کتابخانه امام حسین عليه السلام

مشکلات پژوهش تاریخی در حوزه های مسائل مذهبی
پژوهش در عرصه مسائل مذهبی کار ساده ای نیست. این را همه کسانی که به نحوی در این امور دستی دارند به مراتب مختلف می دانند. این مسئله مخصوص اسلام هم نیست. در قرن نوزدهم پژوهش های تاریخی و نقد متن در سنت مسیحی و کتاب مقدس که بر اساس شیوه های تاریخی و فیلولوژیک انجام می شد هم واکنش هایی در خود سنت کلیسایی به همراه داشت. با این وصف چنانکه می دانیم تحولات درونی در دو مذهب کاتولیک و پروتستان هر یک زمینه هایی را برای رشد این نوع تحقیقات به اشکال مختلف در عرصه متون مقدس فراهم کرد و در پیش زمینه و همچنین در پی آن زمینه را برای تئوریهای جدید مذهبی در سنت های مختلف الهیات مسیحی تسهیل کرد. همه می دانیم که پژوهش تاریخی درست و دقیق نه تنها مبتنی است بر تتبع دقیق در منابع و اسناد و همچنین برخورداری از شیوه های درست پژوهش تاریخی و زبانی بلکه همچنین متکی است بر پرسش های درست داشتن. اگر پرسش ما از تاریخ و منابع تاریخی درست و مبتنی بر زمینه های تاریخی هر مسئله نباشد پژوهش تاریخی راه به جایی نمی برد. خلاصه اینکه چه نگاهی به تحول تاریخی پدیده های انسانی داریم؟ بسیاری از محققان تاریخ و متون تاریخی شاید مؤفق به تولید پژوهش های متنی موفق و قابل قبولی باشند اما لزوماً از چیستی تاریخ و پدیده های تاریخی آگاهی درستی می توانند نداشته باشند. واقعیت این است که پژوهش تاریخی تنها دست و پا کردن چند منبع و سند و تصحیح یک متن تاریخی نیست. هر پژوهش تاریخی باید نخست موضع خود را نسبت به تاریخ و تاریخی نگری معین کند و این جز با پرسش از تاریخ ممکن نیست. اینجاست که سهم علوم اجتماعی و انسانی جدید مهم جلوه می کند. شرقشناسان سده نوزدهمی از مواضع معینی به مطالعه پدیده شرق می پرداختند که عموماً متکی بود بر فیلولوژی تاریخی و باور به تحول تاریخی و البته مرتبط با بحث های قومیت گرایی و عقل گرایی تاریخی و پوزیتیویسم تاریخی. بعدها بنیان های بسیاری از زمینه های فلسفی پژوهش های تاریخی فیلولوژیک مورد مناقشه قرار گرفت و با پایان دوران شرق شناسی زمینه برای به کار گیری دستاوردهای علوم و فلسفه های جدید اجتماعی و انسانی در مطالعات اسلامشناسی فراهم تر هم شد. یکی از اینها نگرش های متفاوتی است که فی المثل در سده بیستم نسبت به پژوهش های آنتروپولوژیک ارائه شده است.
سخن من در این نوشته کوتاه بحث از این مسائل نیست. کما اینکه مقصودم تحمیل نظریه های فلسفی تاریخ بر پژوهش ها و فهم ما از داده های تاریخی نیست. من تنها اینجا می خواهم به یک آسیب جدی اشاره کنم که در تحقیقات تاریخی در حوزه متون در ایران وجود دارد و تبعات آن رو به رشد است. از تصحیح و ارائه انتقادی یک متن تاریخی در حوزه های گوناگون علوم دینی گرفته تا پژوهش های تاریخی در مورد مسئله های مختلف در حوزه دین و مذهب یک چیز مسلم است و آن اینکه باید مبانی پژوهش تاریخی ما روشن باشد و تا آنجا که به متن مربوط است باید مبانی هرمنوتیک و فهم تاریخی متن در ذهن مؤرخ به درستی تنقیح شده باشد. باید معنای تاریخی بودن پدیده های تاریخی اعم از متن و فهم آن را به درستی بدانیم. در بازسازی مفاهیم تاریخی می بایست تحول تاریخی مفاهیمی مهم و مرتبط مانند قومیت، دین، مرجعیت، مشروعیت و قدرت را در نظر آوریم. علاوه بر اینها به درستی بفهمیم تحول تاریخی باورهای مذهبی یعنی چه؟ و چه توقعی باید از بررسی تاریخی مذهب داشته باشیم؟
تصحیح متن های ادبی و تاریخی و مذهبی تنها مقابله چند نسخه با هم نیست. ارائه تصحیح انتقادی یک متن یک پیش زمینه فلسفی در دانش تاریخ دارد که باید آن را فهمید و با لوازم آن آگاهی داشت.
هر پژوهشی و از جمله در علوم انسانی و تاریخی متکی بر داشتن پرسش های درست است. اگر پرسش اصلی نادرست باشد و درست محل نزاع تحریر نشده باشد پژوهش ما تنها برف انباری از ارجاعات به منابع تاریخی است و دیگر هیچ. اگر درباره مسئله ای درباره عصر صفوی فی المثل پژوهش می کنیم باید درک درستی از مبانی قدرت و مشروعیت و مرجعیت دینی و سیاسی در ذهن داشته باشیم و مهمتر از آن بفهمیم که تحول تاریخی مفاهیم مرتبط یعنی چه؟
گاه در حوزه مسائل مذهبی در پاره ای از مقالات چاپ ایران طرح مسائلی را به عنوان نقطه شروع و آغاز پژوهش می بینم که من را به تأمل دوباره آنچه گفتم و ضرورت پرداختن علمی به این پرسش ها وا می دارد. متأسفانه می بینم بسیاری از پژوهش های به ظاهر تاریخی درباره مسائلی سامان می گیرد که اصل آن مبتنی بر عقیده ای است جزمی و متکی بر باوری غیر تاریخی. در این نوع مسائل شاید بتوان نوعی پژوهشی پدیدارشناسانه انجام داد اما ارائه صدها سند و نقل از منابع تاریخی مادامی که پرسش اصلی ما در پژوهش پرسشی بر پایه نگاهی تاریخی به مذهب نباشد راه به جایی نمی برد و تنها در بهترین حالت صورتکی از پژوهشی تاریخی است. این است که در پژوهش های تاریخی در حوزه مذهب نیازمند نظریه

