مجلّه سفینه تبریز

با یاد و نام خدا

مناسبات عرفانی مشایخ آذربایجان با عارفان خراسان
یادداشت شماره چهاردهم/
محمد طاهری خسروشاهی

هم زمان با گسترش دامنة نفوذ فکری و روحانی مشایخ خراسان در گسترة عرفان اسلامی، شاهد گسترش نحله های صوفیه در آذربایجان و ظهور چهره‌های اصیل تصوّف دراین منطقه هستیم.
نخستین صوفیان تبریز از سده‌های سوّم تا پنجم،در مبانی و اصول،عمدتاً به شرق تصوّف(مکتب خراسان) توجّه داشتند و با آنچه در غرب تصوّف(مکتب بغداد)می گذشت، ناآشنا بودند.
شیخ ابواسحاق ابراهیم بن یحیی جوینانی به عنوان نخستین چهره اصیل مکتب عرفان آذربایجان،از شاگردان بایزید بسطامی بود که پس از زلزله تبریز (ح244) از بسطام به تبریز باز می‌گردد و تصوّف خراسان به وسیله او به آذربایجان راه می‌گشاید.
از دیگر چهره های تصوّف آذربایجان در این دوره، ابونصر شروانی از مریدان ابوسعید ابی‌الخیر است که او را باید واسطه انتقال مشرب خراسان به شروان در ناحیه ارّان دانست.
آذربایجان،در مقطعی،پذیرای عارفان خراسان بود. مسافرت‌های احمد غزّالی،یحیی باخزری، نظام الدین غوری از این جمله است. همچنین دو روایت از هجویری در کشف المحجوب دلیلی دیگر براین ادّعاست.
مشایخ آذربایجان نه تنها در سده‌های نخستین،‌ که در دوران نُضج و اوج گیری مکتب عرفان تبریز (سده‌های ششم تا هشتم) همچنان متوجّه خراسان هستند. آثارصوفیانه موجود در مجموعه خطّی ارزشمند سفینه تبریز شاهد عدلی براین دعوی است.
توجّه صوفیان آذربایجان به پیران خراسان، نشانه‌ای از علاقه مکتب تبریز به عشق عرفانی است و از جمله ویژگی‌های فکری "مکتب عرفان تبریز" قلمداد می‌شود.
ما در مقاله ای مفصل با عنوان " مناسبات عرفاني مشايخ آذربايجان با عارفان خراسان " که هفته گذشته در شماره233 مجلّه دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه تبریز(صص:54-27)منتشر شد، ضمن بیان شواهدی از متون درجه اوّل تصوّف ،پیرامون مناسبات مشایخ آذربایجان و خراسان، درصدد تبیین این نکته ایم که مکتب عرفان تبریز،ضمن برخورداری از ویژگی های منحصر عرفان آذربایجان، در طول تاریخ تصوّف، به چشمه جوشان عرفان خراسان، متّصل و از آبشخور این چشمه، سیراب بوده است.
اینک با استعانت از ارواح تابناک مشایخ آذربایجان و با نثار درود به روان پیران خراسانی، متن کامل مقاله مذکور را تقدیم می کنیم.
الحمدلله اولا و آخرا
@safinehyetabriz

امان نامه همه به دست توست

در سوگ تو، فراتی از گریه بر دیده ام جاری است؛ بیا و تصویر بلند ماه رخسار خویش را بر فراتِ جانم بینداز که دستانم از دامانت بریده است. تو، حکایت دستان بریده را می دانی.

گناهانم، آب چشمه حیات را به روی جانم بسته اند و تو تشنگی را می فهمی؛ جز تو چه کسی را امان نامه می دهند تا روز محشر، شفیع تشنگی حال زارمان باشد؟!

به منزلتت سوگند، درهای روشنی را به روی تیرگی مان بگشای تا چون تو، در صراط مستقیم حسین علیه السلام قدم بگذاریم و مشک تیرخورده قلبمان را با اشک دیدگان خود، از فرات یادت پر کنیم!

عاشورا، صحن مطهری بود که اذن دخول آن، خون عباس است و توسل به باب الحوائج، کلید ارتباط با فلسفه عاشورا.

منش عباس، خلاصه مکتبی است که تعلیم دلدادگی و خلوص را در صحنه سرخ نینوا، از گفتار، به عمل رساند.

نهمین روز محرّم الحرام ، تاسوعای حسینی روز یقین و وفاداری ، بر شما و خانواده محترمتان تسلیت باد.

کودک چقدر میخورد از نهر آب، آب.

صحنه دردناک دیگر از کربلا، مربوط به لحظه شهادت حضرت علی اصغر (علیه السلام) است؛ لحظه ای که ایشان از فرط تشنگی گریه می کرد و حرمله با تیر سه شعبه، حنجره این کودک را نشانه می گیرد. در این لحظه امام حسین (علیه السلام) خون گلوی فرزند 6 ماهه را به آسمان پرتاب می کند و قطره ای به روی زمین بازنمی گردد.
روح الامین این صحنه دردناک کربلا را در تابلوی «کودک چقدر می خورد از نهر آب، آب» طراحی کرده است


🌾🍃🍃@adabvahekmat

احوالات بسته شدن راه فـرات
و تشنگی کودکان در خیمه ها

از:
مرثیه سرای بزرگ آذربایجان
مرحوم ذهنی تبریزی(رحمه الله علیه)


روشن است این نکته بر هر شیخ و شاب

گر یکی ماهی برون افتد ز آب

لب بسی بندد گشاید با شتاب

گوید آن بیچاره با صد پیچ وتاب

آب آب و آب آب و آب آب

بسته شد در کربلا چون راه آب

در خیام شاه افتاد التهاب

از لهیبش مرد و زن شد دل کباب

شد نوای عترت ختمی مآب

آب آب و آب آب و آب آب

کربلا و گرم تابستان او

تشنگی و آتش سوزان او

قحط آب و درد بی درمان او

پیچد از آن تشنگان بر نُه قباب

آب آب و آب آب و آب آب

گلشنی با یک جهان لطف و جلال

غنچه و گل حُسن و سرحدّ کمال

تشنگی کرد آن چنانش پایمال

بلبلان این نغمه کردند انتخاب

آب آب و آب آب و آب آب

دختری از تشنگی در التهاب

ماهی کوچک مگر بیرون ز آب

واپسین دم روی و سینه در تراب

گفت و چشمش تا قیامت شد به خواب

آب آب و آب آب و آب آب

مادر از کودک ز خجلت سر به زیر

نی گمان بر آب و نی در سینه شیر

بسته دست شیر خوارش ناگزیر

گوید ای دارنده روز حساب

آب آب و آب آب و آب آب

اصغر شه زاده از سوز عطش

روی دست باب اندر حال غش

نیمه جان با مرگ خود در کشمکش

می نوشتی بر عذارش اشک ناب

آب آب و آب آب و آب آب

اکبر آن شهزاده والا تبار

با تن خونین و زخم بی شمار

بوسه زد بر دست و پای شهریار

گفت شاها دست من دامان باب

آب آب و آب آب و آب آب

در قتال سخت با قوم عنید

زخم های کاری ام بر تن رسید

سوزش زخم و عطش ثقل جدید

از کفم برده عنان و صبر و تاب

آب آب و آب آب و آب آب

زین سوال پاره جان و جگر

آتشی افتاد بر جان پدر

گفت پس هاتی لِسانَک ای پسر

تا زبانت بشنود زین دل کباب

آب آب و آب آب و آب آب

تا زبانش را به کام باب داد

برگ گل گوئی که بر آتش فتاد

گفت بابا چون تو لب تشنه مباد

آتش افروز است کام آن جناب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت ما و قطره ای آب فرات

