جستاری در اسناد کهن - خزانة الفوائد

تفسیر تاریخی نامه شاه عباس به مفتی روم در باره اختلافات مذهبی دو دولت

فارغ از مسائل سیاسی، یا نثر ادیبانه نامه های متبادله میان دو دولت، در مواردی، بخشی از مسائل، اختصاص به مسائل مذهبی یا به عبارت بهتر اختلاف مذهبی فیما بین داشت. رنگ نامه‌های عثمانی، با نظر دفاع از صحابه و به گونه تلویحی، نقد باورهای رایج شیعیان یا منسوب به آنان درباره صحابه بود. در این سوی، نامه‌ها ‌اغلب با استفاده از مضامین قرآنی و حدیث، حاوی نگرش شیعی با تأکید بر فضائل امام علی علیه السلام و ارائه روایاتی مثل حدیث غدیر بود. شاید تندترین نامه، و در عین حال مفصل ترین آنها، نامه‌ای است که در زمان حمله سلیمان به آذربایجان و نخجوان، از سوی شاه طهماسب نوشته شد و ضمن طرح مسائل سیاسی، تصویری از منازعات کامل مذهبی دو طرف را ارائه کرده است. (نامه‌های شاه طهماسب، نوایی، «تهران، 1350»، ص 200- 237). تصور کنید، یک رساله 37 صفحه‌ای و طبعا مفصل، به عنوان نامه سیاسی، در حقیقت نقد مذهبی تسنن است. این زمان، دهها رساله از طرف عالمان و مفتیان و شیخ الاسلامان عثمانی، علیه قزلباش نوشته می‌‌شد که غالب آنها برجای مانده و در سطر سطر آنها، نسبت‌های تندی به تشیع، و قزلباشان داده می‌‌شد. بخشی از اینها را می‌‌توانید در کتاب «تاریخ قزلباشان صفوی در چند متن تاریخی - مذهبی عربی دوره عثمانی» (رسول جعفریان، قم، 1396) که گزیده‌ای از مکتوبات عربی علمای عثمانی علیه قزلباشان است، ملاحظه کنید. و اما نامه طهماسب که مهم ترین نامه مذهبی رد و بدل شده در یک مقطع حساس میان دولت صفوی و عثمانی است، حاوی متون مذهبی در نقد باورهای تاریخی و کلامی تسنن، همراه با ذکر منابع و ارجاعات است. در این نامه، از تهدیدات دولت عثمانی که ضمن ارسال نامه‌ای از احمد پاشا ارسال شده، یاد شده است که نوشته‌اند‌ تا وقتی جماعت این طرف سنی نشوند، صلحی در کار نخواهد بود. (نامه‌های شاه طهماسب، ص 207). این نامه، بند بند، پاسخ نامه اوست و پیداست که مجموعه آنها، یک متن جدلی مذهبی تمام عیار است. در نامه عثمانی، در سیادت صفویان هم تردید شده که اینجا طهماسب به آن پاسخ داده است (همان، ص 213). مسلماً این متن توسط یک روحانی بلندپایه نوشته شده، زیرا در بخش نقد خلافت خلفا و اثبات امامت، مروری کامل به آنچه در این باره وجود داشته، کرده است. در جایی از نامه احمد پاشا خطاب به صفوی‌ها ‌آمده بوده: «ترک مذهب خود داده، از سب صحابه توبه کنید و پشیمان شوید تا با شما صلح کنیم». و طهماسب در پاسخ نوشته است: هرگز در هیچ زمانی کسی ندیده و نشنیده و در هیچ دیاری واقع نشده که از شیعیان آل محمد، یکی تغییر مذهب خود کرده باشد. (همان، ص 228 - 228). این نامه، دریایی از معلومات است. در میان این مسائل، یکی از نکاتی که از دیرباز در ذهن عثمانی‌ها ‌بود، بحث عائشه و متهم کردن او بود که کنار مسائل صحابه از آن یاد کرده و رویش تأکید می‌‌کردند. زمانی که باب گفتگو باز می‌‌شد، و پای مسائل مذهبی به میان می‌‌آمد، این نکته نیز مطرح می‌‌شد. این مطلب، از جمله در نامه ترکی سلطان احمد خان به شاه عباس آمده است.....

تفصیل مقاله را در لینک زیر مشاهده فرمایید
http://yon.ir/SceAT

@jafarian1964