یک کسی عاشورا را از دست ما نجات دهد
این روزها، به وفور شاهد تحلیل های اجتماعی سیاسی متفاوت از عاشورا هستیم و می دانیم، سالهاست، هر کسی با استناد به جمله ای از امام حسین (ع) یا رفتاری از آن حضرت، یک تفسیر سیاسی خاصی ارائه می کند. این در حالی است که غالب این عبارات یا گزارشها، هنوز از نظر تاریخی، نقادی نشده است. اما صرف نظر از آن، هیچ گاه رویه فقها این نبوده است که این چنین به گزارش های تاریخی برای استفاده در گزاره های حقوقی استناد کنند و از آن نتایج فقهی بگیرند. این کارها، از زمانی هم که باب شده، اغلب کار منبری ها بوده و الا زیر تیغ فقیهان استخوان دار و اصیل، این قبیل کارها، محل اعتنا نبوده است.
نکته ای که در باره تحلیل های عاشورایی این چنینی محل توجه است، این است که ما تا چه وقت و با چه دامنه و اصولی حق داریم، در هر دوره، تفسیری متفاوت از عاشورا داشته باشیم؟ آیا بر این باوریم که از این رویداد، می شود تفسیرهای متفاوت ارائه داد و هر روز یک اصل حقوقی از آن استخراج کرد، یا این که محدودیت وجود دارد و مثلا ما قواعدی داریم که در استنباط فقهی از تاریخ، باید تابع آنها باشیم؟
اگر یک نگاهی به منابع عاشورایی در این صد سال بیندازید، خواهید دید، تفسیرهای حماسه ای که در این قرن باب شده، در متون کهن جایی نداشته و برای مثال، کتابهای قاجاری که همه روی اشک و آه بنا شده است. کدام یک از این دو نگاه، درست است؟ اگر نگاهی در روزگار ما غلبه دارد، معنایش این است که اگر هزار سال هم به آن توجه نشده، حتما درست است؟ با چه اصولی؟ مورد دیگر این است که در دوره اخیر، در باره امر به معروف و نهی از منکر از عاشورا، برداشت های زیادی می شود، در حالی که در هیچ کتاب فقهی قدیمی، دست کم تا اواسط دوره قاجاری، چنین رویه مطرح نبوده، و به عکس در باره این نکند عاشورا مصداق «ولاتلقوا بایدیکم الی التهلکه» باشد، بحث کرده اند.
سوال این است: کدام معیارها وجود دارد که دست ما را از تفسیرهای من درآوری با عبارت پردازی های عجیب و غریب و تحلیل های ذهنی و منبعث از شرایط سیاسی ایران و شیعه در قرن اخیر، نجات دهد و به ما بیاموزد که ما یک تفسیر معمول و معقول مبتنی بر نصوص تاریخی و اخبار امامتی، آن مقدار که صحیح است و داستانی و اسرائیلی نیست، داشته باشیم؟
تنها در طول یک دهه از سال 47 تا 57 دهها کتاب در باره امام حسین علیه الصلاة و السلام نوشته شد که هر کدام یک سمت و سویی داشت. صالحی نجف آبادی یک طرف، شریعتی طرف دیگر، و هاشمی نژآد هم و دیگران... تازه، آنها، سعی می کرد ند با دادن ارجاعات تاریخی، مبتنی بر برخی از متون تاریخی و حدیثی باشند، اما به هر حال، شیفته اوضاع سیاسی روز و غرق در آن بودند.
در یکی دو دهه اخیر هم، فلسفه عاشورایی که از زبان مداحان می شنویم ، و به تازگی یاد گرفته اند که عبارات عربی را هم در آن بیاورند تا مردم مطمئن شودند که راست می گویند! و با نقل شعری از این و آن در متن روضه، و یا آوردن اسم شیخ جعفر شوشتری و کمپانی و امثال آن، مخاطبان را شیفته برداشت های شگفت شبه عرفانی خود کنند و جوانان را مسحور عبارات مبهم و لفاظی های همراه با موسیقی عجیب و من درآوردی سازند. البته که این فضا، دیگر فضای حماسه سازی از کربلا نیست، چنان که «مصیبت» گرایی قاجاری هم نیست، خودش یک سبک جدید در کنار عرفان های تازه است.
همین که شاهدیم، هر وقت اوضاع سیاسی کشور در هم پیچیده می شود، و فشارها بیشتر، و نیاز هست که ما در جایی، نشانی از ایثار و فداکاری داشته باشیم، بلافاصله به تحلیل های حماسی از عاشورا روی می آوریم، خودش در این که ما چطور با این رویداد، به طور دلخواه رفتار می کنیم، شاهدی استوار است.
برخی هم تلاش می کنند، از عاشورا، دمکراسی استخراج کنند و آن را حرکتی علیه حکومت های استبدادی تفسیر نمایند. معلوم است که امام با ظلم در افتاده، اما تفسیر اینها بسیار متفاوت است. می توان احتمال داد که این چند روز از جنبش مبارزه با فساد در نهضت عاشورا هم سخن گفته شود.
سوال فقیر این است: دامنه این استنباطهای مذهبی و سیاسی از یک رویداد تاریخی تا کجاست و ما چه اندازه حق داریم از این جنبش الهی این همه برداشت های سیاسی و اجتماعی و عرفانی ساختگی داشته باشیم؟ یک کسی باید عاشورا را از دست ما نجات دهد، و اجازه ندهد عظمت حسین بن علی علیه السلام، زیر سایه این تفسیرهای غلط قرار گیرد.
@jafarian1964

