کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران

?شعار تقریب و وحدت، عامل تفرقه

[یادداشت جناب آقای امداد توران]
«یکی از مهمترین مسائل جهان شیعه آنست که از زمان صفویه به بعد نتوانسته است نقطه تعادل در تنظیم رابطه خود با جهان سنی را بیابد؛ اندیشه و عمل سیاسی شیعه در دوره صفویه معطوف به تقابل با جهان سنی و پس از آن معطوف به اتحاد با جهان سنی بوده است. هردوی این راهبردها شکاف بین شیعه و سنی را تشدید می کنند. درباره راهبرد نخست فعلا سخن نمی گویم؛ چون محل بحث نیست. اختلاف انگیز بودن راهبرد دوم از آن روست که انباشت انواع اتهامات، کلامی، فقهی، تفسیری و حتی سیاسی اهل سنت به شیعه بیش از آنست که بتوان مثلا با صدسال لاپوشانی ما آنها را از حافظه تاریخی ایشان محو کرد. شیعه در نظر غالب نخبگان و عامه اهل تسنن یک فرقه انشعابی، انحرافی و بدعت گزار است که در مرز اسلام و کفر قرار دارد. ایشان بنا به اقتضای شرایط زمان، مرز اسلام و کفر را کمی جابجا می کنند تا عنداللزوم شیعه در درون یا بیرون این مرز قرار گیرد و البته عمدتا در بیرون. بطور خلاصه، شیعه در نظر سنی مثل بابیان و بهائیان است در نظر شیعه. بر این اساس، همانطور که اگر بابیان و بهائیان ادعای وحدت با شیعه کنند، طبیعی است که شیعیان آن را ترفندی برای تسلط ایشان برجامعه شیعه تلقی خواهند کرد و با آن به مقابله برخواهند خواست، اهل سنت هم بطور طبیعی دعوت شیعه برای وحدت را زمینه ساز تسلط شیعه بر جهان اسلام تلقی خواهند کرد و طبعا با آن به مقابله برخواهند خواست. بدین ترتیب، است که سرکنگبین اتحاد اسلامی ای که شیعه مطرح می کند صفرای اختلاف بین شیعه و سنی را می افزاید، بگذریم از اینکه قوز شکاف درون شیعی را هم به دنبال دارد. بنا بر این، کاری که شیعه می تواند برای کاستن از شکاف بین شیعه و سنی بکند آنست که به کار و بار خود مشغول شود و از هرگونه ورود مثبت و منفی به جهان تسنن خودداری کند. اهل سنت خود را در همه زمینه ها از راهنمایی و راهبری شیعه بی نیاز می بینند و گام نهادن شیعه به قلمرو خودشان را تهدیدی برای کیان خود می انگارند. در چنین شرایطی بهترین خدمت شیعه به اهل تسنن و بهترین نشانه دوستی شیعه با ایشان همان است که اجازه دهیم بدون نگرانی از مداخله شیعه خود به درمان دردهایشان بپردازند و نابسامانیهایشان سامان دهند... به گمانم، کلام، فقه و روایات شیعه از این همین راه سوم پشتیبانی می کنند: نه تقابل و نه یکبارچگی با اهل تسنن بلکه تمرکز شیعه بر حفظ کیان و ایمان خود در عین حسن تعامل اجتماعی با همه و به ویژه با اهل تسنن.» (تمام)

?«مَا لَكُمْ وَ لِلنَّاسِ كُفُّوا عَنِ النَّاسِ وَ لَا تَدْعُوا أَحَداً إِلَى أَمْرِكُمْ» (الكافي، ط - الإسلامية، ج‏1، ص: 165، المحاسن، ج‏1، ص: 200)
شما را چه به مردم (عامه)؟ از ایشان دست بدارید! و کسی (از ایشان) را به امر خود (ولایت) فرا مخوانید...

