نظر شريف مرتضی درباره عالم ذرّ
در مسائل الطرابلسيات الأولی، شريف مرتضی فصل مهمی دارد درباره رد احاديث عالم ذرّ و طينت. او به کلی اين احاديث و اصالت آنها را رد می کند و ساحت تشيع را از اين گونه احاديث مبرا می داند. اين مسائل که از مهمترين آثار شريف مرتضی است به زودی با تصحيحی انتقادی منتشر می شود. الآن دست ناشر است.
بیایید نقد علمی را جدی بگیریم
من سال ها اهل نوشتن نقد بر نوشته های دیگران نبودم. گاهی در نوشته های خودم اگر ضروری بود به اختصار شیوه یک محقق و یا مصحح را نقد مختصری می کردم و یا اگر نکته مرتبطی بود که با دیدگاه و نظر من اختلاف داشت خیلی کوتاه نظر خود را درباره آن مطرح می کردم. چند سال اخیر در چند مورد برخلاف رویه خودم عمل کردم. نخست مقالات و نوشته هایی در نقد مکتب تفکیک نوشتم. این کار را به این دلیل کردم که هم آشنا با مبانی این مکتب فکری هستم و هم به نیت خیر اندیشمندان این مکتب واقفم. رویکرد من به مباحث اندیشه، رویکرد تمدنی است. به دیگر سخن تا آنجا که مباحث به حوزه دین به مثابه پدیده ای اجتماعی و تاریخی و نهادی مرتبط است من رویکردم در نقد در ارتباط مستقیم است با تأثیرات تمدنی یک فکر و اندیشه و سهم تاریخی آن. بنابراین نقد من از مکتب تفکیک نقد معطوف به سهم فلسفه در تاریخ تمدنی اسلام است و بس. من توصیه اعتقادی به کسی نمی کنم و اساساً در این جایگاه نیستم. منتهی عده ای را نقدهای من بر مکتب تفکیک خوش نیامد و در نوشته ها و پیام هایی با هویت معلوم و مجهول بر من بینوا نواختند. به آنها احترام می گذارم اما تنها به این نکته بسنده می کنم که فکر تنها با بحث و گفتگو در فضایی علمی و در عین حال اخلاقی و دموکراتیک و بدون فشار و شانتاژ و اتهام زنی است که شکوفا می شود. اگر فلسفه و کلام در عرصه تمدن اسلامی رشد و نمو کرد و ابتکارات آفرید درست به دلیل نقدها بود و فضاهای باز گفتگو.
درباره استاد دکتر سید جواد طباطبایی و برخی از نوشته های ایشان هم چند نقدی در فاصله سال گذشته از من منتشر شد. من برای آقای طباطبایی احترام زیادی قائل هستم. سبب نقدهایی که نوشتم این بود که آثار ایشان را می خوانم و دنبال می کنم و همیشه از آنها بهره برده ام. در مواردی با رویکرد ایشان مخالفم و معتقدم با اصلاح آن رویکردها دیدگاه های نظری ایشان از دقت ورزی بیشتری برخوردار خواهد شد. برخی علاقمندان ایشان در فضاهای مجازی بر من تاختند. من برای آنها هم احترام قائل هستم. با روحیه ای که از آقای طباطبایی در پس سال ها دوستی و آشنایی می شناسم می دانم که ایشان همواره از نقدهای منصفانه هراسی ندارد.
چندین نقد و بررسی هم در فاصله سال گذشته بر دیدگاه های جناب آقای دکتر سروش در رابطه با وحی نوشتم. سببش جایگاه آقای دکتر سروش و اهمیت موضوعی است که درباره آن سالهاست اندیشه ورزی کرده است. بنابراین من هم در حد توان و فرصت خود کوشیدم در این اندیشه ورزی مشارکتی فعال و مثبت داشته باشم.
چند نقدی هم بر جناب آقای دکتر محسن کدیور در سال های گذشته از من منتشر شد. مشارکتی بود از من برای غنی کردن رویکرد انتقادی در بحث های تاریخی در موضوعاتی که اهمیت ویژه اعتقادی و دینی هم دارد.
در رابطه با مطلبی از جناب آقای دکتر عطاء الله مهاجرانی هم نقدی کوتاه نوشتم صرفاً برای آگاهی دادن به آنچه خود در رابطه با اصالت و یا عدم اصالت متنی حدیثی می اندیشیدم. چند نفری نقدی نوشتند و آن نوشته را نپسندیدند. از آنها هم تشکر می کنم.
در طول دو سه سال گذشته یا کمی بیش نقدهایی از من منتشر شد در یک بحث رجالی و حدیثی. نظریه ای را یکی از محققان برجسته این حوزه در زمینه رویکرد علمای شیعه در رابطه با حدیث ارائه داده که خود ایشان آن را طریقه فهرستی نامگذاری کرده اند. من با توجه به زمینه های کاری ام و آن هم به سبب رونق دادن به این گونه بحث های انتقادی و علمی و ابتکاری چند مقاله و یادداشت در نقد این نظریه نوشتم. امیدواری من این بود که آن بحث ها خود زمینه را برای درگیر شدن بیشتر فضلای این رشته فراهم کند و در تنقیح مبانی آن نظریه و نقد و اصلاح پاره ای از آنها یاری رساند. من در سنتی و برای سنتی این بحث ها را نوشتم که قرن هاست اتوریته های علمی آن تنها بر پایه نقد و گفتگو و بحث علمی و مواجهات قلمی و بحثی شکل می گیرد. نقدهای من جمعی را خوش نیامد. پیام های متعددی برای من رسید و دو سه نفری هم نقدهایی مکتوب نوشتند و البته یک نفری هم دامن نقد را با سخنانی که شایسته این فضاهای علمی نیست آلود. آنهایی که با نام و نشان معلوم و با شناسنامه و هویت روشن بر من ایراد گرفتند و نوشته های من را نقد کردند همه قابل احترامند؛ ولو اینکه گاهی دامن سخن را به مطالب غیر مرتبط کشانده باشند (دنباله...)
مکتب معارفی و ضرورت انتقاد علمی
من چند سالی است درباره مکتب تفکیک و آنچه به عنوان مکتب معارفی مشهد معروف است می نویسم. نقد می کنم و مبانی فکری آنان را می کوشم با عیار نقد بسنجم. این به معنی چشم پوشی بر خدمات دینی بزرگان این مدرسه فکری نیست. برخی از نقدهای آنان بر فلسفه درست است. مقصودم انتقاد از آمیختگی فلسفه و عرفان است. اما انتقاد من در تمام این سال ها معطوف به سه موضوع بوده است: نخست و مهمتر از همه ادعای خلوص اندیشی و الهی دانستن باورهای خودشان و نقد هرگونه نظر روزی فکری و مشروعیت دیدگاه های فلسفی. نکته دوم بهره وری اخباری گونه از احادیث و ساختن منظومه ای اعتقادی بر اساس احادیث بدون توجه به نقد اخبار و همچنین بی توجه به اینکه خود آنان هم در مقام تفسیر احادیث اهل بیت در واقع دست به یک انتخاب و تفسیر مشابه تفسیرهای دیگران می زنند. و اما سوم اینکه آنان خود گرفتار آمیختگی عقاید کلامی و فلسفی با احادیث اهل بیتند. سرتاپای افکار میرزا مهدی و شیخ محمود حلبی آمیخته است با باورهای عرفانی و فلسفی و در واقع مکتب معارفی مشهد یک نوع بازسازی فلسفه و عرفان است زیر پوشش احادیث و اهل بیت. شاهدش هم سخنان آقای حلبی است در درس های معارف درباره شهود و انخلاعات و مقامات و قدرت بر اعاجیب. قبلا شیخیه هم همین ادعاها را داشتند اما آنان هم جز تفسیری سرتاپا متأثر از فلسفه و عرفان آمیخته با احادیث غلات شیعه ارائه ندادند. شیخیه البته کارش به جاهای عجیبی کشید. اگر مکتب معارفی در قبل از انقلاب با آن فضای فکری متعلق به علاقمندان مرحوم آقای حلبی ادامه پیدا می کرد البته سرنوشتش به شیخیه بسیار شبیه می توانست باشد. خدا می داند آن دلدادگی به آقای حلبی و پذیرش مطلق سخنان او و بی اعتنایی به بزرگان فکر و اندیشه و ناچیز شمردن تفکر فلسفی و علمی به کجا می کشید؟ شما نوشته های حاج محمد کریم خان را ببینید. درباره نوع نگاه او به اخبار و احادیث و مباحث کلامی و فلسفی می توانید به خوبی داوری و مقایسه کنید. پرسش هایی که از او می شده و پاسخ هایی که می داده همه نشانی است از عمق انحطاط فکری در عصر قاجار. در مکتب شیخی هم می دانید به ویژه در شاخه کرمان یک نظام پیشوایی موروث وجود داشته که در آن تنها فرزندان نزد پدران تحصیل می کرده و همان سخنان را تکرار می کرده اند. ادعا هم این است که شیخ احمد و سید کاظم رشتی وصل به کر بوده اند. کریم خان حتی در یکی از رساله های خود می نویسد که مکتب شیخ احمد اوج معنای باطنی تشیع است قبل از ظهور امام قائم که به نظر او باطن باطن را بیان می کند. در واقع از دیدگاه او وظیفه شیخ احمد این بوده که باطن شریعت و دیانت را بگوید و امام زمان می آید و باطن باطن را می گوید. البته معنای این اوج را زمانی می توانید به خوبی درک کنید که نتایج باورهای آنان را در عمل هم ببینید که به چه سرانجامی رسید. همه این ها به خاطر نبود فرهنگ نقد است و به دلیل ادعای خلوص ورزی و ادعای ارتباط خاص با امام معصوم و منابع غیبی داشتن. آقای حلبی هم همین را درباره میرزا و صاحب علم جمعی می گوید. کریم خان که رسما چیز تازه ای را می خواست وارد فرهنگ شیعه کند به نام رکن رابع. در رساله هایش تلویحا اشاره می کند که شیخ احمد و سید کاظم و لابد خودش در مقام نقبا و نجباء و از این قبیلند. پاره هایی را از میراث غلات گرفتند و با آن منظومه ای تمام غالیانه برساختند. البته شیخ احمد خود آدم کم و بیش منضبطی در بحث های علمی است. یعنی دست کم معلوم است چه می گوید. سید کاظم رشتی که عملا نوشته هایش نامفهوم است. بخشی از آن ظاهرا بر اساس ادعای مشاهدات خاص خودش است و برخی را هم از نوشته های کیمیایی و علوم غریبه و جفر دست و پا کرد و به کلی موجبات تحریف در دیدگاه های خود شیخ احمد را فراهم کرد. کریم خان کرمانی تا اندازه زیادی باز متعهدتر از سید کاظم است به معارف شیخ احمد گرچه او هم برخی رساله های فارسی به کلی نامفهوم دارد.