تا قیامت بعد از این هیهات و هات

کار مستسقی گذشته از حیات

یادگار از ما به دنیای خراب

آب آب و آب آب و آب آب

آب نایاب از فرا گیرد جهان

نی ز خاکش نام ماند نی نشان

سازدش دریای ژرف و بیکران

نیست ما را بهره زان دریا حباب

آب آب و آب آب و آب آب

جان من برگرد بر سوی قتال

دارم امّید از خدای لایزال

سازدت سیراب جدّم از زلال

عرضه کن از من سلامی وین خطاب

آب آب و آب آب و آب آب

در حرم شد تشنگی از حد مزید

شد سکینه پیش سقّای رشید

مشک خشکیده به کف با صد امید

سوختم گفت ای عمو از التهاب

آب آب و آب آب و آب آب

پرسی ار حال دل سوزان من

وز همه دلسوخته مهمان من

وز دوای درد بی درمان من

از لبم بشنو که گوید خوش جواب

آب آب و آب آب و آب آب

آتشی افروخته سوز عطش

هیچ کس جز تو فرو ننشاندش

شیرخوار از تشنگی در حال غش

در خیم پیچیده هر سوی از رباب

آب آب و آب آب و آب آب

لاجرم آن ساقی خشکیده مشک

کآب کوثر زان تهی مشکش به رشک

جام خالی در کفش لبریز اشک

گفت و پَر  بگشود بر پشت عقاب

آب آب و آب آب و آب آب

آن سپهسالار شاه بی سپاه

بر فرات بسته ره بگشود راه

گفت با آب فرات آه از تو آه

ای به زهرا مهر آبی یا سراب؟

آب آب و آب آب و آب آب

با دلی کز تشنگی آتش فشان

مشک خالی کرد پر ز آب روان

کرد بر سوی خیم عطف عنان

همهمه کردی به دشت آن شیر غاب

آب آب و آب آب و آب آب

تشنه دل، خشکیده لب، سقّای شاه

چون نهنگی در دل دریا سپاه

مشک آبی می برد در خیمه گاه

می زند فریاد پور ِبوتراب

آب آب و آب آب و آب آب

بانک آب آب عبّاس رشید

دختران را تا به گوش جان رسید

نیمه جانان را به تن جانی دمید

مژده دادی همدگر را باشتاب

آب آب و آب آب و آب آب

ناگهان تیری به مشک آمد فرود

کرد سقّا را ز غم بی خود ز خود

دستها رفته سبو بشکسته بود

گفت ریزد آبرویم روی آب

آب آب و آب آب و آب آب

بود آن حیرت زده از فرط غم

غرقه دریای خجلت از حرم

تا فرو افتاد زان گُرز ستم

خود به خود می گفت یک پا در رکاب

آب آب و آب آب و آب آب

با لبی خشکیده شه غلطان به خون

زخم تن از فلس ماهی ها فزون

تشنه لب آتش زدود دل برون

گفت و سنگ از آتش آهش مذاب

آب آب و آب آب و آب آب

روزگاری رفت و آمد اربعین

بر مزار کشتگان شاه دین

بانگ بر زد عترت حبل المتین

ای شهیدان لب عطشان: اینک آب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت زینب با شهنشاه شهید

چرخِ گردان چون تو مستسقی ندید

قطره قطره بعد از این خواهم چکید

تا جهان بوده است از چشم سحاب

آب آب و آب آب و آب آب

«ذهنیا» مهریه بود آب فرات

در لبش جان، تشنه لب دادی بنات

زآتش این قصّه سوزد کائنات

ریزد از کلکت از آن بر این کتاب

آب آب و آب آب و آب آب


* با سپاس از دوستان اهل دل در
هیئت عزاداران حضرت علی اصغر تبریز(ع)

@safinehyetabriz

احوالات بسته شدن راه فـرات
و تشنگی کودکان در خیمه ها

از:
مرثیه سرای بزرگ آذربایجان
مرحوم ذهنی زاده تبریزی(رحمه الله علیه)


روشن است این نکته بر هر شیخ و شاب

گر یکی ماهی برون افتد ز آب

لب بسی بندد گشاید با شتاب

گوید آن بیچاره با صد پیچ وتاب

آب آب و آب آب و آب آب

بسته شد در کربلا چون راه آب

در خیام شاه افتاد التهاب

از لهیبش مرد و زن شد دل کباب

شد نوای عترت ختمی مآب

آب آب و آب آب و آب آب

کربلا و گرم تابستان او

تشنگی و آتش سوزان او

قحط آب و درد بی درمان او

پیچد از آن تشنگان بر نُه قباب

آب آب و آب آب و آب آب

گلشنی با یک جهان لطف و جلال

غنچه و گل حُسن و سرحدّ کمال

تشنگی کرد آن چنانش پایمال

بلبلان این نغمه کردند انتخاب

آب آب و آب آب و آب آب

دختری از تشنگی در التهاب

ماهی کوچک مگر بیرون ز آب

واپسین دم روی و سینه در تراب

گفت و چشمش تا قیامت شد به خواب

آب آب و آب آب و آب آب

مادر از کودک ز خجلت سر به زیر

نی گمان بر آب و نی در سینه شیر

بسته دست شیر خوارش ناگزیر

گوید ای دارنده روز حساب

آب آب و آب آب و آب آب

اصغر شه زاده از سوز عطش

روی دست باب اندر حال غش

نیمه جان با مرگ خود در کشمکش

می نوشتی بر عذارش اشک ناب

آب آب و آب آب و آب آب

اکبر آن شهزاده والا تبار

با تن خونین و زخم بی شمار

بوسه زد بر دست و پای شهریار

گفت شاها دست من دامان باب

آب آب و آب آب و آب آب

در قتال سخت با قوم عنید

زخم های کاری ام بر تن رسید

سوزش زخم و عطش ثقل جدید

از کفم برده عنان و صبر و تاب

آب آب و آب آب و آب آب

زین سوال پاره جان و جگر

آتشی افتاد بر جان پدر

گفت پس هاتی لِسانَک ای پسر

تا زبانت بشنود زین دل کباب

آب آب و آب آب و آب آب

تا زبانش را به کام باب داد

برگ گل گوئی که بر آتش فتاد

گفت بابا چون تو لب تشنه مباد

آتش افروز است کام آن جناب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت ما و قطره ای آب فرات

تا قیامت بعد از این هیهات و هات

کار مستسقی گذشته از حیات

یادگار از ما به دنیای خراب

آب آب و آب آب و آب آب

آب نایاب از فرا گیرد جهان

نی ز خاکش نام ماند نی نشان

سازدش دریای ژرف و بیکران

نیست ما را بهره زان دریا حباب

آب آب و آب آب و آب آب

جان من برگرد بر سوی قتال

دارم امّید از خدای لایزال

سازدت سیراب جدّم از زلال

عرضه کن از من سلامی وین خطاب

آب آب و آب آب و آب آب

در حرم شد تشنگی از حد مزید

شد سکینه پیش سقّای رشید

مشک خشکیده به کف با صد امید

سوختم گفت ای عمو از التهاب

آب آب و آب آب و آب آب

پرسی ار حال دل سوزان من

وز همه دلسوخته مهمان من

وز دوای درد بی درمان من

از لبم بشنو که گوید خوش جواب

آب آب و آب آب و آب آب

آتشی افروخته سوز عطش

هیچ کس جز تو فرو ننشاندش

شیرخوار از تشنگی در حال غش

در خیم پیچیده هر سوی از رباب

آب آب و آب آب و آب آب

لاجرم آن ساقی خشکیده مشک

کآب کوثر زان تهی مشکش به رشک

جام خالی در کفش لبریز اشک

گفت و پَر  بگشود بر پشت عقاب

آب آب و آب آب و آب آب

آن سپهسالار شاه بی سپاه

بر فرات بسته ره بگشود راه

گفت با آب فرات آه از تو آه

ای به زهرا مهر آبی یا سراب؟

آب آب و آب آب و آب آب

با دلی کز تشنگی آتش فشان

مشک خالی کرد پر ز آب روان

کرد بر سوی خیم عطف عنان

همهمه کردی به دشت آن شیر غاب

آب آب و آب آب و آب آب

تشنه دل، خشکیده لب، سقّای شاه

چون نهنگی در دل دریا سپاه

مشک آبی می برد در خیمه گاه

می زند فریاد پور ِبوتراب

آب آب و آب آب و آب آب

بانک آب آب عبّاس رشید

دختران را تا به گوش جان رسید

نیمه جانان را به تن جانی دمید

مژده دادی همدگر را باشتاب

آب آب و آب آب و آب آب

ناگهان تیری به مشک آمد فرود

کرد سقّا را ز غم بی خود ز خود

دستها رفته سبو بشکسته بود

گفت ریزد آبرویم روی آب

آب آب و آب آب و آب آب

بود آن حیرت زده از فرط غم

غرقه دریای خجلت از حرم

تا فرو افتاد زان گُرز ستم

خود به خود می گفت یک پا در رکاب

آب آب و آب آب و آب آب

با لبی خشکیده شه غلطان به خون

زخم تن از فلس ماهی ها فزون

تشنه لب آتش زدود دل برون

گفت و سنگ از آتش آهش مذاب

آب آب و آب آب و آب آب

روزگاری رفت و آمد اربعین

بر مزار کشتگان شاه دین

بانگ بر زد عترت حبل المتین

ای شهیدان لب عطشان: اینک آب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت زینب با شهنشاه شهید

چرخِ گردان چون تو مستسقی ندید

قطره قطره بعد از این خواهم چکید

تا جهان بوده است از چشم سحاب

آب آب و آب آب و آب آب


«ذهنیا» مهریه بود آب فرات

در لبش جان، تشنه لب دادی بنات

زآتش این قصّه سوزد کائنات

ریزد از کلکت از آن بر این کتاب

آب آب و آب آب و آب آب


@safinehyetabriz

احوالات بسته شدن راه فـرات
و تشنگی کودکان در خیمه ها

از:
مرثیه سرای بزرگ آذربایجان
مرحوم ذهنی زاده تبریزی(رحمه الله علیه)


