جستاری در اسناد کهن

@litera9
صدای مظفرالدین شاه قاجار که یکی از قدیمی‌ترین صداهای ضبط شده در تاریخ ایران است . صدای شاه یک سال پیش از انقلاب مشروطیت ایران ،در سال 1284 خورشیدی و در زمان صدارت اتابک اعظم ضبط شده است . در این سند تاریخی با ارزش شاه از خدمات اتابک اعظم تقدیر می‌کند ؛علی اصغر خان اتابک پس از مرگ پدرش ابراهیم خان که او نیز از رجال قدرتمند و با نفوذ دربار بود از سوی ناصرالدین شاه ملقب به امین السلطان شد. او یکی از قدرتمندترین چهره های عصر قاجار بود که صدارت اعظمی سه شاه یعنی ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه را به عهده داشت تا وقتی که در جریان جنبش مشروطه ایران در سال 1286 ه.ش به دست عباس‌آقا تبریزی کشته شد. ترور او،یکسال پس از مشروطیت ایران، نخستین جرقه برای آغاز دورانی موسوم به استبداد صغیر بود که با به توپ بستن مجلس توسط لیاخوف آغاز و با فتح تهران توسط مجاهدان مشروطه‌خواه در 1287 ه.ش خاتمه یافت تا عصر تازه‌ای در تاریخ ایران آغاز شود.
متن سخنان مظفرالدین شاه :
«جناب اشرف اتابک اعظم از خدمات سابق و لاحق شما، که تا به حال چهل سال است خدمت می‌کنید، از همه خدمات شما راضی هستیم. به خصوص از خدمات این سه چهار ساله‌ای که در صدارت خود حساب می‌کنیم و ان‌شاءالله از عوض اینها را همه را به شما مرحمت خواهیم فرمود و شما هم ابدا ذره‌ای در خدمات خودتان، ان‌شاءالله، قصور نخواهید کرد و مرحمت ما را به اعلا درجه نسبت به خودتان بدانید.
ان‌شاءالله رحمان بعد از چهار صد سال که خدمت بکنید امیدوار هستیم که همیشه خوب باشد و این خدماتی که به من می‌کنید و به مملکت ایران می‌کنید البته خداون او را بی [مکث] بی عوض نخواهد گذاشت، ان‌شاءالله عوض او را هم خدا و هم سایهٔ خدا که خودمان باشیم به شما خواهم داد و از خدمات همه وزرا هم راضی هستیم و شما هم خدمات همه را حقیقتاً خوب عرض می‌کنید و همه را به موقع عرض می‌کنید.»
در پایان سخنان مظفرالدین شاه ،اتابک نیز از او تشکر کرده و ابراز خوشوقتی می‌کند.

راه اندازى چراغ الكتريسيته در تهران بدست ناصرالدين شاه 💡💡💡

در اين سفر اخير فرنگستان فقط يكى از كوچه هاى پاريس با اين چراغ روشن مى شد و مشهود و ملحوظ نظر مرحمت اثر همايون گرديده مقرر فرمودند جناب امين الملك أسباب چرخ بخار و ساير لوازم اين چراغ را بدارالخلافه بياورد. چندى قبل مسيو فابيوس معلم با أسباب و لوازم اينكار بدارالخلافه رسيد و در مجمع الصنايع جنب خيابان باب همايون چرخ بخار و كارخانه چراغ را مرتب كرده بودند.
در اين وقت فرصت يعنى مقارن غروب روز جمعه بندگان اعليحضرت شاهنشاهى بكارخانه چرخ بخار الكتريسيته تشريف فرما آمدند و بدست مبارك محض افتتاح اول چراغ را روشن فرمودند.
يك چراغ هم در خيابان باب همايون مقابل سردر الماسيه روشن شده بود كه زياده از حد أسباب حيرت و تعجب اهالى دارلخلافه گرديد. اختراع اين چراغ زياده از دو سال نيست كه در فرانسه شده است و در اين وقت كمتر از پايتخت هاى دول معظم فرنگ از اين چراغ دارد.
اين دو چراغ عجالتا نمونه است.