به هرحال در این میان نقدهای من را تعداد محدودی از دلبستگان به آقای حلبی نپسندیدند و دیدم اینجا و آنجا شروع کرده اند به ناسزاگویی. باور کنید راهش این نیست. اینجا عرصه فکر است. حرف علمی اگر علمی است باید نقد را هم به دنبال داشته باشد. مگر اینکه معتقد باشید حرف هایتان اصلا علمی نیست. نه آیا معارفی ها می گویند باید فکر را دور ریخت و به لافکری رسید؟
https://t.me/azbarresihayetarikhi
مکتب تفکیک و اسلامی کردن علوم انسانی
مکتب معارفی مشهد یعنی آنچه از سوی آقای محمد رضا حکیمی به عنوان مکتب تفکیک معروف است سالها بود که در ایران و در حوزه های علمیه محل توجه نبود، سهل است به دلیل انتقاد از فلسفه و مکتب محی الدین از سوی استادان این دانش ها مانند مرحوم حاج آقا مهدی حائری یزدی و مرحوم آقا جلال آشتیانی با نقدهایی تند روبرو بود. در سال های بعد از انقلاب به دلائل غیر علمی و در واقع سیاسی از یک سو و همچنین به دلیل اقبال مجدد به فلسفه و علوم عقلی مکتب معارفی مشهد با وجود احترامی که بسیاری برای نمایندگان برجسته آن ابراز می داشتند تحت فشار بیشتری قرار داشت. در آن سال ها تنها چند کتابی محدود از نمایندگان این مکتب و آن هم به شکل غیر مطلوبی چاپ شده بود. در آن سال ها حتی در مشهد کسی چندان آشکارا از این مکتب نمی گفت و نمی نوشت. وجود آقا جلال خود مؤثر بود. در سلسله مقالات نقد تهافت مرحوم آقا جلال آشتیانی نقدهایی جدی بر میرزا مهدی اصفهانی و آقای حلبی وارد می کرد. یادم می آید از نخستین جاهایی که برخی شروع کردند به گفتن و نوشتن درباره این مکتب مجله کیهان فرهنگی بود که به مناسبت گفتگو با برخی از شاگردان میرزا مهدی به مناسبت از آن مرحوم و درس های معارف ایشان در مشهد هم صحبت می شد. من به مناسبت تحصیل در مدرسه علوی با مکتب معارفی مشهد و درس های فارسی مرحوم آقای حلبی آشنا شدم. نخستین بار سال ۶۴ شمسی بود که در مدرسه علوی با این مکتب آشنا شدم. آن وقت ها سخن گفتن درباره مرحوم آقای حلبی در فضای عمومی ممکن نبود. من در طول سنوات تحصیل در دبیرستان علوی و بعد از آن نزد چند تنی از شاگردان مرحوم حلبی درس های معارف فارسی ایشان را خواندم. به مذاکره و بحث و نقد و گفتگو خواندم. با استادم آقای دکتر دینانی آن سال ها درباره مکتب تفکیک بحث می کردم و او من را به حساب سخن گفتن از آنان تفکیکی می دانست. شاید الآن هم از ایشان بپرسند بگوید فلانی تفکیکی است. من آن زمان هم تفکیکی نبودم. اصلاَ آن زمان هنوز آقای حکیمی مقاله خود را درباره مکتب تفکیک منتشر نکرده بود. کتاب های مرحوم ملکی و مروارید و تعدادی دیگر در واقع خیلی سال بعد در ایران منتشر شد. من آن زمان تنها سعی می کردم مبانی آنان را به خوبی بشناسم. به همین دلیل تلاش کردم نوشته های دیگر نمایندگان این مکتب را هم بخوانم. به تازگی چاپ بسیار بدی از ابواب الهدی توسط مرحوم نجفی یزدی منتشر شده بود. با این وصف شاگردان آقای حلبی اعتمادی به آن چاپ نداشتند. من علاوه بر خواندن آن رفتم سراغ دیگر کتاب ها. یکی دو کتاب از مرحوم نمازی شاهرودی خواندم. میزان المطالب و یکی دو کتاب دیگر میرزا جواد تهرانی را هم خواندم. بیان الفرقان مرحوم آقای قزوینی را هم خواندم. کتابی بود به نام معارف القرآن که واعظ یزدی نوشته بود. آن را هم هر طور شده پیدا کردم و خواندم. بعد سراغ آثار دیگر مرحوم میرزا را گرفتم. دو سه کتاب از او و همچنین چند متن عربی نوشته آقای حلبی و از جمله دفتری درباره بداء و علم بلا معلوم او را خواندم. دو سالی هم با یکی از دوستان آن مباحث را مباحثه می کردیم. اما در همه آن سال ها که تا حدود سال ۱۳۷۲ ادامه یافت هنوز از مکتب تفکیک و میرزا مهدی اصفهانی اطلاع و شناخت زیادی در جامعه علمی و حوزوی وجود نداشت. آن زمان ها به دلیل حساسیت نسبت به انجمن حجتیه خیلی از این مقولات صحبت نمی شد. آن سال ها هنوز عده ای که سال ها بعد به مباحث مکتب تفکیک علاقمند شدند در سپهر قلم و نظر حضوری نداشتند. اینک سالها از آن زمان گذشته است. عده ای که دل به مقوله اسلامی کردن علوم انسانی داده اند و فلسفه و تفکر فلسفی را مانعی برای این منظور می بینند اینک دلبسته مکتب تفکیک شده اند. در واقع آنها دلشان جای دیگری است. برای آنان مکتب تفکیک بهانه ای بیش نیست. شما وقتی تفکر فلسفی را به رسمیت شناختید یعنی حوزه نظر ورزی انسانی و استقلال خرد را در درک حقایق و از جمله آنچه حیطه علوم انسانی است را به رسمیت شناخته اید. خوب اگر می خواهید اعتبار علوم انسانی را زیر سؤال ببرید چه راهی بهتر از اینکه کلا بزنید زیر میز و همه فلسفه و فکر و علوم انسانی را همه را یکجا ببرید روی هوا. الآن سخن گفتن درباره مکتب تفکیک کار سختی نیست. سهل است مورد تشویق هم قرار می گیرید. با این وصف بسیار مبارک است که این بحث ها مجال طرح یافته و مبانی مکتب تفکیک چه از سوی ناقدان و چه از سوی پیروان (و بل هواداران) مورد بحث قرار می گیرد. اما چه خوب است نخست اجازه داده شود این بحث ها به شکل علمی مکتوب شود و مجال طرح قلمی یابد. این زمینه جای بحث های جدلی و مناظره های صوری نیست. این را از این جهت گفتم چرا که می بینم امروزه در ایران تا اندازه زیادی نوشتن و تحقیق جایش را به نشست ها و مناظره ها و گفتگوهای مناسب مجالس نمایش داده است. (ادامه دارد...)
یک توضیح: جناب امید حسینی نژاد فاضل محترم و کوشا برای من یادداشت آقایی را در نقد مطلب اخیر من درباره نقد مکتب تفکیک فرستاد که از خواندن آن معلومم شد آن آقا نقد من را شخصی فرض فرموده اند. اینجا همین مقدار باید بگویم که من اساساَ این آقا را نمی شناسم و تنها از طریق اینترنت و به دلیل نقد محترمانه ای که سال گذشته بر یکی از نوشته های من باز همین دوست گرامی جناب حسینی نژاد برای من فرستاد با ایشان و قلمش آشنا شدم. من درست است که تا آنجا که فرصت دست بدهد نوشته های دوستان و همکاران را می خوانم اما به هر دلیل تا آن زمان با نام و آثار ایشان آشنا نبودم و یا اگر نام او را دیده بودم به ذهن نسپرده بودم. بعد از آن هم شاید دو سه مرتبه ای به مناسبتی دیگر غیر از بحث مکتب تفکیک تنها نام و نه نوشته ای از ایشان را دیدم (اگر اشتباه نکنم به مناسبت اینکه ایشان ظاهراً چاپ و انتشار دو سه کتاب در حوزه مطالعات کلامی را تولیت کرده با اینکه هنوز آن کتاب ها را ندیده ام). بنابراین مخاطب نوشته من ایشان نبود و اساساً من دعوای شخصی ندارم و نگاهم تنها معطوف به یک جریان ضد فلسفی و ضد فکر است که پشت عنوان مکتب اهل بیت و علوم آل محمد خود را پنهان کرده و با هر چه تفکر علمی و عقلی است مخالف است و بزرگان دین را در طول تاریخ اسلام متهم به خیانت به مکتب اهل بیت می کند. بنابراین ظاهراً آن آقا دچار سوء تفاهم شده اند.
