گفتگوهای تراثی

رجال کشی و گزارشی نامفهوم!

کشی در گزراش 210 می نویسد: «حدثني جعفر بن محمد بن معروف قال حدثني محمد بن الحسين بن أبي الخطاب عن جعفر بن بشير عن أبان بن تغلب عن أبي بصير قال قلت لأبي عبد الله (ع) إن أباك حدثني أن الزبير و المقداد و سلمان الفارسي حلقوا رءوسهم ليقاتلوا أبابكر فقال لي لو لا زرارة لظننت أن أحاديث أبي (ع) ستذهب»

با تکیه بر گزارش فوق، ابوبصیر نسبت به تحولات سیاسی بعد از وفات رسول خدا(ص) حدیثی را از امام باقر (ع) شنیده است. وی این حدیث را بر امام صادق (ع) عرضه می کند تا فهم بیشتری نسبت به جریان تراشیدن سر و پیکار با حاکمیت پیدا کند. اما امام صادق (ع) در پاسخ پرسش ابوبصیر می گوید: اگر زراره نبود احادیث پدرم از میان می رفت. واضح است که پاسخ حضرت چندان ارتباطی با پرسش ابوبصیر ندارد.

باید در نظر داشت که ابوبصیر خود از بزرگترین اصحاب امام باقر و امام صادق علیهما السلام است که به همراه چند نفر دیگر به لقب «نجوم شیعتی احیاءا و امواتا» مفتخر شده است (رجال کشی، ص138). این گزارش ظاهرا مفهوم محصلی ندارد. اگر دوستان احتمالی در تأویل و توضیح عبارت می دانند با حقیر از طریق آیدی @abasmofid درمیان بگذارند. چه بسا تقطیع یا تحریفی در نسخه ها رخ داده باشد.
🔺 @hadisvchaleshha

اگر نقل قول ابوبصیر مستقیماً هم از امام باقر علیه السلام نبود، باز این توجیه قابل قبول نیست.
چه قرینه‌ای بر این داریم که مقصود امام نفی زبیر و اثبات ابوذر بوده؟!
با این توجیه، باید نقل مستقیم شخصیتی چون ابوبصیر را از امام باقر علیه السلام، تحت‌الشعاع نقل غیرمستقیم از امام قرار داده و برای نقل زراره ارجحیت قائل شویم که به هیچ‌وجه عقلانی نیست!

بله شاید به قرینه‌ی ماجرای حلق رأس و روایت «ارتد الناس... الا ثلاث» و تعابیری چون حواری بودن بعض اصحاب برای ائمه علیهم السلام و فلان جایگاه بهشتی برای آن ثلاث و... چنین احتمال ضعیف و دور از ذهنی ایجاد شود که جایگاه زراره نیز در نزد امام همانند اصحاب ثلاثه است. و بیان امام نه در پاسخ - که از سخن ابوبصیر هم بوی پرسش استشمام نمی‌شود - که در تأیید و تطبیق مفهوم آن در زمان‌ خویش است. (اگر چه این توجیه نیز تنها یک تعبیر ذوقی و فاقد مستندات عقل و قراین نقلی صریح است) و در عین حال احتمال افتادگی بخشی از متن به عنوان مقدمه/توجیه کلام امام صادق علیه السلام، هم‌چنان به قوت خود باقی است.

پ.ن: گویا چون چنین تعبیری (حواری، منزه از ارتداد و...) با شخصیتی چون زبیر قابل جمع نبوده، عبارت تشبیهی از متن حذف شده باشد. و در سایر نسخ - در ذکر احوال جندب بن جنادة (ابوذر غفاری) - همین تعابیر به جای زبیر به ابوذر نسبت داده شده است.

والله اعلم...

متن خبر مشکلی ندارد. نهایتاً مثل بسیاری از اخبار ثقات ناقص روایت شده است. و بخشی ازپاسخ امام در گزارش نیست. چه بسا اشکال متنی که مدنظر دارید، نتیجه اشکال سندی است. این سند به ظاهر خوب است. ولی در واقع مشکل دارد. ابان بن تغلب از ابا بصیر روایت نمی کند. و طبقه اش قدری متقدم تر است. ابوبصیر هم از ابان روایت نمی کند. (مگر در سند مجعول منسوب به خبر طولانی کساء) هم چنین نام جعفر بن معروف که از ابن ابی الخطاب روایت می کند، (کشی، ص57، 89، 110، 133 و211) نیز در جایی به صورت «جعفر بن محمد بن معروف» نیامده. احتمالاً این سند با بخشی از یک سند دیگر خلط شده. از متن چنین بر می آید که احتمالاً زراره در سند دخلی داشته است. لذا احتمالاً در سند اصلی یکی از روات همین مطلب را از زراره روایت کرده بوده، و بر امام عرضه می کند، و امام با این تعبیر بلیغ خبر و زراره را با هم تأیید می کنند.
فعلاً درست نمی دانیم سند خبر چیست.

