یادداشت های حسن انصاری

سلام. ممنون از پرسش خوبتان.
پاسخ به این سؤال، شرحی مفصل می طلبد.
اجمالا، وقتی مغولان به ایران حمله کردند و ایران را گرفتند، فرهنگ و اندیشه های مغولی و چینی نیز در ایران راه یافت. ناگفته نماند که مغولان سراسر جهان را هم گرفتند و این گونه، اندیشه هایشان گفتمانی جهانی پدید آورد. اندیشه هایی چینی و مغولی در سراسر ممالک تحت حکومت مغولان فراگیر شدند. یکی از این اندیشه ها هم باور به نحوست و یمن ایام و تأثیر سعد و نحس طالع در کار آدمیان بود.

ایرانیان و مسلمانان البته کمابیش پیش از این هم با این افکار آشنا بودند. خاصه، در دوران پیش از اسلام، این افکار در میان عربها که آنها نیز قومی بدوی و صحرانشین بودند رواج داشت. گهگاه روایاتی هم در این باره از قول بزرگان دین نقل می شد؛ اما تک و توک. تا جایی که من خبر دارم، هرگز این افکار تا پیش از حملۀ مغول رواج بسیار گسترده نیافته بودند. وقتی مغولان فرهنگ خود را جهانی کردند، باورهای مغولی نیز جهان را گرفت، و از جمله، باورشان به طوالع و سعد و نحس ایام بود.

باور به این امور آن قدر فراگیر شده بود که مسلمانان نه تنها احساس نکردند این باورها با دین در تعارض است، که با تمام وجود کوشیدند به همه نشان دهند اصل و ریشۀ این باورها در دین خود اسلام است و اسلام خودش بهترین طالع بینیها را دارا ست!

ابن طاووس، عالم بزرگ شیعه، از جمله کسانی بود که کتابی نوشت با عنوان فرج المهموم و در آن مفصل در بارۀ سعد و نحس طالع بحث کرد. آثار دیگری هم در این باره دارد. او در مقدمۀ این اثر به تصریح می گوید: اگر می خواهید سعد و نحس ایام خود و طالعتان را بدانید؛ چرا دست به دامن منجمان کافر می شوید؛ بیایید من از روی روایات اهل بیت (ع) برایتان سعد و نحس بگویم....

به بیان دیگر، همان جریان فکری که در دوران معاصر می خواهد با اسلامی کردن علوم غربی، راهی برای پیوند میان ارزشهای سنتی دینی و هنجارها و باورهای رایج در عصر جدید بیابد، در آن عصر به دنبال آن بود که دین را با هنجارهای آن عصر، یعنی طالع بینی هماهنگ بکند.

