جستاری در اسناد کهن

دوستان عزیز، یک نظرخواهی فنی و تخصصی، لطفا اعلام نظر بفرمایید... یک نسخه در اختیار بنده است که طبق ترقیمه دستخط مؤلف است و تا مدتی هم به این موضوع باور داشتم، تا اینکه نسخه دومی از همان متن را با نسخه مؤلف مقابله کردم. نسخه دوم اشتراکات زیادی با نسخه اول دارد. اول گمان داشتم که دومی از روی اولی نوشته شده، اما الان- البته شاید در اشتباهم- فکر می کنم که نسخه اول دستخط مؤلف نیست و رونویسی از نسخه مولف است که کاتب ترقیمه آن را هم دقیقا نقل کرده است. برای این موضوع فعلا دو دلیل دارم، پیشاپیش عرض کنم که هر دو نسخه بعد یا در حین کتابت با نسخه اصل یا نسخه دیگری مقابله شده است: 1- اگر نسخه اول دستخط مولف است و نسخه دوم بعد از اعمال اصلاحات نسخه اول، از روی آن کتابت شده باشد، پس چرا بسیاری از عین اصلاحات نسخه اول در نسخه دوم هم اعمال شده در حالی که نسخه دوم باید تمیزتر کتابت شده باشد؟ 2- اگر نسخه دوم قبل از اصلاحات نسخه اول کتابت شده باشد، پس چرا کمبود و خطاهای پیشین نسخه اول در نسخه دوم راه نیافته و همگی بدون هیچ اصلاحی درست کتابت شده-است؟ با این احتساب شاید نسخه اصل این دو نسخه یکی بوده و تمام کمبودها و خطاها در هر دو راه یافته و هر دو کاتب هم مجددا با اصل مقابله کرده اند و چنین وضعیتی پیش آمده است... امیدوارم موضوع را پیچیده بیان نکرده باشم

سلام

زیارت ندبه چیزی است
و دعای ندبه چیز آخر.

زیارت آل یس اسمی است که بعد از مفاتیح معروف شده، سید ابن طاووس در مصباح وقتی نسخه کامل را ذکر می کند می گوید این زیارت معروف به زیارت ندبه است.

من فقط از مصادری که بود سند رو به صورت نمودار در آوردم.

تصحیفی در سند بود که خیلی واضح هست

سلام. زیارت اساساً دیداری نمادین است. دور یا نزدیک بودنش ابدا مهم نیست و زیارت از راه دور همان قدر اصیل است که زیارت از راه نزدیک. خود نمازی که ما می‌خوانیم (به نظر من) یک زیارت از راه دور است. باری، در این دیدار نمادین خواه با طی طریق خواه بدون آن فرد خود را در یک بارگاه حاضر می‌کند.

نامه ای از نجف، بدون تاریخ، احوالپرسی. و این که چرا نعش آقا هاشم رو نفرستادید و ....باز هم یک نامه خصوصی که داخل صفحات اول یک نسخه چسبانده اند.
@jafarian1964

به نظر می رسه کنفش کردند. این رو نوشته. حال و روز خیلی از ماهاست....
@jafarian1964

این نامه رو استاندار استرآباد به والی خوارزم نوشته. خدا وکیلی توی استاندارهای ما یک نفر هست یک دهم این نثر و تبحر در نگارش رو توی این کلاس داشته باشه؟
@jafarian1964

مطلبی در باره یادداشت نامه شاه صفی برای درخواست ایرباس

دو روز قبل یادداشت مربوط به ایرباس را نوشتم و از نامه شاه صفی به شارل اول یا به قول یک منتقد بفرمایید چارلز اول، یاد کردم. آن مطلب بازدید کننده فراوانی داشت و در عین حال واکنش هایی هم داشت. برخی انتقادی بود و گفته بودند که این یادداشت نشان از نوعی زمان پریشی و اکنون انگاری دارد. دوستی هم نوشته بود که ایشان با دید امروز تاریخ گذشته را نوشته است! بنده علی الرسم، قصد آوردن متن آن نوشته ها را ندارم، هرچند با اشتیاق می خوانم. اما به هر حال، فکر می کنم اینجا، کانالی است برای بنده و ایده هایی که دارم. دیگران هم کانال دارند و امکانات. خوشحال خواهم شد که از امکانات عمومی که دانش برای همه ما به تساوی فراهم کرده، استفاده و افکار را نقد کنند. در میان این نوشته ها، یادداشت دوستی بود که هرچند مفصل، اما به نظرم در ادامه همان بحث و راهگشا بود. متن آن یادداشت را ذیلا بخوانید:
@jafarian1964

نمونه ای از گزارش در باره موسیقی و آواز هوره در غرب. نوشته است که در حال حاضر به این کار خیلی بی توجهی می شود
@jafarian1964