در رساله ی خطی بی نام و نشان، در مورد علم امام با استفاده از احادیث شیعه بحثی را آورده است که جالب به نظر می رسد:

آیا موسی بن جعفر صلوات الله و سلام الله علیه در هنگام تناول رطب سمی، از آلوده بودن رطب آگاهی داشتند؟!

مولف با شواهد حدیثی ونقلی و حتی عقلی (بصورت مختصر) اثبات می نماید که اهلبیت مخصوصا امام رضا صلوات الله و سلام الله علیه، بسته به درک و فهم مخاطب پاسخ متفاوت می دادند!
یعنی در یک حدیث فرمودند: در آن لحظه خداوند، مَلِکِ یادآوری را نفرستاد
در حدیث دیگر فرمودند: می دانستند اما مامور به عمل نبودند
در احادیث دیگر پاسخهای دیگر...

الان امام زمان صلوات الله و سلام الله علیه چه پاسخی می دهند؟!
👇👇👇

در رساله ی خطی بی نام و نشان، در مورد علم امام با استفاده از احادیث شیعه بحثی را آورده است که جالب به نظر می رسد:

آیا موسی بن جعفر صلوات الله و سلام الله علیه در هنگام تناول رطب سمی، از آلوده بودن رطب آگاهی داشتند؟!

مولف با شواهد حدیثی ونقلی و حتی عقلی (بصورت مختصر) اثبات می نماید که اهلبیت مخصوصا امام رضا صلوات الله و سلام الله علیه، بسته به درک و فهم مخاطب پاسخ متفاوت می دادند!
یعنی در یک حدیث فرمودند: در آن لحظه خداوند، مَلِکِ یادآوری را نفرستاد
در حدیث دیگر فرمودند: می دانستند اما مامور به عمل نبودند
در احادیث دیگر پاسخهای دیگر...

الان امام زمان صلوات الله و سلام الله علیه چه پاسخی می دهند؟!
👇👇👇

يک پرسش: شيخ صدوق کتاب های حديثی خود را چگونه می نوشت؟ (1)

من ان شاء الله در طی چند يادداشت به اين پرسش پاسخ خواهم داد. پرسش ما اين است: می دانيم که شيخ صدوق سفرهای زيادی رفته و تعدادی از کتاب های خود را در همين سفرها و خاصه در سفرهايش به خراسان بزرگ نوشته. آيا او در اين سفرها کتاب ها و اصول و مصنفاتی که منابع اصلی کتاب هايش بوده را همراه خود می برده؟ يا اينکه از حافظه خود احاديث را در تأليفاتش نقل می کرده؟ احتمال ديگر اين است که در سفرهای خود در شهرهایی مانند نيشابور از کتابخانه های محدثان امامی و غير امامی آن شهرها برای کتاب هايش استفاده می کرده. مسلم است که در آن روزگاران و با مشکلات سفر حمل تعداد زيادی کتاب کار آسانی نبوده؛ وانگهی اين کار با احتياط توأم نبوده و مخاطراتی را در پی داشته؛ چرا که مهمترين سرمايه ي محدث اصول و مصنفات و منابع روايی اش است که حاصل سال ها تحصيل و سماع و قرائت حديث و تحصيل نسخه های گواهی شده و پاکيزه از نسخه ها بود. بنابراين کاملا دور از ذهن است که شيخ صدوق در سفرهای خود اين نسخه ها را با خود همراه کرده باشد. صدوق حافظ حديث بود. اما باز معقول نيست که برای تدوين آثارش دائما از حافظه خود ياری بگيرد. پس تنها راه اين می ماند که او در تأليف کتابهايش که در سفرهايش می نوشته به نسخه های کتابخانه های عمومی و خصوصی شهرهای میان راه اعتماد می کرده. اما این هم از محدثی منضبط و متبحر مانند صدوق بسیار بعید است چرا که محدثان تنها به اصول روایی خود اعتماد داشتند و نقل وجاده از کتاب های خطی دیگران را شایسته نمی دانستند. پس منابع حديثی اين کتاب ها چه بوده؟ پاسخ بدين پرسش درک ما را از ساختار وسنت تدوين حديث در عصر قدمای شيعه بهتر می کند. در يادداشتی ديگر به اين پرسش پاسخ خواهيم داد؛ ان شاء الله