سه اندیشه رقیب در ایران
سه نوع اندیشه در ایران دوران پهلوی دوم وجود داشت، اندیشه هایی که نوعی رقابت بین آنها بود و هر کدام نمایندگان خاص خود را در جامعه داشت. نخست اسلام با همه طول و تفصیل و روایت های مختلف آن که البته در ایران روایت سنتی آن مرجعیت اصولی بود و رقبای خاص خود را از اخباری، بابی و صوفی و غیره و غیره داشت. دوم روایت ایرانی غیر اسلامی که آن هم عقبه خاص خود را داشت. من هم می دانم فردوسی مسلمان بوده و تمایلات شیعی هم داشته، اما به هر حال، نوعی ادبیات ایرانی هست که در تفکر ایرانشهری ما بوده و صدها کتاب و مطلب از آن باقی مانده است. سلطنت در این اندیشه جایگاه بلندی داشته و شاهان از قدیم الایام یعنی از سامانی به این طرف، همیشه با اتکای به آن حکومت می کردند. سوم اندیشه های غربی که دو شاخه بود. یکی کمونیستی که جذابیت های خاص خود را داشت و این اواخر به شکست کشیده شد. دوم افکار لیبرالیستی غربی که قریب صد و پنجاه سال است در تربیت این مردم رسوخ کرده و از اندیشه های فلسفی تا تمدن تا ارزش های اخلاقی و آداب وعادات ویژه خود را دارد آنچنان که غرب زدگان اصطلاحی که برای این جماعت بکار می رود، بسیارند، یعنی آنها که باور به آن اندیشه ها دارند.
در این میانه، ملت هم یعنی همین ملت، تلفیقی از این افکار دارند.اینها مسلمان ایرانی و گاه چپ گرا و در عین حال غرب زده هم هستند. یعنی غیر از این که دسته های مستقلی با توجه از هر یک از آن افکار حمایت می کنند، یک چیزی به نام ملت هم وجود دارد که از نوعی اندیشه ترکیببی میان سه فکری که گفته شود، هویت خود را می سازد به طوری که می تواند با هر کدام آنها کنار بیاید.
به هر حال، هر کدام این اندیشه ها، جاذبه های خاص خود را دارند. شخصیت های تاریخی خود را که علقه و علاقه ویژه ای در جامعه ایجاد می کنند.
از میان اینها، دو بخش اول و قسم دوم بخش سوم، یعنی غربگرایی، قوت خاصی دارند. یعنی از چپ گرایی که بگذریم ـ و البته در بقیه تفکرات تاثیر داشته و دارد ـ آن سه اندیشه، جایگاه خاصی دارد و نسبت خاصی با یکدیگر. گاهی سازگار با هم می شوند گاهی رقیب. وقتی سازگار هستند این طور است که یکی حاکم است و از بقیه اندیشه های استفاده می کند. اما آنگاه که در مسیر شکست می خورد، بقیه رقیب می شوند و دنبال جانشین شدن برای آن هستند. یعنی رفیق به رقیب تبدیل می شود.
این را هم بگویم، هر وقت هر کدام حاکم بوده اند، توده یعنی ملت هوادارش بوده اند. این طور نبوده که تنها بماند. البته وقتی، چنان که گفتم، در مسیر روی به جلو، اندیشه ی حاکم نتوانسته کاری از پیش ببرد، بقیه رقیب شده اند و در ادامه آن را ساقط کرده یکی دیگر سرکار آمده است. در واقع ما در بین این سه اندیشه، فارغ از این که بخواهیم وزن کشی کنیم که کدام قوی تر است دو نکته را باید داشته باشیم: اول این که وقتی سر کار می آیند، محبوبیت دارند تا وقتی که تقشان درآید. دوم این که در وقت رقابت و دشمنی، تبدیل به آلترناتیو یکدیگر می شوند و به راحتی به مردم امید می دهند که آن یکی برود، این یکی می تواند حاکم باشد. این اسمش انقلاب می شود. تجربه عملی هم نشان داده است که این اتفاقات می افتد. حالا این که اسلام گرایی با ایرانی گری چه قدر سازگار است؟ یا این که چقدر می توانند با هم هماهنگ شوند، یا این که ایرانی گری با غرب گرایی چه قدر سازگاری دارند و ... مسائلی است که وجود دارد. از قضا خیلی آسان می توان مسیر ها را تشخیص داد به شرط آن که عینک جهت گیری را برداریم و واقع بینانه بنگریم که چه اتفاقاتی می افتد و چطور این مکانیزم عمل می کند.
در اینجا من نمی خواستم از هیچ کدام از این افکار اندیشه ها و عملکرد آنها دفاع کنم. فقط خواستم بگویم چنین وضعیتی وجود دارد. وضعیتی که می تواند مورد بررسی قرار گیرد و مکانیزم آن تحلیل شده و حتی تا حدودی اوضاع آینده پیش بینی شود.
@jafarian1964