و البته این منافاتی ندارد که اگر در مواردی خاص کسانی از غیر شیعه طالب معارف بودند، آن را با رعایت شرایطش دریغ نداریم. (ادْعُ إِلَى شَرَائِطِ اللَّهِ عَزَّ ذِكْرُهُ بِمَعْرِفَتِنَا مَنْ رَجَوْتَ إِجَابَتَه‏... الكافي، ج‏8، ص: 125. و ر.ک الكافي، ج‏2، ص: 442)

در این زمینه از این پیام به بعد را نیز ملاحظه نمایید:
t.me/sohof2/487
@sohof2

بله ممنون از شما ولی فرق این روایات با روایاتی که شما می فرمایید مثل فضیلت ابوبکر اینه که این فضایل رو شیعه و سنی هر دو نقل کردند و لی روایات ابوبکر فقط مختص منابع اهل سنت است و شیعه نقل نکرده.
لذا اهمیت فضیلت علی (ع) که در اینجا به اون استناد شده همینه که از طریق اهل سنت روایت شده .

آیت‌الله سیدمحمد صدر علاوه بر خدمات علمی و فتوایی در زمان حیاتش، اقدامات امیدبخش اجتماعی را در عراق استبدادزده آغاز کرد که بارزترین آن زنده کردن «نمازجمعه» بود. او شبکه‌ای از ائمه جمعه را منصوب و با تشکیل شبکه وکلاء خود در سراسر مناطق شیعه نشین عراق، احیای مجدد شیعه در عراق را تسریع بخشید. او عزاداری برای اباعبدالله الحسین(ع) و دیگر امامان معصوم(ع) را پس از آنکه مدت‌ها از سوی حکومت بعث صدامی ممنوع بود، اقامه و خود در سالروز شهادت امیرالمؤمنین(ع) در منبر مسجد کوفه، قصیده خوانی کرد و چنان شوری به پا کرد که آن عزاداری پس از بیست سال ممنوعیت، در خاطره‌ها ماندگار شد. از دیگر آثار ماندگار اجتماعی و سیاسی او «واجب کردن پیاده روی از نقاط مختلف عراق به سوی کربلا در نیمه شعبان» بود که منجر به حرکت عظیم مردمی و وحشت حکومت مستبد رژیم بعث عراق گردید.

از دیگر اقدامات او ایجاد دادگاه اسلامی در برابر دادگاه دولتی بود که به جای قانون مصوب دولت بر پایه حکم شرع بود. همجنین چاپ و نشر مجله «الهدی» که به موضوعات سیاسی، اجتماعی و حوزوی می‌پرداخت از دیگر اقدامات او بود. هدف او پیگیری حرکتی بود که توسط آیت الله سید محمدباقر صدر به ‌منظور تشکیل حکومت اسلامی آغاز شده بود. او اعتقاد داشت «اسلام همه را به تأسیس حکومت اسلامی در همه جوامع مسلمان دستور می‌دهد.»

وی که به شهید صدر ثانی مشهور است، از حامیان جدی نظام جمهوری اسلامی ایران بود و بر وحدت اسلامی بسیار تأکید داشت. برای امام خمینی احترام خاصی قائل بود و درباره رهبر معظم انقلاب، آیت الله خامنه‌ای می‌گفت: «دولت ایران، دولت ولی فقیه و آیت‌الله خامنه‌ای، ولی امر مسلمانان است.»

