه قاضی ها


تحویل سال نو در 145 سال قبل به روایت ناصرالدین شاه:
شب شنبه 2 شهر صفر المظفر سنه 91 [12 ]ایت ئیل [1253 خورشیدی]:
سه ساعت و نیم از شب رفته تحویل حمل شد، امروز که جمعه بود، از صبح هوا ابر و گرفته بود، بسیار تاریک مثل شب .کم کم تگرک ، باران و برف شدید، بعد شلاب ، بعد باد و مه و کولاک، باد شدید، سرمای زیاد، یک معرکه غریبی بود، از صبح الی غروب بارید، چنان هوا سرد بود که نمی شد راه رفت، جمیع کوهها و صحرا را مجددا برف سفید کرد.
من بیرون اطاق عاج بودم، سرایدار باشی و غیره اسباب تحویل و غیره را می آورند اطاق عاج بچینند. امین الملک ، عرفانچی، حکیم الممالک و غیره و غیره بودند، بعضی کاغذها و غیره می خواندم. حکیم الممالک برات زیادی و احکام زیاد داشت ، صحه گذاشتم ، نمی دانستم چکنم.با وجود باد و باران و سرما برخاسته رفتم خلوت عکاسخانه که زنها بودند، بعد رفتم اندرون . شب شام خورده ، رخت آوردند، سرداری الماس و غیره. الی رسیدن وقت تحویل نشستیم. باشی غلام بچه،کورد[؟] مردک و غیره بودند، نقل می گفتند. بعد وقت شد،رخت پوشیده ،شمشیر بسته ، جقه گذاشته رفتم بیرون. هوا باز می بارید، باد سرد بسیار بسیار سردی می آمد، کولاک غریبی بود، رفتم اطاق عاج، مجلس مزّین خوبی بود.، همه وزرا ، شاهزادگان ، امرا و غیره بودند.
در بین تحویل حاجی نصرالله میرزا، پسر سیف الله میرزا از مشهد مقدس از جانب میرزا سعید خان متولی باشی به چاپاری 9 روزه رسیده بود، آمد فرمان حضرت امام ضامن ثامن علیه السلام را آورد، با خلعت آفتاب طلعت آن حضرت که سرداری ترمه گلی بود ، عریضه را امین الملک آورد ، بسیار بسیار خوشحال شده ، به فال میمون گرفتم .حاجی سیف الدوله پسر فتحعلی شاه هم که متولی باشی سابق بود ، دیروز آمده بود، او هم در تحویل بود . اشخاص پارساله الحمدلله همه بودند در تحویل ، منشی الممالک،عضدالملک ، نظام العلما، اعمال معمول را از دادن شاهی و دعا بعمل آوردند.پسر نایب ال..قزوینی خطبه خواند. منجم باشی و نجم الملک ، میرزا عبدالغفار منجم و مهندس مدرسه است . او عرض کرد ، مستوفی الممالک ، مشیرالدوله و غیره و غیره همه بودند.علما ،آقا سید صادق امام جمعه، صدرالعلما، حاجی شیخ محمد، حاجی آقا محمد، شیخ محمد برادر شیخ عبدالحسین و غیره و غیره و غیره . بعد شاهی اشرفی به همه داده شد.رفتند، ما هم بر خاسته امدیم اندرون.رفتم خانه انیس الدوله . بعد آمدیم خوابیدیم.
الحمدلله تعالی علی کل حال و اوقات .
روز شنبه هم در تالار حوض بلور سلام شد. باد بسیار سردی می آمد ، ابر بود ، بسیار سرد بود . سفرای خارجه حضور آمدند.