یک کسی عاشورا را از دست ما نجات بدهد
این روزها، به‌وفور شاهد تحلیل‌های اجتماعی سیاسی متفاوت از عاشورا هستیم و می‌‌دانیم، سال‌هاست، هر کسی با استناد به جمله‌ای از امام حسین (ع) یا رفتاری از آن حضرت، یک تفسیر سیاسی خاصی ارائه می‌‌کند. این در حالی است که غالب این عبارات یا گزارش‌ها، هنوز از نظر تاریخی، نقادی نشده است؛ اما صرف نظر از آن، هیچ‌گاه رویه فقها این نبوده است که این چنین به گزارش‌های تاریخی برای استفاده در گزاره‌های حقوقی استناد کنند و از آن نتایج فقهی بگیرند. این کارها، از زمانی هم که باب شده، اغلب کار منبری‌ها بوده و الا زیر تیغ فقیهان استخوان‌دار و اصیل، این قبیل کارها، محل اعتنا نبوده است.

نکته‌ای که درباره تحلیل‌های عاشورایی این چنینی محل توجه است، این است که ما تا چه وقت و با چه دامنه و اصولی حق داریم، در هر دوره، تفسیری متفاوت از عاشورا داشته باشیم؟ آیا بر این باوریم که از این رویداد، می‌‌شود تفسیرهای متفاوت ارائه داد و هر روز یک اصل حقوقی از آن استخراج کرد، یا این که محدودیت وجود دارد و مثلاً ما قواعدی داریم که در استنباط فقهی از تاریخ، باید تابع آن‌ها باشیم؟

اگر یک نگاهی به منابع عاشورایی در این صد سال بیندازید، خواهید دید، تفسیرهای حماسه‌ای که در این قرن باب شده، در متون کهن جایی نداشته و برای مثال، کتاب‌های قاجاری که همه روی اشک و آه بنا شده است. کدام یک از این دو نگاه، درست است؟ اگر نگاهی در روزگار ما غلبه دارد، معنایش این است که اگر هزار سال هم به آن توجه نشده، حتماً درست است؟ با چه اصولی؟ مورد دیگر این است که در دوره اخیر، درباره امربه‌معروف و نهی از منکر از عاشورا، برداشت‌های زیادی می‌‌شود، در حالی که در هیچ کتاب فقهی قدیمی، دست کم تا اواسط دوره قاجاری، چنین رویه مطرح نبوده و به عکس درباره این نکند عاشورا مصداق «ولاتلقوا بایدیکم الی التهلکه» باشد، بحث کرده‌اند.

سؤال این است: کدام معیارها وجود دارد که دست ما را از تفسیرهای من درآوری با عبارت پردازی‌های عجیب و غریب و تحلیل‌های ذهنی و منبعث از شرایط سیاسی ایران و شیعه در قرن اخیر، نجات دهد و به ما بیاموزد که ما یک تفسیر معمول و معقول مبتنی بر نصوص تاریخی و اخبار امامتی، آن مقدار که صحیح است و داستانی و اسرائیلی نیست، داشته باشیم؟

تنها در طول یک دهه از سال ۴۷ تا ۵۷ ده‌ها کتاب درباره امام حسین علیه الصلاه والسلام نوشته شد که هر کدام یک سمت و سویی داشت. صالحی نجف آبادی یک طرف، شریعتی طرف دیگر و‌ هاشمی‌نژاد هم و دیگران… تازه، آن‌ها، سعی می‌‌کردند با دادن ارجاعات تاریخی، مبتنی بر برخی از متون تاریخی و حدیثی باشند، اما به هر حال، شیفته اوضاع سیاسی روز و غرق در آن بودند.

در یکی دو دهه اخیر هم، فلسفه عاشورایی که از زبان مداحان می‌‌شنویم و به‌تازگی یاد گرفته‌اند که عبارات عربی را هم در آن بیاورند تا مردم مطمئن شوند که راست می‌‌گویند! و با نقل شعری از این و آن در متن روضه و یا آوردن اسم شیخ جعفر شوشتری و کمپانی و امثال آن، مخاطبان را شیفته برداشت‌های شگفت شبه عرفانی خود کنند و جوانان را مسحور عبارات مبهم و لفاظی‌های همراه با موسیقی عجیب و من درآوردی سازند. البته که این فضا، دیگر فضای حماسه سازی از کربلا نیست، چنان که «مصیبت» گرایی قاجاری هم نیست، خودش یک سبک جدید در کنار عرفان‌های تازه است.

همین که شاهدیم، هر وقت اوضاع سیاسی کشور در هم پیچیده می‌‌شود و فشارها بیشتر و نیاز هست که ما در جایی، نشانی از ایثار و فداکاری داشته باشیم، بلافاصله به تحلیل‌های حماسی از عاشورا روی می‌‌آوریم، خودش در این که ما چطور با این رویداد، به‌طور دلخواه رفتار می‌‌کنیم، شاهدی استوار است.

برخی هم تلاش می‌‌کنند، از عاشورا، دمکراسی استخراج کنند و آن را حرکتی علیه حکومت‌های استبدادی تفسیر نمایند. معلوم است که امام با ظلم در افتاده، اما تفسیر این‌ها بسیار متفاوت است. می‌‌توان احتمال داد که این چند روز از جنبش مبارزه با فساد در نهضت عاشورا هم سخن گفته شود.