فرا تر رفتن از تقابل سنت-بدعت
به سخنرانی نخست وزیر جدید انگلستان گوش می دادم که در بارۀ تروریستهای مسلمان حرف می زد. با وجود این که حرف تازه ای نداشت برایش کف می زدند. این طور که یادم است می گفت داعش و گروههای تروریست دیگر که خود را مسلمان می خوانند حقیقتا مسلمان نیستند و داعش هم یک دولت نیست. سخنرانی را برایش نوشته بودند و او از رو می خواند. بعد از این که جورج بوش مسلمانان را تروریست خواند و صحبت از جنگهای صلیبی کرد، مشاوران او به وی تذکر دادند که این کار درست نیست. نباید همه مسلمانان را تروریست دانست. از آن پس هم جورج بوش و هم رئیس جمهور های دیگر و نخست وزیران و صدر اعظمهای اروپائی مواظب حرف زدن خودشان شده اند. یاد گرفته اند که بگویند اسلام تروریسم را تجویز نکرده و نمی کند. خانم نخست وزیر به قرآن هم استناد کرد و گفت در کتاب مقدس مسلمانان خشونت و تروریسم نیامده است.
من در این که اسلام ذاتا دین تروریست پرور نیست با این خانم موافقم ولی در این که داعش مسلمان یا مسلمان حقیقی نباشند موافق نیستم. درست است که داعش واقعا هنوز نتوانسته است یک دولت تشکیل دهد ولی به هر حال آنهامسلمان اند، مسلمان سنی و قرون وسطائی که سعی می کنند مطابق سنت عمل کنند. به نظر من تمام کسانی که داعش و القاعده و طالبان را به دلیل خشونت ورزی و تروریسم مسلمان حقیقی نمی دانند اشتباه می کنند. اشتباه آنها این است که خیال می کنند که مذهب آنها که مذهب اهل حدیث و سنت است مخالف خشونت و تروریسم است و اگر این تروریستها دست به خشونت و آدم کشی می زنند به خاطر تعالیم اسلامی آنها نیست بلکه درست بر عکس ، به خاطر دوری از تعالیم اصیل پیامبر اسلام و سنت پیامبر است. این دفاع در واقع همان دفاع سنت گرایان از سنت است. از نظر آنها سنت چیز خوبی است و چیزی که بد است دور شدن از سنت است.
من همان طور که قبلا هم نوشتم با این نوع دفاع از سنت مخالفم و متعتقدم که داعش و القاعده و طالبان و سایر تروریستهای سنی واقعا اهل سنت گرائی هستند وسعی می کنند مانند سلف صالح باشند و سنت رسول الله (ص) را همان طور که اهل حدیث و سنت به آنها معرفی کرده اند رعایت کنند. می پرسید پس این نوع خشونت در خود سنت است؟ جواب می دهم: آری. شما اگر تاریخ اسلام را در عهد بنی امیه و سپس بنی عباس مطالعه کنید می بینید که خشونت و ترور و آدم کشی به هر حال وجود داشته. تکفیر دگراندیشان و اذیت و آزار آنها و حتی قتل آنها وجود داشته است. حتی زهاد و صوفیان هم در قرنهای دوم و سوم اهل قهر و خشونت (violence) بودند و بعضی از آنها برای جنگ با کفار به مرزها می رفتند و سعی می کردند کافران را بکشند و اگر هم کشته می شدند فکر می کردند شهید میشوند. در اواخر قرن دوم و در طول قرن سوم بود که اهل حدیث و سنت سعی کرد که خشونت مذهبی نسبت به دگر اندیشان را نهادینه کند و تصوری از سنت النبی به وجو آورد که در آن قتل و نفی بلد و شکنجه و آزار کسانی که همعقیده با ایشان نبودند کاملا پذیرفته شده بود.
اساسا مفهوم سنت النبی خود نوعی بدعت و نوآوری ست، چه این مفهوم از قرن دوم آرام آرام جوانه زد و در قرن سوم به صورت درختی در آمد که همواره با مفهوم مخالف و مقابل آن یعنی بدعت ملازمت داشت. سنت نور بود و بدعت تاریکی و ظلمت. سنت روز بود و بدعت شب تیره و تار. سنت امری اهورائی بود و بدعت امری اهریمنی. مذهب اهل حدیث و سنت از همان ابتدا، یعنی در دوران محنه که دوران تفتیش عقاید بود، با مفهوم بدعت همراه بود. علماء اهل حدیث مانند احمد بن حنبل برای تثبیت سنت ناگزیر بودند که با بدعت مبارزه کنند. اگر دشمنان اسلام در قرن اول و دوم پیروان ادیان دیگر مانند مسیحیان و یهودیان و زردشتیان و مانویان بودند از قرن سوم به بعد دشمن مسلمانان اهل سنت کسانی بودند که می خواستند بدعت و نوآواری را وارد جامعه اسلامی کنند. این بدعتها و نو آوریها و به اصطلاح « حوادث» یا در عقیده بود و به جهمیه و معتزله تعلق داشت یا در مذهبی که شیعه نامیده می شد.