بنده در باره مجله نور دانش که مدیریت آن با عطاء الله شهاب پور بود در کتاب جریانها صحبت کرده، و در موارد متعددی به آن استناد کرده ام. در کنار «آیین اسلام» نوریانی، از نشریات مذهبی معروف و پر تیراژ دهه بیست بود. البته نور دانش تا پیش از انقلاب منتشر می شد، گرچه دقیقا نمی دانم پس از سال 53 هم انتشار یافته است یا خیر. (سالنامه سال 53 را دیده ام). این نشریه، در طول چند دهه دوام آورد و یکی از نشریاتی است که در حوزه علم و دین تا این اندازه یعنی طی چند دهه انتشار یافته است. وقتی این سالنامه را ورق می زنیم، به ندرت نام شهاب پور را در آن می بینیم اما می دانیم که او و انجمن تبلیغات اسلامی او که در دهه بیست فعال بود، نقش مهمی در شکل دهی به افکار دینی با فرم جدید داشتند.
مسلما باید برای بررسی این سالنامه کار اختصاصی صورت گیرد و اندیشه های موجود در آن که نمونه ای از اندیشه های جاری در این سه چهار دهه است، بررسی شود. از حوالی 40 به بعد، رنگ مجله قدری تغییر کرد و در کنار اسلام گرایی موجود در آن، نوعی اندیشه وحدت نوین جهانی هم در آن وارد گردید. این اندیشه شباهت زیادی به اندیشه های علمی ـ دینی داشت که مثلا در فرنگ کسانی مانند ماکس بلانگ یا انیشتین و تئوریسین ها و فیلسوفانی مانند نورث وایتهد از آن حمایت می کردند. جهانی یکپارچه و کیهانی بلند که خدا در درون آن هست و در حال نوعی تکامل است و همه چیز خداست و جهان ما هم در درون آن مانند اسفنجی در دریا در حال گردش است. اما فارغ از بحث خدا، نوعی نگرش اومانیستی غیر دینی و مذهبی در آن وجود داشت، مکتبی خرد گرا و انسانی که می کوشید مدلی از تفکر و سازمان را که همه انسانها بتوانند به طور مساوی در آن باشند ترویج کند. صفا و برادری و انسانیت شعارهای اصلی این جریان وحدتی بود. در تمام این شماره ها نه نام شهاب پور بلکه نام حشمت الله دولتشاهی بود که شاید علایق صوفیانه هم داشت و تا آنجا که می دانم پدر زن شهاب پور هم بود. در سالنامه سال 52 اساسنامه وحدت نوین جهانی در ابتدای آن منتشر شد و بر اساس آن می توان اصول مورد قبول آن را دریافت. در ابتدای این اساسنامه که از صفحه 5 به بعد است گفته شده است که موسسین آن حشمت الله دولتشاهی، عطاءالله شهاب پور و علی اشرف کشاورزهستند. اساسنامه شامل پنج فصل در 28 اصل آمده و چنان که گفته شد، تنها روی یکتاپرستی و انسان گرایی تکیه شده و از هیچ اندیشه دیگری یاد نشده است. با این حال، در سالنامه مانند وضع قدیم آن، مقالات مذهبی و دینی هم وجود داشت، اما طبعا بسیار کمتر بود. مقالات علمی هم همانند گذشته در این مجله انتشار می یافت. مخاطب آن حتی تا این اواخر، مذهبی ها بودند و به احتمال از تغییر مشی آن قدری شگفت زده شده بودند. در ص 328 همین شماره خبری آورده که مدیر گفته است دو نفر در خانه آمده و در باره ماهیت این نظریه سوال کرده اند. و افزوده شده که همانجا درب خانه به پنج سوال آنها جواب داده شده و باقی آنها را قرار بوده در دیداری دیگر بدهد که هنوز سوال کننده ها مراجعه نکرده اند!
به هر حال این شماره و شماره سال بعد و پیش از آن به بیش از ده سال، اندیشه خاصی را در ایران ترویج می کرد که البته زمینه پذیرش اجتماعی نداشت و به نوعی شبیه اندیشه های منتسب به فراماسونها و قدری هم (البته بسیار کمتر) شبیه اندیشه های کسروی و خردگرایی او بود. اینها را نگفتم که طعن به سالنامه نور دانش یا شهاب پور یا حتی دیگران باشد، خواستم اشاره کنم که بر اساس این مطلب می توان به سوابق فکری این جریان پرداخت و موضوعی برای پژوهش یافت. صد البته برای شناخت جریان های فکری در ایران هم بسیار سودمند است.
@jafarian1964

