کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران

دجال علیه اللعنه

وقایع جنگ جمل از ناسخ التواریخ

زیباترین شعر در روصف رسول (ص) از جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی:

ای از بر سدره شاهراهت
وای قبّه ی عرش تكیه گاهت
ای طاق نهم رواق بالا
بشكسته ز گوشه ی كلاهت
هم عقل دویده در ركابت
هم شرع خزیده در پناهت
ای چرخ كبود ژنده دلقی
در گردن پیر خانقاهت
مه طاسك گردن سمندت
شب طرّه ی پرچم سیاهت
جبریل مقیم آستانت
افلاك حریم بارگاهت
چرخ ار چه رفیع، خاك پایت
عقل ارچه بزرگ، طفل راهت
خورده است خدا ز روی تعظیم
سوگند به روی همچو ماهت

ایزد كه رقیب جان خرد كرد
نام تو ردیف نام خود كرد

ای مسند تو ورای افلاك
صدر تو و خاك توده حاشاك
هرچ آن سمت حدوث دارد
در دیده ی همّت تو خاشاك
طغرای جلال تو لعمرك
منشور ولایت تو لولاك
نُه حقّه و هفت مهره پیشت
دست تو و دامن تو زان پاك
در راه تو زخم محض مرهم
بر یاد تو زهر عین تریاك
در عهد نبوّت تو آدم
پوشیده هنوز خرقه ی خاك
تو كرده اشارت از سر انگشت
مَه قرطه ی پرنیان زده چاك
نقش صفحات رایت تو
لولاك لما خلقت الافلاك

خواب تو ولا یَنامُ قلبی
خوان تو اَبیتُ عِندَ رَبّی

هر آدمیی كه او ثنا گفت
هرچ آن نه ثنای تو خطا گفت
خود خاطر شاعری چه سنجد؟
نعت تو سزای تو خدا گفت
گرچه نه سزای حضرت توست
بپذیر هر آنچه این گدا گفت
هر چند فضول گوی مردی است
آخر نه ثنای مصطفی گفت؟
در عمر هر آنچه گفت یا كرد
نادانی كرد و ناسزا گفت
زان گفته و كرده گر بپرسند
كز بهر چه كرد یا چرا گفت؟
این خواهد بود عُدّت او
كفاره ی هر چه كرد یا گفت
تو محو كن از جریده ی او
هر هرزه كه از سر هوا گفت

چون نیست بضاعتی ز طاعت
از ما گنه و ز تو شفاعت

و قال بعضهم في البرامكة:
إذا ذُكر الشّرك في مجلس
أنارت وجوه بني برمك‏
و إن تليت عندهم آية
أتوا بالأحاديث عن مزدك‏

البيان و التبيين جاحظ: 3/228

این نویسنده توی این سلسله کتابها که این 768 مورد هست، در باره موضوعی خاص، هرچه نص و عبارت هست گردآوری می کند و بدون نظم و ترتیب ـ همان طور که پایین هم نوشته ـ در اختیار پژوهشگران می گذارد. این یکی که 912 صفحه در قطع A4 است در باره حشرات و احکام و لطایف آنها در متون کهن است.