شیعه از ابتدا سعی کرد از تقابل سنت-بدعت فرا تر رود. شیعیان به جای پیروی از سنت به پیروی از امام روی آوردند، امامی که ولی الله یعنی دوست خدا بود و لذا شیعیان اولین کسانی بودند که سعی کردند مفهوم سنت-بدعت را که مفهومی خشونت زا و قبیله ای و عربی و واپس گرا بود بشکنند. این فرا رفتن به خصوص در میان شیعیانی بود که اهل تقیه نبودند و از اهل سنت پیروی نمی کردند (در ابتدا زیدیه و اسماعیلیه). دقیقا به همین جهت است که اهل سنت از شیعه خوشش نمی آمده و او را دشمن خود می دانسته است. اهل سنت امروزه هم با وجود این که بزرگترین بدعت گذاران را غرب و تمدن جدیداروپائی می دانند ولی باز دست از خصومت با دشمن دیرین خود یعنی شیعه بر نداشته اند. علت آنهم برای من قابل درک است. شیعه اساس مذهب ودیانت اهل سنت را به هم می ریزد، البته شیعه اصیل و پیرو ولایت نه شیعه سنی زده و مرید اهل سنت.
تروریستهای مسلمان امروزه نیز بر اساس همان تقابل سنت – بدعت می اندیشند و عمل می کنند. امروز هم کسانی که خود را سلفی می خوانند و « دیگران» را اهل بدعت می انگارند و تکفیر می کنند و دست به نابودی آنان می زنند کم و بیش مطابق سیره پیشوایان مذهبی خود یعنی احمد بن حنبل و ابن جوزی و ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب می اندیشند و عمل می کنند. فرق اساسی ای که میان اهل سنت تروریست امروزی با حنبلیان و به طور کلی اهل حدیث و سنت قدیم وجود دارد این است که اهل سنت جدید امروزه خود را با بدعتی به نام غرب و تمدن غربی مواجه می بیند وسعی می کند کسانی را که ازاین بدعت حمایت می کنند نابود کند. همین روش را شیعیانی هم که از اهل سنت پیروی می کنند در پیش گرفته اند. شیعیانی که امروزه به جای لفظ « بدعت» از لفظ «غربزدگی» استفاده می کنند و دشمن مسلمانان را تمدن مدرن و آئین و رسوم تمدن غربی می دانند در واقع خود در چار چوب تضاد سنت-بدعت می اندیشند.
برگردیم به سخنرانی نخست وزیر جدید انگلیس. به نظر من رجال سیاسی غرب می دانند که مسلمانان سنی غرب ستیز اگر دست به خشونت وقهر و تروریسم می زنند این اعمال را از همان اسلاف خود آموخته اند. ولی این رجال نمی توانند این مطلب را به زبان آورند چون در آن صورت جمعیت زیاد مسلمانان را با خود دشمن خواهند کرد. لذا به جای این که تعالیم مذهب ایشان را که به خصوص در قرن سوم شکل گرفته است نکوهش کنند خود ایشان را خطا کار معرفی می کنند و خطای