پ. ن: در همان یادداشت این آقا فرموده اند که سالهای سال در محضر بزرگان مکتب تفکیک علوم و معارف آنان را خوانده اند. مبارکشان باد. اما در بیوگرافی خود که اینک و برای نخستین بار بدان نظر می کنم همه جور انواع دروس و تحصیلات هست الا تتلمذ نزد بزرگان مکتب تفکیک. قبول دارم که شاید این بیوگرافی سال ها پیش نوشته شده زمانی که اظهار شاگردی نزد اعلام فلسفه بیشتر اعتبار می آورد تا اظهار تتلمذ نزد اعلام تفکیک. با این وصف به نظرم در نوشته این آقای محترم نوعی خود بزرگ بینی قابل استشمام است که شایسته اهل علم نیست. خود و ایشان را به تقوا و انصاف در گفتار و عمل فرا می خوانم. باری ایشان اظهار فرموده اند که آنگاه که این کمترین (یعنی حسن انصاری) هنوز از دبستان فارغ نشده بودم ایشان با معارف میرزا آشنا بوده است. از بیوگرافی ایشان به ظن متآخم به یقین بر می آید که سن و سال ایشان از من بیشتر است و احترام ایشان دست کم از این نقطه نظر بر من لازم است اما این توضیح را هم لازم می دانم اضافه کنم که من سال ۵۹ از دبستان فارغ شدم. ایشان بنابر اظهارات خود احتمالا سال ۵۸ با این مکتب آشنایی یافته اند. از ظاهر کلامشان پیداست که مقصودشان از آشنایی شناخت قابل قبول از مبانی این مکتب است. اگر ایشان و با توجه به بیوگرافی منتشر شده متولد حدود سال ۱۳۴۲ شمسی هم باشد معنایش این است که در حدود سن شانزده سالگی و حتی قبل از آنکه برای تحصیل در سال ۶۱ (باز بنا بر بیوگرافی فوق الذکر) بدون هیچ گونه سابقه تحصیلات طلبگی (باز هم بنابر همان بیوگرافی) به قم مشرف شوند توانایی درک مطالب مکتب تفکیک را داشته اند. آیا حضرت ایشان تا بدین پایه نسبت به مکتب تفکیک بد گمانند که می توان مطالب آنان را در سنین پانزده شانزده سالگی و حتی قبل از آشنایی با دروس طلبگی فرا گرفت و با آن آشنایی یافت؟ مگر اینکه مقصود ایشان را درست متوجه نشده باشم. احتمالاً ایشان هم مثل این کمترین در همین حدود سن و سال پانزده شانزده سالگی تازه با مقدمات مبانی و سخنان مرحوم میرزا آشنا شده است (با اینکه همان زمان که من این درس ها را می خواندم کم و بیش مقدمات در عربیت و ادب و منطق را خوانده بودم). با این حساب شاید حق با ایشان است که ذکری از این تحصیلات در بیوگرافی و به اصطلاح امروز در رزومه خود بیان نفرموده اند. به هرحال لازم است باز تأکید کنم ابدا مخاطب سخن من ایشان نبود و اساساً سخن من مخاطب شخصی نداشت و ندارد. لطفا یک بار دیگر متن نقد من را بخوانند شاید اصلاح فرمایند.
می دانیم که آقا محمد بیدآبادی هم با تعالیم قطب الدین نیریزی آشنا بوده و هم با تعالیم آخوند ملاصدرا. مرحوم بحرالعلوم هم ظاهرا گرایشات عرفانی اش مرهون آشنایی با تعالیم قطب الدین نیریزی بوده است. مرحوم سید علی شوشتری بی تردید با مبانی و معارف آقا محمد بیدآبادی و به احتمال بسیار زیاد با مبانی قطب الدین نیریزی آشنا بوده است. برخی مرحوم سید علی شوشتری را مرتبط با سید صدر الدین کاشف دزفولی می دانند که او با هر دو سنت آشنا بود. هرچه هست اصل آشنایی گویا محل تردید نیست. می دانیم که قطب الدین نیریزی در مبانی توحیدی و عرفانی دست کم در برخی مباحث اصلی با مکتب محی الدین و ملاصدرا مخالف بوده است. شرح آن تفصیلی می طلبد که در جای دیگری باید ارائه داد. سنت مکتب اصفهان که از ملا علی نوری آغاز می شود به تعالیم ملاصدرایی آقا محمد که خود حاشیه بر اسفار دارد دلبستگی داشت و می دانیم که شیوه عرفانی مکتب اصفهان و بعد طهران و امثال آقا محمد رضای قمشه ای و میرزا هاشم اشکوری با شیوه عرفانی مکتب عرفانی نجف متفاوت بوده است. بزرگان مکتب اصفهان و طهران در واقع شارحان ابن عربی اند و تعالیم او را نمایندگی می کرده اند. بر عکس در مکتب نجفی که آنان هم با تعالیم آقا محمد و در نهایت قطب الدین نیریزی پیوند داشته اند دست کم تا دوره ای تعالیم ابن عربی برجستگی نداشته و اختلاف نظرهای اساسی با محی الدین وجود داشته است. خود مرحوم سید علی شوشتری گویا تعالیم عرفانی اش نسبت چندانی با محی الدین نداشته و احتمالا بیشتر متأثر از تعالیم قطب الدین نیریزی و مرحوم بحر العلوم بوده است. اما مرحوم ملا حسینقلی همدانی ظاهرا با افکار محی الدین سازگاری بیشتری داشته است. بعد از او بی تردید مرحوم سید احمد کربلایی که فقیه برجسته ای هم بود با توجه به مکاتباتش معلوم است که به تعالیم ابن عربی معتقد بوده است. بعدها هم در مکتب مرحوم سید علی قاضی و شاگرانش همین خط پی گرفته شد، گرچه همواره در این مکتب گرایش عرفانی اصلی همچنان متأثر از گرایشات عرفانی سید بحر العلوم و سید علی شوشتری بوده است. در مقابل ظاهراً مرحوم ملا فتحعلی سلطان آبادی که او هم فقیه و عالم برجسته ای بود با مکتب ملا حسینقلی و گرایشات او از لحاظ تعلق خاطر به محی الدین مخالف بوده است. مکتب او که در دنباله کسانی مانند مرحوم سید اسماعیل صدر همان خط را دنبال کردند طبعا با گرایشات سید احمد کربلایی مخالف بوده اند. میرزای اصفهانی بعد از عزیمت به عتبات اول با مرحوم سید اسماعیل صدر و تعالیم عرفانی او آشنایی پیدا می کند. میرزا سپس در نجف با مرحوم سید احمد کربلایی آشنا می شود و بدین وسیله اختلافات دو مکتب او را دچار تردید و نوعی آشفتگی فکری می کند. مرحوم میرزا مهدی در کربلا و نجف مطلقاً فرصتی برای تحصیل حکمت نداشته است. او البته با بخش هایی از فلسفه از طریق بحث های اصولی مکتب سامراء و نجف آشنا بوده است اما گزارشی نداریم که او فلسفه را در عتبات مستقلا آموخته باشد. ظاهراً هر دو سوی این طیف عرفانی در تعالیم خود به سخنان و باورها و تعالیم سید علی شوشتری استناد می کرده اند و همین دامنه اختلاف را بیشتر و آشفتگی را برای مرحوم میرزای اصفهانی عمیقتر می کرده است. هر چه هست این اختلافات ظاهرا او را به توسلی می کشاند که داستانش را خودش و نیز مرحوم حلبی با اختلافی در جزئیات نقل کرده اند و من متنش را در دنباله می آورم. او در پی آن بنابر گفته های مرحوم حلبی که با گفتار دیگران قابل تأیید است مدعی می شود از طریقی گویا خواب و یا هر چه بوده با تعالیم اصلی مرحوم سید علی شوشتری و یا همان "صاحب علم جمعی" آشنایی مستقیم یافته و بدین وسیله به نظر خودش به معارف آل محمد دسترسی مستقیم و غیب گونه ای یافته است. اینجا عین عبارات میرزا را نقل می کنم که درباره مکاشفه خود فرموده است:
مکتب تفکیک چرا باید مورد نقادی قرار گیرد؟
این چند سطر را در پاسخ تنی چند از دوستان نادیده می نویسم که از من پرسیده اند چرا از مکتب تفکیک انتقاد می کنی؟
ببینید انتقاد من از این مکتب اگر بتوان آن را مکتبی فکری دانست نه به جهت اهمیت افکار و مبانی و مباحث فلسفی و فکری است که میرزا مهدی و شاگردان آن مرحوم ارائه داده اند بلکه به دلیل نوع رویکرد آنان در تحقیر تفکر و اندیشه ورزی و نظر فلسفی است و دعوت به نوعی تفکری اخباری گرایانه. من این گرایش را برای مذهب تشیع خطرناک می دانم و عواقبی بس خطیر برای آن می بینم. آنان البته منکر آنند که تفکرشان اخباری است و یا به تفکر عقلی بی اعتنایند و دائما هم می گویند ما به عقل فرا می خوانیم. روشن است که این سخنان جدلی است. عقل آنان با عقل نظری و بحثی متفاوت است. آنان اخباری گری را هم نفی می کنند و می گویند میرزا مهدی خود اصولی بوده است. باز روشن است که مقصود ما از اخباری خواندن آنان شیوه اخباری گری در اعتقادیات است که با اخباری گری اصطلاحی ملا امین استرابادی فرق می کند. آنان به احادیثی استناد می کنند که از لحاظ اصالت اوضاع روشنی ندارد. بالاتر از آن اصلاً در مباحث اعتقادی مبانی اصلی خود را بر پایه احادیثی می گذارند که اخبار آحاد است و حجیت آنها در مباحث علمی قابل قبول نیست. تازه همین احادیث را با ترتیب و تأویل دلپسند خودشان عرضه می کنند و آنها را تحت تأثیر ملغمه ای از افکار عرفانی و فلسفی و کلامی متأثر از پیشینیان تفسیر و تأویل می کنند. با این همه ادعای خلوص ورزی هم می کنند که طبعا ادعای خطرناکی است. با این همه من هم با این دوستان که از من پرسیده اند موافقم که مکتب تفکیک اتفاق تازه و مهمی در تاریخ تفکر شیعی نیست و بیشتر به دلیل پنهانکاری چندین ساله آنان و شرایط سیاسی و اجتماعی و عدم دسترسی به آثارشان، افکارشان اندکی در سال های اخیر جذابیتی را برای عده ای محدود فراهم کرد که طبعا موجی است گذرا. روند انتشار آثار بزرگان این مکتب قدس الله اسرارهم در سال های اخیر خوشبختانه شتابی روزافزون گرفته است. من معتقدم با انتشار کامل این آثار بیشتر معلوم خواهد شد که مایه فکری این مکتب چقدر است. این بهانه هم از هواداران آن گرفته می شود که مخالفان این مکتب از مطالب و نوشته های اصلی آنان بی خبرند.