روزنامه ايران - ١٢٩٦ق.
برگرفته از تهران نگارى - بانك اطلاعات مكانى تهران قديم - به کوشش رضا شیرازیان
@qajariranhistory

یادداشت محمد علی بهمنی قاجار در ویژه نامه مشروطه 14 مرداد روزنامه ایران

فصل نوین در کتابچه تاریخ ایران

 

 

محمد علی بهمنی قاجار

 

14 مردادماه 1285 سرفصل تازه ای در تاریخ ایران است. ایرانی  زخم خورده از جنگ متجاوزانه روسیه و دخالت های مستمر انگلیس ، که سالها بود در جستجوی نظمی تازه خردگرایانه و توسعه محور بود این نظم را در برچیدن بساط کهنه استبدادی و ایجاد حکومت مشروطه و ملی جستجو کرد و در پی نهضتی مسالمت آمیز شاه نیک نفس و مردم داری هم چون مظفرالدین شاه را متقاعد کرد تا از سطنت موروثی استبدادی و حاکمیت فردی به سود حکومت قانون و حاکمیت ملی انصراف دهد و بدین ترتیب با فرمان مشروطه تاریخ ایران وارد فصلی تازه گردید . حسن پیرنیا مشیرالدوله تاریخ ایران را به چهار قسمت تقسیم کرده است.تاریخ باستان از ماد تا ظهور اسلام  ،ایران وسطی از اسلام تا صفوی ،ایران جدید از صفویه تا مشروطه وایران معاصر از مشروطه به بعد .اما مشروطه چه دارد که تاریخ کهن ایران را ورق زد وایران را وارد دوران معاصر یا به تعبیری مدرن ساخت . مشروطه از چهار ویژگی مهم برخوردار است که ارکان اصلی  تاریخ ایران پسا مشروطه هستند.

1.حاکمیت ملی

مشروطه نفی حکومت فردی واستبدادی است .پیام آن نفی سنت گذشته بود .ایرانی وحداقل نخبگان آن به این نتیجه رسیدند که دیگر بس است ،دیگر نمی خواهد یک ملت اراده وسرنوشت خود را به دست یک نفر بسپارد ودر ظل توجهات ملوکانه او به عنوان رعیت زندگی کند .خودش می تواند وبلکه بسیار بهتر از یک نفر  می تواند به وسیله برگزیدگانش خویش را اداره کند .

2.حق محوری

ایرانی در مشروطه خود را صاحب حق می داند .دیگر رعیتی نیست که شاه از روی الطاف همایونی از جان ومال وناموسش  نگهداری کند .خودش حق دارد .دولت ولی نعمتش نیست ، نوکرش است ومکلف است حقوق وی را پاس دارد . جانش .آزادی وامنیتش .آبرویش .عقیده اش ومالش مصون ومحفوظ است واز شاه تا گدا را یارای تعرض به آن نیست.

3. ترقی خواهی

ایران وایرانی می خواهد جایگاهی شایسته تاریخ کهن وپر افتخارش داشته باشد .پس فریاد می زند که ترقی وتجدد را می خواهم ومقامی پیشرو در سده بیستم را .پیشتر ودر سده 19 عباس میرزاو قایم مقام و امیرکبیر و محمدشاه وسپهسالار خیلی های دیگر گفته بودند ایران هم دولتی است مثل روس وانگلیس وپروس وفرانسه واحترام وشان جهانی می خواهد .خودشان هم اذعان داشتند که نیل به این هدف محتاج به ایرانی جدید با نظمی نوین است. در مشروطه بود که نخبگان ایرانی بارها گفتند که ما می خواهیم جامه فکر وذهن را دیگرگون کنیم وبا نقش ورنگی نوین به سلک دولتهای مدرن درآییم وگوی سبقت را از آنان هم برباییم.

4. ملیت

در مشروطه بود که حس ملیت خواهی ومیهن پرستی که بذر آن از یکصد سال پیش ازمشروطه ریخته شده بود ،شروع به باردهی کرد .ملت ایران به موجب اصل 8 متمم قانون اساسی ملتی است واحد ویکپارچه وافرادش بی تبعیض از حقوقی مساوی برخوردارندواین ایران ومنافع آن است که اهمیت دارد وملاک ومناط هر برنامه واندیشه ای است.

