چند نکته ديگر که با مطالعه اين متن به نظرم ميتوان بر ليست بانو اسدي، افزود که البته برخي شايد توضيح بيشتر همان دريافتها بوده باشد: الف. مصححان در هر مرحله اي تصحيح باشند، هماره بايد با اساتيد فن (لزوما منظور اساتيد راهنما نيست) در ارتباط باشند و در صورت امکان هم از روند تصحيح و هم بخشهاي از کار بخصوص خوانش برخي کلمات را حتما با ايشان درميان بگذارند، فراوان ديده شده است اموري که در فرايند تصحيح، از نظر مصحح، کاملا صحيح و دقيق به نظر ميرسد اشتباه مسلم از کار درآمده است! ب. گرچه عرفا اولويت کار تصحيح با نسخ کار نشده است ولي کارهايي که منتشر ميشود و يا شده ولو از سوي اشخاص برجسته هم کار کرده باشد، نبايد مانعي باشد و اگر حقيقتا نيازمند بازتصحيح باشد (مثل اينکه نسخ بهتري بدست آيد يا کار با روش تصحيح ديگري صورت گيرد)، نبايد اندي در اين انجام کار تعلل شود و اساتيد ديگر هم نبايد افراد را به اين جهت که مصحح از اشخاص برجسته است و ممکن است شخصيتش زير سؤال برد نه هرگز کار علمي تعارف بردار نيست و منطقا چنين ديدگاهي از سوي هر کس مردود است کاري که ضعف دارد به هر دليل، بايد کار شود ولي نکته کليدي اينکه کتابسازي نشود! البته به نظر اين کمينه صرف نظر از مقوله يافت نسخ جديده، بحث روش تصحيح به اعتقاد بنده اساسي ترين و شايسته ترين دليل کار ميتواند باشد، از آنجا که بپذيريم يا نپذيريم موضوع تصحيح امري وارداتي از غرب است، اساس تصحيح در غرب بر روش «تصحيح انتقادي» استوار است، متأسفانه عمده تصحيحات دانشگاهي (گرچه گاهي در عنوان پايآن نامه کلمه "انتقادي" درج ميگردد) اما عملا بي خاصيت است وقتي انصافا برخي کارهاي ارزشمند اساتيد برجسته اي همچون دکتري مينوي و علامه قزويني که در قالب تصحيح به روش انتقادي انجام داده اند ملاحظه گردد فهميده خواهد شد که روش تصحيح ساده نسخه اساس، چندان مصبّ و موضوعي جريان اصلي تصحيح متون نيست (هر چند به تعبير برخي اساتيد بجهت ناآشنايي دانشجويان در همين هم مشکلات فراواني داريم) خلاصه اينکه اگر کاري هم تصحيح و چاپ شده باشد جامعه علمي ما بايد بحث روشهاي ديگر کار روي آن متنها را به رسميت بشناسد. به اعتراف اساتيد برجسته فن تصحيح، بهترين روش براي تصحيح متون «روش تصحيح انتقادي» است که انصافا نفس گير و بسيار ارزشمند است و البته از آن سنگين تر «روش تصحيح قياسي» است که خب اساتيد و گراميان به خوبي مستحضرند که آن روش عمدتاً مصبّ و موضوع تک نسخ است. ج. نسخ خطي وقتي بنا شد تصحيح شود از سوي مصححي، بايد پيش برود، يا مصحح بايد کارش را پيش ببرد يا به ديگري واگذارد زخمي کردن و پيش نبردن کار تصحيح (به هزار و يک دليل منطقي هم که بوده باشد) يک ظلم به وادي علم است متأسفانه هزاران متن مهم داريم که افرادي (ولو برجسته) در تيول خود انداخته اند، گرفتاريهايشان آنقدر زياد است که با گذشت سي سال هنوز هم مشغول تصحيح فلان متن هستند اصلا منطقا اين کار صحيح نيست نهايت اينکه اگر وقتي ندارند يا به ديگري واگذار نمايند يا به عنوان يک کار مشترک در اختيار استاد، دانشجو يآ محقق ديگري بگذارد نهايت امر کار به نام هر دو منتشر ميشود ولي اينکه دهها متن را در تيول خود بيندازيم و در السنه هم مطرح باشد که فلان متن را فلاني تصحيح ميکند اين به نظرم يک ظلم آشکار است به وادي علم و به دگر تعبير به نظر اين کمترين، هر متن براي انتشار نهايت امر پنج سال فرصت کافي متني که ده سال گذشته است ولي هنوز از انتشار آن خبري نيست اين متن بايد کار شود و نبايد منتظر اجازه از مصحح مذکور بود هيچ متني متعلق به هيچ کس نيست .. متأسفانه بارها شده است که وقتي دانشجو مراجعه ميکند به فلان کتابخانه مدير آن کتابخانه ميگوند بله اين متن در اختيار فلاني است روي آن کار ميکند! در حالي که آن فرد را ميشناسيم بالاي شصت سال و دقيقا شصت متن را در تيول خود انداخته است و ماشاء الله همه را کار ميکند! زخمي کردن متن و دو صفحه از آن و ده صفحه از آن نسخه وووو کار کردن منطقا مردود است .. خلاصه اينکه از متن فوق «مرحوم آقای طباطبایی به دلیل کسالتی که در سال آخر عمر شریف خود داشت و به دلیل علاقه به اين کار و زحمات زیادی که بر روی متن کشیده بود مجموعه کارهای خود روي متن فهرست شيخ را برای تهدیب و اصلاح نهایی به شخصی از محققین نام آور قم داده بود تا کتاب با همت او نهایی و منتشر شود. اما بعد از مدتی معلوم شد که کار پیش نمی رود.
بزرگوارید قربان، استفاده میکنیم از محضرتان کار خیلی خوبی کردید، جزاکم الله خیرا، فقط نکته ای اضافه نمایم اینکه، به نظر میرسد بحث در تغییر یا تثبیت رسم الخط متون کهن اسلامی (مشخصاً در سه زبان عربی، فارسی و ترکی) و چند و چون و کیفیت و شرایط زمانی و مکانی آن، چه در داخل و چه خارج، به شدت در مجامع علمی مطرح است و واقع امر این است که بحث تصرف مصحح در آن رسم الخط متن، به یک نتیجه محصلی نرسیده است و طرفداران چندانی ندارد و بنا بر نظرهای شایع، اصل عدم تغییر و تصرف در رسم الخط است، البته به شرطی که یقین حاصل شود این رسم الخط از آن پدیدآور اثر است و نه ساخته و پرداخته کاتبان شغلتنگار و شدرستکار!
نکته اساسی همان است که دیروز هم اینجا، بیان گردید، اینجا اندی با تفصیل عرض میکنیم و آن اینکه، مراد شما از تصحیح یک متن چیست؟ تصحیح لغوی یا اصطلاحی؟ آیا میخواهید، با تصحیح متنی کاملاً صحیح وعاری از هر گونه غلط و خطا دست خواننده بدهید؟
بله در این روش به اصطلاح آقایان خود فرایند تصحیح، موضوعیتی ندارد و بلکه طریقیت دارد چرا که اصل ترویج و اشاعه متن است بای نحو کان؟ یا نه، موضوع تصحیح فراتر از آن، تصحیح اصطلاحی است، یعنی عملیاتی علمی است برای احیای متنِ ما صدر عن قلم المؤلف کما هو هو؟ طبعا در این روند، نفس این فرایند تصحیح و روش کار و کیفیت تثبیت متن و حفظ رسم الخط و خود عملیات آن... اصالت، موضوعیت و مدخلیت دارد و مصحح چندان در بند مخاطب امروزی نیست و تمام هدفش این است که بتواند دقیقا مشابه همان متن با همان علائم و آواها و نقطه ها و کتابت و رسم الخط و.. بازسازی کرده و ارائه دهد.
طبعا اگر مراد از تصحیح، گزینه نخست باشد کما هو دأب اکثر الاعزه، از آنجا که در این گزینه هدف، ترویج محتوای متن است (همانند نشر بسیاری از متون دینی)، خب طبعا و منطقا، بروز رسانی و همسانی متن در همه بخشها و حوزه های آن، نبایستی کار عبثی باشد، چرا که در این گزینه، مخاطب شما، نسل امروز است و قرار است از متن بهره ببرند و رعایت رسم الخط مؤلف و اینها مدخلیتی در این بحث نخواهد داشت و قاعدتاً این متن، با این همه تغییرات گسترده در همه بخشها، بدون تردید، دیگر همانند تراوش قلمی پدیدآور اثر نیست و همچنین دیگر مطالعات متنی مبتنی بر مباحث زبان شناسی و اینهاست، با این تغییرات دفن شده است و با این تصحیح متن که تمام غلطهای سهوی پدیدآور نیز درست شده است (چون قرار است متن صحیح دست خواننده داده شود)، راههای نقد بعدی بر مؤلف نیز بسته شده است و از مولف یک قدیس واقعی ساخته شده است که هیچ خطایی در کار او نبوده است! اما با این حال ظاهراً راه و چاره دیگری نیست و مصحح ما (به معنای لغوی) در این روش مصحح حداقل کاری که باید بکند، بایستی در مقدمه هر نوع تصرفاتی که در متن، به هر دلیل، نموده است را، با تمام جزئیات آن، توضیح بدهد، و توضیحاتی که استاد ملکیان عزیز فرمودند، به نظر میرسد بیشتر ناظر به این گزینه باشد.
اما اگر مراد از تصحیح گزینه دوم و معنای اصطلاحی آن باشد، مصحح، کارش سنگین است، مهمتر از همه اینکه، به لحاظ روش شناسی، بایستی در چهارچوب چنبره روش تصحیح باقی بماند، یعنی چه؟ یعنی اگر نسخه ای که مصحح در صدد احیای آن است، تک نسخه باشد و دسترسی به نسخه دیگری، به هیچ روی امکان پذیر نیست، میدانیم مصبّ روشی چنین نسخه ای، لاجرم «روش تصحیح قیاسی» (روش انحصاری تصحیح نسخ تک) است، در نتیجه، مصحح، جز چهار دیواری این روش چندان آزادی عملی ندارد، بله هر کس آزاد است خروج روشی داشته باشد، لااشکال، ولی متن مُهری که روی کار خارج شونده از چارچوب این روش، حک میشود این است: «فاقد روش شناسی»!
به هر روی عزیزی که میخواهد، از نظر فن دقیق تصحیح متون، اثری که روی آن کار میکند، در عداد تصحیح اصطلاحی متون قرار گیرد، اگر روش کار خود را تصحیح متن انتقادی انتخاب کرده است (در جای خود اشاره شد، هماره روشها انتخابی نیست بلکه گاهی انتصابی است و شرایط نسخ هست که روش را تعیین میکنند)، خب طبیعی است تصحیح انتقادی متون، کار شاقی است و طبعا الزاماتی دارد که مصحح چندان آن آزادی عمل را نخواهد داشت..
از باب ختامه مسک، در فهرستنگاری نسخ فارسی در روسیه، با یک تفسیر فارسی کهنی از قرن ششم مواجه شدم که با لهجه ای خاص (گویا لهجه بلخ و آن حوالی) نوشته شده بود، واژگانی همچون آمدیت، گفتیت، نوشتیت و.. با خود میاندیشیدم، خدایا چقدر مباحث زبان شناسی متنوعی در واژگان و لهجه های متون ما نهفته است و میتواند پس از تصحیح و نشر این آثار، موضوع پژوهشهای بعدی قرار گیرد و ای بسا مصحح ما، با زحمت و هزینه فراوان، موفق شده نسخه ای را از بند روسها رهایی بخشد ولی به جهت اینکه (طبق آموزه های دانشگاهی اش) مخاطب امروزی را در نظر گرفته، زیباییهای لهجه ای این متون را، دفن کرده است...
با پوزش از تصدیع مخلّ و تطویل مملّ??
با توجه به اینکه دکتر بیدکی عزیز فرمودند گویا تک نسخه هست (اگر اشتباه میکنم لطفا اصلاح کنید، هر چند سخن بنده کلی است)، پیش از هر اقدامی در تصحیح، خواندن کامل اثر موضوع تصحیح یک ضرورت اجتناب ناپذیر است، چون حقیقتا کار تصحیح تک نسخه (که نوع منتخَبِ چنین متونی، روش تصحیح قیاسی است) انصافا کار سختی و طاقت فرساست، همانطور که جناب ییلاقی هم اشاره فرمودند، ابتدا ارزش ادبی کار، کارشناسانه بایستی مورد مداقه قرار بگیرد، اساتید فن تصحیح بر این نظرند که در تصحیح قیاسی، مهم بودن یک متن، چه به لحاظ تاریخی، یا ادبی، یا علمی و.. باید احراز و تأیید شود، و شاید به همین دلایل باشد که دانشگاهها به سختی و. ندرت تصحیح متنی تک نسخه را تصویب میکنند، لذا روی این ملاکات ابتدا باید از این امور تایید شود، در هر حال عرض کردم سخنم کلی است، منحصراً ناظر به کار شما نیست و ای بسا کار شما اصلا تک نسخه نباشد، ولی اگر تک نسخه نباشد، نسخ دیگری هم داشته باشد، بحث «تبار شناسی» نسخ پیش میآید که لازم شد ان شاء الله بعداً بیشتر صحبت میکنیم با پوزش??