@qajariranhistory

شاهنامه قاسمی اثر میرزا قاسم گنابادی ، به خط نستعلیق از سده 10 ، با 11 مجلس ، درباره کشورگشایی های شاه طهماسب اول . این نسخه وقف شاه عباس بر آستانه شیخ صفی است .
چهار نسخه صریح الملک
این چهار نسخه همه در آستانه شیخ صفی بوده و مجموعه وقفنامه های رقبات موقوفات و اسناد املاکی است که برای آستانه شیخ صفی الدین خریداری شده و قاعدتاً همه به خط گردآورندگان آنهاست . دو نسخه به خط زین العابدین عبدی و عبدالمومن بن صدرالدین محمد بن ناصرالدین احمد قوامی شیرازی با رقم 975 و دو نسخه دیگر به خط محمد طاهر سپاهانی با رقم 1038 در زمان صدارت و تولیت نواب شیخ شریف زاهدی در عصر شاه عباس صفوی است و یک نسخه از چهار نسخه صریخ الملک به خط زین العابدین عبدی که به کتابخانه سلطنتی منتقل شده و به سال 1316 ، زمان افتتاح کتابخانه ملی ایران ، جزء مجموعه انتقالی از کتابخانه سلطنتی به کتابخانه ملی منتقل شده است .
مجموعه نسخ انتقالی از بقعه شیخ صفی به بخش اسلامی موزه ایران باستان / موزه ملّی ، به استثنای قرآن ها شامل 85 مجلد است که همه از نسخ نفیس و عالی و مذهب محسوب می شود . در پایان این سخن ، فهرست وار تنها به ذکر نسخ وقفی شاه عباس که به طور عمده در سال های 1017 و 1022 وقف شده اند ، اشاره می شود:
1 ) پنج گنج : خمسه نظامی به احتمالی از سده 10 ه . ( 3 نسخه ) . ( وقف 1017 ه . ق).
2 ) جنگ شعر : به احتمال از سده 10 شامل غزل هائی از بساطی ، جامی ، جلال ، عماد ، ناصری ، عصمت ، کاتبی ، شاهی ، طوسی ، خیالی و ابن یمین .
3 ) حبیب السیر : خواندمیر ( 2 نسخه ) . وقف در1017
4 ) خلاصه التواریخ : میرمنشی قاضی ، میر احمد بن شرف الدین حسین حسینی ابراهیمی قمی وزیر خراسان و در گذشته در 1001 ه . ق . نسخه در 997 ه . در کتابخانه شاه عباس بوده و او آن را بر آستانه شیخ صفی وقف کرده است .
5 ) دیوان خاقانی : ( 2 نسخه ) نسخه دوم نستعلیق ، شمس الدین بن میرزا جان قزوینی 998 ه . وقف در 1017 .
6 ) دیوان شاه اسماعیل خطایی صفوی : نستعلیق ، عیشی در سده 10 ه . وقف شاه عباس بر آستانه شیخ صفی در 1022 ه . ق .
7 ) دیوان طالب آملی : نستعلیق سده 10 و 11 ه . با کاغذ الوان . وقف در 1017 ه .
* دیوان عصمت بخارایی : نستعلیق ، سده 10 وقف در 1017 .
8 ) ذخیره خوارزمشاهی : کاتب سید اسماعیل گرگانی نسخ سده 7 و 8 و ترسیم ، نستعلیق در 968 .
9 ) روضه الصفا : میرخواند ، نسخ محمد بن شیخ امین الدین جهرمی از 974 ه . ق ه . ق . نسخه جلد 4 و 5 و 6 است ( 4 نسخه ) . وقف در 1017 .
1/9 ) سیف النبوه یا مشهدالشهدا : حسین ندایی ، نستعلیق ، قاسم بن علی از 927 ه . ق ، وقف در 1022 .
10 ) شاهنامه فردوسی : ( 2 نسخه ) که قبلاً شرح داده شد .
11 ) شاهنامه قاسمی : که شرح آن پیش از این آمد .
12 ) صریخ الملک : گردآوری در 975 ه . ق .
13 ) فتوحات شاهی : ابراهیم امینی ، مقدمه الفتوحات مشتمل بر پیج فتح است و کتاب را امینی در هرات به سال 927 کتابت کرده است . وقف در 1017 .
14 ) فرهاد و شیرین : وحشی ، نستعلیق ، از 997 ه . ق ، وقف در 1022 .
15 ) کامل التعبیر : ابوالفضل جیش بن ابراهیم تفلیسی . نسخ علی شاه بن احمد شاه بن علی ضایع اصفهانی ، رمضان 737 . وقف در 1017 .
16 ) کلیات سعدی : نستعلیق شاه محمد کاتب . وقف 1017 ( 2 نسخه ) نسخه دوم : نستعلیق از 908 ه . ق .
17 ) مثنوی معنوی : نستعلیق احمدبن محمود از 891 ه . ق . وقف در 1017 ( 2 نسخه ) نسخه دوم : نستعلیق به احتمال از سده 10 ه . ق .
18 ) مجمع التواریخ : حافظ ابرو . نستعلیق ، سده 9 و 10 . وقف در 1017 ه . ق .
19 ) مجموعه : نستعلیق ، غیاث الدین بن ابراهیم معلم بلگیجانی . وقف در 1017 ه . نسخه را محمود قاجار فرمانروای نهادند در 1254 خوانده است.
متن وقفنامه شاه عباس در آغاز نسخ بدین شرح است:
« وقف نمود این کتاب را کلب آستان علی بن ابی طالب علیه السلام عباس الصفوی بر آستانه منوره شاه صفی قلیه الرحمه که هر که بخواهد مشروط آنکه از آن آستانه بیرون نبرند و هر که بیرون برد شریک خون امام حسین علیه السلام بوده باشد . 1017 [ وقف ]
جای خوشبختی است که آقای دانش پژوه تمامی این نسخ را در نشریه نسخه های خطی ، دفتر دوم سال 1341 فهرست کرده اند .
به امید آنکه روزی ملت ایران از آن توانائی برخوردار گردد که بتواند آنچه را که روس ها از کتابخانه بقعه اردبیل به عنوان « امانت » ؟ ! به یغما برده اند به جایگاه اصلی خود بازگرداند .