روشن است این نکته بر هر شیخ و شاب

گر یکی ماهی برون افتد ز آب

لب بسی بندد گشاید با شتاب

گوید آن بیچاره با صد پیچ وتاب

آب آب و آب آب و آب آب

بسته شد در کربلا چون راه آب

در خیام شاه افتاد التهاب

از لهیبش مرد و زن شد دل کباب

شد نوای عترت ختمی مآب

آب آب و آب آب و آب آب

کربلا و گرم تابستان او

تشنگی و آتش سوزان او

قحط آب و درد بی درمان او

پیچد از آن تشنگان بر نُه قباب

آب آب و آب آب و آب آب

گلشنی با یک جهان لطف و جلال

غنچه و گل حُسن و سرحدّ کمال

تشنگی کرد آن چنانش پایمال

بلبلان این نغمه کردند انتخاب

آب آب و آب آب و آب آب

دختری از تشنگی در التهاب

ماهی کوچک مگر بیرون ز آب

واپسین دم روی و سینه در تراب

گفت و چشمش تا قیامت شد به خواب

آب آب و آب آب و آب آب

مادر از کودک ز خجلت سر به زیر

نی گمان بر آب و نی در سینه شیر

بسته دست شیر خوارش ناگزیر

گوید ای دارنده روز حساب

آب آب و آب آب و آب آب

اصغر شه زاده از سوز عطش

روی دست باب اندر حال غش

نیمه جان با مرگ خود در کشمکش

می نوشتی بر عذارش اشک ناب

آب آب و آب آب و آب آب

اکبر آن شهزاده والا تبار

با تن خونین و زخم بی شمار

بوسه زد بر دست و پای شهریار

گفت شاها دست من دامان باب

آب آب و آب آب و آب آب

در قتال سخت با قوم عنید

زخم های کاری ام بر تن رسید

سوزش زخم و عطش ثقل جدید

از کفم برده عنان و صبر و تاب

آب آب و آب آب و آب آب

زین سوال پاره جان و جگر

آتشی افتاد بر جان پدر

گفت پس هاتی لِسانَک ای پسر

تا زبانت بشنود زین دل کباب

آب آب و آب آب و آب آب

تا زبانش را به کام باب داد

برگ گل گوئی که بر آتش فتاد

گفت بابا چون تو لب تشنه مباد

آتش افروز است کام آن جناب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت ما و قطره ای آب فرات

تا قیامت بعد از این هیهات و هات

کار مستسقی گذشته از حیات

یادگار از ما به دنیای خراب

آب آب و آب آب و آب آب

آب نایاب از فرا گیرد جهان

نی ز خاکش نام ماند نی نشان

سازدش دریای ژرف و بیکران

نیست ما را بهره زان دریا حباب

آب آب و آب آب و آب آب

جان من برگرد بر سوی قتال

دارم امّید از خدای لایزال

سازدت سیراب جدّم از زلال

عرضه کن از من سلامی وین خطاب

آب آب و آب آب و آب آب

در حرم شد تشنگی از حد مزید

شد سکینه پیش سقّای رشید

مشک خشکیده به کف با صد امید

سوختم گفت ای عمو از التهاب

آب آب و آب آب و آب آب

پرسی ار حال دل سوزان من

وز همه دلسوخته مهمان من

وز دوای درد بی درمان من

از لبم بشنو که گوید خوش جواب

آب آب و آب آب و آب آب

آتشی افروخته سوز عطش

هیچ کس جز تو فرو ننشاندش

شیرخوار از تشنگی در حال غش

در خیم پیچیده هر سوی از رباب

آب آب و آب آب و آب آب

لاجرم آن ساقی خشکیده مشک

کآب کوثر زان تهی مشکش به رشک

جام خالی در کفش لبریز اشک

گفت و پَر  بگشود بر پشت عقاب

آب آب و آب آب و آب آب

آن سپهسالار شاه بی سپاه

بر فرات بسته ره بگشود راه

گفت با آب فرات آه از تو آه

ای به زهرا مهر آبی یا سراب؟

آب آب و آب آب و آب آب

با دلی کز تشنگی آتش فشان

مشک خالی کرد پر ز آب روان

کرد بر سوی خیم عطف عنان

همهمه کردی به دشت آن شیر غاب

آب آب و آب آب و آب آب

تشنه دل، خشکیده لب، سقّای شاه

چون نهنگی در دل دریا سپاه

مشک آبی می برد در خیمه گاه

می زند فریاد پور ِبوتراب

آب آب و آب آب و آب آب

بانک آب آب عبّاس رشید

دختران را تا به گوش جان رسید

نیمه جانان را به تن جانی دمید

مژده دادی همدگر را باشتاب

آب آب و آب آب و آب آب

ناگهان تیری به مشک آمد فرود

کرد سقّا را ز غم بی خود ز خود

دستها رفته سبو بشکسته بود

گفت ریزد آبرویم روی آب

آب آب و آب آب و آب آب

بود آن حیرت زده از فرط غم

غرقه دریای خجلت از حرم

تا فرو افتاد زان گُرز ستم

خود به خود می گفت یک پا در رکاب

آب آب و آب آب و آب آب

با لبی خشکیده شه غلطان به خون

زخم تن از فلس ماهی ها فزون

تشنه لب آتش زدود دل برون

گفت و سنگ از آتش آهش مذاب

آب آب و آب آب و آب آب

روزگاری رفت و آمد اربعین

بر مزار کشتگان شاه دین

بانگ بر زد عترت حبل المتین

ای شهیدان لب عطشان: اینک آب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت زینب با شهنشاه شهید

چرخِ گردان چون تو مستسقی ندید

قطره قطره بعد از این خواهم چکید

تا جهان بوده است از چشم سحاب

آب آب و آب آب و آب آب


«ذهنیا» مهریه بود آب فرات

در لبش جان، تشنه لب دادی بنات

زآتش این قصّه سوزد کائنات

ریزد از کلکت از آن بر این کتاب

آب آب و آب آب و آب آب


@safinehyetabriz

احوالات بسته شدن راه فـرات
و تشنگی کودکان در خیمه ها

از:
مرثیه سرای بزرگ آذربایجان
مرحوم ذهنی زاده تبریزی(رحمه الله علیه)


روشن است این نکته بر هر شیخ و شاب

گر یکی ماهی برون افتد ز آب

لب بسی بندد گشاید با شتاب

گوید آن بیچاره با صد پیچ وتاب

آب آب و آب آب و آب آب

بسته شد در کربلا چون راه آب

در خیام شاه افتاد التهاب

از لهیبش مرد و زن شد دل کباب

شد نوای عترت ختمی مآب

آب آب و آب آب و آب آب

کربلا و گرم تابستان او

تشنگی و آتش سوزان او

قحط آب و درد بی درمان او

پیچد از آن تشنگان بر نُه قباب

آب آب و آب آب و آب آب

گلشنی با یک جهان لطف و جلال

غنچه و گل حُسن و سرحدّ کمال

تشنگی کرد آن چنانش پایمال

بلبلان این نغمه کردند انتخاب

آب آب و آب آب و آب آب

دختری از تشنگی در التهاب

ماهی کوچک مگر بیرون ز آب

واپسین دم روی و سینه در تراب

گفت و چشمش تا قیامت شد به خواب

آب آب و آب آب و آب آب

مادر از کودک ز خجلت سر به زیر

نی گمان بر آب و نی در سینه شیر

بسته دست شیر خوارش ناگزیر

گوید ای دارنده روز حساب

آب آب و آب آب و آب آب

اصغر شه زاده از سوز عطش

روی دست باب اندر حال غش

نیمه جان با مرگ خود در کشمکش

می نوشتی بر عذارش اشک ناب

آب آب و آب آب و آب آب

اکبر آن شهزاده والا تبار

با تن خونین و زخم بی شمار

بوسه زد بر دست و پای شهریار

گفت شاها دست من دامان باب

آب آب و آب آب و آب آب

در قتال سخت با قوم عنید

زخم های کاری ام بر تن رسید

سوزش زخم و عطش ثقل جدید

از کفم برده عنان و صبر و تاب

آب آب و آب آب و آب آب

زین سوال پاره جان و جگر

آتشی افتاد بر جان پدر

گفت پس هاتی لِسانَک ای پسر

تا زبانت بشنود زین دل کباب

آب آب و آب آب و آب آب

تا زبانش را به کام باب داد

برگ گل گوئی که بر آتش فتاد

گفت بابا چون تو لب تشنه مباد

آتش افروز است کام آن جناب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت ما و قطره ای آب فرات