این نوشته ای در پشت پاکت نامه بوده است. و اما مهم این عددی است که در پایین نوشته شده است! عدد از نظر ابجدی «بدوح» را نشان می دهد 8642 که علی القاعده باید 2469 نوشته شود. بدوح نام فرشته نامه رسان است که از علوم غریبه به میان مردم سرایت کرده در قدیم روی پاکت های نامه، نوشته می شد. در واقع، یا نوشته می شد: بدوح، یا همین عدد را که معادل ابجدی آن است می نوشتند. توضیح زیر را سابقا در این باره نوشته ام که باز اینجا می گذارم.
هر دو یادداشت ذیل مربوط به «بُدّوح» است.
لازم به یادآوری است که در کتاب شمس المعارف الکبری» از بونی، (م 622) مکرر در باره این «بدوح» توضیحاتی آمده است.
@jafarian1964

تازه ترین اثر در باره زیارت عاشورا، و این که آیا بند آخر، اصیل است یا نه، و این که تقیه چه اندازه در تغییر نسخه های زیارت عاشورا موثر بوده است. بررسی تفصیلی از نسخه های مختلف مصباح المتهجد و مختصر آن، و نیز کشف این که نسخه ای از مختصر که در مرعشی است، به خط ابن سکون است که از او یک امالی هم در کتابخانه ملی هست و عکسی هم منتشر شده است. در مختصر خط ابن سکون بند مورد بحث (اللهم خص...) به همان شکل مشهور آمده است. نویسنده توضیح داده است که مبنای این تحقیق بررسی 160 نسخه بوده است. نتیجه مورد نظر نویسنده این است که خود شیخ طوسی عبارت فقره چهارم یعنی اللهم خص ... را از روی تقیه یا به گفته وی رازداری چنین نوشته و به همین شکل اصیل است. تاکنون و طی دو دهه گذشته، دهها مقاله و کتاب در این باره منتشر شده است!

تازه ترین اثر در باره زیارت عاشورا، و این که آیا بند آخر، اصیل است یا نه، و این که تقیه چه اندازه در تغییر نسخه های زیارت عاشورا موثر بوده است. بررسی تفصیلی از نسخه های مختلف مصباح المتهجد و مختصر آن، و نیز کشف این که نسخه ای از مختصر که در مرعشی است، به خط ابن سکون است که از او یک امالی هم در کتابخانه ملی هست و عکسی هم منتشر شده است. در مختصر خط ابن سکون بند مورد بحث (اللهم خص...) به همان شکل مشهور آمده است. نویسنده توضیح داده است که مبنای این تحقیق بررسی 160 نسخه بوده است. نتیجه مورد نظر نویسنده این است که خود شیخ طوسی عبارت فقره چهارم یعنی اللهم خص ... را از روی تقیه یا به گفته وی رازداری چنین نوشته و به همین شکل اصیل است. تاکنون و طی دو دهه گذشته، دهها مقاله و کتاب در این باره منتشر شده است!

مولانا در این مملکت همه چیز بر پایه ی بند پ انجام شدنی است..
قصه ای لطیف رو اگر اینجا عرض کنم زیباست:
یک موقع با نوشته ای از مرحوم علامه سید عبد العزیز طباطبایی روبرو شدم درباره کتاب الفرائد والقلائد که در قصار کلمات امیر المؤمنین علیه الصلاة والسلام است كه ايشان نوشته بودند نسخه آن در كتابخانه مروي است. اين قضيه شايد براي 13 سال پیش است.
رفتم مدرسه مروي اصلا نزاشتن نسخه رو ببينم.. يك روز در خیابان صفائیه قم داشتم راه می رفتم ناگهان با جناب آقای شیخ رضا استادی روبرو شدم از آنجایی که فهرست این کتابخانه رو ایشان نوشته بودند قضیه رو به ایشان عرض کردم و ایشان بخاطر لطفی که به بنده داشتند همان جا وسط خیابان یک ورق از جیبشان در آوردند و نامه ای خطاب به آقای مهدوی کنی نوشتند. و خیلی درباره بنده بذل لطف کردند.
وقتی رفتم تهران نامه رو دادم بجای آنکه آن نسخه رو فقط عکس بگیرم ۷۰ یا ۸۰ تا از نسخه های مدرسه مروی رو در طی چند روز رفتم تهران و عکسبرداری کردم و گرفتم.