سؤال این است: دامنه این استنباط‌های مذهبی و سیاسی از یک رویداد تاریخی تا کجاست و ما چه اندازه حق داریم از این جنبش الهی این همه برداشت‌های سیاسی و اجتماعی و عرفانی ساختگی داشته باشیم؟ یک کسی باید عاشورا را از دست ما نجات دهد و اجازه ندهد عظمت حسین بن علی علیه‌السلام، زیر سایه این تفسیرهای غلط قرار گیرد.
(یادداشت سال گذشته این بنده خدا)

مادران عاشورایی
اگر بخواهیم مادری را در تاریخ و سیره زنان صدر اسلام مورد بررسی قرار دهیم، یکی از وقایع مهم تاریخی که نقش مادران در آن بسیار پررنگ و ملموس است واقعه عاشورا است. واقعه عاشورا صحنه بزرگ و عرصه جولان مادرانی است که امتحان خود را به خوبی پس داده و حاصل یک عمر تلاش خود را که ثمره اش فرزندانی از جنس نور بودند را تقدیم ارزش ها و آرمان های اسلام کردند. در این نوشتار 5 تن از این مادران نمونه صدر اسلام که در واقعه عاشورا اوج مادری انقلابی خود را عرضه کردند، معرفی می شوند:

یک کسی عاشورا را از دست ما نجات دهد

این روزها، به وفور شاهد تحلیل های اجتماعی سیاسی متفاوت از عاشورا هستیم و می دانیم، سالهاست، هر کسی با استناد به جمله ای از امام حسین (ع) یا رفتاری از آن حضرت، یک تفسیر سیاسی خاصی ارائه می کند. این در حالی است که غالب این عبارات یا گزارشها، هنوز از نظر تاریخی، نقادی نشده است. اما صرف نظر از آن، هیچ گاه رویه فقها این نبوده است که این چنین به گزارش های تاریخی برای استفاده در گزاره های حقوقی استناد کنند و از آن نتایج فقهی بگیرند. این کارها، از زمانی هم که باب شده، اغلب کار منبری ها بوده و الا زیر تیغ فقیهان استخوان دار و اصیل، این قبیل کارها، محل اعتنا نبوده است.
نکته ای که در باره تحلیل های عاشورایی این چنینی محل توجه است، این است که ما تا چه وقت و با چه دامنه و اصولی حق داریم، در هر دوره، تفسیری متفاوت از عاشورا داشته باشیم؟ آیا بر این باوریم که از این رویداد، می شود تفسیرهای متفاوت ارائه داد و هر روز یک اصل حقوقی از آن استخراج کرد، یا این که محدودیت وجود دارد و مثلا ما قواعدی داریم که در استنباط فقهی از تاریخ، باید تابع آنها باشیم؟
اگر یک نگاهی به منابع عاشورایی در این صد سال بیندازید، خواهید دید، تفسیرهای حماسه ای که در این قرن باب شده، در متون کهن جایی نداشته و برای مثال، کتابهای قاجاری که همه روی اشک و آه بنا شده است. کدام یک از این دو نگاه، درست است؟ اگر نگاهی در روزگار ما غلبه دارد، معنایش این است که اگر هزار سال هم به آن توجه نشده، حتما درست است؟ با چه اصولی؟ مورد دیگر این است که در دوره اخیر، در باره امر به معروف و نهی از منکر از عاشورا، برداشت های زیادی می شود، در حالی که در هیچ کتاب فقهی قدیمی، دست کم تا اواسط دوره قاجاری، چنین رویه مطرح نبوده، و به عکس در باره این نکند عاشورا مصداق «ولاتلقوا بایدیکم الی التهلکه» باشد، بحث کرده اند.