آری مشروطه یعنی حاکمیت قانون ودموکراسی وحق محوری وایران خواهی وآرمان مشروطه پس از دوکودتای سوم اسفند 1299 و 28 مرداد 1332 که به معنای لگدمال کردن مشروطه وآرمانهای آن وبر اندازی عملی نطام مشروطه بود ، در چهارچوب وپیکری جز جمهوری محقق نمی شود . جمهوری خواهی ایرانیان در فردای انقلاب اسلامی 1357 ادامه روند مشروطه خواهی بود. تلاش 40 ساله اخیر نیز همراه بوده است با تکاپوی همیشگی ملت ایران برای پاسداری از ملیت ایرانی ، دفاع از حاکمیت ملی ، بسط اندیشه حق محوری و سودای توسعه و ترقی خواهی ، ایرانیان در دفاع مقدس 8 ساله از تمامیت ارضی و هویت ملی  و مرز وبوم خود پاسداری کردند. در انتخابات متعدد بر حق محوری شان و حاکمیت ملی پافشاری ورزیدند و با توسعه گسترده مفاهیم مدرن و فراگیری آگاهی بخشی از طریق آموزش و ارتباطات تلاش کردند تا هرچه بیشتر اندیشه توسعه و ترقی را پیش ببرند ،پس می توان هم چنان به سان حسن پیرنیا مشروطه را فصل ممیز تاریخ ایران دانست . ایران با مشروطه وارد دوران مدرن خود گردیده است و با گذشت صد و یازده سال از مشروطیت نمی توان تردید کرد که آرمانهای مشروطه هم چنان پررنگ و نیرومند هستند، مشروطه شکست نخورده و نخواهد خورد تنها نا تمام مانده است و همواره روبه سوی تکامل داشته است.
@qajariranhistory

چند تن از رجال دوره قاجار که با استراباد هم مرتبط بوده اند : شماره 1 سردار محیی که در سال 1329 ه ق (111 سال پیش)از تهران به همراه قشون برای یاری به مشروطه طلبان ایالت استراباد به ناحیه بندرگز ' کردمحله (کردکوی) و نوکنده امده بود. 2_ لاوروف که 2/5 سال قبل از گرفتن این عکس ' قنسول روسها در استراباد بود. 3_ حشمت الدوله (السلطنه) که چهار سال قبل به مدت 6 ماه حاکم ایالت استراباد بود. 4_ شاهزاده معزالدوله که 1/5 سال حاکم استراباد بود اما بخاطر عدم موفقیت در سرکوب تراکمه به تهران فرا خوانده و چندی بعد حاکم گیلان شد. او در زمان استقرار در استراباد ' مدتها با خانهای بلوک سدن رستاق (شهرستان کنونی کردکوی) بر سر برخی از اراضی درگیری بی حاصل داشت.
@matoofiasadolah

اولین بیمارستان ایران

ناصرالدین شاه بیمارستانهای اروپا را دید و ناظم الاطباء کرمانی (پدر سعید نفیسی) را که پزشک خود بود مامور کرد مثل آنها را در تهران تاسیس کند. سال 1252 این مهم در محله حسن آباد جامه عمل پوشید.

این بیمارستان سالها "مریضخانه دولتی" نام داشت. بعد ناظم الاطباء پیشنهاد داد پزشکان ایرانی در آن به معالجه بپردازند. با تصویب شاه هر ساله تعدادی فراگیرِ پزشکی در دارالفنون ‌شدند و همزمان در مریضخانه نزد غربیها کارآموزی میکردند. به این ترتیب پزشکان ایرانی تربیت شدند.