تا قیامت بعد از این هیهات و هات

کار مستسقی گذشته از حیات

یادگار از ما به دنیای خراب

آب آب و آب آب و آب آب

آب نایاب از فرا گیرد جهان

نی ز خاکش نام ماند نی نشان

سازدش دریای ژرف و بیکران

نیست ما را بهره زان دریا حباب

آب آب و آب آب و آب آب

جان من برگرد بر سوی قتال

دارم امّید از خدای لایزال

سازدت سیراب جدّم از زلال

عرضه کن از من سلامی وین خطاب

آب آب و آب آب و آب آب

در حرم شد تشنگی از حد مزید

شد سکینه پیش سقّای رشید

مشک خشکیده به کف با صد امید

سوختم گفت ای عمو از التهاب

آب آب و آب آب و آب آب

پرسی ار حال دل سوزان من

وز همه دلسوخته مهمان من

وز دوای درد بی درمان من

از لبم بشنو که گوید خوش جواب

آب آب و آب آب و آب آب

آتشی افروخته سوز عطش

هیچ کس جز تو فرو ننشاندش

شیرخوار از تشنگی در حال غش

در خیم پیچیده هر سوی از رباب

آب آب و آب آب و آب آب

لاجرم آن ساقی خشکیده مشک

کآب کوثر زان تهی مشکش به رشک

جام خالی در کفش لبریز اشک

گفت و پَر  بگشود بر پشت عقاب

آب آب و آب آب و آب آب

آن سپهسالار شاه بی سپاه

بر فرات بسته ره بگشود راه

گفت با آب فرات آه از تو آه

ای به زهرا مهر آبی یا سراب؟

آب آب و آب آب و آب آب

با دلی کز تشنگی آتش فشان

مشک خالی کرد پر ز آب روان

کرد بر سوی خیم عطف عنان

همهمه کردی به دشت آن شیر غاب

آب آب و آب آب و آب آب

تشنه دل، خشکیده لب، سقّای شاه

چون نهنگی در دل دریا سپاه

مشک آبی می برد در خیمه گاه

می زند فریاد پور ِبوتراب

آب آب و آب آب و آب آب

بانک آب آب عبّاس رشید

دختران را تا به گوش جان رسید

نیمه جانان را به تن جانی دمید

مژده دادی همدگر را باشتاب

آب آب و آب آب و آب آب

ناگهان تیری به مشک آمد فرود

کرد سقّا را ز غم بی خود ز خود

دستها رفته سبو بشکسته بود

گفت ریزد آبرویم روی آب

آب آب و آب آب و آب آب

بود آن حیرت زده از فرط غم

غرقه دریای خجلت از حرم

تا فرو افتاد زان گُرز ستم

خود به خود می گفت یک پا در رکاب

آب آب و آب آب و آب آب

با لبی خشکیده شه غلطان به خون

زخم تن از فلس ماهی ها فزون

تشنه لب آتش زدود دل برون

گفت و سنگ از آتش آهش مذاب

آب آب و آب آب و آب آب

روزگاری رفت و آمد اربعین

بر مزار کشتگان شاه دین

بانگ بر زد عترت حبل المتین

ای شهیدان لب عطشان: اینک آب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت زینب با شهنشاه شهید

چرخِ گردان چون تو مستسقی ندید

قطره قطره بعد از این خواهم چکید

تا جهان بوده است از چشم سحاب

آب آب و آب آب و آب آب


«ذهنیا» مهریه بود آب فرات

در لبش جان، تشنه لب دادی بنات

زآتش این قصّه سوزد کائنات

ریزد از کلکت از آن بر این کتاب

آب آب و آب آب و آب آب


@safinehyetabriz

با یاد و نام خدا

مناسبات عرفانی مشایخ آذربایجان با عارفان خراسان
یادداشت شماره چهاردهم/
محمد طاهری خسروشاهی

هم زمان با گسترش دامنة نفوذ فکری و روحانی مشایخ خراسان در گسترة عرفان اسلامی، شاهد گسترش نحله های صوفیه در آذربایجان و ظهور چهره‌های اصیل تصوّف دراین منطقه هستیم.
نخستین صوفیان تبریز از سده‌های سوّم تا پنجم،در مبانی و اصول،عمدتاً به شرق تصوّف(مکتب خراسان) توجّه داشتند و با آنچه در غرب تصوّف(مکتب بغداد)می گذشت، ناآشنا بودند.
شیخ ابواسحاق ابراهیم بن یحیی جوینانی به عنوان نخستین چهره اصیل مکتب عرفان آذربایجان،از شاگردان بایزید بسطامی بود که پس از زلزله تبریز (ح244) از بسطام به تبریز باز می‌گردد و تصوّف خراسان به وسیله او به آذربایجان راه می‌گشاید.
از دیگر چهره های تصوّف آذربایجان در این دوره، ابونصر شروانی از مریدان ابوسعید ابی‌الخیر است که او را باید واسطه انتقال مشرب خراسان به شروان در ناحیه ارّان دانست.
آذربایجان،در مقطعی،پذیرای عارفان خراسان بود. مسافرت‌های احمد غزّالی،یحیی باخرزی، نظام الدین غوری از این جمله است. همچنین دو روایت از هجویری در کشف المحجوب دلیلی دیگر براین ادّعاست.
مشایخ آذربایجان نه تنها در سده‌های نخستین،‌ که در دوران نُضج و اوج گیری مکتب عرفان تبریز (سده‌های ششم تا هشتم) همچنان متوجّه خراسان هستند. آثارصوفیانه موجود در مجموعه خطّی ارزشمند سفینه تبریز شاهد عدلی براین دعوی است.
توجّه صوفیان آذربایجان به پیران خراسان، نشانه‌ای از علاقه مکتب تبریز به عشق عرفانی است و از جمله ویژگی‌های فکری "مکتب عرفان تبریز" قلمداد می‌شود.
ما در مقاله ای مفصل با عنوان " مناسبات عرفاني مشايخ آذربايجان با عارفان خراسان " که هفته گذشته در شماره233 مجلّه دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه تبریز(صص:54-27)منتشر شد، ضمن بیان شواهدی از متون درجه اوّل تصوّف ،پیرامون مناسبات مشایخ آذربایجان و خراسان، درصدد تبیین این نکته ایم که مکتب عرفان تبریز،ضمن برخورداری از ویژگی های منحصر عرفان آذربایجان، در طول تاریخ تصوّف، به چشمه جوشان عرفان خراسان، متّصل و از آبشخور این چشمه، سیراب بوده است.
اینک با استعانت از ارواح تابناک مشایخ آذربایجان و با نثار درود به روان پیران خراسانی، متن کامل مقاله مذکور را تقدیم می کنیم.
الحمدلله اولا و آخرا
@safinehyetabriz

احوالات بسته شدن راه فـرات
و تشنگی کودکان در خیمه ها

از:
مرثیه سرای بزرگ آذربایجان
مرحوم ذهنی تبریزی(رحمه الله علیه)


روشن است این نکته بر هر شیخ و شاب

گر یکی ماهی برون افتد ز آب

لب بسی بندد گشاید با شتاب

گوید آن بیچاره با صد پیچ وتاب

آب آب و آب آب و آب آب

بسته شد در کربلا چون راه آب

در خیام شاه افتاد التهاب

از لهیبش مرد و زن شد دل کباب

شد نوای عترت ختمی مآب

آب آب و آب آب و آب آب

کربلا و گرم تابستان او

تشنگی و آتش سوزان او

قحط آب و درد بی درمان او

پیچد از آن تشنگان بر نُه قباب

آب آب و آب آب و آب آب

گلشنی با یک جهان لطف و جلال

غنچه و گل حُسن و سرحدّ کمال

تشنگی کرد آن چنانش پایمال

بلبلان این نغمه کردند انتخاب

آب آب و آب آب و آب آب

دختری از تشنگی در التهاب

ماهی کوچک مگر بیرون ز آب

واپسین دم روی و سینه در تراب

گفت و چشمش تا قیامت شد به خواب

آب آب و آب آب و آب آب

مادر از کودک ز خجلت سر به زیر

نی گمان بر آب و نی در سینه شیر

بسته دست شیر خوارش ناگزیر

گوید ای دارنده روز حساب

آب آب و آب آب و آب آب

اصغر شه زاده از سوز عطش

روی دست باب اندر حال غش

نیمه جان با مرگ خود در کشمکش

می نوشتی بر عذارش اشک ناب

آب آب و آب آب و آب آب

اکبر آن شهزاده والا تبار

با تن خونین و زخم بی شمار

بوسه زد بر دست و پای شهریار

گفت شاها دست من دامان باب

آب آب و آب آب و آب آب

در قتال سخت با قوم عنید

زخم های کاری ام بر تن رسید

سوزش زخم و عطش ثقل جدید

از کفم برده عنان و صبر و تاب

آب آب و آب آب و آب آب

زین سوال پاره جان و جگر

آتشی افتاد بر جان پدر

گفت پس هاتی لِسانَک ای پسر

تا زبانت بشنود زین دل کباب

آب آب و آب آب و آب آب

تا زبانش را به کام باب داد

برگ گل گوئی که بر آتش فتاد

گفت بابا چون تو لب تشنه مباد

آتش افروز است کام آن جناب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت ما و قطره ای آب فرات