با سلام و احترام،
درباره موضوع مطرح شده و‌فهم دقیق مساله و‌محل نزاع، باید اشاره کرد، طبعاً عزیزانی که به صورت فنی و‌علمی و روشمند، دستی در عرصه های متنوع و‌متکثر حوزه نسخ خطی دارند (نه در قالب ورودهای موردی و‌مقطعی)، به‌خوبی مستحضرند، عرصه "تصحیح متون"، آوردگاه دو نگرش کاملا مجزا از یکدیگر است‌و به‌نظر میرسد بدون هیچ تردیدی تا زمانی که جوامع علمی‌ما نگرش‌و رویکرد خود را به صورت دقیقتر و‌فنی‌تر و بلکه شفافتر تبیین، اصلاح و تصحیح نکنند، این موضوع تصحیح متون لاینحل، در قالب یک "مساله" باقی خواهد ماند.
الف. در نگرش نخست، نفس محتوا و متن یک اثر، موضوعیت دارد، به این‌معنا که محقق یا مرکزی علمی در صدد احیای یک اثر و نشر محتوای آن است، حال، این متن، یا جنبه دینی - مذهبی دارد، یا متنی ادبی - علمی است که به زعم هر دوی آنان، نشر آن متن، میتواند یکی از عرصه های دین یا دانش، یا هر دو را توسعه و بهبود بخشد. روی همین مبنا، عمده ارتکاز و تبادر ذهنی ما مسلمانان و بلکه ایرانیان همین قالب معهود است و قاعدتاً بهره مندی از انواع روشهای علمی تصحیح، صرفاً جنبه طریقیت داشته و بلکه امری کاملاً تشریفاتی دارد، چه، آنچه در نگره این عزیزان، اهمیت بنیادی دارد، "برآیند" کار، که احیای یک متن، زنده کردن یک دانشمند و عرضه آن به جامعه دینی و علمی است. لذا از همین باب است که محقق هر نوع تصرفی را در متن بر خود محفوظ میدارد، تا به تعبیر خود حضرات، یک متن "صحیح" و "سالم" به دست خواننده دهد و‌تا جایی‌که مقدور است، مصحح محترم بر خود اجازه میدهد، برداشتها، دریافتها و‌حتی اشتباهات مسلم دینی، مذهبی، یا ضعفهای ادبی و ... پدیدآور را به زعم با تصرفات خود، تصحیح و اصلاح میکنند (پروژه قدیس سازی از پدیدآور اثر که هیچ خطایی نباید داشته باشد)، چون هدف از تصحیح متن در نگاه این گرامیان، "تصحیح متن" (ارائه متنی عاری از هرگونه خطا) است! چه، نگره محقق ما، تماماً از نوع "ارزشی" است.
ب. در نگرش دوم، صرف نظر از موضوع متن (که هر چه میتواند باشد و‌محقق تقریباً نسبت به موضوع بی طرف و خنثی است)، نفسِ عملیات، فرایند علمی تصحیح و تحقیق یک‌متن مطلوبیت و موضوعیت دارد و به دگر تعبیر، چگونگی و چرایی خود این مجموعه "روشها"، عملیات و حرکات علمی، برای محقق یا مرکزی علمی، اساساً موضوعیت دارد و متن اثر (گرچه به نحو اجمال همواره اهمیت دارد) خیلی امری زیربنایی و موضوعی بنیادی نیست و در این فرایند، آنچه موضوع داوریهای علمی است، چگونگی، چرایی، سطح بهره مندی و توانمندی محقق در بهره‌گیری از انواع روشهای تصحیح متون است (ثبوتاً و اثباتاً) و در یک کلام، دقیقاً، آنچه در دانشگاههای دنیا، اصل و اساس است در این ساحه، نفس فرایند علمی تصحیح متون است و در ارزیابیها، موضوع آن متن، در درجات نازلتری قرار دارند‌و جالب است، بدانیم، یکی از اساتید دانشکده شرق شناسی دانشگاه زوریخ، در سوئیس، میفرمودند، ما در دوره ای، برای دانشجویان خود، بررسی تطبیقی متون چند تصحیحه از یک اثر را در قالب دو واحد گذاشتیم تا دانشجویان با روشها و قالبها و‌فرایندهای متنوع تصحیح‌متون کهن آشناتر شوند، تا اندکی از دور، با سطح توانایی علمی، میزان توانمندی، و قدرت علمی یک "مصحح"، و چگونگی بهره مندی یک "محقق" از روشهای تصحیح متن، در فرایند تصحیح یک‌متن‌کهن، به نحو تئوریک آشنا شده و قبل از ورود عملی به این ساحه بسیار سنگین و خطیر، از دور مدتی، نقطه نقطه حرکات مهره ها و علمیات فرهیختگان این آوردگاه سترگ شطرنج اندیشه را به نظاره بنشینند! به خصوص با این‌موضوع مهم، به نحو دقیقتری آشنا میشود اینکه "روش تصحیح"، چندان امری "انتخابی" (تعیینی) نیست، بلکه، امری "انتصابی" (تعیّنی) است، یعنی، این کیفیت فیزیکی و چگونگی متن است که "روش تصحیح" را تعیین‌میکند، برای مثال وقتی، نسخه شما تک نسخه (به شرط یأس کامل از وجود نسخه ای دیگر ولو به شکل بازسازی و‌استخراج از متون‌دیگر) باشد، روش تصحیح قیاسی، امری تعیّنی است.
حال برگردیم به ما نحن فیه، سخن دقیقا اینجاست، در دانشگاههای ما، کدامیک مد نظر متولیان امر است؟ نگره نخست یا دوم؟ یا ملغمه ای از هر دو؟! اساتید بزرگواری که درصدد تصویب و تایید، یا حتی رد این پروپوزالها هستند، به طور طبیعی، ارتکاز ذهنیشان از تصحیح متن، طبعاً همین‌نگره التقاطی (قالب و محتوا) است و مطمئنا تا سالیان درازی، نمیتوانیم به این آسانی، ذهنیت اساتید و حتی دانشجویان و در یک‌کلام ارتکاز و ذهنی جامعه مصححان را تغییر داده و تفکیک کنیم، لذا را به‌‌ناچار باید همین‌نگاه التقاطی را اندکی نظم داده و اگر مقدور باشد با مشورت و نظر کارشناسانه بزرگان این ساحه خطیر، روشمند سازیم.
روی این مبنا، این‌کمینه، به عنوان کوچکترین عضو این جامعه پژوهشی، متواضعانه، عرض میکنیم، اگر بناست، این تصحیح متن، با تاکید بر محتوا
(نگره نخست)، کاری دانشگاهی تلقی گردد (باید توجه داشت در مجامع علمی غربی، تصحیح متن بیشتر با نگره دوم قابل پذیرش است، چه، دانشگاهها بیشتر برای آموزش روشهای علمی بنیانگذاری میشوند لاغیر)، لاجرم، این عرصه و‌سطح‌کار، فقط و فقط، مناسب پایان‌نامه کارشناسی ارشد است و نه بیشتر و به دگر تعبیر، انتظار بیشتر از دانشجو در این مرحله (مانند انتظارات روشیِ مطرح در نگره دوم)، منصفانه نیست، و مباحث روشی، اختصاصاً متعلق به دوره دکتری است. روی این‌مبنا، از آنجا‌که دانشجوی ارشد، برای نخستین بار، با وادی نسخ خطی و‌مشخصاً "تصحیح متن" آشنا میشود، به نظر میرسد، "اصل" در داوریها و ارزیابیها، در پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ناگزیر بایستی تاکید بر "متن و محتوای اثر"، باشد و نه "روش"، هر چند به طور ضمنی مانعی ندارد، به اجمال به قالبها و روشها نیز پرداخته شود ولی اصل نیست، اما در دکتری، از آنجا که دانشجو پیشتر در مراحل پایین‌تر با تصحیح متن آشنایی کامل یافته است (تحقیقاً دانشجوی دکتری که کار تصحیح انجام نداده و با آن ابداً آشنا نیست، تصویب این کار علمی تصحیح، چندان منطقی به نطر نمیرسد)، در رساله دکتری، اگر چه‌متن به صورتی روشمند تصحیح‌میشود، ولی طبق تعاریف علمی، در کنار تصحیح متن و نیز تحلیل محتوا (مقدمه رساله دکتری با موضوع تصحیح متن، آوردگاه علمی دانشجوست که شاید ۵۰٪ وزن کار او را شامل شود)، بایستی تمام توان علمی خویش را در "روش" مصروف سازد، چه، به تعبیر و تاکید اساتید معزز، مهمترین درسی که باید در دوره دکتری فراگرفت "روش شناسی" است و اساسی ترین رسالت دانشگاهها نیز آموزش و پژوهش (= تثبیت آموزش) با‌محوریت همین روشهاست.
دامن‌سخن را کوتاه کنیم، غرض از این‌تطویلات این بود که هم بدانیم، در دانشگاههای ما، نگاهها به سمت موضوع "تصحیح‌متون" چقدر نادقیق و ناصحیح است و هم اینکه، در کنار آن، هدف از تصحیح متون، چگونگی و حتی چرایی رد و تصویب آن نیز در این مراکز علمی، در هاله ای از ابهام وجود دارد، چه، جملگی، از طیف نگرش متنوع اساتید بر موضوع نسخ خطی و‌تصحیح‌متون ناشی میگردد، و فراوان دیده ایم، در نظرگاه برخی از اساتید، "تصحیح متن"، پایین ترین و راحت ترین موضوع پایان‌نامه، که کاری ندارد، دو‌نسخه از یک اثر، را انتخاب کرده، با پرداخت وجهی از دو کتابخانه میگیرید و یکی که خوش خط است اصل قرار داده و تایپ میکنید و سپس با نسخه دیگر تطبیق داده و اختلافات دو نسخه را هم، با فرایند آسانی، در پاورقی ذکر میکنید و همراه یک‌مقدمه و‌خلاص و بعدش هم راحت دفاع میکنی و تمام، راحت راحت، و خودتو دیگه ابدا درگیر موضوعات تحلیلی و تطبیقی و این مزخرفات نکن!!!
به نظر میرسد تا زمانیکه انجام کار پژوهشی با فرمت نسخ خطی و نیز امر بسیار سنگین و بسیار خطیر تصحیح‌متن، در اندیشه این بزرگواران، در چنین جایگاه نازلی قرار دارد، بعید به نظر میرسد بتوان سطح‌کار واقعی کار را نشان داد، متواضعانه، عرض کردیم تغییر ذهنیتهای اساتیدمان،حقیقتاً کار میبرد و بایستی سالیان طولانی، روشمندانه، در جا انداختن جایگاه خطیر این موضوعات کار فرهنگی شود تا نهادینه شود، در غیر این صورت، همین نگاه ضعیف و پایین به حوزه تصحیح متن در مجامع علمی با قوت و قدرت، تا سالیان درازی، پیش خواهد رفت، با پوزش فراوان?
با سلام و احترام،
درباره موضوع مطرح شده و‌فهم دقیق مساله و‌محل نزاع، باید اشاره کرد، طبعاً عزیزانی که به صورت فنی و‌علمی و روشمند، دستی در عرصه های متنوع و‌متکثر حوزه نسخ خطی دارند (نه در قالب ورودهای موردی و‌مقطعی)، به‌خوبی مستحضرند، عرصه "تصحیح متون"، آوردگاه دو نگرش کاملا مجزا از یکدیگر است‌و به‌نظر میرسد بدون هیچ تردیدی تا زمانی که جوامع علمی‌ما نگرش‌و رویکرد خود را به صورت دقیقتر و‌فنی‌تر و بلکه شفافتر تبیین، اصلاح و تصحیح نکنند، این موضوع تصحیح متون لاینحل، در قالب یک "مساله" باقی خواهد ماند.
الف. در نگرش نخست، نفس محتوا و متن یک اثر، موضوعیت دارد، به این‌معنا که محقق یا مرکزی علمی در صدد احیای یک اثر و نشر محتوای آن است، حال، این متن، یا جنبه دینی - مذهبی دارد، یا متنی ادبی - علمی است که به زعم هر دوی آنان، نشر آن متن، میتواند یکی از عرصه های دین یا دانش، یا هر دو را توسعه و بهبود بخشد. روی همین مبنا، عمده ارتکاز و تبادر ذهنی ما مسلمانان و بلکه ایرانیان همین قالب معهود است و قاعدتاً بهره مندی از انواع روشهای علمی تصحیح، صرفاً جنبه طریقیت داشته و بلکه امری کاملاً تشریفاتی دارد، چه، آنچه در نگره این عزیزان، اهمیت بنیادی دارد، "برآیند" کار، که احیای یک متن، زنده کردن یک دانشمند و عرضه آن به جامعه دینی و علمی است. لذا از همین باب است که محقق هر نوع تصرفی را در متن بر خود محفوظ میدارد، تا به تعبیر خود حضرات، یک متن "صحیح" و "سالم" به دست خواننده دهد و‌تا جایی‌که مقدور است، مصحح محترم بر خود اجازه میدهد، برداشتها، دریافتها و‌حتی اشتباهات مسلم دینی، مذهبی، یا ضعفهای ادبی و ... پدیدآور را به زعم با تصرفات خود، تصحیح و اصلاح میکنند (پروژه قدیس سازی از پدیدآور اثر که هیچ خطایی نباید داشته باشد)، چون هدف از تصحیح متن در نگاه این گرامیان، "تصحیح متن" (ارائه متنی عاری از هرگونه خطا) است! چه، نگره محقق ما، تماماً از نوع "ارزشی" است.