روايتی درباره نام دوازده امام (حديث خضر) و يک داوری نادرست درباره احمد برقي (در 3 فرسته)

در کافي روايت اول در باب مرتبط با احاديث 12 امام از احمد برقي روايت شده. سند روايت که معروف به حديث خضر است درباره نام دوازده امام چنين است (الكافي ( دار الحديث )، ج ٢، ص 677 تا 678): عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِيِّ ، عَنْ أَبِي هَاشِمٍ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي عَلَيْهِ السَّلَامُ ، قَالَ : ..

کليني بعد از نقل روايت سندی ديگر هم به همين حديث ارائه می دهد (الكافي ( دار الحديث )، ج ٢، ص 680): حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيى ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ، عَنْ أَبِي هَاشِمٍ مِثْلَهُ سَوَاءً . علت نقل اين سد دوم اين است که کليني قصد دارد مطلبی را به نقل از صفّار در اينجا بياورد: قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيى : فَقُلْتُ لِمُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ : يَا أَبَا جَعْفَرٍ ، ودِدْتُ أَنَّ هذَا الْخَبَرَ جَاءَ مِنْ غَيْرِ جِهَةِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ، قَالَ : فَقَالَ : لَقَدْ حَدَّثَنِي قَبْلَ الْحَيْرَةِ بِعَشْرِ سِنِينَ.
معمولا اين عبارت عطار بد فهميده شده و آن را علامتی برای ضعف احمد برقي تلقي کرده اند (نک: حاشيه کافی، ذيل روايت). در حالی که خواهيم ديد اصلا مقصود اين نبوده است. چند نکته در رابطه با اين روايت:

1- از ظاهر سند اول کليني چنين بر می آيد که این روایت را برقي در کتاب المحاسن خود نقل کرده بوده؛ گرچه اين قسمت طبعا باید از بخش های اینک مفقود کتاب باشد (اگر مقصود عين اين تحرير موجود در کتاب کافي باشد، بی زياده و کم). در نقل عطار از صفار (طبق روايت کليني)، عطار به صفار ابراز می دارد که دوست داشتم اين روايت از غير جهت احمد برقی نقل شده بود و صفار در پاسخ می گويد اين حديث را برقي ده سالی قبل از حدوث واقعه حيرت (غيبت) برای من حديث کرد. آيا صفار اين روايت را در يکی از کتابهايش نقل کرده بوده؟ محتمل است. در آن صورت بايد گفت که پرسش عطار از صفار حاشيه نقل او از کتابی از کتاب های صفار است که در دنباله نقل روايت از کتاب صفار آن را به عنوان گفتگویی شفاهی بعد از آنکه آن روایت را شفاها از صفار شنيده بوده نقل کرده است. کليني شايد اصل روايت صفار و آن حاشيه را در کتابی از محمد بن يحيی العطار ديده و نقل کرده و يا اينکه چون کتاب صفار را به نقل از استادش محمد بن يحیی العطار روایت می کرده آن حاشيه را هم که در الحاقات روايت کتاب صفار از سوی عطار بوده نقل کرده. اين احتمال هم هست که عطار در وقت شنيدن کتاب المحاسن نزد استادش صفار اين پرسش را از او داشته؛ گفتگویی که بعدا کليني آن را از "اصل" روايی عطار از کتاب برقی نقل کرده.