https://t.me/azbarresihayetarikhi
پاسخ به نوشته فوق:
۱- احادیث عوالم اظله و اشباح و احادیث مرتبط با طینت و خلقت نوری و میثاق و همه و همه اصلی سنی دارد که بعدا غلات شیعه به آن دامن زدند و از آن ورژنی شیعی برساختند. احادیث اصلی این مجموعه را غلات در کتاب هایی با عناوینی مانند اظله و اشباح و با انتساب به مفضل بن عمر و محمد بن سنان برساختند که اینک مرده ریگ آنها در آثار نصیری و اسحاقی موجود است. بخشی از این روایات را هم محدثان کوفه و قم در آثار خود نقل کردند که عمدتا در کتاب بصائر الدرجات نقل شد که می دانیم نسخه فعلی آن تحریری است آشفته که انتساب کلیت آن به صفار قمی مطلقا مستند درستی ندارد به شرحی که در چند مقاله مدخل مانند درباره این کتاب در سایت کاتبان نوشته ام و تفصیلش را اگر خدا توفیق دهد تکمیل خواهم کرد. سعد بن عبد الله اشعری هم به بخشی از این نوع احادیث دلبستگی داشت و از رهگذر او و چند تنی دیگر تعداد محدودی از این احادیث راهی کتاب های حدیثی شیعی شد. با این وصف هیچگاه جز اخباریان و اصحاب حدیث امامیه به این احادیث اعتنایی نداشته اند. سهل است حتی روایت این گونه احادیث از لحاظ شمارگان و تعدادش تا قبل از عصر حسن بن سلیمان که اصلا کتابی درباره عالم ذر دارد و منتشر شده (با توضیحی که درباره این کتاب نوشته ام و در کتاب جستارهای تاریخی در تشیع منتشر شده) بسیار محدود بوده است. بعدها محدثانی مانند علامه مجلسی و سید هاشم بحرانی و از این قبیل البته این نوع احادیث را در مجامیع خود نقل می کردند که این طبعا مقتضای طبیعت حدیث گرای آنان بود. با این وصف در دوره های بعدی این در واقع شیخیه و مکتب تفکیک بودند که به این احادیث اقبالی مجدد نشان دادند و البته آنها را هم باید در شمار اخباریان و غیر محصلین قرار داد. اما داستان در میان محصلین شیعه اعنی متکلمان و فیلسوفان و فقیهان بزرگ شیعه متفاوت است. متکلمانی مانند قدمای متکلمان عصر حضور تا آنجا که از گزارش های تاریخی بر می آید به این نوع روایات اعتنایی نداشتند، نوبختیان نیز. شیخ مفید و شریف مرتضی و شیخ طوسی هم در آثار کلامی خود اعتنایی به این احادیث ندارند، سهل است مبانی کلامی معتزلی آنان جایی را برای قبول اعتقاد به عالم اظله و اشباح و ارواح قبل الابدان نمی دهد (آیا در کتابی مانند ملخص جایی برای پذیرش این نوع احادیث وجود دارد با توجه به دیدگاهی که بهشمیه درباره نفس دارند؟). این عقیده ها البته در میان غلات شیعه سابقه اش در اصل به باورهای گنوسیستی و حتی نو افلاطونی به انحای مختلف آن می رسد. در فلسفه ابن سینا و فیلسوفان سینوی هم طبعا جایی برای این عقاید وجود ندارد. نظریه نفس ابن سینا در اصل ارسطویی است گرچه او درباره تشخص و بقای نفوس بشریه نظریات ابتکاری و مهمی دارد که جای بحثش اینجا نیست (نظریه نفس ارسطویی خود داستانی مستقل دارد و بعدها شارحان ارسطویی و از جمله اسکندر مطالب مهمی درباره نفس و عقل فعال و انواع عقول و ارتباط نفس و عقل دارند که در تحقیقات غربی در این زمینه تاکنون بسیار نوشته شده). طبیعی است که قصیده عینیه را نباید شاهدی بر دیدگاه نوافلاطونی ابن سینا به عنوان مذهب مختار او دانست (اسماعیلیه و به ویژه طیبی های یمن که به فلسفه نوافلاطونی دلبسته بودند به این قصیده هم اعتنای زیادی داشتند و آن را شرح و تفسیر می کرده اند. محتوای قصیده عینیه تفسیر مستقل خود را می طلبد که باز جایش اینجا نیست). بعدها البته در فلسفه های آخوند و اتباعش تبریراتی برای این نوع احادیث دست و پا شد. آگاهان می دانند احادیث عوالم ذر و اشباح و اظله و احادیث طینت و از آن جمله آنچه بعدها میرزا مهدی اصفهانی به آن احادیث استناد می کرد تا به گمانش نظریه ای بدیع اندر باب خلقت در برابر حرف های حکما عرضه کند در طول قرن ها هیچ گونه وزنی در کلیت دکترین کلامی شیعه امامیه نداشته است. باری در خصوص آیه شریفه در سوره اعراف گاهی به این نوع احادیث استناد شده اما بسیاری از مفسران به درستی نوشتند که آیه شریفه را می توان به کلی به گونه ای دیگر تفسیر کرد و در واقع آن احادیث بر پایه تصوری غلط از آیه شریفه و البته بر مبنای باورهای کهن گنوسیستی در رابطه با ارواح و تقدم ارواح بر ابدان و عوالم آنان که در نظامات ثنوی و مانوی اصل آن در قبل از اسلام پرورده شده و محور اصلی آن بر پایه نظریه نجات گنوسی و چگونگی غلبه نور بر ظلمت و غلبه روح خیر بر ابدان مادی و شریر است بال و پر گرفته است (بد نیست کتاب های خوبی که درباره تفکرات گنوسیستی و مانوی در سال های اخیر چاپ شده است را بخوانید).
https://t.me/azbarresihayetarikhi
چرا مکتوب دکتر داوری مهم است؟
از نقطه نظر بحث مدعیان سال های اخیر مکتب تفکیک به نظر من مکتوب تازه دکتر داوری از این حیث اهمیت دارد که در طول دو دهه گذشته شماری از دلبستگان به هر یک از دو گرایش دکتر فردید و همچنین مکتب تفکیک درصدد نوعی همسازی و تئوری سازی مشترک و بر پایه مبانی هر دو با هم برآمدند. این مکتوب را در واقع باید در پاسخ به چنین رویکردهایی دید. من خود به خاطر دارم که عده ای از دوستان علاقمند به معارف مرحوم آقای حلبی در تهران در آن سال ها به سخنان دکتر فردید درباره تمدن غرب و غربزدگی و نقد تمدن جدید از نقطه نظر فلسفی واکنش مثبتی نشان می دادند. از دیدگاه آن دوستان نظراتی که دکتر فردید مطرح می کرد و طبعا کسانی مانند آقای داوری هم آن نظرات را تعلیم و آموزش می دادند با رویکرد کلی مرحوم عالم متقی میرزا مهدی اصفهانی در خصوص تمایز کلی راه انبیاء از راه تفکر و تمدن و اندیشه بشری هماهنگ است. در واقع از دیدگاه این آقایان انبیاء آمده اند تا جلوی انحراف در بشریت را که نتیجه بیگانه شدن با راه فطرت و تکیه بر خرد خود بنیاد بشری و تفکرات فلسفی یونانی است را بگیرند و بشر را از فکر و ظلمات فکر نظری رهایی دهند و هدایت الهی و وابسته به انبیاء را به آنان تعلیم دهند. طبعا این آقایان به تفسیری خاص از تاریخ تمدن و فلسفه بشری استناد می کنند که خود تنها روایتی است که مرحوم میرزا مهدی اصفهانی آن را مطرح می کرد. در این دیدگاه کار انبیاء در واقع واکنشی بوده به انحرافات بشر از فطرت اولیه. روشن است که این تفسیر از تاریخ دیدگاهی اعتقادی است و میرزا مهدی اصفهانی کاری با واقعیت های تاریخی و سیر تمدن بشری آنطور که منابع تاریخی گزارش می کنند ندارد. اینکه واقعیت شکلگیری فلسفه های یونانی و یا فلسفه های بشری در تمدن های قدیم دنیا چه بوده سخن دیگری است که لزوما با دیدگاه های مرحوم اصفهانی البته سازگار نیست. فقط باید اینجا این نکته را تذکر داد که در این میان تجدد ستیزی دکتر فردید و شرکای ایشان لزوما تأیید این دیدگاه مرحوم میرزا مهدی اصفهانی نیست اما به هرحال این تفسیری است که هواداران آمیختن دو تفکر معارفی و فردیدی ظاهرا بدان دلبسته اند. دکتر فردید نقدش فلسفی است و تفکیک را میان تمدن ما قبل مدرن و مدرن می داند. وانگهی او نقد فلسفی اش متأثر از نقد هایدگر به متافیزیک است که شامل دیدگاه های سنتی مکاتب دینی و تصور سنتی از خدا هم می شود. بدین ترتیب شاید به تعبیری باید گفت هر کدام از این دو دیدگاه نقطه آغاز آنچه انحراف و یا چیزی شبیه آن می خوانند را متفاوت می دانند. در این میان عده ای از علاقمندان به مکتب تفکیک درصدد برآمدند تا با نوعی تلفیق این مکتب نه تنها با مکتب فردید بلکه با مکتب سنت گرایی که با مکتب فردیدی تفاوت جدی دارد موضوع را دنبال کنند و معجون تازه ای به منظور نقد غرب و تمدن جدید عرضه کنند. از دیدگاه این اشخاص که بی تأثیر از دیدگاه های فرهنگستان قم هم نیستند اساسا این انبیاء هستند که تمدن قدیم بشر را ساخته اند و علم و تمدن بشری اصلا ساخته انبیاء است منتهی با تفکرات یونانی و بعد غربی به انحراف کشیده شده و امروز با چالشی به نام تمدن جدید روبروست. اینها در واقع به سنت فرا می خوانند و البته فلسفه یونانی که مورد انتقاد میرزا مهدی اصفهانی است را آغاز روندی می دانند که به تجدد انجامید و از این نقطه نظر به مکتب تفکیک دلبسته اند. اندیشه فرهنگستان علوم قم هم کم و بیش همین است گرچه آنها در عمل به بازسازی علوم و فلسفه و از جمله علوم انسانی غربی و یونانی در راستای اسلامی کردن آن دعوت می کنند. یعنی بازگشت به سنت را نه در شکلی منفعلانه و امیدوار به تغییر این وضعیت (با اراده مستقیم الهی و یا اتفاقی خارج از اراده انسان های معتقد به مکتب انبیاء) بلکه از طریق بازسازی علوم و فلسفه و تمدن جدید از راه اسلامی کردن آنها می دانند. از اینجاست که به طور نمونه به ریاضیات اسلامی و یا فیزیک اسلامی فرا می خوانند. مرحوم میرزا مهدی اصفهانی ظاهرا تنها سخنش در محدوده معارف دینی بود و نه گستره های مختلف علوم اما از آنجا که به وضوح از تفکیک نور عقل انبیاء و عقل ظلمانی نظری فلاسفه و بشر سخن می راند گویا معارفش مورد استفاده معتقدان به اسلامی کردن علوم قرار گرفته است. با وجود اینکه مسئله او تقابل سنت و تجدد نبود بلکه تقابل انبیاء بود با راه عقل بشری. (دنباله 👇🏼)