ب. در نگرش دوم، صرف نظر از موضوع متن (که هر چه میتواند باشد و‌محقق تقریباً نسبت به موضوع بی طرف و خنثی است)، نفسِ عملیات، فرایند علمی تصحیح و تحقیق یک‌متن مطلوبیت و موضوعیت دارد و به دگر تعبیر، چگونگی و چرایی خود این مجموعه "روشها"، عملیات و حرکات علمی، برای محقق یا مرکزی علمی، اساساً موضوعیت دارد و متن اثر (گرچه به نحو اجمال همواره اهمیت دارد) خیلی امری زیربنایی و موضوعی بنیادی نیست و در این فرایند، آنچه موضوع داوریهای علمی است، چگونگی، چرایی، سطح بهره مندی و توانمندی محقق در بهره‌گیری از انواع روشهای تصحیح متون است (ثبوتاً و اثباتاً) و در یک کلام، دقیقاً، آنچه در دانشگاههای دنیا، اصل و اساس است در این ساحه، نفس فرایند علمی تصحیح متون است و در ارزیابیها، موضوع آن متن، در درجات نازلتری قرار دارند‌و جالب است، بدانیم، یکی از اساتید دانشکده شرق شناسی دانشگاه زوریخ، در سوئیس، میفرمودند، ما در دوره ای، برای دانشجویان خود، بررسی تطبیقی متون چند تصحیحه از یک اثر را در قالب دو واحد گذاشتیم تا دانشجویان با روشها و قالبها و‌فرایندهای متنوع تصحیح‌متون کهن آشناتر شوند، تا اندکی از دور، با سطح توانایی علمی، میزان توانمندی، و قدرت علمی یک "مصحح"، و چگونگی بهره مندی یک "محقق" از روشهای تصحیح متن، در فرایند تصحیح یک‌متن‌کهن، به نحو تئوریک آشنا شده و قبل از ورود عملی به این ساحه بسیار سنگین و خطیر، از دور مدتی، نقطه نقطه حرکات مهره ها و علمیات فرهیختگان این آوردگاه سترگ شطرنج اندیشه را به نظاره بنشینند! به خصوص با این‌موضوع مهم، به نحو دقیقتری آشنا میشود اینکه "روش تصحیح"، چندان امری "انتخابی" (تعیینی) نیست، بلکه، امری "انتصابی" (تعیّنی) است، یعنی، این کیفیت فیزیکی و چگونگی متن است که "روش تصحیح" را تعیین‌میکند، برای مثال وقتی، نسخه شما تک نسخه (به شرط یأس کامل از وجود نسخه ای دیگر ولو به شکل بازسازی و‌استخراج از متون‌دیگر) باشد، روش تصحیح قیاسی، امری تعیّنی است.
حال برگردیم به ما نحن فیه، سخن دقیقا اینجاست، در دانشگاههای ما، کدامیک مد نظر متولیان امر است؟ نگره نخست یا دوم؟ یا ملغمه ای از هر دو؟! اساتید بزرگواری که درصدد تصویب و تایید، یا حتی رد این پروپوزالها هستند، به طور طبیعی، ارتکاز ذهنیشان از تصحیح متن، طبعاً همین‌نگره التقاطی (قالب و محتوا) است و مطمئنا تا سالیان درازی، نمیتوانیم به این آسانی، ذهنیت اساتید و حتی دانشجویان و در یک‌کلام ارتکاز و ذهنی جامعه مصححان را تغییر داده و تفکیک کنیم، لذا را به‌‌ناچار باید همین‌نگاه التقاطی را اندکی نظم داده و اگر مقدور باشد با مشورت و نظر کارشناسانه بزرگان این ساحه خطیر، روشمند سازیم.
روی این مبنا، این‌کمینه، به عنوان کوچکترین عضو این جامعه پژوهشی، متواضعانه، عرض میکنیم، اگر بناست، این تصحیح متن، با تاکید بر محتوا
(نگره نخست)، کاری دانشگاهی تلقی گردد (باید توجه داشت در مجامع علمی غربی، تصحیح متن بیشتر با نگره دوم قابل پذیرش است، چه، دانشگاهها بیشتر برای آموزش روشهای علمی بنیانگذاری میشوند لاغیر)، لاجرم، این عرصه و‌سطح‌کار، فقط و فقط، مناسب پایان‌نامه کارشناسی ارشد است و نه بیشتر و به دگر تعبیر، انتظار بیشتر از دانشجو در این مرحله (مانند انتظارات روشیِ مطرح در نگره دوم)، منصفانه نیست، و مباحث روشی، اختصاصاً متعلق به دوره دکتری است. روی این‌مبنا، از آنجا‌که دانشجوی ارشد، برای نخستین بار، با وادی نسخ خطی و‌مشخصاً "تصحیح متن" آشنا میشود، به نظر میرسد، "اصل" در داوریها و ارزیابیها، در پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ناگزیر بایستی تاکید بر "متن و محتوای اثر"، باشد و نه "روش"، هر چند به طور ضمنی مانعی ندارد، به اجمال به قالبها و روشها نیز پرداخته شود ولی اصل نیست، اما در دکتری، از آنجا که دانشجو پیشتر در مراحل پایین‌تر با تصحیح متن آشنایی کامل یافته است (تحقیقاً دانشجوی دکتری که کار تصحیح انجام نداده و با آن ابداً آشنا نیست، تصویب این کار علمی تصحیح، چندان منطقی به نطر نمیرسد)، در رساله دکتری، اگر چه‌متن به صورتی روشمند تصحیح‌میشود، ولی طبق تعاریف علمی، در کنار تصحیح متن و نیز تحلیل محتوا (مقدمه رساله دکتری با موضوع تصحیح متن، آوردگاه علمی دانشجوست که شاید ۵۰٪ وزن کار او را شامل شود)، بایستی تمام توان علمی خویش را در "روش" مصروف سازد، چه، به تعبیر و تاکید اساتید معزز، مهمترین درسی که باید در دوره دکتری فراگرفت "روش شناسی" است و اساسی ترین رسالت دانشگاهها نیز آموزش و پژوهش (= تثبیت آموزش) با‌محوریت همین روشهاست.
دامن‌سخن را کوتاه کنیم، غرض از این‌تطویلات این بود که هم بدانیم، در دانشگاههای ما، نگاهها به سمت موضوع "تصحیح‌متون" چقدر نادقیق و ناصحیح است و هم اینکه، در کنار آن، هدف از تصحیح متون، چگونگی و حتی چرایی رد و تصویب آن نیز در این مراکز علمی، در هاله ای از ابهام وجود دارد، چه، جملگی، از طیف نگرش متنوع اساتید بر موضوع نسخ خطی و‌تصحیح‌متون ناشی میگردد، و فراوان دیده ایم، در نظرگاه برخی از اساتید، "تصحیح متن"، پایین ترین و راحت ترین موضوع پایان‌نامه، که کاری ندارد، دو‌نسخه از یک اثر، را انتخاب کرده، با پرداخت وجهی از دو کتابخانه میگیرید و یکی که خوش خط است اصل قرار داده و تایپ میکنید و سپس با نسخه دیگر تطبیق داده و اختلافات دو نسخه را هم، با فرایند آسانی، در پاورقی ذکر میکنید و همراه یک‌مقدمه و‌خلاص و بعدش هم راحت دفاع میکنی و تمام، راحت راحت، و خودتو دیگه ابدا درگیر موضوعات تحلیلی و تطبیقی و این مزخرفات نکن!!!
به نظر میرسد تا زمانیکه انجام کار پژوهشی با فرمت نسخ خطی و نیز امر بسیار سنگین و بسیار خطیر تصحیح‌متن، در اندیشه این بزرگواران، در چنین جایگاه نازلی قرار دارد، بعید به نظر میرسد بتوان سطح‌کار واقعی کار را نشان داد، متواضعانه، عرض کردیم تغییر ذهنیتهای اساتیدمان،حقیقتاً کار میبرد و بایستی سالیان طولانی، روشمندانه، در جا انداختن جایگاه خطیر این موضوعات کار فرهنگی شود تا نهادینه شود، در غیر این صورت، همین نگاه ضعیف و پایین به حوزه تصحیح متن در مجامع علمی با قوت و قدرت، تا سالیان درازی، پیش خواهد رفت، با پوزش فراوان💐
✅ ضرورتِ آشنایی مصحّح با پیش‌نیازهای کار با نسخ خطی!
شما به عنوان یک محقق و مصحّح آزاد، پژوهشگر متون کهن یا دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکتری که خواسته یا ناخواسته وارد عرصه تصحیح متون شده‌اید، شاید تاکنون با برخی از سؤالات روشیِ ذیل، همچون (مشتی از خروار):
۱. چگونگی اطلاع از داده‌های نسخ موجود یک دستنویس در کتابخانه‌های تراثی جهان،
۲. روشهای دستیابی به فهارس نسخ خطی،
۳. روشهای استفاده از فهرستهای نسخ خطی‌نگاشته شده به زبانهای متعدد،
۴. روشهای آشنایی با راههای میانبر در زمینه دسترسی به بانک‌های داده نسخ خطی،
۵. روشهای تشخیص اینکه چه نسخه‌ای کار شده یا نشده؟
۶. روشهای میانبر برای دستیابیِ روان به سرچشمه‌های عناوین نویافته دنیای تراثیات،
۷. روشهای منطقیِ آسان و بهره‌ورانه دستیابی به تصاویر نسخِ گنجینه‌های تراثی داخلی و خارجی،
۸. چگونگی آشنایی با روشهای تهیه رایگان یا نسبتاً ارزان تصاویر نسخ خطی،
۹. روشهای شناخت و ارتباط با کتابخانه‌های تراثی،
۱۰. چگونگی سفارش و پرداخت مبلغ تصاویر نسخ موجود در خارج از کشور،
۱۱. روشهای آشنایی با فرایند تصحیح متون مختلف (بسیار مهم و حیاتی)
۱۲. روشهای دسترسی به اساتید حوزه تصحیح و‌تحقیق متون کهن،
۱۳. روشهای آشنایی فنی و آگاهی از سیر منطقی عملیات کار با نسخ خطی،
۱۴. روشهای منطقی برنامه‌ریزی صحیح در فرایند تصحیح متون،
۱۵. روشهای تهیه و آماده سازی موادِ مقدمات یک پژوهشِ مبتنی بر تصحیح،
۱۶. روشهای آشنایی با مباحث متدولوژیک (روش شناختی) و تیپولوژیک (گونه شناختی) یک اثر و پدیدآورِ آن، جهت درج آنها در مقدمه متن مصحَّح.
۱۷. روشهای مقدماتیِ قالب‌بندی و آماده‌سازی محیط کار پیش از آغاز فرایند تصحیح،
۱۸. روشهای دسترسی به منابع برون متنی و درون متنی (کتب مرجع عمومی و تخصصی) مورد نیاز در فرایند تصحیح و کاربست علمی آنها،
۱۹. روشهای میانبرِ متن‌خوانی و بهره‌مندی از تجربیات اساتید این عرصه،
۲۰. روشهای مدیریت و بهره‌گیریِ بهره‌ورانه از زمان در فرایند تصحیح،
و ...
مواجه شده باشید، که به نظر میرسد، پاسخ دقیق و روشنی برای پرسش‌های مذکور وجود ندارد. تردیدی نیست که این دست سوالاتِ فنی و دقیق، نیازمند جواباتِ صحیح و دقیق از سوی اساتید مبرز این عرصه بسیار خطیر و تخصصی است و جملگی می‌بایست در فرایند درس "روش تحقیق"، در دانشگاهها گنجانده میشد، اما به جهتِ نظام آموزشی ناکارآمد یا هر دلیل دیگر، عجالتاً چنین امکانی فراهم نیست. حتی متاسفانه از باب سهل ممتنع (= تصحیح متن راحت‌ترین و سریع‌ترین موضوع دانشگاهی است)، ذهنیتی ناصحیح از کار با نسخ خطی و فرایند نسبتاً پیچیده تصحیح متون در مراکز دانشگاهی ما و کادر علمی این مراکز، وجود دارد و شوربختانه محققان یا دانشجویان، پیش از آشنایی با پیش نیازهای این عرصه خطیر و بدون گذراندن حداقلِ دوره‌‌های آشنایی با نسخ خطی، در قالب‌های تئوریک یا کارگاهی، دانشجو با آزمون خطا، وارد این حوزه کاملاً تخصصی و بسیار دقیق و ظریف میشود و با این روند غیر منطقی، محقق یا دانشجوی تازه‌کار با انبوهی از معضلات، ناخواسته درگیر میشود، ضمن اینکه پیشتر اشاره گردید، همه سوالات فوق ناظر به پیش نیازهای "برون متنیِ حوزه تصحیح"، و پیش از ورود به مباحث "درون متنیِ حوزه تصحیح" است، طبعاً پیش نیازهای "علمی"، "زبانی" و "موضوعی" مبتنی بر متنِ منتخب، خود، حدیث تراژیکِ دیگری است که از موضوع این مقال خارج است، اما از بابِ براعتِ استهلال، به نکته‌ای اشاره میشود، اینکه چقدر اساتید فن - مکرر در مکرر - توصیه نموده‌اند مبادا پیش از اشراف کامل بر زبان متن منتخب (مثلا زبان عربی)، یا پیش از تسلط علمی بر مباحث دقیق متن (مثلا علم کلام)، تصمیم بر تصحیح چنین متنی بگیرید، چه، هیچ بعید نیست که با این‌کار ناصواب تیر خلاصی به شخصیت علمی خودتان در آینده بزنید!