از فساد سياسی تا فساد علمی

در مستی ما چو بوی هشیاری نیست
غافل منشین كه وقت بیكاری نیست‏
بیدار شو از خواب كه داری در پیش
خوابى كه درو امید بیداری نیست
سالهاست با دو مفهوم سروكار داریم و مكرر از آن سخن می گوییم. یكی «توسعه» است كه همه می دانیم این اصطلاح ریشه در بیرون دارد و حالا دو سه دهه است كه میان ما رواج یافته است. این را برای آن نمی گویم كه آن را بی اعتبار كنم كه اساسا این نحوه سنجیدن درست نیست، بلكه آن را عرض می كنم تا به عكس، بدانیم خیلی از امور است كه ما در علوم پیشین خود نداشتم، اما وقتی آمد صد جور ادعایش كردیم. توسعه، را به اقتصادی و سیاسی تقسیم كردند و بحث بر سر این بود و هست كه كدام یك لازم تر است. دعوای حیدری و نعمتی بر سر این اصطلاح نیز آغاز شد و ادامه یافت.
و اما حالا چند سال است كه مفهوم تازه ای با عنوان «فساد» آمده است. اغلب تصور می كنند، این فساد همان فساد سابق است كه مثلا اذا فسد العالم فسد العالم؛ بنده این طور فكر نمی كنم. این فساد هم از نظامات سیاسی جدید دنیاست. ما برای این كه كارمان را در درك مفاهیم ساده كنیم،‌ اینها را به داشت های قبلی بر می گردانیم. مثلا یكی از مهم ترین مصادیق فساد، رانت است. ممكن است بگوییم قدیم هم نوعی رانت بوده، اما بگذارید عرض کنم، دَور این تطبیق ها گذشته و ما از این خلط ها نتیجه ای جز سردرگمی نگرفتیم. بهتر است اجازه دهیم وقتی مثلا از شفافیت مالی سخن می گوییم، وقتی از انحصار در تولید سخن می گوییم، و همین طور وقتی از فساد مالی می گوییم،‌ تأكید كنیم كه اینها ربطی به آن فساد قدیم ندارد. اینها در نظامات اقتصادی امروز دنیا معنا می دهد. بسیاری از قواعد حقوقی هم همین سرنوشت را دارد و ما لاجرم به آنها تن می دهیم و بر حقوق سابق تبصره می زنیم.
امروز در خبرها از فساد سیاسی هم سخن به میان آمد و این كه آن هم باید ریشه كن شود. عزیزانی كه با نگرانی های مختصر بنده آشنا هستند،‌ می دانند كه بیش از همه به توسعه علمی علاقه مند هستم. بقیه هم برای كسانی مهم است،‌ و باشد،‌ من انكار نمی كنم، اما من فكر می كنم این یكی از كلیدهای اصلی نجات ماست، اگر نجاتی در كار باشد. اینجا باید حواسمان جمع باشد كه چه اندازه به اسم علم، شبه علم به خورد ما می دهند. به اسم سنت گرایی و بومی گرایی، ‌اندیشه های پوسیده قدیمی را بزك كرده و راهی كتابهای درسی و متن های دانشگاهی و رشته های جعلی می كنند. عده ای ساده نگر،‌ با همان معلومات سابق،‌ می خواهند پنبه همه علوم نوین را كه قرنهاست بشر برای آن زحمت كشیده، بر باد فنا دهند. فهم علمی، هر روز در برابر گردش روزانه خرافات بی اعتبارتر می شود. انواع تبلیغ ها علیه علم می شود، و نتیجه آن كه ما از توسعه علمی بی بهره مانده ایم و دقیقا در فساد علمی كه شاید بشود نامش را توهمات و خیالات شبه علم نامید، گرفتاریم. فساد علمی همین است كه همه مفاهیم را تحریف شده بفهمیم. فساد علمی این است كه سعی كنیم دین و مظاهر و شعائر آن مانند عاشورا را هر روز با اصطلاحات برگرفته از اندیشه هابی بیرونی تفسیر كنیم. فساد علمی این است كه علوم انسانی جعل كنیم و به نام علم به مردم عرضه كنیم. تاریخ بسازیم و به اسم تاریخ واقعی، تحویل مردم بدهیم. فساد علمی این است كه افرادی با این ویژگی ها هر روز فرصت ظهور در رسانه های عمومی را بیابند و درك علمی مردم را نابود كنند. حیات علمی،‌ به سخت گیری بیشتر علمی و دقت و صبوری در فهم و پرهیز از ساده نگری در علم است. این که فکر کنیم تمام پزشکی معاصر، با همه سوابق، هنوز نمی داند جوش شیرین به کار کرونا می آید یا نه، و ما در مقام مثلا یک پزشک سنتی از وزارت بهداشت بخواهیم لطفا در این باره تحقیق کنید! این مبتنی بر یک نگاه ساده انگارانه است که فکر می کنیم برخی از داشت های سنتی اش، پاسخ تمام مشکلات علمی اولین و آخرین پزشکی را دارد. و اما نکته مهم این که، حیات علم،‌ به حفظ و تربیت نیروهای مستعد در میان دانش آموزان است كه بسیاری از دست می روند. گاه یكی از آنها، فقط یکی از آنها ممكن است با كارهای علمی خود عالمی را تغییر دهد. حیات علم،‌ به جلوگیری از نگارش دهها هزار پایان نامه بی خاصیت در رشته های من درآوردی است كه انبانی از جهل را برابر مردم می گذارد. تا وقتی ما عقلمان را اصلاح نكنیم،‌ تا وقتی به فساد علمی پایان ندهیم،‌ تا وقتی فاتحه شبه علم را نخوانیم، نمی توانیم به توسعه علمی برسیم،‌ توسعه ای كه اساس استقلال ماست. اگر قرار بر خود كفایی است این دانش است كه ما را خودكفا می كند. اگر بناست وابسته به بیگانگان نباشیم این توسعه علمی است كه ما را به آن نقطه خواهد رساند. البته كه توسعه علمی، راههای خاص خود را دارد و یكی همین است كه بتوانیم از علم بشری یعنی از نتایج كارهای علمی سایر ملت ها نیز استفاده كنیم و این قدر خود را عقل کل نپنداریم.