سوال این است: کدام معیارها وجود دارد که دست ما را از تفسیرهای من درآوری با عبارت پردازی های عجیب و غریب و تحلیل های ذهنی و منبعث از شرایط سیاسی ایران و شیعه در قرن اخیر، نجات دهد و به ما بیاموزد که ما یک تفسیر معمول و معقول مبتنی بر نصوص تاریخی و اخبار امامتی، آن مقدار که صحیح است و داستانی و اسرائیلی نیست، داشته باشیم؟
تنها در طول یک دهه از سال ۴۷ تا ۵۷ دهها کتاب در باره امام حسین علیه الصلاة و السلام نوشته شد که هر کدام یک سمت و سویی داشت. صالحی نجف آبادی یک طرف، شریعتی طرف دیگر، و هاشمی نژآد هم و دیگران... تازه، آنها، سعی می کرد ند با دادن ارجاعات تاریخی، مبتنی بر برخی از متون تاریخی و حدیثی باشند، اما به هر حال، شیفته اوضاع سیاسی روز و غرق در آن بودند.
در یکی دو دهه اخیر هم، فلسفه عاشورایی که از زبان مداحان می شنویم ، و به تازگی یاد گرفته اند که عبارات عربی را هم در آن بیاورند تا مردم مطمئن شودند که راست می گویند! و با نقل شعری از این و آن در متن روضه، و یا آوردن اسم شیخ جعفر شوشتری و کمپانی و امثال آن، مخاطبان را شیفته برداشت های شگفت شبه عرفانی خود کنند و جوانان را مسحور عبارات مبهم و لفاظی های همراه با موسیقی عجیب و من درآوردی سازند. البته که این فضا، دیگر فضای حماسه سازی از کربلا نیست، چنان که «مصیبت» گرایی قاجاری هم نیست، خودش یک سبک جدید در کنار عرفان های تازه است.
همین که شاهدیم، هر وقت اوضاع سیاسی کشور در هم پیچیده می شود، و فشارها بیشتر، و نیاز هست که ما در جایی، نشانی از ایثار و فداکاری داشته باشیم، بلافاصله به تحلیل های حماسی از عاشورا روی می آوریم، خودش در این که ما چطور با این رویداد، به طور دلخواه رفتار می کنیم، شاهدی استوار است.
برخی هم تلاش می کنند، از عاشورا، دمکراسی استخراج کنند و آن را حرکتی علیه حکومت های استبدادی تفسیر نمایند. معلوم است که امام با ظلم در افتاده، اما تفسیر اینها بسیار متفاوت است. می توان احتمال داد که این چند روز از جنبش مبارزه با فساد در نهضت عاشورا هم سخن گفته شود.
سوال فقیر این است: دامنه این استنباطهای مذهبی و سیاسی از یک رویداد تاریخی تا کجاست و ما چه اندازه حق داریم از این جنبش الهی این همه برداشت های سیاسی و اجتماعی و عرفانی ساختگی داشته باشم؟ یک کسی باید عاشورا را از دست ما نجات دهد.