سخن در این‌باره فراوان است، به همین مقدار اشاره به نیازهای پیشا تصحیح، بسنده میکنیم و طبعاً برای دستیابی به جایگاه صحیح، افزون بر تغییر در نگاه‌های مراکز علمی کشور، خود دانشجویان و محققان نیز، شخصاً پیش از انتخاب هر متنی برای تصحیح، باید عمیقاً همت کنند، با برنامه‌ریزی دقیق، تبیین نقشه راه، تمامی پیش نیازها و ابزارهای مورد نیازِ منطقی در فرایند تصحیح را فراهم سازند و پس از اطمینان کامل از آگاهی و آشنایی با روشها، با "تجهیزات کامل"، وارد این میدان بسیار خطیر شوند، به طور طبیعی، وقتی چنین باشد، هم از انبوه کارهای غیر علمی رهایی یافته‌ایم، هم از انباشتِ کارهای موازیِ صرفاً آرشیوی، دوری جسته‌ایم و هم اینکه، به تدریج، با تزریق روشهای پرمغز و داده‌های نغزِ علمی به چرخه علمی کشور، توانسته‌ایم، به نحوی روشمند، از میراث مکتوب فرهیختگان این مرز و بوم، بهره‌ای علمی برگیریم، الهی چنین باد🌹
🆔 @raweshshenasi
✅ ضرورتِ آشنایی مصحّح با پیش‌نیازهای کار با نسخ خطی!
شما به عنوان یک محقق و مصحّح آزاد، پژوهشگر متون کهن یا دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکتری که خواسته یا ناخواسته وارد عرصه تصحیح متون شده‌اید، شاید تاکنون با برخی از سؤالات روشیِ ذیل، همچون (مشتی از خروار):
۱. چگونگی اطلاع از داده‌های نسخ موجود یک دستنویس در کتابخانه‌های تراثی جهان،
۲. روشهای دستیابی به فهارس نسخ خطی،
۳. روشهای استفاده از فهرستهای نسخ خطی‌نگاشته شده به زبانهای متعدد،
۴. روشهای آشنایی با راههای میانبر در زمینه دسترسی به بانک‌های داده نسخ خطی،
۵. روشهای تشخیص اینکه چه نسخه‌ای کار شده یا نشده؟
۶. روشهای میانبر برای دستیابیِ روان به سرچشمه‌های عناوین نویافته دنیای تراثیات،
۷. روشهای منطقیِ آسان و بهره‌ورانه دستیابی به تصاویر نسخِ گنجینه‌های تراثی داخلی و خارجی،
۸. چگونگی آشنایی با روشهای تهیه رایگان یا نسبتاً ارزان تصاویر نسخ خطی،
۹. روشهای شناخت و ارتباط با کتابخانه‌های تراثی،
۱۰. چگونگی سفارش و پرداخت مبلغ تصاویر نسخ موجود در خارج از کشور،
۱۱. روشهای آشنایی با فرایند تصحیح متون مختلف (بسیار مهم و حیاتی)
۱۲. روشهای دسترسی به اساتید حوزه تصحیح و‌تحقیق متون کهن،
۱۳. روشهای آشنایی فنی و آگاهی از سیر منطقی عملیات کار با نسخ خطی،
۱۴. روشهای منطقی برنامه‌ریزی صحیح در فرایند تصحیح متون،
۱۵. روشهای تهیه و آماده سازی موادِ مقدمات یک پژوهشِ مبتنی بر تصحیح،
۱۶. روشهای آشنایی با مباحث متدولوژیک (روش شناختی) و تیپولوژیک (گونه شناختی) یک اثر و پدیدآورِ آن، جهت درج آنها در مقدمه متن مصحَّح.
۱۷. روشهای مقدماتیِ قالب‌بندی و آماده‌سازی محیط کار پیش از آغاز فرایند تصحیح،
۱۸. روشهای دسترسی به منابع برون متنی و درون متنی (کتب مرجع عمومی و تخصصی) مورد نیاز در فرایند تصحیح و کاربست علمی آنها،
۱۹. روشهای میانبرِ متن‌خوانی و بهره‌مندی از تجربیات اساتید این عرصه،
۲۰. روشهای مدیریت و بهره‌گیریِ بهره‌ورانه از زمان در فرایند تصحیح،
و ...
مواجه شده باشید، که به نظر میرسد، پاسخ دقیق و روشنی برای پرسش‌های مذکور وجود ندارد. تردیدی نیست که این دست سوالاتِ فنی و دقیق، نیازمند جواباتِ صحیح و دقیق از سوی اساتید مبرز این عرصه بسیار خطیر و تخصصی است و جملگی می‌بایست در فرایند درس "روش تحقیق"، در دانشگاهها گنجانده میشد، اما به جهتِ نظام آموزشی ناکارآمد یا هر دلیل دیگر، عجالتاً چنین امکانی فراهم نیست. حتی متاسفانه از باب سهل ممتنع (= تصحیح متن راحت‌ترین و سریع‌ترین موضوع دانشگاهی است)، ذهنیتی ناصحیح از کار با نسخ خطی و فرایند نسبتاً پیچیده تصحیح متون در مراکز دانشگاهی ما و کادر علمی این مراکز، وجود دارد و شوربختانه محققان یا دانشجویان، پیش از آشنایی با پیش نیازهای این عرصه خطیر و بدون گذراندن حداقلِ دوره‌‌های آشنایی با نسخ خطی، در قالب‌های تئوریک یا کارگاهی، دانشجو با آزمون خطا، وارد این حوزه کاملاً تخصصی و بسیار دقیق و ظریف میشود و با این روند غیر منطقی، محقق یا دانشجوی تازه‌کار با انبوهی از معضلات، ناخواسته درگیر میشود، ضمن اینکه پیشتر اشاره گردید، همه سوالات فوق ناظر به پیش نیازهای "برون متنیِ حوزه تصحیح"، و پیش از ورود به مباحث "درون متنیِ حوزه تصحیح" است، طبعاً پیش نیازهای "علمی"، "زبانی" و "موضوعی" مبتنی بر متنِ منتخب، خود، حدیث تراژیکِ دیگری است که از موضوع این مقال خارج است، اما از بابِ براعتِ استهلال، به نکته‌ای اشاره میشود، اینکه چقدر اساتید فن - مکرر در مکرر - توصیه نموده‌اند مبادا پیش از اشراف کامل بر زبان متن منتخب (مثلا زبان عربی)، یا پیش از تسلط علمی بر مباحث دقیق متن (مثلا علم کلام)، تصمیم بر تصحیح چنین متنی بگیرید، چه، هیچ بعید نیست که با این‌کار ناصواب تیر خلاصی به شخصیت علمی خودتان در آینده بزنید!
سخن در این‌باره فراوان است، به همین مقدار اشاره به نیازهای پیشا تصحیح، بسنده میکنیم و طبعاً برای دستیابی به جایگاه صحیح، افزون بر تغییر در نگاه‌های مراکز علمی کشور، خود دانشجویان و محققان نیز، شخصاً پیش از انتخاب هر متنی برای تصحیح، باید عمیقاً همت کنند، با برنامه‌ریزی دقیق، تبیین نقشه راه، تمامی پیش نیازها و ابزارهای مورد نیازِ منطقی در فرایند تصحیح را فراهم سازند و پس از اطمینان کامل از آگاهی و آشنایی با روشها، با "تجهیزات کامل"، وارد این میدان بسیار خطیر شوند، به طور طبیعی، وقتی چنین باشد، هم از انبوه کارهای غیر علمی رهایی یافته‌ایم، هم از انباشتِ کارهای موازیِ صرفاً آرشیوی، دوری جسته‌ایم و هم اینکه، به تدریج، با تزریق روشهای پرمغز و داده‌های نغزِ علمی به چرخه علمی کشور، توانسته‌ایم، به نحوی روشمند، از میراث مکتوب فرهیختگان این مرز و بوم، بهره‌ای علمی برگیریم، الهی چنین باد🌹
🆔 @raweshshenasi
✅ ضرورتِ آشنایی مصحّح با پیش‌نیازهای کار با نسخ خطی!
شما به عنوان یک محقق و مصحّح آزاد، پژوهشگر متون کهن یا دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکتری که خواسته یا ناخواسته وارد عرصه تصحیح متون شده‌اید، شاید تاکنون با برخی از سؤالات روشیِ ذیل، همچون (مشتی از خروار):
۱. چگونگی اطلاع از داده‌های نسخ موجود یک دستنویس در کتابخانه‌های تراثی جهان،
۲. روشهای دستیابی به فهارس نسخ خطی،
۳. روشهای استفاده از فهرستهای نسخ خطی‌نگاشته شده به زبانهای متعدد،
۴. روشهای آشنایی با راههای میانبر در زمینه دسترسی به بانک‌های داده نسخ خطی،
۵. روشهای تشخیص اینکه چه نسخه‌ای کار شده یا نشده؟
۶. روشهای میانبر برای دستیابیِ روان به سرچشمه‌های عناوین نویافته دنیای تراثیات،
۷. روشهای منطقیِ آسان و بهره‌ورانه دستیابی به تصاویر نسخِ گنجینه‌های تراثی داخلی و خارجی،
۸. چگونگی آشنایی با روشهای تهیه رایگان یا نسبتاً ارزان تصاویر نسخ خطی،
۹. روشهای شناخت و ارتباط با کتابخانه‌های تراثی،
۱۰. چگونگی سفارش و پرداخت مبلغ تصاویر نسخ موجود در خارج از کشور،
۱۱. روشهای آشنایی با فرایند تصحیح متون مختلف (بسیار مهم و حیاتی)
۱۲. روشهای دسترسی به اساتید حوزه تصحیح و‌تحقیق متون کهن،
۱۳. روشهای آشنایی فنی و آگاهی از سیر منطقی عملیات کار با نسخ خطی،
۱۴. روشهای منطقی برنامه‌ریزی صحیح در فرایند تصحیح متون،
۱۵. روشهای تهیه و آماده سازی موادِ مقدمات یک پژوهشِ مبتنی بر تصحیح،
۱۶. روشهای آشنایی با مباحث متدولوژیک (روش شناختی) و تیپولوژیک (گونه شناختی) یک اثر و پدیدآورِ آن، جهت درج آنها در مقدمه متن مصحَّح.
۱۷. روشهای مقدماتیِ قالب‌بندی و آماده‌سازی محیط کار پیش از آغاز فرایند تصحیح،
۱۸. روشهای دسترسی به منابع برون متنی و درون متنی (کتب مرجع عمومی و تخصصی) مورد نیاز در فرایند تصحیح و کاربست علمی آنها،
۱۹. روشهای میانبرِ متن‌خوانی و بهره‌مندی از تجربیات اساتید این عرصه،
۲۰. روشهای مدیریت و بهره‌گیریِ بهره‌ورانه از زمان در فرایند تصحیح،
و ...
مواجه شده باشید، که به نظر میرسد، پاسخ دقیق و روشنی برای پرسش‌های مذکور وجود ندارد. تردیدی نیست که این دست سوالاتِ فنی و دقیق، نیازمند جواباتِ صحیح و دقیق از سوی اساتید مبرز این عرصه بسیار خطیر و تخصصی است و جملگی می‌بایست در فرایند درس "روش تحقیق"، در دانشگاهها گنجانده میشد، اما به جهتِ نظام آموزشی ناکارآمد یا هر دلیل دیگر، عجالتاً چنین امکانی فراهم نیست. حتی متاسفانه از باب سهل ممتنع (= تصحیح متن راحت‌ترین و سریع‌ترین موضوع دانشگاهی است)، ذهنیتی ناصحیح از کار با نسخ خطی و فرایند نسبتاً پیچیده تصحیح متون در مراکز دانشگاهی ما و کادر علمی این مراکز، وجود دارد و شوربختانه محققان یا دانشجویان، پیش از آشنایی با پیش نیازهای این عرصه خطیر و بدون گذراندن حداقلِ دوره‌‌های آشنایی با نسخ خطی، در قالب‌های تئوریک یا کارگاهی، دانشجو با آزمون خطا، وارد این حوزه کاملاً تخصصی و بسیار دقیق و ظریف میشود و با این روند غیر منطقی، محقق یا دانشجوی تازه‌کار با انبوهی از معضلات، ناخواسته درگیر میشود، ضمن اینکه پیشتر اشاره گردید، همه سوالات فوق ناظر به پیش نیازهای "برون متنیِ حوزه تصحیح"، و پیش از ورود به مباحث "درون متنیِ حوزه تصحیح" است، طبعاً پیش نیازهای "علمی"، "زبانی" و "موضوعی" مبتنی بر متنِ منتخب، خود، حدیث تراژیکِ دیگری است که از موضوع این مقال خارج است، اما از بابِ براعتِ استهلال، به نکته‌ای اشاره میشود، اینکه چقدر اساتید فن - مکرر در مکرر - توصیه نموده‌اند مبادا پیش از اشراف کامل بر زبان متن منتخب (مثلا زبان عربی)، یا پیش از تسلط علمی بر مباحث دقیق متن (مثلا علم کلام)، تصمیم بر تصحیح چنین متنی بگیرید، چه، هیچ بعید نیست که با این‌کار ناصواب تیر خلاصی به شخصیت علمی خودتان در آینده بزنید!
