... اما اگر وضعیت را به طور نمونه با اسماعیلیه مقایسه کنید می بینید که وضع آنها بسیار بهتر از امامیه از این نقطه نظر بوده است. طبعاً بخشی از این مسئله به قدرت فاطمیان و تلاش های آنان برای حفظ مآثر و آثارشان ربط دارد. اما همه مسئله را نمی توان به این نکته فرو کاست. اسماعیلیان در بسیاری از ادوار تاریخی خود تحت فشارهای سخت به ویژه در ایران و عراق بوده اند. زیدیان هم کم و بیش چنین وضعیتی داشته اند. اما آنها هم همانند اسماعیلیه تلاش زیادی برای حفظ کتاب های کهن خود کردند. در مورد زیدیه البته دلائل خاصی را باید در نظر گرفت که از آنها در نوشته های خود در خصوص زیدیه مکرر صحبت کرده ام. مهمترین عامل انتقال نسخه های زیدی و معتزلی بود از ری و شمال ایران به سمت یمن و به طور خاص صنعاء و صعده. در خود یمن هم شرایط طبیعی و تاریخی مناسب و اهتمام بر حفظ مآثر مکتب در طول تاریخ موجب شد که بسیاری از آثار متقدم زیدی محفوظ بماند و حتی از آنها نسخه های کهنی امروزه در دست باشد. اهتمام به کتابت نسخه های کهن و تلاش برای حفظ آنها گرچه همانند آنچه اسماعیلیان و زیدیان سامان دادند در میان علمای شیعه پس از عصر شهید اول جدی تر گرفته شد اما هیچگاه تلاش ها در حدی که همچون عصر علامه مجلسی می بایست سازماندهی شده باشد صورت انجام نیافت؛ این در حالی است که در سده های ششم و هفتم قمری امامان زیدی برای این کار سازماندهی لازم را اعمال می کردند.
یکی از شیوه هایی که در سنت های امامیه جز با چند استثناء برای حفظ میراث گذشتگان به کار گرفته نمی شد اما اسماعیلیان از آن بهره گرفتند سنت گردآوری مجامیعی بود برای کتابت نسخه های کتاب های قدمای طائفه. این شیوه به ویژه در میان اسماعیلیان طیبی یمن بسیار معمول بود و در نتیجه شماری از متون کوچک و پر اهمیت اسماعیلی از سده های اولیه که از آنها نسخه های محدودی در اختیار بود از طریق این مجامیع برای آیندگان محفوظ ماند. در مجموع می تولن گفت تعداد کتاب ها و رساله هایی که ما از قبل از پایان سده پنجم قمری از اسماعیلیه و طوائف وابسته به آنان مانند قرامطه داریم از آثار امامی بیشتر است. جالب است بدانیم حتی تعداد کتاب ها و متن هایی منسوب به نویسندگان نصیری مذهب تا پایان سده چهارم قمری از لحاظ تعداد بر تعداد آثاری که ما از عالمان امامیه در حدیث و فقه و کلام در همین دوره زمانی داریم فزونی دارد. البته در مورد اسماعیلیه تذکر این نکته ضروری است که از آثارشان نسخه های خطی کهن معمولاً در دست نیست اما هر چه هست از بسیاری از متون کهن خود نسخه هایی و لو متأخر در اختیار دارند.
به هرحال همین مقدار که گفته شد نشان می دهد تا چه اندازه تلاش های علمی برای بازسازی متون کهن امامیه در حدیث و فقه و کلام بر اساس منابع موجود و تلاش برای بازسازی تاریخ تدوین فقه و حدیث بر اساس این بازیافته ها و نقادی میزان اصالت نقل ها اهمیت دارد.
https://t.me/azbarresihayetarikhi
یکی از شیوه هایی که در سنت های امامیه جز با چند استثناء برای حفظ میراث گذشتگان به کار گرفته نمی شد اما اسماعیلیان از آن بهره گرفتند سنت گردآوری مجامیعی بود برای کتابت نسخه های کتاب های قدمای طائفه. این شیوه به ویژه در میان اسماعیلیان طیبی یمن بسیار معمول بود و در نتیجه شماری از متون کوچک و پر اهمیت اسماعیلی از سده های اولیه که از آنها نسخه های محدودی در اختیار بود از طریق این مجامیع برای آیندگان محفوظ ماند. در مجموع می تولن گفت تعداد کتاب ها و رساله هایی که ما از قبل از پایان سده پنجم قمری از اسماعیلیه و طوائف وابسته به آنان مانند قرامطه داریم از آثار امامی بیشتر است. جالب است بدانیم حتی تعداد کتاب ها و متن هایی منسوب به نویسندگان نصیری مذهب تا پایان سده چهارم قمری از لحاظ تعداد بر تعداد آثاری که ما از عالمان امامیه در حدیث و فقه و کلام در همین دوره زمانی داریم فزونی دارد. البته در مورد اسماعیلیه تذکر این نکته ضروری است که از آثارشان نسخه های خطی کهن معمولاً در دست نیست اما هر چه هست از بسیاری از متون کهن خود نسخه هایی و لو متأخر در اختیار دارند.
به هرحال همین مقدار که گفته شد نشان می دهد تا چه اندازه تلاش های علمی برای بازسازی متون کهن امامیه در حدیث و فقه و کلام بر اساس منابع موجود و تلاش برای بازسازی تاریخ تدوین فقه و حدیث بر اساس این بازیافته ها و نقادی میزان اصالت نقل ها اهمیت دارد.
https://t.me/azbarresihayetarikhi