اعتمادالسلطنه در خاطرات خود آورده که: «این مریضخانه چند سال است بنا شده یعنی چهار سال است، عمارت و محوطه بسیار عالی می‌باشد که همیشه بیست و پنج نفر مریض در اینجا معالجه می‌شوند و دوا و غذا و لباس و تخت خواب و لحاف و سایر لوازم بیماران از جانب دولت داده میشود و سه نفر طبیب و جراح بسیار قابل که از مدرسه دارالفنون تعیین شده‌اند دائما مواظب مریض‌ها هستند.»

"مریضخانه دولتی" در سال ۱۳۱۹ به پاس زحمات پدر طب ایران به سینا تغییر نام داد و هنوز محل درمان بیماران است.

@teherangard

🌏✒️ تقویم تاریخ
محمد احرامیان پور

🟣۲۸ دی ۱۲۸۵ خورشیدی، "محمدعلی‌شاه قاجار" متعاقب مرگ پدرش "مظفرالدین شاه"، در مراسمی تاجگذاری کرد.
به دستور وی در مراسم تاجگذاری از نمایندگان مجلس شورای ملی دعوت نشده بودند. "محمدعلی شاه" که ولیعهد مقتدری به حساب می‌آمد، هرچند تا پیش از پادشاهی با مشروطه‌خواهان همراه بود، اما در پی مرگ پدرش و نشستن بر تخت پادشاهی، پس از مدتی بنا را بر مخالفت با مشروطه گذاشت. او با اینکه یک سال پس از رسیدن به قدرت در آبان ۱۲۸۶ ضمن حضور در مجلس شورای ملی سوگند وفاداری به مشروطه یاد کرد، اما کمتر از دو سال پس از تاجگذاری، تاکید کرد: «این مجلس خلاف مشروطیت است و از این پس مخالفان را سرکوب خواهد کرد.»
"محمدعلی‌ شاه" پس از آن با شدت و حدت بیشتری به ستیز با مشروطه ادامه داد و پس از چندی کش و قوس سرانجام شمشیر را از رو بست و دستور به توپ بستن مجلس را صادر کرد. صدور این دستور و قتل برخی از نمایندگان مجلس و مشروطه‌خواهان، خودزنی بزرگ "محمدعلی شاه" بود که منجر به حرکت کردن مشروطه خواهان به تهران، فرار و تعبید وی شد.

( تاریخ رویداد : ۱۲۸۵/۱۰/۲۸ ه.ش )

این زن ۱۸۹ ساله ، یک تاریخ معاصر است!

۶ پادشاه : ناصرالدین شاه؛ مظفرالدین شاه؛ محمدعلی شاه و احمدشاه از سلسله قاجار و رضاشاه و محمد رضا شاه پهلوی را به یاد دارد. او یک تاریخ معاصراست .
زمانی که انقلاب مشروطه ایران در ۱۱۵ سال پیش به پیروزی رسید او ۷۴ساله بود .
وقتی رضاشاه ۱۰۱ سال پیش درسوم اسفند۱۲۹۹ کودتا کرد، این خانم ۸۸ ساله بود.

این بانوی تاریخی ایران زمین ، هنوز زنده است و در روستایی کوچک، ازتوابع بخش کاکی درشهرستان دشتی استان بوشهر سکونت دارد و زندگی می کند .

ریشه‌شناسی نام چالوس


چالوس، شهری تاریخی در غرب استان مازندران و نام آن مرکب از دو جزء «چا» و «لُوس» است.

واژهٔ طبریِ «چا» مخفف «چال» به معنای «زمینِ پَست و کم‌ارتفاع» و «لُوس» نیز به معنای «لجنزار و باتلاق» است.

بنابراین چالوس یعنی «زمینِ پَستِ باتلاقی».

در گذشته بسیاری از مناطق جلگه‌ای شمال ایران حالت باتلاقی داشت که به‌تدریج با گسترش شهرنشینی در قرن اخیر، باتلاق‌های مذکور خشک شد.