سخن در این‌باره فراوان است، به همین مقدار اشاره به نیازهای پیشا تصحیح، بسنده میکنیم و طبعاً برای دستیابی به جایگاه صحیح، افزون بر تغییر در نگاه‌های مراکز علمی کشور، خود دانشجویان و محققان نیز، شخصاً پیش از انتخاب هر متنی برای تصحیح، باید عمیقاً همت کنند، با برنامه‌ریزی دقیق، تبیین نقشه راه، تمامی پیش نیازها و ابزارهای مورد نیازِ منطقی در فرایند تصحیح را فراهم سازند و پس از اطمینان کامل از آگاهی و آشنایی با روشها، با "تجهیزات کامل"، وارد این میدان بسیار خطیر شوند، به طور طبیعی، وقتی چنین باشد، هم از انبوه کارهای غیر علمی رهایی یافته‌ایم، هم از انباشتِ کارهای موازیِ صرفاً آرشیوی، دوری جسته‌ایم و هم اینکه، به تدریج، با تزریق روشهای پرمغز و داده‌های نغزِ علمی به چرخه علمی کشور، توانسته‌ایم، به نحوی روشمند، از میراث مکتوب فرهیختگان این مرز و بوم، بهره‌ای علمی برگیریم، الهی چنین باد🌹
🆔 @raweshshenasi
✅ ضرورتِ آشنایی مصحّح با پیش‌نیازهای کار با نسخ خطی!
شما به عنوان یک محقق و مصحّح آزاد، پژوهشگر متون کهن یا دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکتری که خواسته یا ناخواسته وارد عرصه تصحیح متون شده‌اید، شاید تاکنون با برخی از سؤالات روشیِ ذیل، همچون (مشتی از خروار):
۱. چگونگی اطلاع از داده‌های نسخ موجود یک دستنویس در کتابخانه‌های تراثی جهان،
۲. روشهای دستیابی به فهارس نسخ خطی،
۳. روشهای استفاده از فهرستهای نسخ خطی‌نگاشته شده به زبانهای متعدد،
۴. روشهای آشنایی با راههای میانبر در زمینه دسترسی به بانک‌های داده نسخ خطی،
۵. روشهای تشخیص اینکه چه نسخه‌ای کار شده یا نشده؟
۶. روشهای میانبر برای دستیابیِ روان به سرچشمه‌های عناوین نویافته دنیای تراثیات،
۷. روشهای منطقیِ آسان و بهره‌ورانه دستیابی به تصاویر نسخِ گنجینه‌های تراثی داخلی و خارجی،
۸. چگونگی آشنایی با روشهای تهیه رایگان یا نسبتاً ارزان تصاویر نسخ خطی،
۹. روشهای شناخت و ارتباط با کتابخانه‌های تراثی،
۱۰. چگونگی سفارش و پرداخت مبلغ تصاویر نسخ موجود در خارج از کشور،
۱۱. روشهای آشنایی با فرایند تصحیح متون مختلف (بسیار مهم و حیاتی)
۱۲. روشهای دسترسی به اساتید حوزه تصحیح و‌تحقیق متون کهن،
۱۳. روشهای آشنایی فنی و آگاهی از سیر منطقی عملیات کار با نسخ خطی،
۱۴. روشهای منطقی برنامه‌ریزی صحیح در فرایند تصحیح متون،
۱۵. روشهای تهیه و آماده سازی موادِ مقدمات یک پژوهشِ مبتنی بر تصحیح،
۱۶. روشهای آشنایی با مباحث متدولوژیک (روش شناختی) و تیپولوژیک (گونه شناختی) یک اثر و پدیدآورِ آن، جهت درج آنها در مقدمه متن مصحَّح.
۱۷. روشهای مقدماتیِ قالب‌بندی و آماده‌سازی محیط کار پیش از آغاز فرایند تصحیح،
۱۸. روشهای دسترسی به منابع برون متنی و درون متنی (کتب مرجع عمومی و تخصصی) مورد نیاز در فرایند تصحیح و کاربست علمی آنها،
۱۹. روشهای میانبرِ متن‌خوانی و بهره‌مندی از تجربیات اساتید این عرصه،
۲۰. روشهای مدیریت و بهره‌گیریِ بهره‌ورانه از زمان در فرایند تصحیح،
و ...
مواجه شده باشید، که به نظر میرسد، پاسخ دقیق و روشنی برای پرسش‌های مذکور وجود ندارد. تردیدی نیست که این دست سوالاتِ فنی و دقیق، نیازمند جواباتِ صحیح و دقیق از سوی اساتید مبرز این عرصه بسیار خطیر و تخصصی است و جملگی می‌بایست در فرایند درس "روش تحقیق"، در دانشگاهها گنجانده میشد، اما به جهتِ نظام آموزشی ناکارآمد یا هر دلیل دیگر، عجالتاً چنین امکانی فراهم نیست. حتی متاسفانه از باب سهل ممتنع (= تصحیح متن راحت‌ترین و سریع‌ترین موضوع دانشگاهی است)، ذهنیتی ناصحیح از کار با نسخ خطی و فرایند نسبتاً پیچیده تصحیح متون در مراکز دانشگاهی ما و کادر علمی این مراکز، وجود دارد و شوربختانه محققان یا دانشجویان، پیش از آشنایی با پیش نیازهای این عرصه خطیر و بدون گذراندن حداقلِ دوره‌‌های آشنایی با نسخ خطی، در قالب‌های تئوریک یا کارگاهی، دانشجو با آزمون خطا، وارد این حوزه کاملاً تخصصی و بسیار دقیق و ظریف میشود و با این روند غیر منطقی، محقق یا دانشجوی تازه‌کار با انبوهی از معضلات، ناخواسته درگیر میشود، ضمن اینکه پیشتر اشاره گردید، همه سوالات فوق ناظر به پیش نیازهای "برون متنیِ حوزه تصحیح"، و پیش از ورود به مباحث "درون متنیِ حوزه تصحیح" است، طبعاً پیش نیازهای "علمی"، "زبانی" و "موضوعی" مبتنی بر متنِ منتخب، خود، حدیث تراژیکِ دیگری است که از موضوع این مقال خارج است، اما از بابِ براعتِ استهلال، به نکته‌ای اشاره میشود، اینکه چقدر اساتید فن - مکرر در مکرر - توصیه نموده‌اند مبادا پیش از اشراف کامل بر زبان متن منتخب (مثلا زبان عربی)، یا پیش از تسلط علمی بر مباحث دقیق متن (مثلا علم کلام)، تصمیم بر تصحیح چنین متنی بگیرید، چه، هیچ بعید نیست که با این‌کار ناصواب تیر خلاصی به شخصیت علمی خودتان در آینده بزنید!
سخن در این‌باره فراوان است، به همین مقدار اشاره به نیازهای پیشا تصحیح، بسنده میکنیم و طبعاً برای دستیابی به جایگاه صحیح، افزون بر تغییر در نگاه‌های مراکز علمی کشور، خود دانشجویان و محققان نیز، شخصاً پیش از انتخاب هر متنی برای تصحیح، باید عمیقاً همت کنند، با برنامه‌ریزی دقیق، تبیین نقشه راه، تمامی پیش نیازها و ابزارهای مورد نیازِ منطقی در فرایند تصحیح را فراهم سازند و پس از اطمینان کامل از آگاهی و آشنایی با روشها، با "تجهیزات کامل"، وارد این میدان بسیار خطیر شوند، به طور طبیعی، وقتی چنین باشد، هم از انبوه کارهای غیر علمی رهایی یافته‌ایم، هم از انباشتِ کارهای موازیِ صرفاً آرشیوی، دوری جسته‌ایم و هم اینکه، به تدریج، با تزریق روشهای پرمغز و داده‌های نغزِ علمی به چرخه علمی کشور، توانسته‌ایم، به نحوی روشمند، از میراث مکتوب فرهیختگان این مرز و بوم، بهره‌ای علمی برگیریم، الهی چنین باد🌹
🆔 @raweshshenasi
✅ ضرورتِ آشنایی مصحّح با پیش‌نیازهای کار با نسخ خطی!
شما به عنوان یک محقق و مصحّح آزاد، پژوهشگر متون کهن یا دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکتری که خواسته یا ناخواسته وارد عرصه تصحیح متون شده‌اید، شاید تاکنون با برخی از سؤالات روشیِ ذیل، همچون (مشتی از خروار):
۱. چگونگی اطلاع از داده‌های نسخ موجود یک دستنویس در کتابخانه‌های تراثی جهان،
۲. روشهای دستیابی به فهارس نسخ خطی،
۳. روشهای استفاده از فهرستهای نسخ خطی‌نگاشته شده به زبانهای متعدد،
۴. روشهای آشنایی با راههای میانبر در زمینه دسترسی به بانک‌های داده نسخ خطی،
۵. روشهای تشخیص اینکه چه نسخه‌ای کار شده یا نشده؟
۶. روشهای میانبر برای دستیابیِ روان به سرچشمه‌های عناوین نویافته دنیای تراثیات،
۷. روشهای منطقیِ آسان و بهره‌ورانه دستیابی به تصاویر نسخِ گنجینه‌های تراثی داخلی و خارجی،
۸. چگونگی آشنایی با روشهای تهیه رایگان یا نسبتاً ارزان تصاویر نسخ خطی،
۹. روشهای شناخت و ارتباط با کتابخانه‌های تراثی،
۱۰. چگونگی سفارش و پرداخت مبلغ تصاویر نسخ موجود در خارج از کشور،
۱۱. روشهای آشنایی با فرایند تصحیح متون مختلف (بسیار مهم و حیاتی)
۱۲. روشهای دسترسی به اساتید حوزه تصحیح و‌تحقیق متون کهن،
۱۳. روشهای آشنایی فنی و آگاهی از سیر منطقی عملیات کار با نسخ خطی،
۱۴. روشهای منطقی برنامه‌ریزی صحیح در فرایند تصحیح متون،
۱۵. روشهای تهیه و آماده سازی موادِ مقدمات یک پژوهشِ مبتنی بر تصحیح،
۱۶. روشهای آشنایی با مباحث متدولوژیک (روش شناختی) و تیپولوژیک (گونه شناختی) یک اثر و پدیدآورِ آن، جهت درج آنها در مقدمه متن مصحَّح.
۱۷. روشهای مقدماتیِ قالب‌بندی و آماده‌سازی محیط کار پیش از آغاز فرایند تصحیح،
۱۸. روشهای دسترسی به منابع برون متنی و درون متنی (کتب مرجع عمومی و تخصصی) مورد نیاز در فرایند تصحیح و کاربست علمی آنها،
۱۹. روشهای میانبرِ متن‌خوانی و بهره‌مندی از تجربیات اساتید این عرصه،
۲۰. روشهای مدیریت و بهره‌گیریِ بهره‌ورانه از زمان در فرایند تصحیح،
و ...
مواجه شده باشید، که به نظر میرسد، پاسخ دقیق و روشنی برای پرسش‌های مذکور وجود ندارد. تردیدی نیست که این دست سوالاتِ فنی و دقیق، نیازمند جواباتِ صحیح و دقیق از سوی اساتید مبرز این عرصه بسیار خطیر و تخصصی است و جملگی می‌بایست در فرایند درس "روش تحقیق"، در دانشگاهها گنجانده میشد، اما به جهتِ نظام آموزشی ناکارآمد یا هر دلیل دیگر، عجالتاً چنین امکانی فراهم نیست. حتی متاسفانه از باب سهل ممتنع (= تصحیح متن راحت‌ترین و سریع‌ترین موضوع دانشگاهی است)، ذهنیتی ناصحیح از کار با نسخ خطی و فرایند نسبتاً پیچیده تصحیح متون در مراکز دانشگاهی ما و کادر علمی این مراکز، وجود دارد و شوربختانه محققان یا دانشجویان، پیش از آشنایی با پیش نیازهای این عرصه خطیر و بدون گذراندن حداقلِ دوره‌‌های آشنایی با نسخ خطی، در قالب‌های تئوریک یا کارگاهی، دانشجو با آزمون خطا، وارد این حوزه کاملاً تخصصی و بسیار دقیق و ظریف میشود و با این روند غیر منطقی، محقق یا دانشجوی تازه‌کار با انبوهی از معضلات، ناخواسته درگیر میشود، ضمن اینکه پیشتر اشاره گردید، همه سوالات فوق ناظر به پیش نیازهای "برون متنیِ حوزه تصحیح"، و پیش از ورود به مباحث "درون متنیِ حوزه تصحیح" است، طبعاً پیش نیازهای "علمی"، "زبانی" و "موضوعی" مبتنی بر متنِ منتخب، خود، حدیث تراژیکِ دیگری است که از موضوع این مقال خارج است، اما از بابِ براعتِ استهلال، به نکته‌ای اشاره میشود، اینکه چقدر اساتید فن - مکرر در مکرر - توصیه نموده‌اند مبادا پیش از اشراف کامل بر زبان متن منتخب (مثلا زبان عربی)، یا پیش از تسلط علمی بر مباحث دقیق متن (مثلا علم کلام)، تصمیم بر تصحیح چنین متنی بگیرید، چه، هیچ بعید نیست که با این‌کار ناصواب تیر خلاصی به شخصیت علمی خودتان در آینده بزنید!