@litera9
در دوران سیاه حکومت استالین، دست زدن پای سخنرانی سران حزب کمونیست شوروی گاه تا بیست دقیقه هم طول میکشید و آن هم یک علت داشت، شایع شده بود که کا.گ.ب سخنرانی ها را زیر نظر میگیرد تا اولین کسی که دست زدن را قطع میکند شناسایی کند. این بود که هیچ کس جرات نمیکرد اول از همه دست از تشویق بکشد. سرانجام برای حل مشکل، زنگی را در جلسات کار گذاشتند که اعلام ختم دست زدن را میکرد. البته این زنگ هم برای خودش داستانی داشت! بعضیها برای چابلوسی و خودنمایی، بعد از صدای زنگ هم باز دست می زدند و به افتخار سران شعار می دادند.
ویدیوی زیر نشان می دهد استالین که ابتدا حسابی از اینهمه تشویق خوشحال و مغرور است، در نهایت عصبی میشود.

نظریه اندیشه سیاسی ایرانشهری: تاریخنگاری یا قرائتی انتزاعی

یکی از مهمترین مشکلات در نظریه اندیشه سیاسی ایرانشهری ‌آن طور که آقای دکتر سید جواد طباطبایی آن را صورتبندی کرده این است که ارتباط مبانی و عناصر فکری این پرسمان فکری سیاسی با ادبیات پیشا اسلامی روشن نیست. ادعای ایشان این است که نظریه سیاسی ایرانشهری تداوم اندیشه سیاسی ایران پیش از اسلام است که پس از اسلام مایه تداوم هویت فرهنگی ایران و عامل وحدت بخش فرهنگی و سیاسی و ملی آن بوده است. خوب. ما چگونه می توانیم آنچه در ادبیات سیاستنامه ای در دوران ایران اسلامی ارائه شده را در استمرار اندیشه پیش از اسلام بدانیم؟‌ نه آیا مراجعه به تاریخ سیاسی ساسانیان (و البته آقای طباطبایی سابقه آن را تا هخامنشیان هم مدعی می شوند) باید مورد توجه قرار گیرد؟ نه آیا باید ادبیات دینی و سیاسی به زبان های اوستایی و پهلوی را مورد مراجعه قرار دهیم؟ نه آیا باید انحای مختلف تداوم عناصر فرهنگی و سیاسی ساسانی را پس از حمله اعراب و تا دوران شکل گیری زبان فارسی و ادبیات کلاسیک فارسی نشان دهیم؟ نه آیا باید دقیقاً نشان دهیم چه مبانی نظری در اندیشه سیاسی سیاستنامه ای وجود دارد که مستقیماً و با ذکر شواهد ریشه اش به ادبیات دینی و سیاسی ما قبل اسلام در ایران می رسد؟ آیا تنها مراجعه به نامه تنسر به گشنسب (که ریشه ای پهلوی داشته) و یا کارنامه اردشیر پاپکان به نظر شما برای این منظور کافی است؟ نه آیا باید دید کجای اندیشه کسانی مانند ابن مقفع و یا نوشته های خداینامه ای و آیین نامه ای حقیقتاً به ادبیات پهلوی باز می گردد و کجای آن تنها در شمار ادبیات منحولی است که به دلائلی سیاسی و فرهنگی در سه چهار قرن نخست و در طول جریان شعوبی گری به ایران و فرهنگ ایرانی منسوب شده است؟ نه آیا باید برای شناخت فرهنگ سیاسی ماقبل اسلام نه تنها به ادبیات اوستایی و پهلوی که باید به منابع دیگر سریانی و مانوی و حتی مسیحی ما قبل اسلام ایران نیز مراجعه کرد؟ نه آیا باید به سکه ها و نوشتجات ضرب شده بر روی آنها و به سنگ نوشته ها مراجعه کرد تا اندیشه سیاسی حاکم در دوران ما قبل اسلام در ایران را شناخت؟ یا عناصر فکری و نهادهای سیاسی و اداری دوران اسلامی در تداوم دوران ساسانی را معاینه نشان داد؟