نامه ای از نجف، بدون تاریخ، احوالپرسی. و این که چرا نعش آقا هاشم رو نفرستادید و ....باز هم یک نامه خصوصی که داخل صفحات اول یک نسخه چسبانده اند.
@jafarian1964

بنده در این زمینه ها اصلا اطلاعی ندارم. الان که این مطالب و توضیحات را می خواندم، خیلی تعجب کردم که این کشور آفریقا (و در کل آفریقا) از نظر ذخایر نسخ اسلامی این قدر غنی هستند، تازه درباره "معهد احمد بابا" نوشته بود در حمله افراط گرایان اسلامی در ۲۰۱۳ خیلی از نسخه های خطی شان نابود شد. با این حال بازهم ۲۰هزار نسخه خطی در "معهد احمدبابا" است. 👏👏👏

بسیار سپاسگزارم از پاسخ شما استاد گرامی که نکات بسیار تازه ای برای حقیر داشت، این نسخه خلد برین محمدیوسف واله اصفهانی قزوینی موجود در کتابخانه مجلس است که البته در الذریعه به اشتباه به برادر وی محمدطاهر وحید قزوینی نسبت داده شده است و گویا منشا این اشتباه نسخه خطی سپهسالار است که در آن نگارش کتاب اشتباها به محمدطاهر وحید قزوینی برادر واله نسبت داده شده است، این نسخه در فهرست های منزوی و استوری ذکر نشده ( نسخه دیگری است نه شماره 252 و 253 موجود در این فهرست ها) و تنها در "فنخا" مشاهده می شود، نکته جالب آن که همانگونه که فرمودید احتمال جعل در این نسخه می رود از آن رو که بر خلاف نسخه های دیگر این کتاب (موجود در کاخ گلستان یا کتابخانه ملک یا کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران که فاقد کمترین اغلاط املایی و نگارشی هستند) در این نسخه اغلاط نگارشی واضحی مشاهده می شود و به نظر بنده باید مربوط به دوره قاجار باشد، چون خصوصیات نگارشی آن شباهتی به نسخه های عصر صفوی کتاب ندارد ولی گویا بر اساس همین مهر فوق الذکر در "فنخا" به قرن 11 هجری نسبت داده شده است.قرینه دیگری که دارم نوشته ای است در صفحه آخر این نسخه که به نظر جهت طبیعی جلوه دادن این جعل جمله ای در مورد مالکیت این نسخه ذکر شده که قدمت نسخه را به دوره صفوی می رساند لیکن نام مالک نسخه به گونه ای (شاید) عمدی حذف شده است( عکس ذیل این مطلب)، و یا شاید هم به فرموده جنابعالی صفحاتی از یک نسخه قدیمی را به یک نسخه عصر قاجار افزوده اند والله اعلم. و این موضوع را در مقاله ای که در حال نگارش است بررسی خواهم کرد. از راهنمایی شما استاد گرانقدر بسیار سپاسگزارم🙏

3. نکته‌ای که استاد درباره تبار نسخه‌ها فرمودند به‌جا و درست است. وقتی ده نسخه بر اساس یک نسخه نوشته شده باشند ارزششان در حقیقت یکی است. تصحیح اثری بر اساس این ده نسخه فاقد وجاهت علمی و انتقادی است. چون نسخه‌های جدیدتر اغلب همه غلطهای نسخه مادر را دارند به علاوه غلط‌های خاص خودشان. بنابراین، تبارشناسی نسخه‌ها اهمیت دارند. بنده تا امروز که در این‌باره سخن می‌کنم حدود چهار تبار برای نسخه‌هایم یافته‌ام با مقابله اجمالی. شاید کمتر شود و شاید بیشتر. باید تا انتهای پژوهش بایستم و بعد عرض کنم. از این رو، اختلافات نسخه‌ها را بر اساس تبار و تاریخ کتابت ذکر خواهم کرد در پانویس تا خواننده بداند چه رخ داده است. نکته جالب این است که در طی این پژوهش بنده به سه نسخه دست یافتم به خط یک کاتب که دو تبار دارند و از روی دو نسخه نوشته شده‌اند نه یک نسخه.
4. اص

خواهشی که همیشه از خودم داشته ام این است که هر چه بیشتر با متن درگیر شوم و در واقع با مولف زندگی کنم. فضا و حال و هوایی که او در آن میزیسته رو درک کنم و بعد با دلایل منطقی و عقلی بتونم در مورد نوشته ای حکم نزدیکتر به یقین داشته باشم و البته بعد با اما و اگر و احتمالا و شاید نظرم رو بیان کنم تا راه به تحقیقات بعدی در نظر مخاطب بسته نشه. اصل رعایت دقیق ضبط اختلاف نسخ، یکی هم این دلیله.
پیشنهادم به شما، خواندن چندین و چندباره نسخه هاست و سبک و سنگین کردن آنها. بعد بادداشت تمام موارد به تفکیک و بعد تصمیم گیری درباره اهمیت نسخه بدلها.
شاید مجبور بشید اختلاف نسخه ها رو یادداشت بفرمایید و بعد ببینید واقعا کدام نسخه ها از روی هم نوشته شده اند و کدام یک متفاوت است و میزان تفاوت تا کجاست.
مادر نسخه ها آیا اقدم آنهاست یا دلایل دیگری برای تعیین نسخه اساس داریم؟

این نامه رو استاندار استرآباد به والی خوارزم نوشته. خدا وکیلی توی استاندارهای ما یک نفر هست یک دهم این نثر و تبحر در نگارش رو داشته باشه؟
@jafarian1964