سخن در این‌باره فراوان است، به همین مقدار اشاره به نیازهای پیشا تصحیح، بسنده میکنیم و طبعاً برای دستیابی به جایگاه صحیح، افزون بر تغییر در نگاه‌های مراکز علمی کشور، خود دانشجویان و محققان نیز، شخصاً پیش از انتخاب هر متنی برای تصحیح، باید عمیقاً همت کنند، با برنامه‌ریزی دقیق، تبیین نقشه راه، تمامی پیش نیازها و ابزارهای مورد نیازِ منطقی در فرایند تصحیح را فراهم سازند و پس از اطمینان کامل از آگاهی و آشنایی با روشها، با "تجهیزات کامل"، وارد این میدان بسیار خطیر شوند، به طور طبیعی، وقتی چنین باشد، هم از انبوه کارهای غیر علمی رهایی یافته‌ایم، هم از انباشتِ کارهای موازیِ صرفاً آرشیوی، دوری جسته‌ایم و هم اینکه، به تدریج، با تزریق روشهای پرمغز و داده‌های نغزِ علمی به چرخه علمی کشور، توانسته‌ایم، به نحوی روشمند، از میراث مکتوب فرهیختگان این مرز و بوم، بهره‌ای علمی برگیریم، الهی چنین باد🌹
🆔 @raweshshenasi
معمول «نسخه اساس» است، به وضوح میبینیم،دانشجو به جای اینکه هشتاد درصد انرژی و تأکیدش بر روش کار باشد، نود درصد، درگیر متن است! یا برای مثال دانشجوی دکتری که متنی را برای تصحیح برداشته، به جای اینکه هشتاد درصد وقت و انرژی اش را برای مقدمه رساله اش بگذارد که تحلیل محتوا و روش شناسی مولف و اثر و استخراج نکات بدیع و
ارائه نظریه ای جدید درباره موضوعات این چنینی و نیز تبیین علمی روند کار و روش تنقیدی خود در فرایند تصحیح باشد (میدانیم در جهان امروز، نقطه ثقل دوره دکتری، تاکید بیشتر بر روش شناسی است = اصالت روش)، تمام وقت با کلنجار رفتن وی با متن و.خوانش و مفهوم آن ووو میگذرد، البته باید اعتراف نمود، از آنجا که شاکله ذهنی اساتید دانشگاههای ما متن محور است (اصالت متن)، دانشجو هم به تبع این خصیصه، تنها چیزی که خیلی اهمیت میدهد متن است تا روش ... با پوزش از تطویل🙏💐
بزرگوارید قربان، استفاده میکنیم از محضرتان کار خیلی خوبی کردید، جزاکم الله خیرا، فقط نکته ای اضافه نمایم اینکه، به نظر میرسد بحث در تغییر یا تثبیت رسم الخط متون کهن اسلامی (مشخصاً در سه زبان عربی، فارسی و ترکی) و چند و چون و کیفیت و شرایط زمانی و مکانی آن، چه در داخل و چه خارج، به شدت در مجامع علمی مطرح است و واقع امر این است که بحث تصرف مصحح در آن رسم الخط متن، به یک نتیجه محصلی نرسیده است و طرفداران چندانی ندارد و بنا بر نظرهای شایع، اصل عدم تغییر و تصرف در رسم الخط است، البته به شرطی که یقین حاصل شود این رسم الخط از آن پدیدآور اثر است و نه ساخته و پرداخته کاتبان شغلتنگار و شدرستکار!
نکته اساسی همان است که دیروز هم اینجا، بیان گردید، اینجا اندی با تفصیل عرض میکنیم و آن اینکه، مراد شما از تصحیح یک متن چیست؟ تصحیح لغوی یا اصطلاحی؟ آیا میخواهید، با تصحیح متنی کاملاً صحیح وعاری از هر گونه غلط و خطا دست خواننده بدهید؟
بله در این روش به اصطلاح آقایان خود فرایند تصحیح، موضوعیتی ندارد و بلکه طریقیت دارد چرا که اصل ترویج و اشاعه متن است بای نحو کان؟ یا نه، موضوع تصحیح فراتر از آن، تصحیح اصطلاحی است، یعنی عملیاتی علمی است برای احیای متنِ ما صدر عن قلم المؤلف کما هو هو؟ طبعا در این روند، نفس این فرایند تصحیح و روش کار و کیفیت تثبیت متن و حفظ رسم الخط و خود عملیات آن... اصالت، موضوعیت و مدخلیت دارد و مصحح چندان در بند مخاطب امروزی نیست و تمام هدفش این است که بتواند دقیقا مشابه همان متن با همان علائم و آواها و نقطه ها و کتابت و رسم الخط و.. بازسازی کرده و ارائه دهد.
طبعا اگر مراد از تصحیح، گزینه نخست باشد کما هو دأب اکثر الاعزه، از آنجا که در این گزینه هدف، ترویج محتوای متن است (همانند نشر بسیاری از متون دینی)، خب طبعا و منطقا، بروز رسانی و همسانی متن در همه بخشها و حوزه های آن، نبایستی کار عبثی باشد، چرا که در این گزینه، مخاطب شما، نسل امروز است و قرار است از متن بهره ببرند و رعایت رسم الخط مؤلف و اینها مدخلیتی در این بحث نخواهد داشت و قاعدتاً این متن، با این همه تغییرات گسترده در همه بخشها، بدون تردید، دیگر همانند تراوش قلمی پدیدآور اثر نیست و همچنین دیگر مطالعات متنی مبتنی بر مباحث زبان شناسی و اینهاست، با این تغییرات دفن شده است و با این تصحیح متن که تمام غلطهای سهوی پدیدآور نیز درست شده است (چون قرار است متن صحیح دست خواننده داده شود)، راههای نقد بعدی بر مؤلف نیز بسته شده است و از مولف یک قدیس واقعی ساخته شده است که هیچ خطایی در کار او نبوده است! اما با این حال ظاهراً راه و چاره دیگری نیست و مصحح ما (به معنای لغوی) در این روش مصحح حداقل کاری که باید بکند، بایستی در مقدمه هر نوع تصرفاتی که در متن، به هر دلیل، نموده است را، با تمام جزئیات آن، توضیح بدهد، و توضیحاتی که استاد ملکیان عزیز فرمودند، به نظر میرسد بیشتر ناظر به این گزینه باشد.
اما اگر مراد از تصحیح گزینه دوم و معنای اصطلاحی آن باشد، مصحح، کارش سنگین است، مهمتر از همه اینکه، به لحاظ روش شناسی، بایستی در چهارچوب چنبره روش تصحیح باقی بماند، یعنی چه؟ یعنی اگر نسخه ای که مصحح در صدد احیای آن است، تک نسخه باشد و دسترسی به نسخه دیگری، به هیچ روی امکان پذیر نیست، میدانیم مصبّ روشی چنین نسخه ای، لاجرم «روش تصحیح قیاسی» (روش انحصاری تصحیح نسخ تک) است، در نتیجه، مصحح، جز چهار دیواری این روش چندان آزادی عملی ندارد، بله هر کس آزاد است خروج روشی داشته باشد، لااشکال، ولی متن مُهری که روی کار خارج شونده از چارچوب این روش، حک میشود این است: «فاقد روش شناسی»!
به هر روی عزیزی که میخواهد، از نظر فن دقیق تصحیح متون، اثری که روی آن کار میکند، در عداد تصحیح اصطلاحی متون قرار گیرد، اگر روش کار خود را تصحیح متن انتقادی انتخاب کرده است (در جای خود اشاره شد، هماره روشها انتخابی نیست بلکه گاهی انتصابی است و شرایط نسخ هست که روش را تعیین میکنند)، خب طبیعی است تصحیح انتقادی متون، کار شاقی است و طبعا الزاماتی دارد که مصحح چندان آن آزادی عمل را نخواهد داشت..
از باب ختامه مسک، در فهرستنگاری نسخ فارسی در روسیه، با یک تفسیر فارسی کهنی از قرن ششم مواجه شدم که با لهجه ای خاص (گویا لهجه بلخ و آن حوالی) نوشته شده بود، واژگانی همچون آمدیت، گفتیت، نوشتیت و.. با خود میاندیشیدم، خدایا چقدر مباحث زبان شناسی متنوعی در واژگان و لهجه های متون ما نهفته است و میتواند پس از تصحیح و نشر این آثار، موضوع پژوهشهای بعدی قرار گیرد و ای بسا مصحح ما، با زحمت و هزینه فراوان، موفق شده نسخه ای را از بند روسها رهایی بخشد ولی به جهت اینکه (طبق آموزه های دانشگاهی اش) مخاطب امروزی را در نظر گرفته، زیباییهای لهجه ای این متون را، دفن کرده است...
با پوزش از تصدیع مخلّ و تطویل مملّ🙏💐
معمول «نسخه اساس» است، به وضوح میبینیم،دانشجو به جای اینکه هشتاد درصد انرژی و تأکیدش بر روش کار باشد، نود درصد، درگیر متن است! یا برای مثال دانشجوی دکتری که متنی را برای تصحیح برداشته، به جای اینکه هشتاد درصد وقت و انرژی اش را برای مقدمه رساله اش بگذارد که تحلیل محتوا و روش شناسی مولف و اثر و استخراج نکات بدیع و
ارائه نظریه ای جدید درباره موضوعات این چنینی و نیز تبیین علمی روند کار و روش تنقیدی خود در فرایند تصحیح باشد (میدانیم در جهان امروز، نقطه ثقل دوره دکتری، تاکید بیشتر بر روش شناسی است = اصالت روش)، تمام وقت با کلنجار رفتن وی با متن و.خوانش و مفهوم آن ووو میگذرد، البته باید اعتراف نمود، از آنجا که شاکله ذهنی اساتید دانشگاههای ما متن محور است (اصالت متن)، دانشجو هم به تبع این خصیصه، تنها چیزی که خیلی اهمیت میدهد متن است تا روش ... با پوزش از تطویل🙏💐
اما اينکه براي برداشتن گامهاي کوتاهتر و مطمئنتر، اگر به اين معني است که بخشي از طرح که مربوط به تصحيح است زودتر اجرايي شود، بدون نقشه و طرح و برنامه که معني ندارد، وقتي اصولا دانسته نشود که چه کاري در چه سطحي قرار است صورت بگيرد، ورود به بخشهاي کوچکتر معني ندارد، و اصولا با آن طرح بحث اوليه منافات دارد، پيش فرض در اين گروه که جناب باغبان مطرح فرمودند تأسيس ساختاري براي نسخ خطي ـ که البته بنده نگاهم اندي فراتر از تصحيح متون براي نسخ خطي است ـ براي کار جدي روي موضوع نسخ خطي نيازمند برنامه ريزي هستيم به صورت ترتيب منطقي، بله شما بفرماييد بخش پررنگ و مورد نياز ما در اين حوزه مرتبط با نسخ خطي فعلا تصحيح متون است، قبول، بنده مخالف اين ديدگاه نيستم، بنده عرضم اين است که اگر بناست براي موضوع نسخ خطي (طبق پيش فرض) ساختاري تعريف گردد که تصحيح متون هم به عنوان بخشي از آن ساختار به صورت علمي به آن پرداخته شود، بايد به صورت منطقي به سمت او رفت، دقيقا عين يک ساختماني که ميخواهيد بسازيد نيازمند مصالح هستيد، تا آرشيوي از نسخ خطي (منظور نسخ ديجيتال) ووو نداشته باشيد تا اطلاعات آنها طبق گفته پيشين اين بنده، آناليز علمي نشوند، يعني تفکيک اطلاعات بر پايه آخرين روشهاي علمي ووووو عملا تغييري در حوزه نسخ خطي نخواهيم ديد، چرا که همين وضعيت تراژيکي که بر نسخ خطي در اين کشور حاکم است با اين مباحث جزئي تغيير نخواهد يافت، به اعتقاد بنده مهمترين کارکرد يک نسخه خطي اطلاعات متن است و به دگر تعبير، اگر ميخوايم حداقل همين سيصد چهار هزار نسخه اي که در ايران است، محتوايش بايستي با انواع فرمتها به مانند کتب و مقالات وارد چرخه علمي ـ پژوهشي ـ تحليلي ما بشود، متأسفانه عيب بزرگي که هست، مباحث در قالبها و روشها متوقف ميشود، مطلقا به اين فکر نميکنيم که بايد اين مواد به گونه اي رويشان کار شود، بله بنده مخالف روشها نيست، اين کمينه بشدت علاقمند اين موضوع هستم بنده فراتر از اين عرض ميکنم، براي مثال راننده ماشين بنزين ميزند که به مقصدش براي "کاري" و "هدفي" برسد، گاهي اگر دقت کنيم خود "کار و هدف" اصلا رها ميشود!!!! تصحيح متون در دنياي غرب به اصطلاح جنبه طريقيت دارد نه موضوعيت (متأسفانه در ايران ما خود آن موضوعيت يافته!) و به دگر تعبير، وقتي مداوم روي روشها صحبت شود، از اصل غافل ميشويم؛ بنده سختم اين است که اگر ساختار درستي تعريف شود براي نسخ خطي، هم به اصل پردازش علمي نسخ ميرسيم (چون هدف اين است کمه ميخواهيم مواد علمي و انديشه فرهيختگان ما آناليز علمي بشود و از اين آناليز دانشجويان ما بهره بگيرند تا بدانيم پيشينيان چقدر پيش رفته اند، چه گفته اند، چه نوشته اند ... همچون کتب پزشکي مثلا تاکنون نيآمديم در زمينه عمل قرنيه؛ مواد را دسته بندي کنيم تا امکان مطالعات علمي را براي دانشجويان فراهم کنيم، دانشجوي پزشکي وقتي کتب پزشکي با خط عجق وجق را ميبينيد فرار ميکند ولي اگر ما آمديم کتابهاي پزشکي مستقل و مشتمل و ابواب و فصول اين کتب را دسته بندي موضوعي کرديم، قابل هضم براي نسل جوانمان کرديم و اين مواد آماده کار و پژوهش هست) و هم به روشها ميرسيم، انواع روشهاي تصحيح، هنوز که هنوز است بسيار از بزرگواران فکر ميکنند در انتخاب روش تصحيح آزادند، به تعبير استاد سترگي در فراسوي مرزها، همواره ميفرمودند: اين وضعيت نسخ خطي (تک نسخه بودن، نسخه صحيح نيافتن ووو) و هدف از تصحيح است که روش را براي ما انتخاب ميکند، ما روش را انتخاب نميکنيم، روش انتصابي است نه انتخابي! براي مثال نسخه اي که تک و منحصر است و ديگر هيچ نداريم، تنها روش پيش روي ما روش تصحيح قياسي است و لاغير! غرض اينکه ما اگر بنا داريم ساختاري جدي براي نسخ خطي، براي پوشش دادن همه مباحث مطرح در نسخه (چه مباحث عظيم و متنوع مربوط به کتابشناسي و چه مباحث بسيار متنوع حوزه نسخه شناسي) بايد در اين ساختاري که مد نظر هست، تک تک تعريف شوند، و تمامي مباحثي که روي نسخ خطي ميشود کار کرد، بايد براي آن نوشت، کتوگري و زير شاخه هايش و جزئياتش و بخشهايش و مقسمش و قسيمهايش ووو تک تک بايد مورد بررسي قرار گيرد و نوشته شود و طبعا در بخش تصحيح متون هم مباحثي که عزيزان علاقمندند بايد در بخش روشها و اينها بايد تک تک با تعيين سرفصلهاي جلسات صحبت شود ...