آنچه آقای طباطبایی تحت عناوینی مانند عدالت و یا مقام ظل اللهی پادشاه و از این قبیل مطالب به عنوان نمادهای اندیشه سیاسی ایرانشهری یاد می کنند در ادبیات سیاسی همه اقوام و ملل کم و بیش به صور مختلفی وجود دارد. بسیاری از این مضامین را اصلاً در ادبیات ادیان کتاب مقدس و از جمله در خود قرآن می بینیم. بخش های زیادی هم در کتاب ایشان بیشتر تحت مقوله اخلاقیات جا می گیرد و ارتباط آنها با اندیشه ایرانشهری اصلاً بحث نشده است.
مراجعه به اوستا و یا یکی دو متن پهلوی بدون مراجعه ای دقیق و بحثی همه جانبه در این زمینه روشن است که نمی تواند بحثی علمی و پژوهشی تاریخی قلمداد شود.
اگر مقصود زبانی است که سیاستنامه ها در این زمینه به کار گرفته اند (زبان فارسی که ایشان مکرر بر آن تأکید می کند) باید گفت ادب سیاستنامه ای پیش از آنکه به زبان فارسی عرضه شود به چندین قرن پیشتر به زبان عربی عرضه می شد و عیناً همان مضامین و بالاتر از ان را مطرح کرده است. آنجا هم که به مأثوراتی از اردشیر و انوشیروان استناد می شد می دانیم که آن مأثورات نخستین بار در طی ادبیاتی منحول به زبان عربی صورتبندی شد. گرچه طبعاً ریشه های پهلوی خاص خود را داشت که متأسفانه در کتاب آقای طباطبایی مورد مطالعه همه جانبه قرار نگرفته است.
درباره ابن مقفع و سهم او و ابعاد فکری سیاسی کلیله و دمنه در ادب سیاسی ایرانی تاکنون بسیار نوشته شده، چه به زبان های اروپایی و چه به زبان عربی. کما اینکه تاکنون بسیار نوشته اند درباره ابعاد مفهومی سیاسی نوشته هایی مانند آیین نامه ها و کتاب التاج ها و اندرزنامه ها. در فهرست منابع کتاب آقای طباطبایی به بیشتر این پژوهش ها ارجاعی داده نشده و آنچه ایشان در این زمینه خاص نوشته ناظر به این نوع پژوهش ها نیست. اینجاست که معتقدم آنچه ایشان در این خصوص نوشته تاریخنگاری نیست، روایتی است آزاد و قرائتی است شخصی از متون مرتبط.

خواجه نظام الملک يا خواجه نصير طوسی؛ چه کسی الگوی انديشه ايرانشهری است؟

آقای دکتر سيد جواد طباطبایی سياستنامه نظام الملک را الگوی انديشه سیاسی ايرانشهری می داند؛ خود خواجه را هم به عنوان نمونه ای برای تفکر سياسی و اجتماعی و الگوی آگاهی تاريخی ايرانشهری. من با اين سخن مخالفم. نه تنها محتوای سياستنامه چنين بار سنگينی را نمی تواند تحمل کند بلکه حتی انتساب آن، يا دست کم، انتساب همه آن به خواجه و همچنين شرايط تاريخی تأليف آن از سوی خواجه نظام الملک همه محل ترديدهای بزرگی است. البته من معتقدم سياستنامه و يا اکثر آن تأليف خواجه است اما به باور من اگر آن را در سياقی واقعی که در آن نوشته شد (يعنی نزاع ها و رقابت های خراسانيان و عراقيان در حکومت که به آن در کتاب های ديگری مانند نقض و راحة الصدور و آثار عماد کاتب هم اشاره رفته) قرار دهيم در آن صورت سياستنامه مطلقا اهميتی "ملی" نخواهد داشت. خواجه در مقام وزير سلجوقيان به دليل فعاليت ها و تأليف کتابش سياستنامه به تنهایی نمی تواند الگوی سياست آرمانی ايرانشهری معرفی شود. برعکس، به نظر من خواجه نصير طوسی در مقام فيلسوف، دولتمرد و مشاور در دو دولت نزاری و ايلخانی و با توجه به سهم بی مانند او در مقابله با سلطه عباسیان و تشکيل دوباره هويت ملی/ سياسی ايران و حفظ وحدت ملی ايران از پيامدهای بالقوه حمله مغولان و ارائه انديشه های سياسی در چارچوب حکمت و اخلاق سياسی و دست آخر در مقام الهام بخش اصلی نهضت احيای علوم و فلسفه در تمدن جديد ايرانی مابعد عصر مغولان (رصدخانه مراغه) بسيار شايسته تر است تا به عنوان الگوی سياست و حکمت و عقلانيت ايرانشهری معرفی شود. وحدت سرزمینی امروز ما بسيار بيش از آنکه مديون خواجه نظام الملک باشد مديون شخصيت و عملکرد و انديشه خواجه نصير طوسی است. شکل گيری دولت ملی صفويه يکی از پيامدهای رفتار حکيمانه "عقل حادی عشر" بود. شخصيت تاریخی ملی ما و الگوی آگاهی تاريخی سرزمين ايرانشهر همانا خواجه نصير طوسی است.