پی نوشتنها
1 . تاریخچه کتابخانه های ایران از صدر اسلام تا عصر کنونی ، از رکن الدین همایون فرخ ، تهران وزارت فرهنگ و هنر ، اداره کل نگارش ، ؟ 13 . ج 1 ، ص 102 .

حبيب الله بن علي الطوسي و حاشيه بر انموذج العلوم که به اشتباه به ملا امين استرابادي منسوب شده

ما چنانکه گذشت احتمال قوی می دهيم که نويسنده حاشيه انموذج العلوم که به غلط به استرابادي منسوب شده حبيب الله بن علی طوسي است از شاگردان مولی ابو الحسن بن احمد قائني ابيوردی. مجموعه ای از رسائل فلسفی اين قائني در کتابخانه مجلس هست که در ضمن آن اجازه ای از قائني به حبيب الله و همچنين اجازه ای از حبيب الله برای کاتب مجموعه ديده می شود. کاتب که مقيم هرات و مدرسه ميرزا در آن شهر بوده در ضمن رسائل قائني رساله حاشيه بر انموذج العلوم را هم قرار داده و در پايان آن به تاريخ 1010 ق تصريح می کند که نويسنده آن حاشيه "سيد المحققين وسند المدققين استاد الکل في الکل دام ظله العالی" است. اين بايد اشاره ای باشد به استاد خود همين کاتب که قبلا چنانکه گفتيم اجازه آن استاد را نيز به اين کاتب عينا در اين مجموعه می بينيم. بنابراين اين حاشيه تأليف حبيب الله بن علي الطوسي است. اين طوسي خود استاد الحسين بن حيدر الحسيني العاملي معروف به مفتي، عالم مهم دوره صفوی بود و او در مشيخه اش که در بحار الأنوار قسمت هایی از آن منتشر شده به اين شاگردی نزد حبيب الله تصريح می کند. بر اساس همان مشيخه می دانيم که الحسين بن حيدر الحسيني العاملي خود در سال 1011 در هرات بوده است.سيد حسين بن حيدر الحسيني درباره استادش حبيب الله در اين مشيخه می نويسد: "وحبيب الله بن علي الطوسي قرأ على والده وعلى شيخنا الشيخ عبد العالي وعلى المولى المحقق مولانا أبي الحسن بن مولانا أحمد القاييني خصوصا مصنفاته وقرأت عليه روض الجنان وأجازني جميع مصنفات المولى المذكور وجمیع مروياته عن والده وعن شيخنا الشيخ عبد العالي".

بنابراين استرابادي حاشيه ای بر انموذج العلوم نداشته و اين خطا از فهرست آستان قدس به کتاب های ديگر راه يافته است. او البته بر ملا جلال مطالب نقدی داشته و حتی رساله ای داشته که در آنجا به رد ملا جلال و خصم معروفش دشتکي پرداخته اما اين ربطی به انموذج العلوم ندارد. خود استرابادي از آن رساله که همينگ گويا مفقود است در الفوائد بدين شکل نام برده: "وردّي لما أحدثه الفاضلان المتخاصمان المشكّكان المستعجلان في حواشي الشرح الجديد للتجريد" (به اين کتاب که در رد بر اين دو "فاضل" بوده منابع شرح حالی استرابادي مانند افندي و بسياری ديگر اشاره کرده اند).