2- در روايت اول چنانکه گفتيم ظاهر امر چنين به نظر می رسد که احمد برقي در کتاب محاسنش این روایت را نقل کرده بوده چرا که کليني معمولا نقل های کتاب المحاسن را از احمد برقي با سند "عدة من أصحابنا" می آورد. اگر اين روايت در المحاسن نقل شده بوده و صورت مکتوب المحاسن در اختيار کليني و شیخش در اينجا بوده چرا اساسا چنين پرسشی از سوی عطار خطاب به صفار و پاسخی آن چنان پيش آمده بود؟ مگر تاريخ تحرير المحاسن برای طبقه مشايخ کليني (و از جمله محمد بن يحيی العطار) روشن نبود؟ چون در واقع در مقام گفتگوی عطار با صفار مسئله عطار اين بوده که کاش اين روايت را کسی نقل می کرد که به دوران قبل از وقوع غيبت تعلق داشت (و بنابراين ارزش چنين حديثی با توجه به نام بردن از دوازده امام دو چندان می شد) و صفار پاسخ می دهد که اين روايت را او از برقي ده سال پيش از وقوع غيبت شنيده بوده. یک احتمال اين است که ظاهرا عطار می دانسته که کتاب المحاسن تأليف بعد از دوران آغاز غيبت است و صفار در پاسخ می گويد با وجود آنکه کتاب محاسن تأليفی است از بعد از آغاز دوران غيبت منتهی من اين روايت را از برقي قبل از تأليف آن کتاب و در حقيقت ده سالی قبل از آغاز دوران "حيرت" شنيدم. اينکه دقيقا اين محدثين تاريخ آغاز "حيرت" را چه زمانی می دانستند بر ما روشن نيست. احتمالا سال 265 ق مراد است. بدين ترتيب بايد حدود سال 255 ق صفار اين روايت را از برقي شنيده باشد.

3- از اين پرسش و پاسخ این نکته هم روشن می شود که روايت ابو هاشم جعفري از امام جواد (ع) صورت مکتوب نداشته و صرفا روايت شفاهی برقي از او بوده چرا که اگر صورت مکتوب داشت و ابو هاشم آن را در کتابی نقل کرده بود وساطت برقي و زمان روايت آن اهميتی از نقطه نظر پرسش صفار نداشت. بنابراین هر سندی را نباید منتهی به نقلی مکتوب دانست.

📚تقسیم کتب تدوین شده توسط اصحاب و روایات نقل شده از روات ائمه علیهم السلام

این کتب و روایات را می توان از چند حیث تقسیم بندی کرد. در ذیل، برخی تقسیم بندی ها همراه نمونه هایی ذکر می شود:

🔸 تقسیم بندی بر اساس عرضه بر امام معصوم علیه السلام
عرضه یا عدم عرضه یک کتاب بر امام علیه السلام در اعتبار آن، طبیعتا تأثیر زیادی دارد، به طور مثال:

- کتاب عبیدالله بن علی بن ابی شعبة حلبی: بر اساس نقل نجاشی (رجال النجاشی رقم ۶۱۲) وقتی او این کتاب را نوشت، بر امام صادق علیه السلام عرضه کرد و حضرت آن را تصحیح نمود و هنگام قرائت آن فرمود: «أتری لهؤلاء مثل هذا؟»

🔸 تقسیم بندی بر اساس کتابت حدیث در مجلس روایت
برخی از روایات در حضور امام علیه السلام و در مجلس روایت کتابت می شدند، واضح است که اعتبار این دسته از روایات به حسب ظاهر بیشتر است. به طور مثال:

- روایت ابن بکیر (رجال الکشّی رقم ۲۲۶): زراره بر امام صادق علیه السلام وارد شد و درباره چگونگی إبراد (تأخیر انداختن نماز ظهر و عصر در شدت گرمای تابستان) سوال کرد. «و فتح ألواحه لیکتب ما یقول» زراره اوراق و الواح خود را باز کرد تا جواب امام صادق علیه السلام را بنویسد.

- معتبره سعید بن یسار (الکافی ج۵، ص۱۹۱): سعید بن یسار می گوید از امام صادق علیه السلام درباره معامله یک شتر در مقابل دو شتر به صورت نقد و نسیه سوال کردم. حضرت فرمودند: اشکالی ندارد وقتی که سن شترها را مشخص کرده باشی. (ثم أمرنی، فخططتُ علی النسیئة) سپس امر فرمودند تا روی کلمه نسیه خط کشیدم. (۱)

🔸تقسیم بندی بر اساس عرضه روایات بر فقهای بزرگ
عده ای از روایات است که وقتی یک راوی آن را از راوی دیگری نقل می کرده (ولو اینکه آن راوی از ثقات و بزرگان اصحاب بوده) با این حال، این حدیث را بر شخص دیگری از روات کبار مانند زراره و ... عرضه می داشته است.
طبیعی است که این دسته از روایات از دقت و اعتبار بالایی برخوردارند مانند:

- در ضمن روایت عمر بن اُذینة (الکافی، ج۷، ص۹۵) آمده است: عمر بن اُذینه می گوید به زراره عرض کردم: گروهی از امام صادق علیه السلام و از پدرش امام باقر علیه السلام مطالبی درباره ارث روایت کرده اند، من روایت آنان را بر تو عرضه می دارم، هر روایتی که باطل باشد بگو این روایت باطل است، و آن روایتی که حق باشد بگو حق است... عمر بن اُذینة در ادامه می گوید: پس روایتی که محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام برایم نقل کرده بود را برای زراره نقل کردم و زراره فرمود: (هو والله الحق) به خدا سوگند که روایت او بر حق است.

- روایت موسی بن بکر (الکافی، ج۷، ص۱۰۴): موسی بن بکر به زراره می گوید: بُکیر (برادر زراره) برای من از امام باقر علیه السلام این طور نقل کرده بود ... زراره بعد از شنیدن روایت فرمود: (هذا قائم عند اصحابنا لا یختلفون فیه) این حکم در نزد اصحاب ما نیز چنین است و در این مسئله اختلافی ندارند.

🔸 تقسیم بندی بر اساس حفظ کتب و روایات از دسّ، تحریف و تصحیف

- گزارش کشّی (رجال الکشّی رقم ۴۰۱) مبنی بر اینکه اصحاب بعد از ردّ و انکار برخی احادیث توسط یونس بن عبدالرحمن، علت این امر را از وی جویا می شوند. یونس در توجیه رفتار خود، پاسخ می دهد که از هشام بن حکم شنیده است که امام صادق علیه السلام فرموده اند: «تنها احادیثی را بپذیرید که با قرآن و سنّت همخوانی داشته و یا شاهد صدقی از روایات پیشین، آن ها را تأیید کند؛ از آن رو که مغیرة بن سعید (لعنه الله)، در نگاشته های اصحاب امام باقر علیه السلام دست برده و احادیثی دروغین را به آن حضرت نسبت می داد.» (۲)

🔸تقسیم بندی بر اساس زیادی روایت بر کلام امام علیه السلام
در برخی کتب حدیثی، پس از نقل روایت از معصوم علیه السلام، تفریعاتی از جانب راوی یا استاد و شیخ راوی اضافه شده و یا اینکه ادله دیگری مقارن حدیث برای فتوا در انتهای روایت ذکر می شود.

- برای نمونه به دو روایت که در باب صلاة (در کتب اربعه) از کتاب حریز آورده شده مراجعه شود. (یکی از روایات مربوط به اوقات نماز و دیگری مربوط به عدول از نماز است) ظاهرا این ملحقات از خود روایت نیست و از کلام زراره می باشد. (۳)

—------------------------------
(۱): چنان‌که از نقل صدوق به دست می‌آید، دستور امام صادق علیه السلام به راوی برای خط کشیدن روی کلمه نسیه، به جهت تقیه بوده است، چون عامّه معتقدند، معامله نسیه در این فرض حرام است. (الفقیه، ج۳، ص۱۷۷)

(۲): این گزارش کمی بحث برانگیز و محل تأمّل است، لذا شایسته است محقّقین محترم به مقاله حدیث پژوه و رجالی مدقّق، حضرت استاد سید علیرضا حسینی شیرازی با نام (بازخوانی گزارش دسّ و تحریف غالیان در پرتو کارکرد فرهنگی نهاد امامت) منتشر شده در فصلنامه امامت پژوهی، شماره ۱۵ مراجعه نمایند و در این زمینه بیشتر تحقیق نمایند. (این پاورقی از نویسنده این سطور است)

✅ تعارض الادلة و اختلاف الحديث، ص۱۶۸-۱۷۱
@zobdatolfa

🔸روایتی بسیار پرنکته در تاریخ حدیث

شاید چنین تصور شود که میراث حدیث شیعه، بازتابی طبیعی از نیازهای مردم در زمان صدور حدیث بوده و در یک انتقال قهری، در اختیار نسل های پسین قرار گرفته است؛ یعنی مردم به حضور امامان رسیده، نیازهای فکری و رفتاری خود را مطرح می‌کردند و پس از دریافت پاسخ، در موارد اندکی شنیده های خود را ثبت نموده برای دیگران نقل می‌کردند. این تصور بدان معناست که ماندگاری میراث حدیث، صرفاً معلول یک انتقال تاریخی و بدون مدیریت روشمند است. اما با تحلیل برخی داده های موجود می توان گفت که انتقال میراث حدیثی شیعه در قالب برنامه ای روشمند و هدفدار به نسل های پسین منتقل شده است.