💥پاسخی به سخن ناسنجیده ی حجت الاسلام قاسمیان که گفته: در حکومت امیرالمومنین(ع) هم مظاهر فساد و فامیل بازی دیده می شد!

🔻علی بهرامیان:


🔸 اخیرا مصاحبه ای پخش شده و در فضای مجازی هم دست به دست می شود، با روحانی کما بیش مشهوری که خوشبختانه به حلیه هنر نیز آراسته اند و شیفتگان را از لطف ذوق و هنر داوودی خویش برخوردار می کنند و از این‌مصاحبه معلوم شد که از قضا در معارف نیز دستی بر آتش دارند و درین خصوص سخن به میان آورده اند که در حکومت امیرالمؤمنين علی و حتی در حکومت نبوی هم مظاهر فساد مالی و فامیل بازی و خاصّه خرجی ظهور و بروز داشت. نمونه هایی هم ذکر کرده اند و غالب استناد ایشان به ویژه به نهج البلاغه است. حاصل آنکه حکومت اسلامی از فساد برکنار نیست و این پدیده شوم حکومت را از صفت "اسلامی" تُهی نمی کند. ایشان تصریح کرده اند که قصد "توجیه" ندارند، در حالی که به واقع هیچ توجیهی در این باب تا این اندازه ناپسند و همراه توالی فاسد نبوده است: اگر در حکومت عدل علی هم از لحاظ فساد با دیگر حکومت ها تفاوتی وجود نداشت،تاکید بر اینکه حکومت حق آن حضرت و اولاد آن حضرت بود،کاملا بی معنی است و اساسا از این‌ منظر، تفاوت حکومت عدل علی با حکومت امثال معاویه و خلفای ریز و درشت اموی و عباسی و دیگران و کارگزاران ایشان در چه بوده است؟!

🔸 ایشان توجه نفرموده اند که تفاوت حکومت اسلامی از نوع علی بن ابی طالب با حکومت اسلامی از نوع معاویة بن ابی سفیان در این زمینه،نه در "میزان فساد" بلکه در "میزان ایستادگی" در برابر آن است بدون هرگونه مصلحت جویی. امام علی از همان روزهای آغاز خلافت بر عزم جزم خود در مبارزه تمام و کمال با انواع فساد تاکید کرد و در سرتاسر دوران خلافت خود بابت آن ایستادگی تاوان های سنگین داد.‌ چنانکه در پاسخ کسانی چون ‌مغیرة بن شعبه به صراحت گفت‌که معاویه را حتی به مدت کوتاه هم بر منصب ولایت شام تحمل نخواهد کرد. در حالی که در حکومت معاویه و حکومت های شبیه به معاویه و بنی امیه، فساد یکی از پایه های حکومت بود! در دوره خلیفه دوم هم شعارهایی داده و گاهی اقداماتی هم برای مبارزه با فساد و بی عدالتی دیده می شد،ولی جنبه "ساختاری" و "اساسی" نداشت و فراموش نباید کرد که ولایت معاویه بر شام از دوره چه کسی آغاز شد!

@MohsenSadr

آيا به ابو العباس ايرانشهری به زبان پارسی "وحی" می شد؟ (در دو فرسته)