ایشان را هم دوری از سنتهای اسلامی معرفی می کنند. ولی به نظر من راه حل مسئله تروریسم اهل سنت این نیست. جهان اسلام برای حل مسئله تروریسم و خشونت اهل سنت باید همان کاری را بکند که شیعه سعی کرد در 1200 سال پیش انجام دهد و آن عبارت بود از فراتر رفتن از مفاهیم متضاد سنت-بدعت. شما وقتی خشونت و بربریت را وسیله دفاع از سنت قرار دادید معلوم است که نتیجه آن همین می شود که می بینیم. جهان اسلام برای حل معضل تروریسم سنی باید کاری کند که مسلمانان از تقابل و تضادی که امروزه به شکل تضاد سنت با غربزدگی یا سنت با مدرنیته در آمده است بیرون بیاید. این به معنای کنار گذاشتن دین اسلام و تعالیم رسول الله نیست. تعالیم اسلام عین سنت نیست. ما می توانیم تعالیم حضرت محمد را رو تخم چشم خودمان بگذاریم بی آن که سخن از سنت و سنت گرئی به میان آوریم. سنت معمولا امور جزئی است که به صورت کلی تلقی می شود. پیغمبر در شرایط خاصی عملی کرده که در آن هنگام درست بوده است. ولی ممکن است که در شرایط دیگر این عمل حکم دیگری داشته باشد. سنت گرایان نه تنها می گویند هر عملی که به پیغمبر نسبت داده شده است باید به عنوان حکم کلی در نظر گرفته شود و تا ابد از آن پیروی کرد، بلکه می گویند هیچ عملی را هم که پیغمبر انجام نداده باشد نباید انجام داد. مثلا اگر پیغمبر در خزینه می رفته و دوش نمی گرفته امروزه هم مسلمان اهل سنت باید از دوش استفاده نکند. و این بزرگترین اشکال اهل سنت است. دوش گرفتن و هر کار دیگری که پیغمبر نمی کرده است بدعت است و باید کنار گذاشته شود. حالا هر چه شما بگویند : آقا در آن زمان دوش نبوده و اصلا در مدینه و مکه حمام عمومی نبوده ( بوده؟) به خرج سنت گرایان نمی رود. مخالفت سنت گرایان با تمام مظاهرجدید غربی بر سر همین است. زیر پا گذاشتن حقوق بشر هم به همین بهانه است. می گویند در جامعه مدینه در 1400 سال پیش حقوق بشر نبود. سنت گرایان در قدیم با ایرانیان هم مخالف بودند به دلیل این که تمدن ایرانی چیزهائی داشت که در سنت اهل مدینه نبود. خوب مسلم است که نبوده. جامعه مدینه احتیاجی به حقوق بشر نداشت. حقوق بشر از مقتضیات جامعه جدید است. با همان بهانه ای که اهل سنت با حقوق بشر مخالف است در گذشته با زبان فارسی مخالف بوده است. اهل سنت بزرگترین دشمنان زبان پارسی بوده اند، چرا؟ چون فارسی سخن گفتن بدعت بوده است. پیغمبر به هیچ زبان دیگری غیر از عربی تکلم نمی کرده است.