تا قیامت بعد از این هیهات و هات

کار مستسقی گذشته از حیات

یادگار از ما به دنیای خراب

آب آب و آب آب و آب آب

آب نایاب از فرا گیرد جهان

نی ز خاکش نام ماند نی نشان

سازدش دریای ژرف و بیکران

نیست ما را بهره زان دریا حباب

آب آب و آب آب و آب آب

جان من برگرد بر سوی قتال

دارم امّید از خدای لایزال

سازدت سیراب جدّم از زلال

عرضه کن از من سلامی وین خطاب

آب آب و آب آب و آب آب

در حرم شد تشنگی از حد مزید

شد سکینه پیش سقّای رشید

مشک خشکیده به کف با صد امید

سوختم گفت ای عمو از التهاب

آب آب و آب آب و آب آب

پرسی ار حال دل سوزان من

وز همه دلسوخته مهمان من

وز دوای درد بی درمان من

از لبم بشنو که گوید خوش جواب

آب آب و آب آب و آب آب

آتشی افروخته سوز عطش

هیچ کس جز تو فرو ننشاندش

شیرخوار از تشنگی در حال غش

در خیم پیچیده هر سوی از رباب

آب آب و آب آب و آب آب

لاجرم آن ساقی خشکیده مشک

کآب کوثر زان تهی مشکش به رشک

جام خالی در کفش لبریز اشک

گفت و پَر  بگشود بر پشت عقاب

آب آب و آب آب و آب آب

آن سپهسالار شاه بی سپاه

بر فرات بسته ره بگشود راه

گفت با آب فرات آه از تو آه

ای به زهرا مهر آبی یا سراب؟

آب آب و آب آب و آب آب

با دلی کز تشنگی آتش فشان

مشک خالی کرد پر ز آب روان

کرد بر سوی خیم عطف عنان

همهمه کردی به دشت آن شیر غاب

آب آب و آب آب و آب آب

تشنه دل، خشکیده لب، سقّای شاه

چون نهنگی در دل دریا سپاه

مشک آبی می برد در خیمه گاه

می زند فریاد پور ِبوتراب

آب آب و آب آب و آب آب

بانک آب آب عبّاس رشید

دختران را تا به گوش جان رسید

نیمه جانان را به تن جانی دمید

مژده دادی همدگر را باشتاب

آب آب و آب آب و آب آب

ناگهان تیری به مشک آمد فرود

کرد سقّا را ز غم بی خود ز خود

دستها رفته سبو بشکسته بود

گفت ریزد آبرویم روی آب

آب آب و آب آب و آب آب

بود آن حیرت زده از فرط غم

غرقه دریای خجلت از حرم

تا فرو افتاد زان گُرز ستم

خود به خود می گفت یک پا در رکاب

آب آب و آب آب و آب آب

با لبی خشکیده شه غلطان به خون

زخم تن از فلس ماهی ها فزون

تشنه لب آتش زدود دل برون

گفت و سنگ از آتش آهش مذاب

آب آب و آب آب و آب آب

روزگاری رفت و آمد اربعین

بر مزار کشتگان شاه دین

بانگ بر زد عترت حبل المتین

ای شهیدان لب عطشان: اینک آب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت زینب با شهنشاه شهید

چرخِ گردان چون تو مستسقی ندید

قطره قطره بعد از این خواهم چکید

تا جهان بوده است از چشم سحاب

آب آب و آب آب و آب آب

«ذهنیا» مهریه بود آب فرات

در لبش جان، تشنه لب دادی بنات

زآتش این قصّه سوزد کائنات

ریزد از کلکت از آن بر این کتاب

آب آب و آب آب و آب آب


* با سپاس از دوستان اهل دل در
هیئت عزاداران حضرت علی اصغر تبریز(ع)

@safinehyetabriz

احوالات بسته شدن راه فـرات
و تشنگی کودکان در خیمه ها

از:
مرثیه سرای بزرگ آذربایجان
مرحوم ذهنی تبریزی(رحمه الله علیه)


روشن است این نکته بر هر شیخ و شاب

گر یکی ماهی برون افتد ز آب

لب بسی بندد گشاید با شتاب

گوید آن بیچاره با صد پیچ وتاب

آب آب و آب آب و آب آب

بسته شد در کربلا چون راه آب

در خیام شاه افتاد التهاب

از لهیبش مرد و زن شد دل کباب

شد نوای عترت ختمی مآب

آب آب و آب آب و آب آب

کربلا و گرم تابستان او

تشنگی و آتش سوزان او

قحط آب و درد بی درمان او

پیچد از آن تشنگان بر نُه قباب

آب آب و آب آب و آب آب

گلشنی با یک جهان لطف و جلال

غنچه و گل حُسن و سرحدّ کمال

تشنگی کرد آن چنانش پایمال

بلبلان این نغمه کردند انتخاب

آب آب و آب آب و آب آب

دختری از تشنگی در التهاب

ماهی کوچک مگر بیرون ز آب

واپسین دم روی و سینه در تراب

گفت و چشمش تا قیامت شد به خواب

آب آب و آب آب و آب آب

مادر از کودک ز خجلت سر به زیر

نی گمان بر آب و نی در سینه شیر

بسته دست شیر خوارش ناگزیر

گوید ای دارنده روز حساب

آب آب و آب آب و آب آب

اصغر شه زاده از سوز عطش

روی دست باب اندر حال غش

نیمه جان با مرگ خود در کشمکش

می نوشتی بر عذارش اشک ناب

آب آب و آب آب و آب آب

اکبر آن شهزاده والا تبار

با تن خونین و زخم بی شمار

بوسه زد بر دست و پای شهریار

گفت شاها دست من دامان باب

آب آب و آب آب و آب آب

در قتال سخت با قوم عنید

زخم های کاری ام بر تن رسید

سوزش زخم و عطش ثقل جدید

از کفم برده عنان و صبر و تاب

آب آب و آب آب و آب آب

زین سوال پاره جان و جگر

آتشی افتاد بر جان پدر

گفت پس هاتی لِسانَک ای پسر

تا زبانت بشنود زین دل کباب

آب آب و آب آب و آب آب

تا زبانش را به کام باب داد

برگ گل گوئی که بر آتش فتاد

گفت بابا چون تو لب تشنه مباد

آتش افروز است کام آن جناب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت ما و قطره ای آب فرات

تا قیامت بعد از این هیهات و هات

کار مستسقی گذشته از حیات

یادگار از ما به دنیای خراب

آب آب و آب آب و آب آب

آب نایاب از فرا گیرد جهان

نی ز خاکش نام ماند نی نشان

سازدش دریای ژرف و بیکران

نیست ما را بهره زان دریا حباب

آب آب و آب آب و آب آب

جان من برگرد بر سوی قتال

دارم امّید از خدای لایزال

سازدت سیراب جدّم از زلال

عرضه کن از من سلامی وین خطاب

آب آب و آب آب و آب آب

در حرم شد تشنگی از حد مزید

شد سکینه پیش سقّای رشید

مشک خشکیده به کف با صد امید

سوختم گفت ای عمو از التهاب

آب آب و آب آب و آب آب

پرسی ار حال دل سوزان من

وز همه دلسوخته مهمان من

وز دوای درد بی درمان من

از لبم بشنو که گوید خوش جواب

آب آب و آب آب و آب آب

آتشی افروخته سوز عطش

هیچ کس جز تو فرو ننشاندش

شیرخوار از تشنگی در حال غش

در خیم پیچیده هر سوی از رباب

آب آب و آب آب و آب آب

لاجرم آن ساقی خشکیده مشک

کآب کوثر زان تهی مشکش به رشک

جام خالی در کفش لبریز اشک

گفت و پَر  بگشود بر پشت عقاب

آب آب و آب آب و آب آب

آن سپهسالار شاه بی سپاه

بر فرات بسته ره بگشود راه

گفت با آب فرات آه از تو آه

ای به زهرا مهر آبی یا سراب؟

آب آب و آب آب و آب آب

با دلی کز تشنگی آتش فشان

مشک خالی کرد پر ز آب روان

کرد بر سوی خیم عطف عنان

همهمه کردی به دشت آن شیر غاب

آب آب و آب آب و آب آب

تشنه دل، خشکیده لب، سقّای شاه

چون نهنگی در دل دریا سپاه

مشک آبی می برد در خیمه گاه

می زند فریاد پور ِبوتراب

آب آب و آب آب و آب آب

بانک آب آب عبّاس رشید

دختران را تا به گوش جان رسید

نیمه جانان را به تن جانی دمید

مژده دادی همدگر را باشتاب

آب آب و آب آب و آب آب

ناگهان تیری به مشک آمد فرود

کرد سقّا را ز غم بی خود ز خود

دستها رفته سبو بشکسته بود

گفت ریزد آبرویم روی آب

آب آب و آب آب و آب آب

بود آن حیرت زده از فرط غم

غرقه دریای خجلت از حرم

تا فرو افتاد زان گُرز ستم

خود به خود می گفت یک پا در رکاب

آب آب و آب آب و آب آب

با لبی خشکیده شه غلطان به خون

زخم تن از فلس ماهی ها فزون

تشنه لب آتش زدود دل برون

گفت و سنگ از آتش آهش مذاب

آب آب و آب آب و آب آب

روزگاری رفت و آمد اربعین

بر مزار کشتگان شاه دین

بانگ بر زد عترت حبل المتین

ای شهیدان لب عطشان: اینک آب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت زینب با شهنشاه شهید