منابع
۱. کیا، صادق، ۱۳۲۷، واژه‌نامهٔ طبری، دانشگاه تهران، چ [۱]، تهران، ص ۱۰۴، ۱۸۷.
۲. یوسفی‌نیا، علی‌اصغر، ۱۳۹۳، آن‌سوی نامواژگان، واژه‌شناسی تاریخی اماکن دوسوی البرز در حوزه‌های زبان تبری، فرهنگ‌خانهٔ مازندران، چ ۱، ساری، ص ۱۶۵، ۱۶۶.
@shahab_rouyanian

ریشه‌شناسی نام کُجُور


کُجُور در متون تاریخی به شهر و منطقه‌ای گفته می‌شد که اکنون قسمت جنوبی و کوهستانی شهرستان نوشهر به شمار می‌رود.

امروزه کُجُور نام یکی از بخش‌های شهرستان نوشهر و شامل سه دهستان به نام‌های «پَنْجَکْ‌رُستاق» و «زانُوسْ‌رُستاق» و «توابع کجور» است.

همچنین کجور نام شهری کوچک با جمعیت ۳۱۲۰ نفر (سرشماری ۱۳۹۵) در بخش کجور است.

نام این شهر و منطقه در متون قدیم به صورت‌های متفاوت ازجمله کَجّه، کَچه /kače/، کَجُو، کَجُویه، کَچُو ذکر شده و مرکب از دو جزء «کُ» و «جُور» است.

«کُ» مخفف کوه است که نقشی نمادین و کمابیش مقدس در اعتقادات ایرانیان قدیم داشته و در فارسی باستان kaufa- و در فارسی میانی (پهلوی ساسانی) kōf تلفظ می‌شده است.

«جُور» نیز مُبْدَلِ «اُور» به معنای «شهر و آبادی» است.

بنابراین «کجور» یعنی «شهرِ کوهستان».


منابع
۱. حسن‌دوست، محمد، ۱۳۹۳، فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، ۵ ج، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چ ۱ (ج ۲-۵)، چ ۲ (ج ۱)، تهران، ج ۴، ص ۲۳۰۶، ۲۳۰۷.
۲. درگاه ملی آمار.
۳. رابینو، یاسنت لوئی، ۱۳۴۲ق/۱۹۲۴م، سفرنامهٔ مازندران و استراباد، با شرح بلاد و نقشهٔ جغرافی آنها، اعتماد، چ ؟، قاهره، ص ۱۵۴.
۴. یاقوت حَمَوی، شهاب‌الدین ابوعبدالله، ۱۹۹۵م، مُعجم‌البُلدان، ۷ جلد، دارصادر، چ ۲، بیروت، ج ۴، ص ۴۳۸.
۵. یوسفی‌نیا، علی‌اصغر، ۱۳۹۳، آن‌سوی نامواژگان، واژه‌شناسی تاریخی اماکن دوسوی البرز در حوزه‌های زبان تبری، فرهنگ‌خانهٔ مازندران، چ ۱، ساری، ص ۳۲۱، ۳۲۲.
@shahab_rouyanian

خوردن جوش‌شیرین بعد از ملاقات با رضاشاه


ابوالحسن اِبْتِهاج (۱۲۷۸-۱۳۷۷) دولتمرد عصر پهلوی، دربارهٔ نحوهٔ برخورد رضاشاه با مقامات مملکتی می‌نویسد:

[رضاقلی] امیرخسروی [رئیس بانک ملی] روزهای جمعه شرفیاب می‌شد و گزارش‌های مربوط به بانک ملی را به عرض می‌رساند و از رضاشاه دستور می‌گرفت. وقتی بعدها من معاون امیرخسروی شدم، روزهای شنبه می‌آمد و جریان شرفیابی خود را برای من تعریف می‌کرد. می‌گفت: شاه آن طرف اتاق می‌ایستد و با چشم‌هایش که مثل ببر است به من نگاه می‌کند و من هم در حالت لرز گزارش‌ها را به عرض می‌رسانم.

مرحوم محمود جم هم وقتی نخست‌وزیر بود برایم تعریف کرد که در شرفیابی به حضور شاه آن‌قدر از ترس عرق می‌کند که وقتی به خانه می‌رسد مقداری جوش‌شیرین می‌خورد و می‌خوابد تا آرام شود.