با سلام و احترام،
درباره موضوع مطرح شده و‌فهم دقیق مساله و‌محل نزاع، باید اشاره کرد، طبعاً عزیزانی که به صورت فنی و‌علمی و روشمند، دستی در عرصه های متنوع و‌متکثر حوزه نسخ خطی دارند (نه در قالب ورودهای موردی و‌مقطعی)، به‌خوبی مستحضرند، عرصه "تصحیح متون"، آوردگاه دو نگرش کاملا مجزا از یکدیگر است‌و به‌نظر میرسد بدون هیچ تردیدی تا زمانی که جوامع علمی‌ما نگرش‌و رویکرد خود را به صورت دقیقتر و‌فنی‌تر و بلکه شفافتر تبیین، اصلاح و تصحیح نکنند، این موضوع تصحیح متون لاینحل، در قالب یک "مساله" باقی خواهد ماند.
الف. در نگرش نخست، نفس محتوا و متن یک اثر، موضوعیت دارد، به این‌معنا که محقق یا مرکزی علمی در صدد احیای یک اثر و نشر محتوای آن است، حال، این متن، یا جنبه دینی - مذهبی دارد، یا متنی ادبی - علمی است که به زعم هر دوی آنان، نشر آن متن، میتواند یکی از عرصه های دین یا دانش، یا هر دو را توسعه و بهبود بخشد. روی همین مبنا، عمده ارتکاز و تبادر ذهنی ما مسلمانان و بلکه ایرانیان همین قالب معهود است و قاعدتاً بهره مندی از انواع روشهای علمی تصحیح، صرفاً جنبه طریقیت داشته و بلکه امری کاملاً تشریفاتی دارد، چه، آنچه در نگره این عزیزان، اهمیت بنیادی دارد، "برآیند" کار، که احیای یک متن، زنده کردن یک دانشمند و عرضه آن به جامعه دینی و علمی است. لذا از همین باب است که محقق هر نوع تصرفی را در متن بر خود محفوظ میدارد، تا به تعبیر خود حضرات، یک متن "صحیح" و "سالم" به دست خواننده دهد و‌تا جایی‌که مقدور است، مصحح محترم بر خود اجازه میدهد، برداشتها، دریافتها و‌حتی اشتباهات مسلم دینی، مذهبی، یا ضعفهای ادبی و ... پدیدآور را به زعم با تصرفات خود، تصحیح و اصلاح میکنند (پروژه قدیس سازی از پدیدآور اثر که هیچ خطایی نباید داشته باشد)، چون هدف از تصحیح متن در نگاه این گرامیان، "تصحیح متن" (ارائه متنی عاری از هرگونه خطا) است! چه، نگره محقق ما، تماماً از نوع "ارزشی" است.
ب. در نگرش دوم، صرف نظر از موضوع متن (که هر چه میتواند باشد و‌محقق تقریباً نسبت به موضوع بی طرف و خنثی است)، نفسِ عملیات، فرایند علمی تصحیح و تحقیق یک‌متن مطلوبیت و موضوعیت دارد و به دگر تعبیر، چگونگی و چرایی خود این مجموعه "روشها"، عملیات و حرکات علمی، برای محقق یا مرکزی علمی، اساساً موضوعیت دارد و متن اثر (گرچه به نحو اجمال همواره اهمیت دارد) خیلی امری زیربنایی و موضوعی بنیادی نیست و در این فرایند، آنچه موضوع داوریهای علمی است، چگونگی، چرایی، سطح بهره مندی و توانمندی محقق در بهره‌گیری از انواع روشهای تصحیح متون است (ثبوتاً و اثباتاً) و در یک کلام، دقیقاً، آنچه در دانشگاههای دنیا، اصل و اساس است در این ساحه، نفس فرایند علمی تصحیح متون است و در ارزیابیها، موضوع آن متن، در درجات نازلتری قرار دارند‌و جالب است، بدانیم، یکی از اساتید دانشکده شرق شناسی دانشگاه زوریخ، در سوئیس، میفرمودند، ما در دوره ای، برای دانشجویان خود، بررسی تطبیقی متون چند تصحیحه از یک اثر را در قالب دو واحد گذاشتیم تا دانشجویان با روشها و قالبها و‌فرایندهای متنوع تصحیح‌متون کهن آشناتر شوند، تا اندکی از دور، با سطح توانایی علمی، میزان توانمندی، و قدرت علمی یک "مصحح"، و چگونگی بهره مندی یک "محقق" از روشهای تصحیح متن، در فرایند تصحیح یک‌متن‌کهن، به نحو تئوریک آشنا شده و قبل از ورود عملی به این ساحه بسیار سنگین و خطیر، از دور مدتی، نقطه نقطه حرکات مهره ها و علمیات فرهیختگان این آوردگاه سترگ شطرنج اندیشه را به نظاره بنشینند! به خصوص با این‌موضوع مهم، به نحو دقیقتری آشنا میشود اینکه "روش تصحیح"، چندان امری "انتخابی" (تعیینی) نیست، بلکه، امری "انتصابی" (تعیّنی) است، یعنی، این کیفیت فیزیکی و چگونگی متن است که "روش تصحیح" را تعیین‌میکند، برای مثال وقتی، نسخه شما تک نسخه (به شرط یأس کامل از وجود نسخه ای دیگر ولو به شکل بازسازی و‌استخراج از متون‌دیگر) باشد، روش تصحیح قیاسی، امری تعیّنی است.
حال برگردیم به ما نحن فیه، سخن دقیقا اینجاست، در دانشگاههای ما، کدامیک مد نظر متولیان امر است؟ نگره نخست یا دوم؟ یا ملغمه ای از هر دو؟! اساتید بزرگواری که درصدد تصویب و تایید، یا حتی رد این پروپوزالها هستند، به طور طبیعی، ارتکاز ذهنیشان از تصحیح متن، طبعاً همین‌نگره التقاطی (قالب و محتوا) است و مطمئنا تا سالیان درازی، نمیتوانیم به این آسانی، ذهنیت اساتید و حتی دانشجویان و در یک‌کلام ارتکاز و ذهنی جامعه مصححان را تغییر داده و تفکیک کنیم، لذا را به‌‌ناچار باید همین‌نگاه التقاطی را اندکی نظم داده و اگر مقدور باشد با مشورت و نظر کارشناسانه بزرگان این ساحه خطیر، روشمند سازیم.
روی این مبنا، این‌کمینه، به عنوان کوچکترین عضو این جامعه پژوهشی، متواضعانه، عرض میکنیم، اگر بناست، این تصحیح متن، با تاکید بر محتوا
(نگره نخست)، کاری دانشگاهی تلقی گردد (باید توجه داشت در مجامع علمی غربی، تصحیح متن بیشتر با نگره دوم قابل پذیرش است، چه، دانشگاهها بیشتر برای آموزش روشهای علمی بنیانگذاری میشوند لاغیر)، لاجرم، این عرصه و‌سطح‌کار، فقط و فقط، مناسب پایان‌نامه کارشناسی ارشد است و نه بیشتر و به دگر تعبیر، انتظار بیشتر از دانشجو در این مرحله (مانند انتظارات روشیِ مطرح در نگره دوم)، منصفانه نیست، و مباحث روشی، اختصاصاً متعلق به دوره دکتری است. روی این‌مبنا، از آنجا‌که دانشجوی ارشد، برای نخستین بار، با وادی نسخ خطی و‌مشخصاً "تصحیح متن" آشنا میشود، به نظر میرسد، "اصل" در داوریها و ارزیابیها، در پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ناگزیر بایستی تاکید بر "متن و محتوای اثر"، باشد و نه "روش"، هر چند به طور ضمنی مانعی ندارد، به اجمال به قالبها و روشها نیز پرداخته شود ولی اصل نیست، اما در دکتری، از آنجا که دانشجو پیشتر در مراحل پایین‌تر با تصحیح متن آشنایی کامل یافته است (تحقیقاً دانشجوی دکتری که کار تصحیح انجام نداده و با آن ابداً آشنا نیست، تصویب این کار علمی تصحیح، چندان منطقی به نطر نمیرسد)، در رساله دکتری، اگر چه‌متن به صورتی روشمند تصحیح‌میشود، ولی طبق تعاریف علمی، در کنار تصحیح متن و نیز تحلیل محتوا (مقدمه رساله دکتری با موضوع تصحیح متن، آوردگاه علمی دانشجوست که شاید ۵۰٪ وزن کار او را شامل شود)، بایستی تمام توان علمی خویش را در "روش" مصروف سازد، چه، به تعبیر و تاکید اساتید معزز، مهمترین درسی که باید در دوره دکتری فراگرفت "روش شناسی" است و اساسی ترین رسالت دانشگاهها نیز آموزش و پژوهش (= تثبیت آموزش) با‌محوریت همین روشهاست.
دامن‌سخن را کوتاه کنیم، غرض از این‌تطویلات این بود که هم بدانیم، در دانشگاههای ما، نگاهها به سمت موضوع "تصحیح‌متون" چقدر نادقیق و ناصحیح است و هم اینکه، در کنار آن، هدف از تصحیح متون، چگونگی و حتی چرایی رد و تصویب آن نیز در این مراکز علمی، در هاله ای از ابهام وجود دارد، چه، جملگی، از طیف نگرش متنوع اساتید بر موضوع نسخ خطی و‌تصحیح‌متون ناشی میگردد، و فراوان دیده ایم، در نظرگاه برخی از اساتید، "تصحیح متن"، پایین ترین و راحت ترین موضوع پایان‌نامه، که کاری ندارد، دو‌نسخه از یک اثر، را انتخاب کرده، با پرداخت وجهی از دو کتابخانه میگیرید و یکی که خوش خط است اصل قرار داده و تایپ میکنید و سپس با نسخه دیگر تطبیق داده و اختلافات دو نسخه را هم، با فرایند آسانی، در پاورقی ذکر میکنید و همراه یک‌مقدمه و‌خلاص و بعدش هم راحت دفاع میکنی و تمام، راحت راحت، و خودتو دیگه ابدا درگیر موضوعات تحلیلی و تطبیقی و این مزخرفات نکن!!!