چرخِ گردان چون تو مستسقی ندید

قطره قطره بعد از این خواهم چکید

تا جهان بوده است از چشم سحاب

آب آب و آب آب و آب آب

«ذهنیا» مهریه بود آب فرات

در لبش جان، تشنه لب دادی بنات

زآتش این قصّه سوزد کائنات

ریزد از کلکت از آن بر این کتاب

آب آب و آب آب و آب آب


* با سپاس از دوستان اهل دل در
هیئت عزاداران حضرت علی اصغر تبریز(ع)

@safinehyetabriz

با یاد و نام خدا

مناسبات عرفانی مشایخ آذربایجان با عارفان خراسان
یادداشت شماره چهاردهم/
محمد طاهری خسروشاهی

هم زمان با گسترش دامنة نفوذ فکری و روحانی مشایخ خراسان در گسترة عرفان اسلامی، شاهد گسترش نحله های صوفیه در آذربایجان و ظهور چهره‌های اصیل تصوّف دراین منطقه هستیم.
نخستین صوفیان تبریز از سده‌های سوّم تا پنجم،در مبانی و اصول،عمدتاً به شرق تصوّف(مکتب خراسان) توجّه داشتند و با آنچه در غرب تصوّف(مکتب بغداد)می گذشت، ناآشنا بودند.
شیخ ابواسحاق ابراهیم بن یحیی جوینانی به عنوان نخستین چهره اصیل مکتب عرفان آذربایجان،از شاگردان بایزید بسطامی بود که پس از زلزله تبریز (ح244) از بسطام به تبریز باز می‌گردد و تصوّف خراسان به وسیله او به آذربایجان راه می‌گشاید.
از دیگر چهره های تصوّف آذربایجان در این دوره، ابونصر شروانی از مریدان ابوسعید ابی‌الخیر است که او را باید واسطه انتقال مشرب خراسان به شروان در ناحیه ارّان دانست.
آذربایجان،در مقطعی،پذیرای عارفان خراسان بود. مسافرت‌های احمد غزّالی،یحیی باخرزی، نظام الدین غوری از این جمله است. همچنین دو روایت از هجویری در کشف المحجوب دلیلی دیگر براین ادّعاست.
مشایخ آذربایجان نه تنها در سده‌های نخستین،‌ که در دوران نُضج و اوج گیری مکتب عرفان تبریز (سده‌های ششم تا هشتم) همچنان متوجّه خراسان هستند. آثارصوفیانه موجود در مجموعه خطّی ارزشمند سفینه تبریز شاهد عدلی براین دعوی است.
توجّه صوفیان آذربایجان به پیران خراسان، نشانه‌ای از علاقه مکتب تبریز به عشق عرفانی است و از جمله ویژگی‌های فکری "مکتب عرفان تبریز" قلمداد می‌شود.
ما در مقاله ای مفصل با عنوان " مناسبات عرفاني مشايخ آذربايجان با عارفان خراسان " که هفته گذشته در شماره233 مجلّه دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه تبریز(صص:54-27)منتشر شد، ضمن بیان شواهدی از متون درجه اوّل تصوّف ،پیرامون مناسبات مشایخ آذربایجان و خراسان، درصدد تبیین این نکته ایم که مکتب عرفان تبریز،ضمن برخورداری از ویژگی های منحصر عرفان آذربایجان، در طول تاریخ تصوّف، به چشمه جوشان عرفان خراسان، متّصل و از آبشخور این چشمه، سیراب بوده است.
اینک با استعانت از ارواح تابناک مشایخ آذربایجان و با نثار درود به روان پیران خراسانی، متن کامل مقاله مذکور را تقدیم می کنیم.
الحمدلله اولا و آخرا
@safinehyetabriz

با یاد و نام خدا

نظر استاد آنیر قوجام؛ عرفان پژوه و محقق صاحبنظر مکتب تصوف آذربایجان در خصوص تصحیح و انتشار کتاب ارزشمند مقامات شیخ حسن بلغاری از سوی بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار

👇👇👇

"کتاب را تهیه نموده و مطالعه کردم.
حضور ذهن ندارم تا بگویم که ابن کربلائی به این اثر دسترس داشته یانه، به هرحال این اثری است که منبعد از منابع محققین عرفان خصوصا معنویت آذربایجان خواهد بود.
این اثر برایم ذوق آفرین بود... امیدوارم آثاری دیگر از این دست کشف و معرفی گردد....
مطالعه این کتاب برای علاقمندان تصوف در آذربایجان ضروری است.

@sharabehsorkhab


@safinehyetabriz

سردبیر مجله سفینه تبریز این توفیق را داشت که در سال 1381، نخستین مجله هیئت های حسینی آذربایجان را با عنوان قبیله عشق منتشر نماید. انتشار این مجله، در آن سال های دور، با استقبال عاشقان و دلباختگان حقیقی حضرات معصومین علیهم السلام مواجه شد و در جمع مشتاقان، شوری بر پا کرد؛ عشق از این بسیار کرده است و کند...
همان سال به منظور گفت و گویی کوتاه با مرحوم حاج حیدر آقا خوندل اعلی الله مقامه، به منزلشان در خیابان قدیمی اهراب رفت و این عکس یادگاری از آن محفل انس است. طوبی له و حسن مآب

@safinehyetabriz

مقدمه ای بر یک مقاله
مشایخ تصوّف در منطقه خسروشاه آذربایجان


یادداشتی از:

محمّد طاهری خسروشاهی
سردبیر مجلّه سفینه تبریز

با وجود نگارش کتابهایی در شرح حال مشایخ عرفان و تدوین رسالاتی متضمّن مقامات، احوال و اقوال بزرگان و نامداران تصوّف، متأسفانه پژوهشگران این حوزه، نسبت به شخصیت های ممتاز دیگری که در گوشه و کنار ایران، به علّت استغراق در عوالم باطنی و گریز از نامجویی و بی توجّهی به رسومی چون تألیف کتاب و شاگرد پروری و خانقاه سازی، در هاله هایی از گمنامی و ناشناسی می زیستند، بی اعتنا بوده اند.
منطقه تاریخی خسروشاه، به عنوان یکی از پایگاه های عمده تصوّف در آذربایحان، از جمله حدودی است که از این لحاظ کمتر مورد توجّه قرار گرفته و مشایخ تاثیرگذار آن، چنانکه باید شناخته نشده اند.
این در حالی است که در خسروشاه، تعداد شخصیت های معنوی که به عنوان پیران تصوّف و عرفان شهرت یافته اند، به قدری فراوان است که می توان درباره هر یک از ایشان رسالات مستقلی پدید آورد.
تاریخ تصوّف در خسروشاه، به تأثیرپذیری از مکتب عرفان آذربایجان، ویژگی های منحصری دارد که برجسته ترین نشانه آن، متابعت مشایخ شهر از سنتهای قدیم تصوّف اسلام و ایران است.
مشایخ تصوّف در خسروشاه، با کتاب خواندن و نوشتن، چندان اُنسی نداشته اند و به جای سیاه کردن اوراق، به تهذیب نفس و تطهیر دل و "چشیدن طعم وقت" مشغول بوده اند.
اصولا آنچه جریان تصوّف در آذربایجان و از جمله خسروشاه را برای ساکنان آن جذّاب ساخته و مایه اعتقاد ساکنان آن شده است، همین ساده دلی، بی ریایی و صفای پیرانِ پارسایِ شهر است که با رعایت اصول جوانمردی و مهربانی در برابر خطاکاران، از قیل و قال، دوری می جستند و در میان مردم، دانه محبّت و مهر می پراکندند.