تحقیق و تصحیح نسخه‌ی التبر المذاب فی بیان ترتیب الأصحاب نوشته‌ی احمد بن محمد الخافی الحسینی الشافعی
پدیدآور: هدی حریری
دانشکده اصول الدین

رساله حاضر تحقیق و تصحیح از نسخه خطی «التبر المذاب فی بیان ترتیب الاصحاب» به قلم احمد بن محمد الخافی الحسینی الشافعی از دانشمندان قرن سیزدهم هجری قمری می‌باشد که تاکنون به زیور طبع آراسته نشده است و از دسترس علما و دانشمندان به دور مانده است.پس از بررسی‌های فراوان دریافتیم که نسخه اصلی حذف گشته و دو نسخه ی رونویس شده از آن یافت شد که پس از بررسی و مشاوره با اساتید نسخه ی کتابخانه مرعشی اصل و نسخه ی کتابخانه گوهرشاد بدل قرار داده شد. آنچه در این تحقیق انجام شده بطور خلاصه به قرار زیر است: استنساخ و تصحیح متن اصلی مقابله دو متن ذکرشده و بیان اختلافات در پاورقی با علامت «ب» استخراج آیات و روایات متن که قسمت عمده ی تحقیق را شامل می‌شود. شرح بعضی احادیث نقد بعضی از احادیث و نوشته‌های مؤلف

تاریخ چند طاعون و زلزله در فاصله سالهای 1194 تا 1261ق
متن کوتاه زیر، شماری از اتفاقات هولناک از طاعون و زلزله در منطقه آذربایجان، به خصوص شهر مراغه است که در فاصله سالهای 1194 تا 1261 قمری رخ داده است. نویسنده عبدالغفار بن محمد فصیح مراغه ای است و گوید در وقتی که در سنندج «به جهت دماغ سوختگی غربت» بسر می برده این حوادث را در این یک صفحه فهرست کرده است. صفحه مزبور در درون جنگی جای گرفته و مطالب آن ارتباطی با قبل و بعد آن ندارد.
وقایع های اتفاقیه که در سنوات ماضیه و ازمنه سابقه سانح و واقع شده که بعضی از آنها در محروسه بلده مراغه و بعضی در سایر بلاد آذربایجان شده، و وقوع بهم رسانیده که محرّر داعی از بی مشغلتی و بیکاری، خود را مشغول نموده، در اوقاتی که به جهت دماغ سوختگی غربت، در دار الایاله محروسه سنندج کردستان ساکن بود، به رسم یادگاری سمت تحریر پذیرفت.
حرّره عبدالمذنب عبدالغفار ابن المرحوم الحاج محمد فصیح مراغه طاب مثواه به تاریخ یوم عصر یوم الجمعه فی 26 شهر ربیع الاول من شهور سنه 1261 هزار دویست شصت و یک.
تاریخ وقوع طاعون که قدیم از زمان کمترین راقم بوده سنه 1172 در ایام سلطنت محمدحسن خان قاجار در آذربایجان حادث شده بود.
تاریخ وقوع زلزله عظیم که در تبریز در ایام پادشاهی آقامحمد خان قاجار و در حکومت نجفقلی خان بیگلر بیگی تبریز سانح شده بود، و تبریز را بالمرة خراب نموده بود، در شنبه غرّه محرّم الحرام یک ساعت از شب گذشته، سنه 1194.
تاریخ وقوع طاعونی که در عهد خاقان مغفور فتحعلی شاه بود، و اول سلطنت مغفور مزبور و ایام حکومت جنت آرامگاه احمد خان بیگلر بیگی مرحوم مراغه بوده، و بسیار کس از مردم مراغه مرحوم شده بودند، سنه 1213.
تاریخ وقوع طاعونی که در اواخر سلطنت فتحعلی شاه بود ایام شباب کمترین راقم الحروف بود سنه 1244
تاریخ وقوع طاعونی که در عهد سلطنت محمدشاه غازی ابن عباس میرزا بن فتحعلی شاه بوده، الی دو سال در میان بلاد آذربایجان وقوع یافت مع ... فی شهر جمادی الثانی من شهور سنه 1252
تاریخ وفات آقا محمد خان قاجار که در قلعه شیشه واقع شده بود فی یازدهم شهر ذیحجه الحرام سنه 1211
تاریخ قتل شدن هزار نفر از ..نها و بزرگان بلباس بد اساس در بلده مراغه، به موجب حکم مرحوم مغفور احمدخان بیگلر بیگی، چون که طایفه مذکور از نواحی بلده مذکور بسیار بسیار شرارت نمود، و قتل و غارت و ... نموده بودند برای انتقام کشیدن بیگلر بیگی مرحوم بس که غیور بود، و به رعایای مراغه دلسوز بودند، به حیله گری ایشان را به مراغه آورده، به سزای خودشان و ادخال سرور به قلوب رعای خود فرمودند، و به نحوی به قتل رسانیدند بجز یک نفری از ایشان جان بر نشدند. فی هفتم شهر صفر المظفر سنه 1198
تاریخ واقعه هایله وفات مرحوم مغفور علیین آرامگاه احمدخان بیگلر بیگی مراغه در میان دواب که به جهت اینکه خودشان آن دو را آبادان فرموده بودند که اسمش را مرحمت آباد گذاشته بودند، فی شهر جمادی الثانی سنه 1232 میرزا عبداللطیف این رباعی را ماده انشا فرموده بودند :
بیگلر بیگی از هر آنچه شد با برکات /تا مرحمت آباد جنان شد بشتاب
تاریخ وفات او خرد گفت به رمز /از روی مراغه برگرفتند حجاب
تاریخ وفات خاقان مغفور فتحعلی شاه در اصفهان سنه 1250
تاریخ وقوع زلزله که در عهد محمدشاه واقع شده بود هم در بلاد عراق و هم در آذربایجان و در کاشان و محال اصفهان بسیار خرابی شده بود فی شهر ربیع الثانی سنه 1260
ایضا در عهد محمدشاه زلزله شده بود و در خوی بسیار خرابی کرده بود سنه 1258
@jafarian1964