تقريبا صد سالی می شود که در پژوهش های تاريخی و دينی بر اساس چند متن و سند ادعاهایی درباره گرايشات دينی و فلسفی ابوالعباس ايرانشهری، دانشمند و فيلسوفی از نيمه سده سوم از نيشابور مطرح می شود. از آن جمله است که گفته می شود او که ابوبکر محمد بن زکريای رازي تحت تأثير افکار فلسفی و دينی اش بوده مدعی بود بر او فرشته ای که نامش را "هستی" گذاشته بود وحی آورده و او آن وحی را که به زبان پارسی بود در کتابی عرضه می کرد (اينکه برخی نويسندگان جديد در ايران نام کتاب را "هستی/ هستی داد تصور کرده و بر پايه آن انبوهی تصورات نادرست ديگر در رابطه با شخصيت و انديشه ابو العباس ايرانشهری اضافه کرده اند درست نيست و از خوانش غلط عبارات ابو المعالي نويسنده بيان الأديان که متنش را پايين می بينيد برخاسته است؛ نيز نک: نقد دکتر قائم مقامی درباره ايرانشهری). توضيح اينکه بر اساس گزارش ابو المعالی، ايرانشهری معتقد بود که حضرت رسول پيامبر اعراب است و او پيامبر ايرانيان. محققين جديد اين ايرانشهری در کتاب بيان الأديان را با ابو العباس ايرانشهري که ابو ريحان بيرونی در چند کتاب و از جمله افراد المقال و القانون المسعودي و الآثار الباقية و تحقيق ما للهند و تحديد نهايات الاماكن از او مکرر ياد کرده و از آثار فلسفی و طبيعی او و آراء و انظارش سخن گفته يکی گرفته اند. اين ابو العباس ايرانشهري را ناصر خسرو هم ياد کرده و رازي را متأثر از او می داند گرچه ناصر خسرو تصريح می کند که رازی انديشه های فلسفی ابو العباس ايرانشهری را تحريف کرده و آنها را به سليقه خود تفسير کرده بوده است.

ابو ريحان بيرونی در تحقيق ما للهند به کتاب مقالات ايرانشهری اشاره می کند و می گويد بر خلاف ديگر اصحاب و ارباب کتب مقالات، ابو العباس ايرانشهری در نقل باورهای اديان و ملل و نحل جانب انصاف را رعايت می کرد و اين را بدان سبب مربوط می کند که می گويد ايرانشهری خود مدعی مکتب (و دين ؟) تازه ای بود که بدان دعوت می کرد. نويسندگان جديد اين را اشاره ای دانسته اند به آنچه ابو المعالی در بيان الأديان ابراز کرده.

اين در حالی است که در کتاب بيان الأديان از "ابو العباس ايرانشهری" سخنی به ميان نيامده بلکه از اخبار "مرد"ی به نام محمد بن محمد الايرانشهری سخن رفته. آيا اين دو را بايد يکی دانست؟ من مطمئن نيستم.


برای پاسخ مناسب است نخست عبارات ابو ريحان و ابو المعالی را اينجا نقل کنيم:

ابو ريحان بيرونی ( تحقيق ما للهند، ص 15):

"...فما وجدت من أصحاب كتب المقالات أحدا قصد الحكاية المجرّدة من غير ميل ولا مداهنة سوى أبي العبّاس الإيرانشهريّ ، إذ لم يكن من جميع الأديان في شيء بل منفردا بمخترع له يدعو إليه ولقد أحسن في حكاية ما عليه اليهود والنصارى وما يتضمّنه التوراة والإنجيل وبالغ في ذكر المانويّة وما في كتبهم من خبر الملل المنقرضة ، وحين بلغ فرقة الهند والشمنيّة صاف سهمه عن الهدف وطاش في آخره إلى كتاب زرقان ونقل ما فيه إلى كتابه ، وما لم ينقل منه فكأنّه مسموع من عوامّ هاتين الطائفتين"

ابو المعالی (بيان الأديان در شرح اديان و مذاهب جاهلى و اسلامى، ص 85):

"اخبار الايرانشهرى. اين مرد محمّد بن محمّد الايرانشهرى بود و دعوى نبوّت كرد در عجم و چيزى جمع كرد به پارسى و گفت اين وحى است كه به من آمده است به جاى قرآن به زبان فرشته‌اى كه نام او « هستى » است ، همچنانكه حضرت محمّد ( ص ) رسول عرب بود من رسول عجمم و بدين آيه حجت كرد كه قوله تعالى : « وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا » و گفت كه اين پيوسته بوده است و « سلمان من ارسلنا » يعنى سلمان فارسى رسول بوده حسد كردند و آن پيوستگى را ببريدند . و مذهب او آن بود كه همهء شريعتها يكى بيش نيست و اينهمه خلافهاى [ . . . ] قوم و امتان پيغمبران بيرون آوردند به غرض خود. و چندين كتاب و رسالت به تازى و پارسى تصنيف كرد و بعضى مردم با او يار شدند و آخر هلاك شد."