دفتر صوفی، سواد و حرف نیست
جز دلِ اسپیدِ همچون برف نیست

از دیگر ویژگی های مهم تصوّف در آذربایجان و به ویژه خسروشاه، پایبندی کامل مشایخ شهر به احکام شریعت محمّدی و التزام عملی به سنّت نبوی است.
ما در میان پیران خسروشاه، کسی را سراغ نداریم که احکام اسلام و فرایض دینی را خوار و سبک شمارد و سهل انگاری کند. اگر از تعداد اندک شماری از مشایخ خسروشاه، که تابع فقه شافعی بودند درگذریم، در حالات عمده مشایخ متصوّفه این شهر، انعکاس معتقدات و تمایلات شیعی را شاهد هستیم.
بازار مکّاره ای که بر حوزه تاریخ تصوّف و عرفان ایرانِ پس از دوره قاجار مستولی شد، مجال چندانی به شکوفاییِ صفایِ باطنی چهره های اصیل تصوّف در ایران، از جمله مشایخ خسروشاه باقی نگذاشته است؛ بر همین اساس، ما در این مقاله، به معرّفی تنی چند از عرفای دوره درخشان تصوّف آذربایجان، که در فاصله جغرافیایِ تاریخی اتابکان آذربایجان تا اوایل دوره صفوی(سده های ششم تا اوایل یازدهم هجری)زندگی کرده اند، پرداخته ایم.
منبع عمده ما در این تحقیق، در کنار مراجعه به متون اصیل تصوّف ایران و آذربایجان، کتاب ارزشمند روضات الجنان مرحوم حافظ حسین کربلایی است که برای شناخت تصوّف منطقه آذربایجان و حدود و نواحی آن، از جمله خسروشاه، منبعی گرانقدر و حاوی اطّلاعات ارزشمندی است.


*توضیح ضروری:

اصل این مقاله، در کتاب ارزشمند هادی نامه(یادنامه زنده یاد سیّدهادی خسروشاهی)منتشر شده است. (هادی نامه؛ به کوشش استاد رسول جعفریان؛ نشر مورخ، قم؛ 1399).
ان شا الله پس از هماهنگی با گردآورنده محترم و ناشر عزیز؛ فایل پی دی اف مقاله را به صورت کامل، در همین کانال بارگزاری و تقدیم علاقه مندان می نماییم.


t.me/Safinehyetabriz

احوالات بسته شدن راه فـرات
و تشنگی کودکان در خیمه ها

از:
مرثیه سرای بزرگ آذربایجان
مرحوم ذهنی زاده تبریزی(رحمه الله علیه)


روشن است این نکته بر هر شیخ و شاب

گر یکی ماهی برون افتد ز آب

لب بسی بندد گشاید با شتاب

گوید آن بیچاره با صد پیچ وتاب

آب آب و آب آب و آب آب

بسته شد در کربلا چون راه آب

در خیام شاه افتاد التهاب

از لهیبش مرد و زن شد دل کباب

شد نوای عترت ختمی مآب

آب آب و آب آب و آب آب

کربلا و گرم تابستان او

تشنگی و آتش سوزان او

قحط آب و درد بی درمان او

پیچد از آن تشنگان بر نُه قباب

آب آب و آب آب و آب آب

گلشنی با یک جهان لطف و جلال

غنچه و گل حُسن و سرحدّ کمال

تشنگی کرد آن چنانش پایمال

بلبلان این نغمه کردند انتخاب

آب آب و آب آب و آب آب

دختری از تشنگی در التهاب

ماهی کوچک مگر بیرون ز آب

واپسین دم روی و سینه در تراب

گفت و چشمش تا قیامت شد به خواب

آب آب و آب آب و آب آب

مادر از کودک ز خجلت سر به زیر

نی گمان بر آب و نی در سینه شیر

بسته دست شیر خوارش ناگزیر

گوید ای دارنده روز حساب

آب آب و آب آب و آب آب

اصغر شه زاده از سوز عطش

روی دست باب اندر حال غش

نیمه جان با مرگ خود در کشمکش

می نوشتی بر عذارش اشک ناب

آب آب و آب آب و آب آب

اکبر آن شهزاده والا تبار

با تن خونین و زخم بی شمار

بوسه زد بر دست و پای شهریار

گفت شاها دست من دامان باب

آب آب و آب آب و آب آب

در قتال سخت با قوم عنید

زخم های کاری ام بر تن رسید

سوزش زخم و عطش ثقل جدید

از کفم برده عنان و صبر و تاب

آب آب و آب آب و آب آب

زین سوال پاره جان و جگر

آتشی افتاد بر جان پدر

گفت پس هاتی لِسانَک ای پسر

تا زبانت بشنود زین دل کباب

آب آب و آب آب و آب آب

تا زبانش را به کام باب داد

برگ گل گوئی که بر آتش فتاد

گفت بابا چون تو لب تشنه مباد

آتش افروز است کام آن جناب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت ما و قطره ای آب فرات

تا قیامت بعد از این هیهات و هات

کار مستسقی گذشته از حیات

یادگار از ما به دنیای خراب

آب آب و آب آب و آب آب

آب نایاب از فرا گیرد جهان

نی ز خاکش نام ماند نی نشان

سازدش دریای ژرف و بیکران

نیست ما را بهره زان دریا حباب

آب آب و آب آب و آب آب

جان من برگرد بر سوی قتال

دارم امّید از خدای لایزال

سازدت سیراب جدّم از زلال

عرضه کن از من سلامی وین خطاب

آب آب و آب آب و آب آب

در حرم شد تشنگی از حد مزید

شد سکینه پیش سقّای رشید

مشک خشکیده به کف با صد امید

سوختم گفت ای عمو از التهاب

آب آب و آب آب و آب آب

پرسی ار حال دل سوزان من

وز همه دلسوخته مهمان من

وز دوای درد بی درمان من

از لبم بشنو که گوید خوش جواب

آب آب و آب آب و آب آب

آتشی افروخته سوز عطش

هیچ کس جز تو فرو ننشاندش

شیرخوار از تشنگی در حال غش

در خیم پیچیده هر سوی از رباب

آب آب و آب آب و آب آب

لاجرم آن ساقی خشکیده مشک

کآب کوثر زان تهی مشکش به رشک

جام خالی در کفش لبریز اشک

گفت و پَر  بگشود بر پشت عقاب

آب آب و آب آب و آب آب

آن سپهسالار شاه بی سپاه

بر فرات بسته ره بگشود راه

گفت با آب فرات آه از تو آه

ای به زهرا مهر آبی یا سراب؟

آب آب و آب آب و آب آب

با دلی کز تشنگی آتش فشان

مشک خالی کرد پر ز آب روان

کرد بر سوی خیم عطف عنان

همهمه کردی به دشت آن شیر غاب

آب آب و آب آب و آب آب

تشنه دل، خشکیده لب، سقّای شاه

چون نهنگی در دل دریا سپاه

مشک آبی می برد در خیمه گاه

می زند فریاد پور ِبوتراب

آب آب و آب آب و آب آب

بانک آب آب عبّاس رشید

دختران را تا به گوش جان رسید

نیمه جانان را به تن جانی دمید

مژده دادی همدگر را باشتاب

آب آب و آب آب و آب آب

ناگهان تیری به مشک آمد فرود

کرد سقّا را ز غم بی خود ز خود

دستها رفته سبو بشکسته بود

گفت ریزد آبرویم روی آب

آب آب و آب آب و آب آب

بود آن حیرت زده از فرط غم

غرقه دریای خجلت از حرم

تا فرو افتاد زان گُرز ستم

خود به خود می گفت یک پا در رکاب

آب آب و آب آب و آب آب

با لبی خشکیده شه غلطان به خون

زخم تن از فلس ماهی ها فزون

تشنه لب آتش زدود دل برون

گفت و سنگ از آتش آهش مذاب

آب آب و آب آب و آب آب

روزگاری رفت و آمد اربعین

بر مزار کشتگان شاه دین

بانگ بر زد عترت حبل المتین

ای شهیدان لب عطشان: اینک آب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت زینب با شهنشاه شهید

چرخِ گردان چون تو مستسقی ندید

قطره قطره بعد از این خواهم چکید

تا جهان بوده است از چشم سحاب

آب آب و آب آب و آب آب


«ذهنیا» مهریه بود آب فرات

در لبش جان، تشنه لب دادی بنات

زآتش این قصّه سوزد کائنات

ریزد از کلکت از آن بر این کتاب

آب آب و آب آب و آب آب


@safinehyetabriz

احوالات بسته شدن راه فـرات
و تشنگی کودکان در خیمه ها

از:
مرثیه سرای بزرگ آذربایجان
مرحوم ذهنی تبریزی(رحمه الله علیه)