به نظر میرسد تا زمانیکه انجام کار پژوهشی با فرمت نسخ خطی و نیز امر بسیار سنگین و بسیار خطیر تصحیح‌متن، در اندیشه این بزرگواران، در چنین جایگاه نازلی قرار دارد، بعید به نظر میرسد بتوان سطح‌کار واقعی کار را نشان داد، متواضعانه، عرض کردیم تغییر ذهنیتهای اساتیدمان،حقیقتاً کار میبرد و بایستی سالیان طولانی، روشمندانه، در جا انداختن جایگاه خطیر این موضوعات کار فرهنگی شود تا نهادینه شود، در غیر این صورت، همین نگاه ضعیف و پایین به حوزه تصحیح متن در مجامع علمی با قوت و قدرت، تا سالیان درازی، پیش خواهد رفت، با پوزش فراوان💐
✅ تصحیح متون سهلی ممتنع!
این کمترین، که نزدیک به سه دهه است، حوزه‌های مختلف نسخ خطی را از نزدیک رصد میکند و در برخی از عرصه های متکثر و خطیر نسخ، از دور دستی بر آتش دارد، عرض میکند، مشکل بنیادی در مقوله «تصحیح متون»، نه استاد است و نه دانشجو، بلکه نگاه «سطحی»، «فرودستانه» و «ساده انگارانه» به امر تصحیح متون است، عرصه ای که در دنیای امروز، یکی از پیچیده ترین عرصه های مرتبط با نسخ خطی است. بارها این سخن از اساتید محترم شنیده شده است، به دانشجویی که مطلقا با دنیای نسخ خطی، نه آشنایی داشته و نه دوره ای گذرانده و نه ذهنیتی از آن دارد، پیشنهاد میکنند: «شما برای تحقیق دانشگاهیت یک نسخه کار نشده پیدا کن، بی دردسر و راحت کار کن»! در حالی که توجهی ندارند با این پیشنهاد بسیار خطرناک (سهل ممتنع)، هم استاد هم دانشجو و هم بسیاری از کسان را بی جهت گرفتار میکند، کاری که دانشجو باید 70 تا 80% امور را خود پیش ببرد، امورش در اثر این بی اطلاعی، بر دوش دیگران میافتد! به عنوان نمونه دانشجوی دکتری داشتیم، در یکی از شهرها،که زبان عربی نمیدانست، نسخه ای مهم به زبان عربی برای تصحیح برداشته بود، به صراحت عرض کنم، دقیقا یکصد نفر درگیر اتمام رساله این دانشجو بودند، 50 نفر پیوسته در طول دکتری ایشان، هر دو روز دو سه بار، ببخشید چطور مقابله کنم، این کلمه چیست، اینجا را چطور کنم.. مشکلات البته به اینها محدود نبود، ورد نمیدانست ووو خلاصه در طول مدت دو سال پیر این صد نفر درآمد تا این دانشجوی عزیز دفاع کند😊، یعنی موضوع تصحیحی که از مهمترین امور است اگر از ابتدا، «پیش نیاز»ها و «نیاز»های این عرصه تعریف شود، و دانشجو این امور را بگذارند سپس وارد این عرصه شود. البته اشتباه نشود، مراد این نیست دانشجو سؤال نکند، این سؤالها مهم است و امری طبیعی، ولی وقتی 90% امور تصحیح برای دانشجو سؤال باشد این به لحاظ «روش شناسی» دارای اشکال بنیادی است، در این مقوله از سال 82 در وبسایت بساتین بارها و بارها تذکر دادیم از اساتید خواهش کردیم، مقوله تصحیح را اینقدر ساده تلقی نکنند، لطفا لطفا لطفا برای یکصدمین بار از اساتید معزز استدعا داریم، دانشجویی که دوره های آشنایی با نسخ خطی و روشهای تصحیح متون را نگذارنده است، بی جهت وارد دالان پیچیده متلاطم تصحیح متون نکنند، موضوع تصحیح متون، حقیقتاً پیش نیازها و نیازهای متعددی میطلبد و اگر به توصیه شما بزرگواران، چنین دانشجویی با "آزمون‌خطا" وارد این عرصه بشوند که در روند کار، به تدریج با این فرایند آشنا شوند، از آنجا‌که متاسفانه در ایران اساتید فرصت چندانی برای راهنمایی دانشجو ندارند (شاید هم خود این عزیزان، چندان اشرافی به جوانب تصحیح متون ندارند)، دانشجو ناگزیر بایستی نیازهای اطلاعاتی را از طرق مختلف اخذ نماید، عملا با این کار، ضمن اینکه کار دانشجو در نهایت با استانداردهای تصحیح فاصله زیادی‌خواهد داشت، اثرش نیز به‌جهت همین نقائص روشی، بعد از دفاع، به بایگانی کتابخانه دانشگاه سپرده خواهد شد و اگر هم‌چاپ شود ضمن اینکه مورد نقد علمی دیگر محققان قرار خواهد گرفت، جامعه علمی را نسبت به تصحیح این متن، اقناع نخواهد کرد و به همین دلایل، متاسفانه زمینه‌های باز تصحیح و بالمآل هدر رفتِ سرمایه‌های مادی و معنوی را شاهد خواهیم بود. نتیجه سخن اینکه، تا جایی‌که مقدور است، محققان یا دانشجویان (ارشد یا دکتری)، پیش از آشنایی (ولو اجمالی) با نسخ خطی و تصحیح متون و روشهای آن، از ورود به حوزه تصحیح متون، پرهیز نمایند با سپاس🌹🍃🙏
✅ ضرورتِ آشنایی مصحّح با پیش‌نیازهای کار با نسخ خطی!
شما به عنوان یک محقق و مصحّح آزاد، پژوهشگر متون کهن یا دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکتری که خواسته یا ناخواسته وارد عرصه تصحیح متون شده‌اید، شاید تاکنون با برخی از سؤالات روشیِ ذیل، همچون (مشتی از خروار):
۱. چگونگی اطلاع از داده‌های نسخ موجود یک دستنویس در کتابخانه‌های تراثی جهان،
۲. روشهای دستیابی به فهارس نسخ خطی،
۳. روشهای استفاده از فهرستهای نسخ خطی‌نگاشته شده به زبانهای متعدد،
۴. روشهای آشنایی با راههای میانبر در زمینه دسترسی به بانک‌های داده نسخ خطی،
۵. روشهای تشخیص اینکه چه نسخه‌ای کار شده یا نشده؟
۶. روشهای میانبر برای دستیابیِ روان به سرچشمه‌های عناوین نویافته دنیای تراثیات،
۷. روشهای منطقیِ آسان و بهره‌ورانه دستیابی به تصاویر نسخِ گنجینه‌های تراثی داخلی و خارجی،
۸. چگونگی آشنایی با روشهای تهیه رایگان یا نسبتاً ارزان تصاویر نسخ خطی،
۹. روشهای شناخت و ارتباط با کتابخانه‌های تراثی،
۱۰. چگونگی سفارش و پرداخت مبلغ تصاویر نسخ موجود در خارج از کشور،
۱۱. روشهای آشنایی با فرایند تصحیح متون مختلف (بسیار مهم و حیاتی)
۱۲. روشهای دسترسی به اساتید حوزه تصحیح و‌تحقیق متون کهن،
۱۳. روشهای آشنایی فنی و آگاهی از سیر منطقی عملیات کار با نسخ خطی،
۱۴. روشهای منطقی برنامه‌ریزی صحیح در فرایند تصحیح متون،
۱۵. روشهای تهیه و آماده سازی موادِ مقدمات یک پژوهشِ مبتنی بر تصحیح،
۱۶. روشهای آشنایی با مباحث متدولوژیک (روش شناختی) و تیپولوژیک (گونه شناختی) یک اثر و پدیدآورِ آن، جهت درج آنها در مقدمه متن مصحَّح.
۱۷. روشهای مقدماتیِ قالب‌بندی و آماده‌سازی محیط کار پیش از آغاز فرایند تصحیح،
۱۸. روشهای دسترسی به منابع برون متنی و درون متنی (کتب مرجع عمومی و تخصصی) مورد نیاز در فرایند تصحیح و کاربست علمی آنها،
۱۹. روشهای میانبرِ متن‌خوانی و بهره‌مندی از تجربیات اساتید این عرصه،
۲۰. روشهای مدیریت و بهره‌گیریِ بهره‌ورانه از زمان در فرایند تصحیح،
و ...
مواجه شده باشید، که به نظر میرسد، پاسخ دقیق و روشنی برای پرسش‌های مذکور وجود ندارد. تردیدی نیست که این دست سوالاتِ فنی و دقیق، نیازمند جواباتِ صحیح و دقیق از سوی اساتید مبرز این عرصه بسیار خطیر و تخصصی است و جملگی می‌بایست در فرایند درس "روش تحقیق"، در دانشگاهها گنجانده میشد، اما به جهتِ نظام آموزشی ناکارآمد یا هر دلیل دیگر، عجالتاً چنین امکانی فراهم نیست. حتی متاسفانه از باب سهل ممتنع (= تصحیح متن راحت‌ترین و سریع‌ترین موضوع دانشگاهی است)، ذهنیتی ناصحیح از کار با نسخ خطی و فرایند نسبتاً پیچیده تصحیح متون در مراکز دانشگاهی ما و کادر علمی این مراکز، وجود دارد و شوربختانه محققان یا دانشجویان، پیش از آشنایی با پیش نیازهای این عرصه خطیر و بدون گذراندن حداقلِ دوره‌‌های آشنایی با نسخ خطی، در قالب‌های تئوریک یا کارگاهی، دانشجو با آزمون خطا، وارد این حوزه کاملاً تخصصی و بسیار دقیق و ظریف میشود و با این روند غیر منطقی، محقق یا دانشجوی تازه‌کار با انبوهی از معضلات، ناخواسته درگیر میشود، ضمن اینکه پیشتر اشاره گردید، همه سوالات فوق ناظر به پیش نیازهای "برون متنیِ حوزه تصحیح"، و پیش از ورود به مباحث "درون متنیِ حوزه تصحیح" است، طبعاً پیش نیازهای "علمی"، "زبانی" و "موضوعی" مبتنی بر متنِ منتخب، خود، حدیث تراژیکِ دیگری است که از موضوع این مقال خارج است، اما از بابِ براعتِ استهلال، به نکته‌ای اشاره میشود، اینکه چقدر اساتید فن - مکرر در مکرر - توصیه نموده‌اند مبادا پیش از اشراف کامل بر زبان متن منتخب (مثلا زبان عربی)، یا پیش از تسلط علمی بر مباحث دقیق متن (مثلا علم کلام)، تصمیم بر تصحیح چنین متنی بگیرید، چه، هیچ بعید نیست که با این‌کار ناصواب تیر خلاصی به شخصیت علمی خودتان در آینده بزنید!
سخن در این‌باره فراوان است، به همین مقدار اشاره به نیازهای پیشا تصحیح، بسنده میکنیم و طبعاً برای دستیابی به جایگاه صحیح، افزون بر تغییر در نگاه‌های مراکز علمی کشور، خود دانشجویان و محققان نیز، شخصاً پیش از انتخاب هر متنی برای تصحیح، باید عمیقاً همت کنند، با برنامه‌ریزی دقیق، تبیین نقشه راه، تمامی پیش نیازها و ابزارهای مورد نیازِ منطقی در فرایند تصحیح را فراهم سازند و پس از اطمینان کامل از آگاهی و آشنایی با روشها، با "تجهیزات کامل"، وارد این میدان بسیار خطیر شوند، به طور طبیعی، وقتی چنین باشد، هم از انبوه کارهای غیر علمی رهایی یافته‌ایم، هم از انباشتِ کارهای موازیِ صرفاً آرشیوی، دوری جسته‌ایم و هم اینکه، به تدریج، با تزریق روشهای پرمغز و داده‌های نغزِ علمی به چرخه علمی کشور، توانسته‌ایم، به نحوی روشمند، از میراث مکتوب فرهیختگان این مرز و بوم، بهره‌ای علمی برگیریم، الهی چنین باد🌹
🆔 @raweshshenasi
الكتب والمواضيع والآراء فيها لا تعبر عن رأي الموقع
تنبيه: جميع المحتويات والكتب في هذا الموقع جمعت من القنوات والمجموعات بواسطة بوتات في تطبيق تلغرام (برنامج Telegram) تلقائيا، فإذا شاهدت مادة مخالفة للعرف أو لقوانين النشر وحقوق المؤلفين فالرجاء إرسال المادة عبر هذا الإيميل حتى يحذف فورا:
alkhazanah.com@gmail.com
All contents and books on this website are collected from Telegram channels and groups by bots automatically. if you detect a post that is culturally inappropriate or violates publishing law or copyright, please send the permanent link of the post to the email below so the message will be deleted immediately:
alkhazanah.com@gmail.com