معارف القرآن ميرزای اصفهاني و يک پيشنهاد به اصحاب مکتب تفکيک (در دو فرسته)
من دو يا سه نسخه از معارف القرآن مرحوم ميرزا مهدي اصفهانی را از سال ها پيش داشتم و بخش های زيادی از آن را خوانده بودم. ديروز در کتابخانه دانشگاه پرينستون ديدم چاپ چهار جلدی و پاکيزه آن به کتابخانه رسيده. بنابراين آن را امانت گرفتم و الآن مشغول خواندن آن هستم. محققان کتاب زحمت زيادی کشيده و طبعی خوب و قابل قبول از متن کتاب به دست داده اند. ناشر آثار ديگر ميرزا را هم در چارچوب همين پروژه منتشر کرده که برخی از آنها را ديده ام. کتاب معارف القرآن با وجود اينکه کتابی پر برگ است اما در واقع بيشتر به دفتری از يادداشت های ميرزا مهدي می ماند برای مراجعه به احاديث و آيات مرتبط با موضوعات اعتقادی. شايد بيشتر از هشتاد درصد کتاب تنها نقل احاديث و آيات است و مابقی توضيحاتی که در بسياری موارد هم حرف تازه ای نيست و تکرار و توضيح است. اصولا کل منظومه فکری ميرزا را می توان در يک کتاب حدودا صد صفحه ای کامل توضيح داد. احاديثی که در اين کتاب مورد استناد قرار گرفته عموما از منابع واسطه اخذ شده و متأسفانه در بسياری مواقع سند احاديث و منبع اصلی نقل روشن نيست (محققان کتاب به درستی اين نقص را استدراک کرده اند). بسياری از احاديث ريشه اش به تفسير منسوب به امام حسن عسکری (ع) می رسد که در مجعول بودن آن ميان علما و محققين ترديدی نيست. قسمتی ديگر از احاديث کتاب معارف القرآن هم به متن هایی باز می گردد که ريشه در مذهب نصيری دارد (درباره اين بعدا خواهم نوشت). در يک مورد ديدم حديثی را به واسطه يک منبع شيعی نقل می کند که آن منبع حديث را از يک نويسنده کرامي مذهب نقل کرده. بخش وسيعی از احاديث کتاب معارف القرآن درباره عالم ذر است که قبلا درباره ميزان اعتبار آنها نوشته ام. ميرزا مهدی اصفهانی به سند احاديث توجه ندارد. هر حديثی که با مبانی او سازگاری و لو به تأويل داشته باشد در اين کتاب آورده. اخباری گری ميرزا از همين کتاب آشکارا پيداست. او نه تنها به مقوله عدم حجيت اخبار آحاد در اعتقاديات (به ويژه امهات مسائل اعتقادی) که از مسلمات مذهب است توجه نکرده بلکه حتی اهميتی به علم رجال نمی دهد و هر حديثی و لو با سندی غير شيعی را صرفا چون به طور نمونه شيخ صدوق نقل کرده محل استناد قرار می دهد. در حالی که روشن است که شيخ صدوق از منابع سنی احاديث زيادی نقل می کند و صحت اين احاديث مطلقا حتی توسط خود او گواهی نشده است. ميرزا مهدی در واقع به نوعی تنها به تواتر معنوی و استناد جمعی احاديث اهميت می دهد به اين شرط که با کليت منظومه او سازگار افتد.
احادیث عوالم اظله و اشباح و احادیث مرتبط با طینت و خلقت نوری و میثاق و همه و همه اصلی سنی دارد که بعدا غلات شیعه به آن دامن زدند و از آن ورژنی شیعی برساختند. احادیث اصلی این مجموعه را غلات در کتاب هایی با عناوینی مانند اظله و اشباح و با انتساب به مفضل بن عمر و محمد بن سنان برساختند که اینک مرده ریگ آنها در آثار نصیری و اسحاقی موجود است. بخشی از این روایات را هم محدثان کوفه و قم در آثار خود نقل کردند که عمدتا در کتاب بصائر الدرجات نقل شد که می دانیم نسخه فعلی آن تحریری است آشفته که انتساب کلیت آن به صفار قمی مطلقا مستند درستی ندارد به شرحی که در چند مقاله مدخل مانند درباره این کتاب در سایت کاتبان نوشته ام و تفصیلش را اگر خدا توفیق دهد تکمیل خواهم کرد. سعد بن عبد الله اشعری هم به بخشی از این نوع احادیث دلبستگی داشت و از رهگذر او و چند تنی دیگر تعداد محدودی از این احادیث راهی کتاب های حدیثی شیعی شد. با این وصف هیچگاه جز اخباریان و اصحاب حدیث امامیه به این احادیث اعتنایی نداشته اند. سهل است حتی روایت این گونه احادیث از لحاظ شمارگان و تعدادش تا قبل از عصر حسن بن سلیمان که اصلا کتابی درباره عالم ذر دارد و منتشر شده (با توضیحی که درباره این کتاب نوشته ام و در کتاب جستارهای تاریخی در تشیع منتشر شده) بسیار محدود بوده است. بعدها محدثانی مانند علامه مجلسی و سید هاشم بحرانی و از این قبیل البته این نوع احادیث را در مجامیع خود نقل می کردند که این طبعا مقتضای طبیعت حدیث گرای آنان بود. با این وصف در دوره های بعدی این در واقع شیخیه و مکتب تفکیک بودند که به این احادیث اقبالی مجدد نشان دادند و البته آنها را هم باید در شمار اخباریان و غیر محصلین قرار داد. اما داستان در میان محصلین شیعه اعنی متکلمان و فیلسوفان و فقیهان بزرگ شیعه متفاوت است. متکلمانی مانند قدمای متکلمان عصر حضور تا آنجا که از گزارش های تاریخی بر می آید به این نوع روایات اعتنایی نداشتند، نوبختیان نیز. شیخ مفید و شریف مرتضی و شیخ طوسی هم در آثار کلامی خود اعتنایی به این احادیث ندارند، سهل است مبانی کلامی معتزلی آنان جایی را برای قبول اعتقاد به عالم اظله و اشباح و ارواح قبل الابدان نمی دهد (آیا در کتابی مانند ملخص جایی برای پذیرش این نوع احادیث وجود دارد با توجه به دیدگاهی که بهشمیه درباره نفس دارند؟). این عقیده ها البته در میان غلات شیعه سابقه اش در اصل به باورهای گنوسیستی و حتی نو افلاطونی به انحای مختلف آن می رسد. در فلسفه ابن سینا و فیلسوفان سینوی هم طبعا جایی برای این عقاید وجود ندارد. نظریه نفس ابن سینا در اصل ارسطویی است گرچه او درباره تشخص و بقای نفوس بشریه نظریات ابتکاری و مهمی دارد که جای بحثش اینجا نیست (نظریه نفس ارسطویی خود داستانی مستقل دارد و بعدها شارحان ارسطویی و از جمله اسکندر مطالب مهمی درباره نفس و عقل فعال و انواع عقول و ارتباط نفس و عقل دارند که در تحقیقات غربی در این زمینه تاکنون بسیار نوشته شده). طبیعی است که قصیده عینیه را نباید شاهدی بر دیدگاه نوافلاطونی ابن سینا به عنوان مذهب مختار او دانست (اسماعیلیه و به ویژه طیبی های یمن که به فلسفه نوافلاطونی دلبسته بودند به این قصیده هم اعتنای زیادی داشتند و آن را شرح و تفسیر می کرده اند. محتوای قصیده عینیه تفسیر مستقل خود را می طلبد که باز جایش اینجا نیست). بعدها البته در فلسفه های آخوند و اتباعش تبریراتی برای این نوع احادیث دست و پا شد. آگاهان می دانند احادیث عوالم ذر و اشباح و اظله و احادیث طینت و از آن جمله آنچه بعدها میرزا مهدی اصفهانی به آن احادیث استناد می کرد تا به گمانش نظریه ای بدیع اندر باب خلقت در برابر حرف های حکما عرضه کند در طول قرن ها هیچ گونه وزنی در کلیت دکترین کلامی شیعه امامیه نداشته است. باری در خصوص آیه شریفه در سوره اعراف گاهی به این نوع احادیث استناد شده اما بسیاری از مفسران به درستی نوشتند که آیه شریفه را می توان به کلی به گونه ای دیگر تفسیر کرد و در واقع آن احادیث بر پایه تصوری غلط از آیه شریفه و البته بر مبنای باورهای کهن گنوسیستی در رابطه با ارواح و تقدم ارواح بر ابدان و عوالم آنان که در نظامات ثنوی و مانوی اصل آن در قبل از اسلام پرورده شده و محور اصلی آن بر پایه نظریه نجات گنوسی و چگونگی غلبه نور بر ظلمت و غلبه روح خیر بر ابدان مادی و شریر است بال و پر گرفته است (بد نیست کتاب های خوبی که درباره تفکرات گنوسیستی و مانوی در سال های اخیر چاپ شده است را بخوانید).