رسول جعفریان

kherad.org

یک کسی عاشورا را از دست ما نجات بدهد
این روزها، به‌وفور شاهد تحلیل‌های اجتماعی سیاسی متفاوت از عاشورا هستیم و می‌‌دانیم، سال‌هاست، هر کسی با استناد به جمله‌ای از امام حسین (ع) یا رفتاری از آن حضرت، یک تفسیر سیاسی خاصی ارائه می‌‌کند. این در حالی است که غالب این عبارات یا گزارش‌ها، هنوز از نظر تاریخی، نقادی نشده است؛ اما صرف نظر از آن، هیچ‌گاه رویه فقها این نبوده است که این چنین به گزارش‌های تاریخی برای استفاده در گزاره‌های حقوقی استناد کنند و از آن نتایج فقهی بگیرند. این کارها، از زمانی هم که باب شده، اغلب کار منبری‌ها بوده و الا زیر تیغ فقیهان استخوان‌دار و اصیل، این قبیل کارها، محل اعتنا نبوده است.

نکته‌ای که درباره تحلیل‌های عاشورایی این چنینی محل توجه است، این است که ما تا چه وقت و با چه دامنه و اصولی حق داریم، در هر دوره، تفسیری متفاوت از عاشورا داشته باشیم؟ آیا بر این باوریم که از این رویداد، می‌‌شود تفسیرهای متفاوت ارائه داد و هر روز یک اصل حقوقی از آن استخراج کرد، یا این که محدودیت وجود دارد و مثلاً ما قواعدی داریم که در استنباط فقهی از تاریخ، باید تابع آن‌ها باشیم؟

اگر یک نگاهی به منابع عاشورایی در این صد سال بیندازید، خواهید دید، تفسیرهای حماسه‌ای که در این قرن باب شده، در متون کهن جایی نداشته و برای مثال، کتاب‌های قاجاری که همه روی اشک و آه بنا شده است. کدام یک از این دو نگاه، درست است؟ اگر نگاهی در روزگار ما غلبه دارد، معنایش این است که اگر هزار سال هم به آن توجه نشده، حتماً درست است؟ با چه اصولی؟ مورد دیگر این است که در دوره اخیر، درباره امربه‌معروف و نهی از منکر از عاشورا، برداشت‌های زیادی می‌‌شود، در حالی که در هیچ کتاب فقهی قدیمی، دست کم تا اواسط دوره قاجاری، چنین رویه مطرح نبوده و به عکس درباره این نکند عاشورا مصداق «ولاتلقوا بایدیکم الی التهلکه» باشد، بحث کرده‌اند.