آنچه در باب سید صالح و سید صدرالدین موسوی عاملی در کانال گذاشتید، خطاهای متعدد دارد. یقین دارم نوشته خود حضرتعالی نیست و از جایی نقل فرمودید. مرحوم جمالزاده نیز از این اشتباهات زیاد داشت. مرحوم سید اسماعیل صدر، فرزند سید صالح نیست. فرزند کوچک خود آقا سید صدرالدین عاملی بود. ضمنا سال 1263 یا 1264ق، سال رحلت آقا سید صدرالدین است. سید صالح در سن چهل سالگی به عراق نیامد و بلکه بیش از هفتاد داشت وقتی به عراق آمد. سید صدرالدین آن موقع طفلی سه چهار ساله بود. همچنین سید محمدعلی برادر سید صالح پسر سومی نیز دارد به نام سید موسی.

احادیث اهل سنت در کتاب های امامیه

یکی از طرح های پژوهشی که از خیلی سال پیش عده ای از محققان به دنبال آن بودند گردآوری احادیث اهل بیت (ع) بود در آثار روایی اهل سنت. حال چه احادیثی که اهل سنت در کتاب های معتبر خود نقل کرده اند و چه آنچه در آثار درجه دوم و یا حتی آثاری که در اصل برای گردآوری احادیث موضوعات نوشته شده (مانند موضوعات ابن جوزی و یا اللئالی سیوطی). به طور نمونه احادیثی که حاکم نیشابوری و یا ابوبکر بیهقی از امامان شیعه نقل کرده اند کم نیست، به ویژه روایاتی که با سندهای سنی و یا زیدی و یا کوفی از حضرت امیر نقل کرده اند. اما تاکنون کمتر به این نکته توجه شده که شمار زیادی از احادیث اهل سنت از پیامبر و یا به روایت علمای آنان از مسانید اهل بیت در آثار امامیه نقل شده که نشان از اعتماد و یا دست کم توجه علمای امامیه به احادیث اهل سنت دارد. بخشی از دفاتری که علمای امامیه قدیم در حدیث نقل می کرده اند اساسا روایاتی بود که روات سنی مذهب و به تعبیر شیعه روات عامه از مسانید امامان نقل می کرده اند و این بخش اتفاقا در کتاب کلینی کم نیست و برخی از آنها در فتاوی فقهی مورد توجه و عمل سنت های مختلف امامی بوده (مانند روایات سکونی). اما علاوه بر اینها روایاتی هست که امامیه از اهل سنت در آثار متقدم خود حال یا به جهت تأیید عقیده امامت شیعی و یا در مباحث فقهی و یا اخلاقی و تفسیری نقل کرده اند که گرچه در سنت های اصلی امامیه نقل نمی شده و در فهارس قدیم هم ذکر نمی شده اما به هرحال بخشی از میراث روایی اهل سنت را بدین ترتیب حفظ کرده اند. این روایات هم شامل احادیث اهل بیت می شود و هم در بسیاری از مواقع شامل روایات نبوی است که در کتاب های امامیه با سندهایی غیر شیعی نقل شده. شیخ صدوق از این جهت خیلی مهم است. او در آثار روایی خود به این نوع از احادیث توجه خاص داشته. سبب آن هم این بود که شیخ صدوق سفرهای زیادی به شهرهای غیر شیعی داشت و از محدثان زیادی از اهل سنت حدیث شنیده بود. دوره او دوره تنوع نگاری در دانش حدیث بود و به همین دلیل او به تقلید از محدثان سنی مذهب کتاب های زیادی با محوریت حدیث در موضوعات متنوع اخلاقی و آداب تألیف کرد که بیشتر آنها باقی نمانده. شیخ صدوق با این کار در واقع در جهت مشروعیت بخشی به امامیه به عنوان یک مذهب در کنار سایر مذاهب اهل سنت بود. روایت از اهل سنت در این نوع از آثارش هم یکی به همین دلیل بود. محدثان شیعی معمولا در امالی ها این کار را بیشتر انجام می داده اند. صدها روایت در آثار شیخ صدوق هست که در واقع ریشه در متون روایی اهل سنت دارد و شیخ صدوق آنها را از محدثان اهل سنت با و یا بدون واسطه شنیده بود. محدثان دیگری هم در شیعه چنین کرده اند. گردآوری همه احادیث شیعی با طرق اهل سنت کار پسندیده و قابل مطالعه ای است و مناسبات حدیثی شیعه و اهل سنت را می تواند روشن کند.

«فرائد السمطین» از آثار ارزشمند اهل سنت در بیان فضائل اهل بیت (ع) است.

شیخ الاسلام ابراهیم جوینی از مشایخ صوفیه خراسان بوده و بخاطر وسعت مشرب از برخی مشایخ شیعه زمان خود همچون سید احمد بن طاوس، محقق حلّی، شیخ یوسف ابن المطهر پدر علامه حلی و سید عبدالحمید بن فخار موسوی نقل حدیث کرده و احادیثی از کتب شیخ صدوق و دیگران را به واسطه آنان در این کتاب آورده است.

بدین جهت متعصبین اهل سنت معاصر - بر خلاف تصریحات کتب تراجم خویش - او را شیعه دانسته و از استناد به کتاب او خودداری می کنند.

برخی محققان تازه کار هم بدون توجه به این نکته که احادیثی که او با واسطه مشایخ شیعی خود از کتب شیخ صدوق و دیگران نقل کرده طریق سنّیانه نداشته - و از این رو نمی توان در مقام محاجه با اهل سنت بدان استناد کرد - به عنوان منبع اهل سنت به آنها استناد می کنند!