نقد چند عبارت از ميرزا مهدی اصفهاني درباره عالم ذر و تقيه
تمام بنياد فکری الهيات و طبيعيات ميرزا مهدی اصفهانی بر احاديث ذر و عالم طينت و خلق ارواح ما قبل الابدان استوار است. در واقع اگر اين احاديث حجيت نداشته باشند (چه به دليل اينکه اخباری آحادند و چه به دليل ضعف اسانيد و غير اصيل بودن آنها و جعل آنها توسط غلات) منظومه فکری ميرزا مهدی اصفهانی فرو می ريزد. به همين دليل در سرتاسر معارف القرآن دهها و شايد چند صد حديث درباره اين موضوع بطولها نقل شده. ميرزا يکجا بعد از نقل آن احاديث و نقل آيه مبارکه 172 سوره اعراف می نويسد:
ثم لا یخفی انه بعد ظهور التواتر فی تلک الروایات مع موافقتها للکتاب ونقل العامة عن النبی (ص) ایضا وذهاب المفسرین منهم واهل الآثار بل ذهاب جل الاشاعره علی ذلک لا مجال لاحتمال التقیة فیها مع مخالفتها لمذهب المعتزلة فان المنقول منهم انهم اطبقوا علی بطلان تفسیر الآیة المبارکة بذلک وانکار عالم الذر، کیف و سیاقها ابیة عن الحمل علی التقیة فان اکثرها نص علی خلافة امیر المومنین (ع) وهو صریح فی خلاف التقیة... (نک: معارف القرآن، ج 1، ص 586).
در اينجا ميرزا به درستی اشاره می کند که احاديث عالم ذر را سنی ها نقل کرده اند. ما قبلا هم گفته ايم که اصل اين روايات ريشه اش به حشويه و اسلاف اهل حديث سنی و مخالف معتزله می رسد. در اينجا ميرزا مطلبی می گويد که جای تعجب دارد. او ضمن ابراز اين مطلب که سنی ها و اشاعره اجماع دارند بر عالم ذر و روايات آن با اين وصف می فرمايد نمی توان گفت احاديث اماميه در اين باره را بايد حمل بر تقيه کرد چرا که معتزله با آن مخالفند و معتقد به عالم ذر نيستند. بنابراين چون موافقتی ميان احاديث اماميه در اين زمينه با عقيده معتزله وجود ندارد بنابراين نمی توان احاديث امامان را حمل بر تقيه کرد. اين در حالی است که چنانکه گفتیم همو يک سطر بالاتر می نويسد که تمامی اهل آثار و مفسرين سنی روايات عالم ذر را نقل کرده و بدان معتقدند. اين خيلی غريب است: نخست به اين دليل که ميرزا تصور کرده مورد تقيه و "خذ ما خالف العامة " را بايد ناظر به معتزله و نه اهل آثار و محدثان و فقهای سنی دانست. اين در حالی است که در زمان ائمه ما قبل امام رضا و عصر مأمون اساسا معتزله نه نفوذی در دستگاه خلافت داشتند و نه سخنان ائمه شيعه ناظر به آنان بود. اگر هم بايد به مفاد حديث "خذ ما خالف العامة" استناد کرد بايد در اينجا ديد که اهل آثار و اصحاب حديث سنی و فقها و مفسرين آنان درباره عالم ذر چه می گويند و نه معتزليان بينوا که در زمان امام صادق (که بيشتر احاديث عالم ذر به آن حضرت منسوب است) حضوری ضعیف داشته اند. وانگهی از کجا معلوم که معتزله در زمان ائمه با عالم ذر مخالف بوده اند؟ چه سندی در دست داريم که مخالفت آنها با عالم ذر به طور گسترده در زمان ائمه مطرح بوده تا با استناد بدان احتمال تقيه را رد کنيم؟
از ديگر سو، مگر اينجا ابواب فقه است؟ "خذ ما خالف العامة" در مسائل معينی قابل اجراست و اساسا در باب مرجحات فقهی است که قابل تطبيق است. يعنی بايد روايتی خلاف رسيده باشد تا در مقام ترجيح و آن هم با شرايط خاصش قابل اجرا باشد. آيا مگر تنها راه معالجه اخبار و بررسی صحت و حجيت آنها همين است؟ از کجا ثابت است که احاديث عالم ذر ساخته غلات نباشد؟ از کجا معلوم که اصلا اين احاديث مجعول آنان و غير آنان نباشد؟ معالجه اخبار با معیار مخالفت با عامه در جایی است که صحت حديث ثابت باشد اما در مقام حجيت و صحت عمل از باب تعارض ساقط باشد. در اينجاست که از مرجحات بحث مخالفت عامه مطرح می شود. مگر تعارضی در اينجا هست و احادیثی دیگر هست که عالم ذر را رد می کند؟ از دیگر سو، مگر صحت احاديث عالم ذر ثابت است؟ مگر احاديث عالم ذر از اخبار آحاد نيستند؟ مگر در اعتقاديات اخبار آحاد قابل استنادند؟
مکتب تفکيک پاسخ دهد...
نقد فلسفه و مکتب تفکيک يکجا با هم
امشب صورت گفتگویی را خواندم با يک آقایی که مدعی است هم با فلسفه و عرفان نظری مخالف است و هم مکتب تفکيک. من که درست متوجه نشدم دقیقا این آقا چه می گويد، اما بر اساس آنچه از او خواندم بعيد می دانم از عهده فهم درست بداية الحکمه مرحوم علامه طباطبایی و ابواب الهدای مرحوم ميرزا مهدی اصفهانی برآيد با اين وصف ادعا می کند که هم فلسفه را مخالف حديث می يابد و هم مکتب تفکيک را. کاش دست کم بتواند متن يک حديث را درست از رو بخواند. گفتگویی که خواندم از مصاديق بارز "تبادل مجهولات"بود. انصافا خيلی خوشمزه بود...
البته ميرزا مهدی دايره انتقاداتش را به اصل فلسفه هم گسترش می داد و معتقد بود که مکتب اهل بيت (ع) مبتنی بر علوم و هدايت الهی است؛ در حالی که فلسفه ريشه در علوم يونانی و فکر بشری دارد و بنابراين راه به توحيد حقيقی نمی برد. از اين نقطه نظر او با ابن سينا هم مخالف بود. بعدها در طرح "مکتب تفکيک" که آقای محمد رضا حکيمی به دست داد ادعا شد که مکتب معارفی ميرزا مهدی اصفهانی (موسوم به مکتب معارفی خراسان) منتقد اصل فلسفه نيست. بلکه معتقد به ضرورت تفکيک است ميان فلسفه و دين و اينکه نبايد در حوزه معارف قرآنی فلسفه را داخل کرد. يعنی توحيد را نبايد با فهم فلسفی آميخت. اين البته تفسير جديدی از مکتب ميرزا مهدی است. مرحوم آقای حائری با مکتب معارفی خراسان طبعا مخالف بود و در کتاب هايش به اين مخالفت تصريح کرده. با اين همه مرحوم آقای حائری فلسفه را دانش مستقل عقلی می دانست و آن را بر مبنای خرد مستقل از دين تحليل می کرد. برای او فلسفه علمی است برهانی که بايد مستقل از دين و علم کلام خود را محدود به برهان کند.
https://t.me/azbarresihayetarikhi
🔸 میرزا مهدی اصفهانی، شيخيه و نصيريه
🔹 بنياد اصلی نظريه وجود و خلقت در مکتب ميرزا مهدي اصفهاني بر احاديث عوالم اظله و اشباح استوار است.
🔸 احاديث اظله ريشه اصلی اش به روايات اهل سنت می رسد. بعدها البته غلات شيعی از اين احاديث استقبال کردند و بر بار معنایی و گستره روايی آن تا آنجا که می توانستند افزودند.
🔹 بيشتر متکلمان و از جمله متکلمان شيعه يا اصل اين احاديث را منکر شدند و يا کوشيدند تفسيری قابل قبول از آن روايات عرضه کنند.
🔸 در مقابل غلات نصيريه بنياد فکری خود را بر احاديث اظله و اشباح قرار دادند و از آن منظومه ای پيچيده در رابطه با نظام خلقت و تنزلات "معنی" در "هياکل" بشری و مراتب "اکوان" برساختند که در آثار مهم آنان و به ويژه آثار پيشوای اصلی آنان حسين بن حمدان خصيبي تبلور يافته است.
🔹 شيخيه بعدها به احاديث اظله و اشباح عنايت خاص نشان دادند.
🔸 در اين ميان متنی بلند منسوب به مفضل جعفي در کتاب هداية الکبری که مشتمل بر ملاحم نيز هست بارها و بارها در منابع دوره صفوی به بعد و از جمله در آثار شيخيه نقل شد.
🔹 ميرزا مهدي اصفهاني در آثارش عنايت زيادی به بحث اظله و اشباح در بحث خلقت عوالم دارد.
🔸 در کتاب ابواب الهدی او قسمتی از متن ياد شده را که خصيبي به سند غاليانه خود از مفضل در کتابش نقل کرده تحت عنوان "حديثی شريف" که سندش "متصل" است در اين زمينه می آورد و بدان استناد و بر اساس آن بسياری از مبانی خود را بر می سازد.
🔹 محقق متن کتاب ابواب الهدی در پاورقی صفحه ۳۴۲ ابراز می دارد که منبع این حديث شريف را در جوامع روايي نيافته است.
🔸 حق با اوست. اين قسمت از متن منسوب به مفضل جعفي در نسخه های مختلف چاپی کتاب هداية الکبری از خصيبي نقل نشده است.
🔹 اين قسمت را ميرزا محمد تقي حجة الاسلام ممقانی معروف به نيّر از رهبران شيخيه در کتاب صحيفة الابرار خود نقل کرده است.