سؤال این است: کدام معیارها وجود دارد که دست ما را از تفسیرهای من درآوری با عبارت پردازی‌های عجیب و غریب و تحلیل‌های ذهنی و منبعث از شرایط سیاسی ایران و شیعه در قرن اخیر، نجات دهد و به ما بیاموزد که ما یک تفسیر معمول و معقول مبتنی بر نصوص تاریخی و اخبار امامتی، آن مقدار که صحیح است و داستانی و اسرائیلی نیست، داشته باشیم؟

تنها در طول یک دهه از سال ۴۷ تا ۵۷ ده‌ها کتاب درباره امام حسین علیه الصلاه والسلام نوشته شد که هر کدام یک سمت و سویی داشت. صالحی نجف آبادی یک طرف، شریعتی طرف دیگر و‌ هاشمی‌نژاد هم و دیگران… تازه، آن‌ها، سعی می‌‌کردند با دادن ارجاعات تاریخی، مبتنی بر برخی از متون تاریخی و حدیثی باشند، اما به هر حال، شیفته اوضاع سیاسی روز و غرق در آن بودند.

در یکی دو دهه اخیر هم، فلسفه عاشورایی که از زبان مداحان می‌‌شنویم و به‌تازگی یاد گرفته‌اند که عبارات عربی را هم در آن بیاورند تا مردم مطمئن شوند که راست می‌‌گویند! و با نقل شعری از این و آن در متن روضه و یا آوردن اسم شیخ جعفر شوشتری و کمپانی و امثال آن، مخاطبان را شیفته برداشت‌های شگفت شبه عرفانی خود کنند و جوانان را مسحور عبارات مبهم و لفاظی‌های همراه با موسیقی عجیب و من درآوردی سازند. البته که این فضا، دیگر فضای حماسه سازی از کربلا نیست، چنان که «مصیبت» گرایی قاجاری هم نیست، خودش یک سبک جدید در کنار عرفان‌های تازه است.

همین که شاهدیم، هر وقت اوضاع سیاسی کشور در هم پیچیده می‌‌شود و فشارها بیشتر و نیاز هست که ما در جایی، نشانی از ایثار و فداکاری داشته باشیم، بلافاصله به تحلیل‌های حماسی از عاشورا روی می‌‌آوریم، خودش در این که ما چطور با این رویداد، به‌طور دلخواه رفتار می‌‌کنیم، شاهدی استوار است.

برخی هم تلاش می‌‌کنند، از عاشورا، دمکراسی استخراج کنند و آن را حرکتی علیه حکومت‌های استبدادی تفسیر نمایند. معلوم است که امام با ظلم در افتاده، اما تفسیر این‌ها بسیار متفاوت است. می‌‌توان احتمال داد که این چند روز از جنبش مبارزه با فساد در نهضت عاشورا هم سخن گفته شود.

سؤال این است: دامنه این استنباط‌های مذهبی و سیاسی از یک رویداد تاریخی تا کجاست و ما چه اندازه حق داریم از این جنبش الهی این همه برداشت‌های سیاسی و اجتماعی و عرفانی ساختگی داشته باشیم؟ یک کسی باید عاشورا را از دست ما نجات دهد و اجازه ندهد عظمت حسین بن علی علیه‌السلام، زیر سایه این تفسیرهای غلط قرار گیرد.
(یادداشت سال گذشته این بنده خدا)

یک کسی عاشورا را از دست ما نجات بدهد
این روزها، به‌وفور شاهد تحلیل‌های اجتماعی سیاسی متفاوت از عاشورا هستیم و می‌‌دانیم، سال‌هاست، هر کسی با استناد به جمله‌ای از امام حسین (ع) یا رفتاری از آن حضرت، یک تفسیر سیاسی خاصی ارائه می‌‌کند. این در حالی است که غالب این عبارات یا گزارش‌ها، هنوز از نظر تاریخی، نقادی نشده است؛ اما صرف نظر از آن، هیچ‌گاه رویه فقها این نبوده است که این چنین به گزارش‌های تاریخی برای استفاده در گزاره‌های حقوقی استناد کنند و از آن نتایج فقهی بگیرند. این کارها، از زمانی هم که باب شده، اغلب کار منبری‌ها بوده و الا زیر تیغ فقیهان استخوان‌دار و اصیل، این قبیل کارها، محل اعتنا نبوده است.