منبع: اِبْتِهاج، ابوالحسن، ۱۳۷۱، خاطرات ابوالحسن ابتهاج، ۲ ج، علمی، چ ۱، تهران، ج ۱، ص ۵۱.
@shahab_rouyanian

مدرکی از وزن ناصرالدین‌شاه با ترازوی اروپایی

شهاب رویانیان


دورهٔ زندگی و سلطنت ناصرالدین‌شاه (۱۲۱۰-۱۲۷۵ش) چهارمین پادشاه سلسلهٔ قاجار (حکومت: ۱۲۲۷-۱۲۷۵ش) مقارن با اختراعات عصر جدید به‌ویژه در اواخر قرن نوزدهم میلادی بود.

وی سه بار به اروپا سفر کرد و طبع کنجکاو و علاقه‌اش به دستاوردهای نو موجب شد راه برای ورود و رواج وسایل نوپدید ازجمله عکاسی و تلگراف و تلفن به ایران فراهم شود.

یکی از این اقلام جدید، ترازوی مخصوص وزن کردن انسان بود. امروزه هر فردی وزن خود را می‌داند ولی در آن زمان ترازویی که با آن بتوان با دقت کافی وزن افراد را به دست آورد در دسترس نبود.

محمدحسن خان اعتمادالسلطنه (۱۲۲۲-۱۲۷۴ش)، وزیر انطباعات عهد ناصری، در یادداشت‌های روزانه‌اش به تاریخ جمعه ۱۰ صفر ۱۳۰۵ق (۶ آبان ۱۲۶۶ش) دربارهٔ استفاده از چنین ترازویی می‌نویسد:

صبح خانهٔ امین‌الدوله، بعد دَرْبْخانه [=دربار] رفتم. دو سه نفر فَرّاش [=مأمور دولتی] به احضارم آمده بود و خیلی وحشت کردم. معلوم شد قَپانِ فرنگی [در] آبدارخانه گذاشته بودند. شاه جسم مبارک و عقل رِجال دولت را می‌سنجد. مرا به این جهت خواستند که وزن نمایند. خود شاه بیست و شش من بودند. من سی من و نیم بودم. عَمیدالمُلْک سی و هفت من و نیم بود (اعتمادالسلطنه، ۱۳۷۹: ۵۲۱).

از این مدرک می‌توان با دقت خوبی وزن ناصرالدین‌شاه را که با واحد مَن بیان شده است به دست آورد. البته احتمال دارد درجه‌بندی قپانِ استفاده شده بر اساس واحد دیگری (کیلوگرم؟) بوده و اعتمادالسلطنه که تحصیل‌کردهٔ فرانسه و آشنا با علوم روز بود آن را به مَن تبدیل کرده باشد.

من مهم‌ترین واحد وزن در ایران بود اما تفاوت‌ها و نوسانات زیادی در این معیار دیده می‌شد به‌نحوی‌که در مناطق و شهرهای مختلف، مقدار آن یکسان نبود. مَنِ تبریز که در تهران، تبریز، قم، بابل، کرمانشاه، زاهدان، خرم‌‌آباد، زنجان، قزوین، بیرجند رواج داشت ۲۹۰۰ گرم بود (فلور، ۱۳۹۱: ۸۴، ۸۵).

در قرن دهم و یازدهم هجری قمری، من تبریز با ارزشی معادل ۲۸۸۰ تا ۲۹۰۰ گرم معتبر بوده است که از اوایل قرن دوازدهم هجری قمری دقیقاً به ۳ کیلوگرم افزایش یافت و همچنان معتبر است (هینس، ۱۳۸۸: ۳۰).

در برخی منابع نیز من تبریز معادل ۲۹۴۹ گرم ذکر شده است (دیانت، ۱۳۶۷، ج ۱، ص ۴۳۸).

اگر واحد من را در آن زمان معادل ۲۹۴۹ گرم در نظر بگیریم، وزن ناصرالدین‌شاه در ۵۶ سالگی ۷۷ کیلوگرم بود. با توجه به این‌که وی در عکس‌های بعد از میان‌سالی قدری فربه به نظر می‌رسد، نتیجه گرفته می‌شود که تا حدی کوتاه‌قد بوده است.