روشن است این نکته بر هر شیخ و شاب

گر یکی ماهی برون افتد ز آب

لب بسی بندد گشاید با شتاب

گوید آن بیچاره با صد پیچ وتاب

آب آب و آب آب و آب آب

بسته شد در کربلا چون راه آب

در خیام شاه افتاد التهاب

از لهیبش مرد و زن شد دل کباب

شد نوای عترت ختمی مآب

آب آب و آب آب و آب آب

کربلا و گرم تابستان او

تشنگی و آتش سوزان او

قحط آب و درد بی درمان او

پیچد از آن تشنگان بر نُه قباب

آب آب و آب آب و آب آب

گلشنی با یک جهان لطف و جلال

غنچه و گل حُسن و سرحدّ کمال

تشنگی کرد آن چنانش پایمال

بلبلان این نغمه کردند انتخاب

آب آب و آب آب و آب آب

دختری از تشنگی در التهاب

ماهی کوچک مگر بیرون ز آب

واپسین دم روی و سینه در تراب

گفت و چشمش تا قیامت شد به خواب

آب آب و آب آب و آب آب

مادر از کودک ز خجلت سر به زیر

نی گمان بر آب و نی در سینه شیر

بسته دست شیر خوارش ناگزیر

گوید ای دارنده روز حساب

آب آب و آب آب و آب آب

اصغر شه زاده از سوز عطش

روی دست باب اندر حال غش

نیمه جان با مرگ خود در کشمکش

می نوشتی بر عذارش اشک ناب

آب آب و آب آب و آب آب

اکبر آن شهزاده والا تبار

با تن خونین و زخم بی شمار

بوسه زد بر دست و پای شهریار

گفت شاها دست من دامان باب

آب آب و آب آب و آب آب

در قتال سخت با قوم عنید

زخم های کاری ام بر تن رسید

سوزش زخم و عطش ثقل جدید

از کفم برده عنان و صبر و تاب

آب آب و آب آب و آب آب

زین سوال پاره جان و جگر

آتشی افتاد بر جان پدر

گفت پس هاتی لِسانَک ای پسر

تا زبانت بشنود زین دل کباب

آب آب و آب آب و آب آب

تا زبانش را به کام باب داد

برگ گل گوئی که بر آتش فتاد

گفت بابا چون تو لب تشنه مباد

آتش افروز است کام آن جناب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت ما و قطره ای آب فرات

تا قیامت بعد از این هیهات و هات

کار مستسقی گذشته از حیات

یادگار از ما به دنیای خراب

آب آب و آب آب و آب آب

آب نایاب از فرا گیرد جهان

نی ز خاکش نام ماند نی نشان

سازدش دریای ژرف و بیکران

نیست ما را بهره زان دریا حباب

آب آب و آب آب و آب آب

جان من برگرد بر سوی قتال

دارم امّید از خدای لایزال

سازدت سیراب جدّم از زلال

عرضه کن از من سلامی وین خطاب

آب آب و آب آب و آب آب

در حرم شد تشنگی از حد مزید

شد سکینه پیش سقّای رشید

مشک خشکیده به کف با صد امید

سوختم گفت ای عمو از التهاب

آب آب و آب آب و آب آب

پرسی ار حال دل سوزان من

وز همه دلسوخته مهمان من

وز دوای درد بی درمان من

از لبم بشنو که گوید خوش جواب

آب آب و آب آب و آب آب

آتشی افروخته سوز عطش

هیچ کس جز تو فرو ننشاندش

شیرخوار از تشنگی در حال غش

در خیم پیچیده هر سوی از رباب

آب آب و آب آب و آب آب

لاجرم آن ساقی خشکیده مشک

کآب کوثر زان تهی مشکش به رشک

جام خالی در کفش لبریز اشک

گفت و پَر  بگشود بر پشت عقاب

آب آب و آب آب و آب آب

آن سپهسالار شاه بی سپاه

بر فرات بسته ره بگشود راه

گفت با آب فرات آه از تو آه

ای به زهرا مهر آبی یا سراب؟

آب آب و آب آب و آب آب

با دلی کز تشنگی آتش فشان

مشک خالی کرد پر ز آب روان

کرد بر سوی خیم عطف عنان

همهمه کردی به دشت آن شیر غاب

آب آب و آب آب و آب آب

تشنه دل، خشکیده لب، سقّای شاه

چون نهنگی در دل دریا سپاه

مشک آبی می برد در خیمه گاه

می زند فریاد پور ِبوتراب

آب آب و آب آب و آب آب

بانک آب آب عبّاس رشید

دختران را تا به گوش جان رسید

نیمه جانان را به تن جانی دمید

مژده دادی همدگر را باشتاب

آب آب و آب آب و آب آب

ناگهان تیری به مشک آمد فرود

کرد سقّا را ز غم بی خود ز خود

دستها رفته سبو بشکسته بود

گفت ریزد آبرویم روی آب

آب آب و آب آب و آب آب

بود آن حیرت زده از فرط غم

غرقه دریای خجلت از حرم

تا فرو افتاد زان گُرز ستم

خود به خود می گفت یک پا در رکاب

آب آب و آب آب و آب آب

با لبی خشکیده شه غلطان به خون

زخم تن از فلس ماهی ها فزون

تشنه لب آتش زدود دل برون

گفت و سنگ از آتش آهش مذاب

آب آب و آب آب و آب آب

روزگاری رفت و آمد اربعین

بر مزار کشتگان شاه دین

بانگ بر زد عترت حبل المتین

ای شهیدان لب عطشان: اینک آب

آب آب و آب آب و آب آب

گفت زینب با شهنشاه شهید

چرخِ گردان چون تو مستسقی ندید

قطره قطره بعد از این خواهم چکید

تا جهان بوده است از چشم سحاب

آب آب و آب آب و آب آب

«ذهنیا» مهریه بود آب فرات

در لبش جان، تشنه لب دادی بنات

زآتش این قصّه سوزد کائنات

ریزد از کلکت از آن بر این کتاب

آب آب و آب آب و آب آب


* با سپاس از دوستان اهل دل در
هیئت عزاداران حضرت علی اصغر تبریز(ع)

@safinehyetabriz

♦️دو نقل اصیل و جعلی مقتل حضرت ابالفضل (ع)

🔸روایت اصیل:
شیخ مفید در «ارشاد» و طبرسی در «اعلام الوری» گویند: آن گروه بر حسین (ع) بتاختند و بر سپاه او غالب گشتند و تشنگی بر حضرتش مستولی شد، بر بند آب بالا رفت و آهنگ فرات فرمود و برادرش عباس پیشاپیش او می رفت... پس سواران ابن سعد راه بر ایشان بگرفتند، مردی از بنی دارم با آنها بود گفت: وای بر شما میان او و فرات حایل شوید و مگذارید بر آب دست یابد! حسین (ع) گفت: خدایا او را تشنه گردان! دارمی خشمگین شد و تیری افکند که بر زیر زنخ آن حضرت نشست و دست زیر حنک بگرفت، چنانکه هر دو دست از خون پر شد و آن را بریخت و گفت: خدیا سوی تو شکایت می کنم از آن چه با پسر دختر پیغمبرت می کنند. پس به جای خود بازگشت و تشنگی بر او سخت شده بود.
و مردم گرد عباس را بگرفتند و او را از حسین (ع) جدا کردند. پس تنها جنگ پیوست تا زخمهای سنگین وی را رسید و از حرکت فروماند و به شهادت فائز گشت. و سید ابن طاوس هم قریب همین روایت را آورده است.

♦️روایت ساختگی:
در بحار از بعض تألیفات اصحاب [منتخب شیخ طریحی] نقل کرده است که عباس رضی الله عنه چون تنهایی خویش دید، نزد برادر آمد و گفت: ای برادر آیا رخصت هست به جهاد روم؟ حسین (ع) سخت بگریست و گفت: ای برادر تو علمدار منی و اگر بروی لشکر من پراکنده شود. عباس گفت: سینه ام تنگ شد و از زندگی بیزار شدم و می خواهم از این منافقین خونخواهی کنم. حسین (ع) فرمود: پس برای این کودکان اندکی آب به دست آور!... پس بر اسب خویش نشست و نیزه و مشک برداشت و آهنگ فرات کرد، پس چهار هزار نفر گرد او بگرفتند و تیر انداختند، عباس آنها را متفرق ساخت - و چنانکه در روایت آمده است - هشتاد تن بکشت تا وارد نهر آب شد، چون خواست کفی آب بنوشد، یاد از تشنگی حسین (ع) و اهل بیت او کرد و آب را بریخت و مشک پر کرد و بر دوش راست گرفت و روی به جانب خیمه کرد. راه بر او بگرفتند...

🔸علامه شعرانی گوید: «اینکه از قول حضرت سید الشهدا روایت کرده است «اگر تو بر وی لشکر من پراکنده می شود» دلالت دارد که به میدان رفتن حضرت ابی الفضل وقتی بود که اغلب اصحاب کشته نشده بودند و این بر خلاف روایت همه اهل سیر و اخبار است و حق این است که وقتی عباس رفت و کشته شد، لشکری باقی نمانده بود».

♦️و از علائم کذب این نقل، زیارت حضرت اباالفضل العباس (ع) است که در آن به صراحت آمده است: «لعن الله من حال بینک وبین ماء الفرات» که بیانگر این است که حضرت اصلا وارد فرات نشدند.

@bazmeghodsian