منبع نقل او نسخه ای از خصيبي بوده که متفاوت از متن کتاب هداية الکبرای خصيبي است.
🔸 اين قسمت که چند برگی و از جمله قسمت مورد استناد مرحوم ميرزا مهدي اصفهاني است هيچ کجای ديگری در منابع اماميه نقل نشده و حتی در چاپ های خود نصيريه از متن کتاب الهداية الکبری در قسمت مورد نظر درج نشده است.
🔹 اين متن حتی گويا اصلش که کل متن منسوب به مفضل جعفي است در واقع بخشی است از يکی ديگر از آثار خصيبي که معمولاً در نسخه های هداية الکبری بدان ملحق می شده است.
🔸 متن پر برگ و منسوب به مفضل جعفي در واقع مانيفست غلات نصيريه است و در آن بخش هایی وجود دارد که می توان بر اساس آن کل بنای فکر نصيريه را بازسازی کرد.
🔹 از نقطه نظر تاريخی شکی نيست که کل اين روايت ساخته غلات است و مفضل جعفي روحش هم از آن بی خبر بوده است.
🔸 به هرحال مرحوم ميرزا مهدي اصفهاني بر اساس اين متن که آن را "حديث شريف" فرض فرموده يکی از مستندات خود را در رابطه با خلقت عوالم در کتاب ابواب الهدی مرقوم فرموده است.
🔹 روشن است که او به کتاب صحيفة الأبرار نظر داشته و از آن نقل کرده است؛ گرچه ظاهراً آن را از روی حافظه نقل کرده چرا که نقلش کاملاً مطابق متن کتاب صحيفة نيست.
🔸 ميرزای اصفهاني با مکتب شيخيه آشنایی داشته و گويا زمانی در نجف شيفته افکار آنان شده بوده است.
🔹 بعدها البته او نظرات خود را بنياد نهاد و از مکتب شيخيه فاصله گرفت و بر آنان رديه ای هم نگاشت.
🔸 رديه نويسی ميرزا مهدي بر شيخيه به دليل شباهت افکار او با شيخيه و برای تعيين مرزها و تحديد و جداسازی افکارش با آنان بود.
بررسی های تاریخی، مقالات و نوشته های حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ اسلام و ایران. ۱۲ مهر ۱۳۹۶
🔸 مکتب تفکيک و هياهوی بسيار برای تقريباً هيچ
🔹 من از اينکه می بينم کتاب های مرحوم ميرزا مهدي اصفهانی-قدّس الله سرّه- منتشر می شود خيلی خوشحال می شوم.
🔸 همينطور از اینکه انتشار آثار ديگر رهروان اين طريقت فکری در سال های اخير شتاب گرفته است مسرورم و معتقدم حرکت مبارکی است.
🔹 نخست برای اينکه با انتشار اين آثار معلوم می شود اين مکتب فکری (اگر بتوان آن را يک مکتب فکری خواند) چيز زيادی برای گفتن ندارد.
🔸 مفرداتِ بيشتر ِ آنچه ارائه داده، در آثار ديگران و به ويژه شيخيه و برخی اخباريان و دلبستگان به مکاتب ملاصدرا و ابن عربی گفته شده، گرچه ترکيب آن که تازه است جای جایش قابل نقد و رد و نقض است.
مجموعه ای است از افکاری که به سختی می توان از آن منظومه ای درآورد.
🔹 اهتمام اصلی در اين طريقه فکری ردّ فلسفه و عرفان اسلامی است اما عملاً آنچه می گويد نه تنها انکار و باطل خواندن فلسفه و عرفان، که انکار دانش کلام شيعی است.
🔸 اگر کسی به مکتب تفکيک ميرزا مهدی باور دارد يعنی هزار و اندی سال کلام شيعی (مکاتب قديم و يا جديد آن) را قبول ندارد.
🔹 اصلاً نمی تواند علم اصول را قبول کند و بايد همه دستاوردهای مهم و ماندگار و افتخار آميز تشيع را رد کند.
🔸 همه آن تلاش ها در ذيل مقوله "تفکر بشری" قابل ارزيابی است و بايد رد شود.
🔹 ممکن است پيروان (و بل هواداران) مکتب تفکيک هزار تبرير ارائه دهند که خير چنين نيست اما بر آگاهان پوشيده نيست که داستان چنين نيست. نمی شود شما سرتان را زير برف کنيد و بفرماييد برفی نمی بينم.
🔸 علم اصول و کلام و تفسير و حتی فقه ما متأثر از فلسفه و علوم بشری است.
🔹 اما از نقطه نظر ديگری هم انتشار آثار مرحوم ميرزا مهدی اصفهانی کار خوبی است. چاپ آثار مکتب تفکيک نشان می دهد با وجود همه هياهوها و تبليغات پيشوايان اين طريقه فکری آنان از فلسفه و عرفان ابن عربی و به ويژه اهميت مسائل فلسفی اطلاع کمی داشته اند.
🔸 در اين زمينه ها می دانيد کم اطلاعی مساوی است با بی اطلاعی و بل بدتر از آن.
🔹 مگر با پاک کردن صورت مسأله می شود مشکلی فلسفی و الهياتی را که حکما در مقام پاسخ بدان بودند حل کرد؟ روشن است که اين ساده انديشی است.
🔸پشت سر احاديث ائمه اهل بيت نمی توان خود را پنهان کرد و بعد با فلسفه و کلام و عرفان شيعی مخالفت کرد و آنگاه نیز که افکارتان را بر می رسيم می بينيم که چيزی نيست جز تکه پاره هایی از اين مکتب و آن مدرسه "بشری". باز اصرار می کنم و تقاضا می کنم تاريخ بخوانيد.
🔹 پيشتر مکتب شيخيه اين راه را رفت و با اين ادعا که "معارف ناب اهل بيت" را در مقابل حکما و عرفا تبيين می کند کتاب ها نوشت و منتشر کرد؛ اما از آن همه کتاب های پر برگ چه ماند؟
🔸 آيا شرح عرشیه و مشاعر شيخ احمد ردّ فلسفه است؟ دستاورد فکری و فلسفی مرحوم عالم متقی شيخ احمد احسايي چيست؟ جز ارائه منظومه ای غاليانه از عقايد شيعی.
🔹 عده ای هم که در سال های اخير از خارج از سنّت مدرّسی علمای پاک دامن معارفی مشهد قدّس الله أسرارهم ظاهراً به اردوگاه تفکيکيان پيوسته اند مانا که قصد دارند با عنوان کردن مکتب تفکيک حرف های ضد "تمدن"ی خود را بزنند و کاری هم با تعاليم مرحوم ميرزا مهدی اصفهانی ندارند.
🔸 اما پرسش اين است که با درشت کردن مکتب تفکيک و دعوت به اختلاف در مباحث عقيدتی جز ذهنيت حذف و پاره پاره کردن بدنه مکتب عزيز تشيع و ميراث بزرگ سلف صالح شيعه قدّس الله أسرارهم و گسست از سنت و احادیث شیعی و مکتب اهل بیت چيزی هم عايد ما و شما می شود؟
🔹 شما آثار و مآثر فلسفه و کلام و عرفان شيعی و حتی علم اصول را از تاريخ شيعه می خواهيد پاک کنيد؛ باشد؛
🔹 جايش چه می خواهيد بگذاريد؟
🔸 احاديث غلات نصيری درباره عالم اظله و اشباح را؟!!
بررسی های تاریخی، مقالات و نوشته های حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ اسلام و ایران. ۱۲ مهر ۱۳۹۶
🔸 میرزا مهدی اصفهانی، شيخيه و نصيريه
🔹 بنياد اصلی نظريه وجود و خلقت در مکتب ميرزا مهدي اصفهاني بر احاديث عوالم اظله و اشباح استوار است.
🔸 احاديث اظله ريشه اصلی اش به روايات اهل سنت می رسد. بعدها البته غلات شيعی از اين احاديث استقبال کردند و بر بار معنایی و گستره روايی آن تا آنجا که می توانستند افزودند.
🔹 بيشتر متکلمان و از جمله متکلمان شيعه يا اصل اين احاديث را منکر شدند و يا کوشيدند تفسيری قابل قبول از آن روايات عرضه کنند.
🔸 در مقابل غلات نصيريه بنياد فکری خود را بر احاديث اظله و اشباح قرار دادند و از آن منظومه ای پيچيده در رابطه با نظام خلقت و تنزلات "معنی" در "هياکل" بشری و مراتب "اکوان" برساختند که در آثار مهم آنان و به ويژه آثار پيشوای اصلی آنان حسين بن حمدان خصيبي تبلور يافته است.
🔹 شيخيه بعدها به احاديث اظله و اشباح عنايت خاص نشان دادند.
🔸 در اين ميان متنی بلند منسوب به مفضل جعفي در کتاب هداية الکبری که مشتمل بر ملاحم نيز هست بارها و بارها در منابع دوره صفوی به بعد و از جمله در آثار شيخيه نقل شد.
🔹 ميرزا مهدي اصفهاني در آثارش عنايت زيادی به بحث اظله و اشباح در بحث خلقت عوالم دارد.
🔸 در کتاب ابواب الهدی او قسمتی از متن ياد شده را که خصيبي به سند غاليانه خود از مفضل در کتابش نقل کرده تحت عنوان "حديثی شريف" که سندش "متصل" است در اين زمينه می آورد و بدان استناد و بر اساس آن بسياری از مبانی خود را بر می سازد.
🔹 محقق متن کتاب ابواب الهدی در پاورقی صفحه ۳۴۲ ابراز می دارد که منبع این حديث شريف را در جوامع روايي نيافته است.
🔸 حق با اوست. اين قسمت از متن منسوب به مفضل جعفي در نسخه های مختلف چاپی کتاب هداية الکبری از خصيبي نقل نشده است.
🔹 اين قسمت را ميرزا محمد تقي حجة الاسلام ممقانی معروف به نيّر از رهبران شيخيه در کتاب صحيفة الابرار خود نقل کرده است.