🎥تماشا کنید: دارالشفا

🔹روایتی تاریخی از تاسیس بیمارستان مسیح دانشوری؛ از درمان مظفرالدین شاه تا بیماران مبتلا به کرونا

این روزها نام بیمارستان مسیح دانشوری را در رسانه ها زیاد می شنویم، بیمارستانی که به خط مقدم مبارزه با ویروس کرونا تبدیل شده است. اما این بیمارستان با سابقه ی بسیار، چه پیشینه ای دارد و چه روزگاری به خود دیده است.....

جزئیات در👇👇
entekhab.ir/002F3Z
🆔 @EntekhabTV_channel

مشایعت باشکوه امپراطور روس ناصرالدین شاه را :
الکساندر دوم در سالهای ۱۸۵۵ الی ۱۸۸۱ امپراطور روس بود. وی بعد از۲۶ سال حکومت ترور شد. الکساند دوم در سفر اول و دوم ناصرالدین شاه به فرنگستان امپراطور و میزبان شاه و همراهان بود ، چنین به نظر می رسد که در این سفر استقبال و پذیرائی شایانی از ناصرالدین شاه بعمل آمده ، وی در خاطرات روز سه شنبه ۲۵جمادي الاول خود هنگام عزیمت از روسیه به طرف ورشو چنین می نگارد:
از پطر باید به ورشو* برویم ، در ساعت ظهر باید حرکت شود، برخاستیم، رخت پوشیده حاضر شدیم، نیم ساعت قبل از وقت ،
امپراطور با همه پسرهایش و شاهزاده ها و بزرگان آمدند منزل من. استقبال کردم، دست دادیم، بسیار به مهربانی و گرمی راه افتادیم،از تالار به تالار، تا رسیدیم به اطاق مخصوص امپراطور نشستیم، من بودم و امپراطور و قمزوف، سایرین بیرون رفتند، خیلی
صحبت هاي دوستانه شد و بعضی مطالب گفته بودم، همه را امپراطور گفت، قبول کردم. بعد برخاسته با امپراطور رفتم اطاق امپراطریس، آنجا هم نشستم، با کمال خوبی گذشت. بعد برخاسته از پله عمارت امپراطور آمدیم پایین. پالتو من حاضر نبود،امپراطور پالتو خودش را به من داد، پوشیدم. گفتم چون پالتو شما را پوشیدم اغور* * سفر من خیر است.
خلاصه من و امپراطور نشستیم [در] درشکه، راندیم سرباز، و مردم زیاد باز طرفین راه بودند، اورّا می کشیدند، از همان راه دیروز که به گار پطرهوف رفتیم می رفتیم تا نزدیک گارپطرهوف به دست چپ راندیم به گار ورشو رسیدیم، پیاده شدیم. امپراطور هم پیاده
شد. ولیعهد و همه شاهزادگان و برادرهاي امپراطور و سردارها و غیره همه بودند. به همه شاهزاده ها دست داده وداع کردیم.
امپراطور مکرر بر مکرر دست داد به من، وداع گرمی کردیم. رفتم توي واگون یعنی کالسکه بخار، باز امپراطور آمد توي کالسکه مجددا دست داده اظهار کمال محبت را کرد و همچنین من اظهار کمال دوستی، و رفت پایین ایستاد با شاهزاده ها، تا راه آهن حرکت کرد، همانطور [که] ایستاده بود چند قدمی هم با حرکت اول کالسکه به راه آمد، بعد از آن کالسکه به تندي راه افتاد و پطر زبورغ از نظر غایب شد. منبع : روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه قاجار در سفر دوم فرنگستان، به کوشش فاطمه قاضیها ، تهران ، سازمان اسناد ملی ایران ، 1379، ص: 107