در میان اعقاب آیت‌الله العظمی سید صدرالدین موسوی عاملی، چهار عالم بزرگوار وجود دارد که نام یا لقب‌شان «صدرالدین» بود و به این نام خوانده و مشهور شدند:
👆
               
اول: حجت‌الاسلام سید صدرالدین خادمی (متوفای سال 1322ق) فرزند آیت‌الله سید ابوجعفر خادم‌الشریعه فرزند آیت‌الله العظمی سید صدرالدین موسوی عاملی. (برادر بزرگ‌تر آیت‌الله العظمی حاج‌آقا حسین خادمی)
                   
دوم: آیت‌الله سید صدرالدین صدرعاملی اصفهانی (1295-1360ق) فرزند آیت‌الله سید محمدجواد صدرعاملی مسجدشاهی فرزند آقامجتهد فرزند آیت‌الله العظمی سید صدرالدین موسوی عاملی. (دائی مادر شهید آیت‌الله دکتر بهشتی)
                 
سوم: آیت‌الله العظمی سید صدرالدین صدر (1299-1373ق) فرزند آیت‌الله العظمی سید اسماعیل صدر فرزند آیت‌الله العظمیسید صدرالدین موسوی عاملی. (پدر امام موسی صدر)
               
چهارم: حجت‌الاسلام و المسلمین سید صدرالدین صدرعاملی (1306-1372ق) فرزند حجت‌الاسلام و المسلمین سید محمدمهدی صدرعاملی فرزند آیت‌الله سید ابوالحسن صدرعاملی فرزند آیت‌الله العظمی سید صدرالدین موسوی عاملی. (عموی آیت‌الله سید مرتضی مستجابی در اصفهان)

تقریرات درس خارج ‌آیت‌الله العظمی سید صدرالدین صدر

وقتی شرح‌حال آیت‌الله العظمی سید صدرالدین صدر را می‌نوشتم، برایم این سؤال پیش آمد که آیا تقریرات دروس خارج ایشان را کسی ننوشت؟ از هر کس سؤال کردم، پاسخش منفی بود. از برخی نوادگان ایشان سؤال کردم که مگر می‌شود حتی آیات‌الله سید رضا و سید موسی صدر، تقریرات درس خارج پدر را ننوشته باشند؟ پاسخ آنها نیز منفی بود و اطلاعی نداشتند. شنیدم از آیت‌الله العظمی سید موسی شبیری زنجانی نیز این موضوع سؤال شده بود. گویا ایشان نیز چنین پاسخ داده بود که کسی تقریرات دروس خارج آیات عظام صدر و سید محمدتقی خوانساری را ننوشت. چند روز پیش اما دیدم که علامه سید عبدالله شرف‌الدین در حواشی خود بر کتاب پدرش «بغیة‌الراغبین» چنین نوشته که آیت‌الله العظمی سید رضا صدر تقریرات درس خارج اصول پدر را نوشته بوده است. وی این تقریرات را جزو آثار خطی آقا سید رضا صدر ذکر کرده بود. امروز در مجلد هفتم کتاب «تاریخ القزوینی»، ذیل شرح‌حال آقا سید رضا صدر، زندگی‌نامه‌ی خودنوشتی دیدم که وی طی سفر استعلاجی سال 1990م خود به لندن نگارش کرده بود. بسیار لطیف و خواندنی است. آقا سید رضا آنجا ضمن مجموعه‌ی آثار خود نوشته که تقریرات درس خارج اصول پدرش را در دو جلد نگارش کرده است. چند خط پایین‌تر نیز نوشته که رساله‌ای در باره‌ی «ولایت فقیه» دارد که باز تقریرِ درسِ [قاعدتاً خارج فقه] پدر است. اکنون سؤال این است: این آثار ارزشمند کجاست؟ ...