منبع نقل او نسخه ای از خصيبي بوده که متفاوت از متن کتاب هداية الکبرای خصيبي است.
🔸 اين قسمت که چند برگی و از جمله قسمت مورد استناد مرحوم ميرزا مهدي اصفهاني است هيچ کجای ديگری در منابع اماميه نقل نشده و حتی در چاپ های خود نصيريه از متن کتاب الهداية الکبری در قسمت مورد نظر درج نشده است.
🔹 اين متن حتی گويا اصلش که کل متن منسوب به مفضل جعفي است در واقع بخشی است از يکی ديگر از آثار خصيبي که معمولاً در نسخه های هداية الکبری بدان ملحق می شده است.
🔸 متن پر برگ و منسوب به مفضل جعفي در واقع مانيفست غلات نصيريه است و در آن بخش هایی وجود دارد که می توان بر اساس آن کل بنای فکر نصيريه را بازسازی کرد.
🔹 از نقطه نظر تاريخی شکی نيست که کل اين روايت ساخته غلات است و مفضل جعفي روحش هم از آن بی خبر بوده است.
🔸 به هرحال مرحوم ميرزا مهدي اصفهاني بر اساس اين متن که آن را "حديث شريف" فرض فرموده يکی از مستندات خود را در رابطه با خلقت عوالم در کتاب ابواب الهدی مرقوم فرموده است.
🔹 روشن است که او به کتاب صحيفة الأبرار نظر داشته و از آن نقل کرده است؛ گرچه ظاهراً آن را از روی حافظه نقل کرده چرا که نقلش کاملاً مطابق متن کتاب صحيفة نيست.
🔸 ميرزای اصفهاني با مکتب شيخيه آشنایی داشته و گويا زمانی در نجف شيفته افکار آنان شده بوده است.
🔹 بعدها البته او نظرات خود را بنياد نهاد و از مکتب شيخيه فاصله گرفت و بر آنان رديه ای هم نگاشت.
🔸 رديه نويسی ميرزا مهدي بر شيخيه به دليل شباهت افکار او با شيخيه و برای تعيين مرزها و تحديد و جداسازی افکارش با آنان بود.
بررسی های تاریخی، مقالات و نوشته های حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ اسلام و ایران. ۱۲ مهر ۱۳۹۶
🔸 تاملی در رابطه میرزا مهدی اصفهانی و صاحب علم جمعی
🔹 مرحوم ميرزا مهدي اصفهاني که مکتب تفکيک به او منتسب است تعاليم خود را برگرفته از شخصی می دانست که از او با عنوان "صاحب علم جمعی" نام می برده است. از مجموعه آنچه مرحوم آقای حلبی در گفتارهای فارسی خود درباره "صاحب علم جمعی" گفته چند نکته اساسی معلوم می شود:
🔸1. مسلّم است "صاحب علم جمعی" معاصر با ميرزای اصفهانی نبوده و او در عالم مکاشفه و آنچه وی "تجريد و انخلاعات" می خوانده از محضر "صاحب علم جمعی" بهره علمی و معنوی می برده است.
🔹 2. "صاحب علم جمعی" خود به تعبير مرحوم آقای حلبی با "دلالت" امام عصر به "معارف ناب اهل بيت" دسترسی يافته بوده و بنابراين ادعا شده که خود تربيت شده مستقيم حضرت بوده است.
🔸 3. صاحب علم جمعی آرایی مبتنی بر توجه و عنايت در اخبار و احاديث داشته و تنها ناقل صرف تعاليم امام عصر نبوده است...
🔹 هواداران مکتب موسوم به تفکيک در برابر اين واقعيت که ميرزا مهدي اصفهاني سخنان خود را با استناد به تلقی از "صاحب علم جمعی" يقينی و علوم ناب و خالص آل محمد قلمداد می کرده معمولاً پاسخی کليشه ای دارند:
(او تمامی استناداتش به قرآن و حديث و نور عقل و وجدان بوده است).
🔸 اولاً اگر تمامی استنادات ميرزا مهدي اصفهانی به اين منابع بوده چرا اصلاً سخنی از "صاحب علم جمعی" به ميان می آورده؟
🔹 ثانياً: مگر ديگران از فلاسفه و عرفا و متکلمان و اصوليان سخنانشان بدون استناد به همين منابع بوده است؟ آنها هم از همين منابع بهره می برده اند. مگر آنان به حديث و قرآن و عقل استناد نمی کرده اند؟ پس فرق مرحوم ميرزا مهدي با آنان در چيست؟
🔸 ثالثاً: اگر چنين است چرا ميرزا مهدي تعاليم خود را علوم آل محمد قلمداد می کرد و در مقابل ديگران را متهم می کرد که علومشان آبشخور بشری دارد؟ مگر نه اين است که او هم تنها خوانشی و دريافتی را از همان منابعی به دست می داد که ديگران در اختيار داشتند و بهره می بردند؟
🔹 رابعاً: اگر مکاشفه و دستيابی به منبع نابی در کار نبوده اصلاً چرا از آن سخن می گفته اند؟ چرا مدعی چنان منبعی بوده اند؟ چرا هر گونه تخطی از تعاليمشان را "طلب معارف" از "غير اهل بيت" قلمداد می کردند؟
🔸 مگر نه آن است که آنان هم همچون ديگران با شيوه های معمول تفسير و فهم سراغ اخبار و احاديث و آيات می رفته اند؟
🔹 چرا بايد ديگران ادعاهای آنان را قبول کنند؟ نه آيا آنان از "صاحب علم جمعی" سخن می رانده اند برای اينکه طرف مقابل را خلع سلاح کنند؟
🔸 وانگهی اگر چنين ادعاهایی در ميان نبوده پس چرا دائماً تأکيد می شده که بايد به "دلالت" ولي عصر به "معارف ناب آل محمد" دست يافت؟
🔹 چرا از "انخلاعات و مکاشفه ها" برای رسيدن به "لافکری" سخن می رانده اند؟
🔸 راستی اين "لافکری" که دائماً از آن سخن می رانند ديگر چه صيغه ای است؟ آيا تأثير آيين های شرقی قدیم است؟
🔹 نه آيا آنان مدعی بوده اند که با مکاشفات و با راهنمایی "صاحب علم جمعی" درستی استنباطات خود را از احاديث و آيات آزموده و دريافته اند؟
🔸 خوب این ادعاها را شیخیه هم داشته اند. بسیاری دیگر هم داشته اند. ابن عربی هم می گوید فصوصش املای پیامبر است.
بررسی های تاریخی، مقالات و نوشته های حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ اسلام و ایران. 16 مهر 1396.
🔹برخی دوستان متذکر شده اند که مرحوم زرآبادی هیچ نسبتی با مکتب تفکیک میرزا مهدی اصفهانی ندارد و آقای حکیمی به سلیقه شخصی خود او را سردمدار تفکیک معرفی کرده و مرحوم شیخ مجتبی قزوینی هم در واقع وارث مرحوم زرآبادی است نه میرزا مهدی.
🔸به نظر این اتفاق مبارکی است که مکتب تفکیک میرزا مهدی لا اقل از علوم غریبه و کلاه خفاء و امثال آن تفکیک گردد؛ خصوصا که برخی از شاگردان وارسته میرزا مثل آیة الله مروارید و آیة الله نمازی شاهرودی و میرزا جواد آقا تهرانی هم اشتغالی به علوم غریبه نداشته و صرفا به تتبع در احادیث اهل بیت علیهم السلام - در حدّ فهم خود - مشغول بوده اند، چنانچه ادعای فلسفه دانی هم نداشته اند و به جای شرح نوشتن بر قصه سلامان به استدراک مستدرک می پرداخته اند.
🔹اما اشتغال میرزای اصفهانی و شاگرد اصلیش شیخ حلبی به علوم غریبه و هکذا استاد محمد رضا حکیمی قابل انکار نیست. ولذا تفکیک و علوم غریبه از هم تفکیک نمی پذیرند.
@bazmeghodsian
" ستیز یا تفکیک "
نام واقعی ای که می توان بر معارف میرزا مهدی اصفهانی گذاشت مکتب ستیز است نه مکتب تفکیک که استاد محمدرضا حکیمی " ره " برای آن در نظر گرفته است ۰ ستیز یعنی اینکه قرآن و اهل بیت آمده اند تا اثری از علوم بشری در میان بشر باقی نماند علوم بشری نه تنها نمی توانند در تفسیر قرآن و احادیث اهل بیت " ع " مورد استفاده قرار بگیرند بلکه اساسا نباید در میان بشر بعنوان یک هویت استقلالی عرض اندام کنند و چاره ای جز انهدام آنها بر انسان مومن نمی ماند ۰ پرواضح و معلوم است که این چنین گفتاری بسیار زننده است و وجه تئوریک روشنفکری و کاریزماتیک مکتب را زایل می سازد لذا استاد اصل اول را انتخاب و اصل دوم را حذف نمود بدین معنا که معتقد شد که میرزا مهدی و پیروانش قائل بوده اند که نباید با علوم بشری به تفسیر قرآن رفت و میان آن دو باید فراق و جدایی بیفتد اما از اصل دوم که اصل انهدام علوم بشری بود که ما به آن اصل ستیز می گوییم سخنی به میان نیاورد و این چنین بود که اسم جعلی مکتب تفکیک زاییده شد ۰
نویسنده : سجاد اسلامی
@Sajjadslami
الكتب والمواضيع والآراء فيها لا تعبر عن رأي الموقع
تنبيه: جميع المحتويات والكتب في هذا الموقع جمعت من القنوات والمجموعات بواسطة بوتات في تطبيق تلغرام (برنامج Telegram) تلقائيا، فإذا شاهدت مادة مخالفة للعرف أو لقوانين النشر وحقوق المؤلفين فالرجاء إرسال المادة عبر هذا الإيميل حتى يحذف فورا:
alkhazanah.com@gmail.com
All contents and books on this website are collected from Telegram channels and groups by bots automatically. if you detect a post that is culturally inappropriate or violates publishing law or copyright, please send the permanent link of the post to the email below so the message will be deleted immediately:
alkhazanah.com@gmail.com