پادشاهان چگونه عوام را هدایت می کنند؟
یکی از متکلمان برجسته شیعه در نیمه اول قرن هشتم، شخصی به نام تاج الدین عبدالله «ابن معمار بغدادی» است که آثاری از وی برجای مانده است. یکی از شناخته شده ترین آنها کتاب الکشکول فیما جری علی آل الرسول (تألیف در 735 در بغداد) است که زمانی به نام علامه حلی و بیشتر و باز هم به اشتباه منسوب به سید حیدر آملی بوده و حتی به نام عالم اخیر چاپ هم شده است. اکنون به یُمن اشاره میرزا عبدالله افندی شاگرد مجلسی، و نیز کوشش دوست ما آقای صدرایی نیا می دانیم که این اثر از ابن معمار است.
ابن معمار، در یکی از مباحث کوتاه این کتاب، تحت عنوان هیجان عوام به «رفتار شناسی شاهان و حاکمان» می پردازد. البته که هنر هانا آرنت را در بازنمایی رفتارهای دولت های توتالیتر و استبدادی را ندارد، اما در حد و زمان خویش تلاش می کند نشان دهد پادشاهان چگونه با عوام رفتار کرده و نقش فقیهان و زاهدان و پیران و مشایخ، کسانی که تیغ شاهان را تیز می کنند، در این میانه چگونه است. در اصل او می خواهد پرده از سیاست امویان در ترویج بغض علی و آل او بردارد و نشان دهد که معاویه اذناب وی چگونه و به تدریج مردم را به ضدیت با اهل بیت کشاندند. برای این کار، می کوشد تا یک قاعده کلی و ابن خلدونی از رفتار پادشاهان بدهد و این در نوع خود تحلیلی بدیع و جالب است.
بغداد خطاب به کسی که متن را برای او نگاشته است (شاید فخر المحققین پسر علامه) می گوید:
هیجان (هواهای) عوام در زمان های مختلف، امری نیست که از چشم شما پنهان باشد. سلاطین و ملوک و ابلیس ها و شیاطین، در هر زمان و مکانی وجود دارند، کسانی که قدرت پیروی از انبیاء و موافقت با اوصیاء را در گرفتن و بخشیدن و خوردن و نوشیدن و خواب و بیداری و عبادت و ورع و ایثار و زهد و دیانت و حسن خلق و تواضع و مهربانی و دینداری ندارند، چرا که هر شاهی، در قیاس با اموالی که دارد نمی تواند همان مقدار صاحب حلم و علم و سخاوت و کرم و شجاعت و قدرت چنان که عوام در ملت اسلام بر این باورند. عوام گمان دارند ابوبکر بهتر از عمر است، و عمر بهتر از عثمان، و عثمان بهتر از معاویه، و معاویه بهتر از یزید، و یزید بهتر از عبدالملک مروان تا برسد به مروان حمار که کوچکترین و ذلیل ترین خلیفه اموی است و این دولت با او پایان می یابد. سپس دولت به عباسیان رسید. باز عوام بر این باورند که سفاح و منصور و رشید و مامون و واثق، بهتر از مستنجد و مستضیء و ناصر و مستنصر و مستعصم هستند؛ مستعصم که ذلیل ترین و کوچک ترین است و دولت عباسی به او ختم می شود.
بر شما پنهان نیست که اگر حاکمی در حرکات و سکناتش از پیامبر (ص) پیروی نکند، ملتزم به ضد آن می شود؛ پس در این کار، نیاز به معاون و معاضد و مشیر و مساعد در رسیدن به اهداف و مقاصد و خواسته ها و شهواتش دارد، در این که مرتکب محرّمات شود، شراب خواری کند، رقص کنیزکان را ببیند، بکار امردان بپردازد و هتک زنان کند، مال حرام گرد آورد، و رعیّت را تحت فشار قرار داده و آنان را خوار گرداند.
در این شرایط پادشاه، نیاز به شیطانی دارد تا او را راه ببرد، فقیهی که او را یاری رساند، قاضی ای که با تدلیس او را حفظ کند، دهن دریده ای که با دروغ گویی دولتش را تقویت کند، رئیسی که اوضاع را آرام کند، طمع کاری که شهادت به دروغ دهد، پیرانی که خود را گریان نشان دهند، و جوانانی که خود را به پاکی بزنند، فرد موجّهی که که اوضاع و احوال را آرام نشان دهد و اشتهای او را در دوست مال زیاد کند، زاهدی که سختی ها را آسان گرداند، فاسقی که ندیم او در شراب خواری باشد، چشم هایی که (این اوضاع را) ببینند، و زبان هایی که به فجور باز باشند، و ندیمی خلیفه مست را کنند و یارانی برای فسق و فجور او دست و پا کنند تا ندیم امیر المومنین خلیفه در مستی او باشند، و در فسق و فسوق او یاریش کنند. روشن است که هیچ مملکت ستمگری باقی نمی ماند مگر آن که مملکت عادلی از بین برود. (رسول جعفریان)
(الکشکول، ص 18 ـ 19 چاپ نجف، و نسخه خطی الهیات مشهد، فریم 7 ـ 8)

مولانا لطفی در وصف رسول علیه السلام گوید:
ای مایه فرّخی و فرهنگ
ای رتبت خسرویّ و اورنگ
با جود تو کاینات بی وزن
با حلم تو کوه قاف بی سنگ
شیطان ز نهیب دورباشت
بگریخته صد هزار فرسنگ
کونین طفیلیان خوانت
تو بسته ز فقر بر شکم سنگ
دین از کرم تو صاحب نام
کفر از غضب تو حامل ننگ
خلق تو به کاینات در صلح
اصحاب نفاق با تو در جنگ
آن دست بریده باد کز صدق
در دامن دولتت نزد چنگ
تا شرع تو کرد نهی منکر
ناهید بماند چنگ در چنگ
خلق تو به مشک چین دهد بوی
حسن تو به روی گل دهد رنگ
از حوصله فراخ دستت
راه نفس مخالفان تنگ
بی شرع تو دست آرزو شل
بی راه تو پای مدّعا لنگ

خلاصه الاشعار بخش همدان، ص 279

گزارش گاردین در باره فعالیت های ایرج باقرزاده بنیانگذار و مدیر انتشارات توریث [تبریز] 👇👇👇