نکته‌ای که درباره تحلیل‌های عاشورایی این چنینی محل توجه است، این است که ما تا چه وقت و با چه دامنه و اصولی حق داریم، در هر دوره، تفسیری متفاوت از عاشورا داشته باشیم؟ آیا بر این باوریم که از این رویداد، می‌‌شود تفسیرهای متفاوت ارائه داد و هر روز یک اصل حقوقی از آن استخراج کرد، یا این که محدودیت وجود دارد و مثلاً ما قواعدی داریم که در استنباط فقهی از تاریخ، باید تابع آن‌ها باشیم؟

اگر یک نگاهی به منابع عاشورایی در این صد سال بیندازید، خواهید دید، تفسیرهای حماسه‌ای که در این قرن باب شده، در متون کهن جایی نداشته و برای مثال، کتاب‌های قاجاری که همه روی اشک و آه بنا شده است. کدام یک از این دو نگاه، درست است؟ اگر نگاهی در روزگار ما غلبه دارد، معنایش این است که اگر هزار سال هم به آن توجه نشده، حتماً درست است؟ با چه اصولی؟ مورد دیگر این است که در دوره اخیر، درباره امربه‌معروف و نهی از منکر از عاشورا، برداشت‌های زیادی می‌‌شود، در حالی که در هیچ کتاب فقهی قدیمی، دست کم تا اواسط دوره قاجاری، چنین رویه مطرح نبوده و به عکس درباره این نکند عاشورا مصداق «ولاتلقوا بایدیکم الی التهلکه» باشد، بحث کرده‌اند.

سؤال این است: کدام معیارها وجود دارد که دست ما را از تفسیرهای من درآوری با عبارت پردازی‌های عجیب و غریب و تحلیل‌های ذهنی و منبعث از شرایط سیاسی ایران و شیعه در قرن اخیر، نجات دهد و به ما بیاموزد که ما یک تفسیر معمول و معقول مبتنی بر نصوص تاریخی و اخبار امامتی، آن مقدار که صحیح است و داستانی و اسرائیلی نیست، داشته باشیم؟

تنها در طول یک دهه از سال ۴۷ تا ۵۷ ده‌ها کتاب درباره امام حسین علیه الصلاه والسلام نوشته شد که هر کدام یک سمت و سویی داشت. صالحی نجف آبادی یک طرف، شریعتی طرف دیگر و‌ هاشمی‌نژاد هم و دیگران… تازه، آن‌ها، سعی می‌‌کردند با دادن ارجاعات تاریخی، مبتنی بر برخی از متون تاریخی و حدیثی باشند، اما به هر حال، شیفته اوضاع سیاسی روز و غرق در آن بودند.

در یکی دو دهه اخیر هم، فلسفه عاشورایی که از زبان مداحان می‌‌شنویم و به‌تازگی یاد گرفته‌اند که عبارات عربی را هم در آن بیاورند تا مردم مطمئن شوند که راست می‌‌گویند! و با نقل شعری از این و آن در متن روضه و یا آوردن اسم شیخ جعفر شوشتری و کمپانی و امثال آن، مخاطبان را شیفته برداشت‌های شگفت شبه عرفانی خود کنند و جوانان را مسحور عبارات مبهم و لفاظی‌های همراه با موسیقی عجیب و من درآوردی سازند. البته که این فضا، دیگر فضای حماسه سازی از کربلا نیست، چنان که «مصیبت» گرایی قاجاری هم نیست، خودش یک سبک جدید در کنار عرفان‌های تازه است.

همین که شاهدیم، هر وقت اوضاع سیاسی کشور در هم پیچیده می‌‌شود و فشارها بیشتر و نیاز هست که ما در جایی، نشانی از ایثار و فداکاری داشته باشیم، بلافاصله به تحلیل‌های حماسی از عاشورا روی می‌‌آوریم، خودش در این که ما چطور با این رویداد، به‌طور دلخواه رفتار می‌‌کنیم، شاهدی استوار است.

برخی هم تلاش می‌‌کنند، از عاشورا، دمکراسی استخراج کنند و آن را حرکتی علیه حکومت‌های استبدادی تفسیر نمایند. معلوم است که امام با ظلم در افتاده، اما تفسیر این‌ها بسیار متفاوت است. می‌‌توان احتمال داد که این چند روز از جنبش مبارزه با فساد در نهضت عاشورا هم سخن گفته شود.

سؤال این است: دامنه این استنباط‌های مذهبی و سیاسی از یک رویداد تاریخی تا کجاست و ما چه اندازه حق داریم از این جنبش الهی این همه برداشت‌های سیاسی و اجتماعی و عرفانی ساختگی داشته باشیم؟ یک کسی باید عاشورا را از دست ما نجات دهد و اجازه ندهد عظمت حسین بن علی علیه‌السلام، زیر سایه این تفسیرهای غلط قرار گیرد.
(یادداشت سال گذشته این بنده خدا)