اعتمادالسلطنه نیز ۹۰ کیلوگرم وزن داشت. وزن ناصرقلی خان عمیدالمُلک (پسردایی ناصرالدین‌شاه) هم ۱۱۱ کیلوگرم بود.


منابع
۱. اعتمادالسلطنه، محمدحسن، ۱۳۷۹، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، امیرکبیر، چ ۵، تهران.
۲. دیانت، ابوالحسن، ۱۳۶۷، فرهنگ تاریخی سنجش‌ها و ارزش‌ها، ۲ ج، ویراستار: بایرام صادقی، نیما، چ ۱، تبریز.
۳. فلور، ویلم، ۱۳۹۱، اوزان و مقیاس‌ها در عصر قاجار، ترجمه: مصطفی نامداری منفرد، ویراستار: مجتبی تبریزنیا، آبادبوم، چ ۱، تهران.
۴. هینس [=هینتس]، والتر، ۱۳۸۸، اوزان و مقیاس‌ها در فرهنگ اسلامی، ترجمه و حواشی: غلامرضا ورهرام، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چ ۲، تهران.
@shahab_rouyanian

ریشه‌شناسی نان بربری

بَربَر، نام اقوامی افغان، ساکن در مرز ایران و افغانستان است که تعدادی از آنان در اواخر قاجاریه، نان بربری را در تهران رواج دادند (فرهنگ معین).
بربر به معنای وحشی، ریشه‌ای دیگر دارد.
@shahab_rouyanian

حَلیم/هَلیم

حَلیم، به معنای خویشتن‌دار، باصبر و تحمل، بردبار است.

هَلیم (برگرفته از غذایی گوشتی به نام هُلام)، به غذایی گفته می‌شود که از گندم و گوشت له شده و روغن و ادویه تهیه می‌شود. نوشتن این کلمه به صورت حلیم غلط است. گرچه به دلیل رواجی که دارد، برخی منابع این غلط رایج را پذیرفته‌اند.

منابع
۱- فرهنگ درست‌نویسی سخن، حسن انوری، یوسف عالی عباس‌آباد، سخن، چ ۳، ۱۳۹۰، ص ۱۲۸.
۲- فرهنگ فارسی (فرهنگ معین)، محمد معین، امیرکبیر، چ ۸، ۱۳۷۱، ج ۴، ص ۵۱۶۲، ۵۱۶۵.
@shahab_rouyanian

جمجمه ابن‌سینا

عکسی از جمجمه‌ای که در گور ابن‌سینا در سال ۱۳۳۱ و در هنگام بازسازی آرامگاه وی پیدا شد (تاریخ روابط پزشکی ایران و فرانسه، جلال بَریمانی، مؤلف، چ ۱، ۱۳۷۰، ص ۱۰۱).

بر اساس زندگینامهٔ ابن‌سینا (۳۷۰-۴۲۸ق)، نوشتهٔ شاگردش ابوعبید جوزجانی، احتمال داده می‌شود مرگ ابن‌سینا بر اثر سرطان دستگاه گوارش که به مغز سرایت و دگرنشینی (Metastasis) کرد و موجب بروز حملات صرع شد؛ و یا از اسهال خونی آمیبی رخ داده باشد.

در عکسِ جمجمهٔ منسوب به ابن‌سینا که در گور وی، در هنگام ساخت مقبرهٔ جدید در همدان و در سال ۱۳۳۱ به دست آمد، دگرنشینی استخوانی مشهود نیست و اگر دگرنشینی رخ داده باشد، مربوط به خود مغز بوده است (همان، ص ۸۳).