با خودم فکر می کردم که سردمداران تقریب بین مذاهب و وحدت میان مسلمانان، براي متحد كردن مسلمانان و يك دل كردن آن ها چند دهه جان کندند و در این راه بسیاری از مسلمات مذهب را هم خراطی کردند، از اخوان المسلمين بگیر تا تقریبی های امروز.
اما هیچ گاه نتوانستند یک جمعیت سی ملیون نفری از مسلمانان را چنان دور هم جمع کنند که تمام دلهایشان تبدیل به یک دل بزرگ شود.
این اتحاد تنها در اربعین سید الشهدا قابل تحقق است، حتی در مکه نیز چنین نیست.

اینجا بود که سخن حضرت صدیقه سلام الله علیها را فهميدم كه فرمود: "امامتنا نظاما للامة"
"امامت ما سبب نظم امت است"

✅ می‌توانست، اما اعمالِ جبروت نکرد!

✍️ محسن کمالیان.

شِکوِه‌های این ایام علیه دستگاه عدلیه، خاطره‌ زیبایی را در ذهنم زنده کرد که آبان سال ۱۳۸۳ش از آیت‌الله شیخ محمود خلیلی شنیدم.

بسیاری دوستان سؤال می‌کنند که چرا امام صدر میان دوست و دشمن این قدر محبوب بود؟ و چرا برخی بزرگان ما حتی نزد دوستان، محبوبیت زیاد ندارند؟ پاسخ این نوع سؤالات را باید در مشابه خاطرات اخلاقی زیر جست‌وجو کرد:

🔸 امام صدر حوزه‌ علمیه‌ای را در شهر صور برپا کرده بود به نام «مَعهَد الدراسات الاسلامیة».

آقایان سید عباس موسوی و سید حسن نصرالله دو تن از دانش‌آموختگان این معهد بودند. در برهه‌ای از زمان معهد فاقد جا و مکان شد.

امام صدر از روی ناچاری آن را موقتاً به مدرسه‌ای منتقل کرد که وقف حوزه‌های علمیه اما خالی افتاده بود.

تولیت این مکان، آیت‌الله شیخ موسی عزالدین، از علماء بزرگ وقت لبنان بود.

شیخ مخالف سرسخت امام صدر و مخالف استقرار معهد در محل مدرسه بود. در اوج مخالفت او مجلس اعلای اسلامی شیعه تأسیس و امام صدر به ریاست آن انتخاب شد.

بنابر قانون لبنان، تمامی موقوفات شیعه زیر نظر این مجلس قرار داشت. لذا امام صدر خیلی راحت می‌توانست با صدور بخش‌نامه‌ای ساده، رسماً و قانوناً، مدرسه را در اختیار معهد قرار دهد.

خیلی‌ها توصیه کردند که چنین کند. امام صدر می‌توانست اما بزرگوارانه نکرد. پاسخ ایشان به اطرافیان خود چنین بود:

«حالا ما کوتا بیاییم! درست است که قدرت داریم. اما بنا نیست حالا که قدرتمند شدیم، جبروت اعمال کنیم»!

🔻 برگرفته از کتاب «عزت شیعه»، ج۲، ص۴۲۸

@sadrpajouhi

🔸«فرائد السمطین» از آثار ارزشمند اهل سنت در بیان فضائل اهل بیت (ع) است.

شیخ الاسلام ابراهیم جوینی از مشایخ صوفیه خراسان بوده و بخاطر وسعت مشرب از برخی مشایخ شیعه زمان خود همچون سید احمد بن طاوس، محقق حلّی، شیخ یوسف ابن المطهر پدر علامه حلی و سید عبدالحمید بن فخار موسوی نقل حدیث کرده و احادیثی از کتب شیخ صدوق و دیگران را به واسطه آنان در این کتاب آورده است.

بدین جهت متعصبین اهل سنت معاصر - بر خلاف تصریحات کتب تراجم خویش - او را شیعه دانسته و از استناد به کتاب او خودداری می کنند.

برخی محققان تازه کار هم بدون توجه به این نکته که احادیثی که او با واسطه مشایخ شیعی خود از کتب شیخ صدوق و دیگران نقل کرده طریق سنّیانه نداشته - و از این رو نمی توان در مقام محاجه با اهل سنت بدان استناد کرد - به عنوان منبع اهل سنت به آنها استناد می کنند!

@bazmeghodsian