@shahab_rouyanian

‏یکی از عواملِ مهمِ سقوطِ قاجاریه جنبشِ "نان" بود جالب است بدانیم که رهبرانِ این جنبشِ مدنی زنانِ ایران بودند، از جمله در تهران آن‌ها بارها مقابلِ کالسکه‌یِ ناصرالدین شاه ایستادند و مانعِ حرکتِ شاه شدند، اعتمادالسلطنه در یادداشت‌هایِ روزانه‌یِ خود مطلبِ جالبی دارد: او‌ می‌نویسد "غله" گران شده است و ‏نان پیدا نمی‌شود، دیروز جمعی از رعایا به شاه بد گفته‌اَند که چاره در بابِ "نان" بکنند. زیر سبیلی در کرده‌اَند. خدا عاقبتِ این بی‌اعتنایی را خیر کند...
‏totalksense7
@akhbar_montakhab

عینک سبز گذاشتن ناصرالدین شاه در سفر مازندران


چهارشنبه بیست و ششم [رمضان ۱۲۹۲ق/ ۴ آبان ۱۲۵۴ش]

باید به فری‌کنار [=فریدون‌کنار] رفت. چند روز است درد چشم عارض شده و از دیشب شدت کرده است. اینجاها درد چشم خیلى فراوان است. صبح به کالسکه نشسته راندیم. در اَسفارِ [=سفرهای] سابقه، این سواحلِ مازندران را تماماً دیده بودم مگر این قسمت را که از محمودآباد الى مشهدسر [=بابلسر] است. قدرى که از اینجا گذشتیم، کنارهٔ دریا دیگر ریگِ درشتِ اَلوان [=رنگارنگ] نداشت،‏ تمام ماسهٔ نرم بود. اسب و پیاده را خیلى زحمت می‌داد. به جاى ریگ، گوش‌ماهی و صدف زیاد داشت. فاصلهٔ مابین جنگل و دریا، تپه‌هاى کوچکِ پست و بلند است که درخت انار جنگلیِ زیادى روى آنها روییده است. امروز به علت درد چشم، عینک سبز گذاشته بودم.


منبع: روزنامهٔ سفر مازندران، ناصرالدین شاه، تصحیح: ایرج افشار، فرهنگ ایران زمین، چ ؟، ۱۳۵۶، تهران، ص ۱۱۳-۱۱۴.
@shahab_rouyanian

محمدعلی فروغی، ادیب و سیاستمدار و نخست‌وزیر دورهٔ پهلوی (۱۲۵۶-۱۳۲۱ش):


در مملکت ما حرف‌های مُهْمَل زود مؤثر می‌شود و نتیجه می‌دهد، اما حرف‌های حسابی به خرج هیچ‌کس نمی‌رود (ص ۱۷۶).

صحبت شد از شیوعِ دروغ در این مملکت و فی‌الواقع این مسأله حکایتِ غریبی است و نمی‌دانم مردم چه عشقی دارند به جَعلِ اَکاذیب. روزی نیست که یک خبر دروغ منتشر نکنند و حالا به هیچ‌چیزی اطمینان نیست (ص ۲۵۸).


منبع: فروغی، محمدعلی، ۱۳۹۰، یادداشت‌های روزانه از محمدعلی فروغی، به کوشش: ایرج افشار، علم، چ ۱، تهران.
@shahab_rouyanian

🔻دفاع ناصرالدین شاه قاجار از زنان معترض و خفه کردن کلانتر

در یکی از نسخ خطی کتابخانه مرکز مطالعات دفتر تبلیغات اسلامی قم یادداشتی از سید محمد اسماعیل موسوی آمده که در آن مسئله نان و قیمت آن در تهران از سال 1268ق که از اصفهان به تهران رفته تا سال 1335 را گزارش کرده است.
او درباره سال 1272 که قیمت یک من نان تبریزی سیصد دینار شده بود واقعه ای را نقل کرده که خلاصه اش چنین است:

در این سال به جهت گرانی نان، مردم در صحن و بام مسجد شاه و بازار و ارک جمع شدند.

ناصرالدین شاه از بالای شمس العماره با دوربین ناظر بود، که محمود خان کلانتر برای پراکندن مردم با چوبدستی بر سر یکی از زنان زده و سر وی شکست.

به همین جهت ناصرالدین شاه محمود خان را با طناب خفه نمود.

فهرست نسخه های خطی کتابخانه مرکز مطالعات ج 1 ص 242.

@bazmeghodsian