نهاد امامت با تربیت نیروی انسانی فرهیخته و کارآمد -که بدون تردید مهمرتین عامل فرهنگ سازی و فرهنگ گستری است- توانست جریانی را رهبری و مدیریت کند که در بستری مطمئن احادیث را به نسلهای پسین انتقال دهد. در روایت هشام بن سالم از امام صادق به روشنی به این برنامه هدفدار اشاره شده است.

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَمَّا حَضَرَتْ أَبِي ع الْوَفَاةُ قَالَ يَا جَعْفَرُ أُوصِيكَ بِأَصْحَابِي‏ خَيْراً قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ اللَّهِ لَأَدَعَنَّهُمْ وَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ يَكُونُ فِي الْمِصْرِ فَلَا يَسْأَلُ أَحَداً. (📙الكافي، ج‏1 ؛ ص306)

امام باقر علیه السلام، در واپسین لحظات حیات نیز به فکر اصحاب خود بودند. به فرزندشان امام صادق علیه السلام نسبت به آنان توصیه خیر می کنند. در پاسخ امام صادق علیه السلام با عبارتی ویژه تمام دغدغه پدرشان را مرتفع می کنند. «به خداوند سوگند –تنها زمانی- رهایشان می کنم که هریک از آنان در هر شهری که باشند محتاج به پرسش از احدی نباشند» این پاسخ کوتاه نکات فراوانی از منظر تاریخ حدیث در خود جای داده است. امام صادق علیه السلام با برنامه ای روشمند به دنبال آن بود که لقب «داناترین مردم شهر» را برای اصحاب به ارمغان آورد. باید در مباحث حدیثی به دنبال رمزگشایی و کشف ساختارهایی باشیم که امام صادق علیه السلام با اجرای آن به این هدف دستیافتند.

🔺 @hadisvchaleshha

🔸ولادت امام کاظم (ع) در ماه ذی الحجة فقط در کتاب دلائل الإمامة ذکر شده که کتابی است مجهول المؤلف و مشتمل بر احادیث ساختگی و منقولات غلات که به شخصیتی خیالی به نام طبری امامی صغیر منسوب شده است. منابع فراوانی از کتب معتبر شیعه ولادت آن امام همام را در ماه صفر ذکر کرده اند.

به نوشته محقق ارجمند آقای مقدسی در کتاب بازپژوهی ولادت و شهادت معصومان (ع) ص 403 - 402:

روایتی از ابوبصیر و منهال قصاب نقل شده است مبنی بر اینکه این دو نفر در سال تولد آن حضرت در سفر حج حضور داشتند و در طول سفر وقتی به ابواء رسیدند خبر تولد امام کاظم (ع) را شنیدند.

اما در روایت این دو راوی هیچگونه تصریح و اشاره ای نیست که این مطلب در چه ماهی بوده است. هرچند در شرایط کنونی، رایج این است که غالب حاجیان پس از اعمال حج در ماه ذی الحجه از مکه خارج می شوند، لیكن آیا در آن زمان هم چنین بوده و آیا ابوبصیر و منهال هم چنین کرده اند یا مدتی در مکه ماندند و در بازگشت - با فاصله طولانی که میان مکه و مدینه بود - به ابواء رسیده اند؟ هیچ یک از اینها روشن نیست.

وانگهی گزارش ابوبصیر با دو سند در کافی نقل شده و مجلسی هر دو سند را ضعیف دانسته است.

در گزارش منهال هم، شخصی به نام علی بن حدید حضور دارد که شیخ طوسی روایت او را در صورتی که در نقلش منفرد باشد، غير قابل اعتماد می داند. و او در این گزارش از منهال، منفرد است؛ چون نقل این مطلب از منهال، از طریق راوی دیگر در منابع به دست نیامده است.

به هر روی با استناد به این دو نقل نمی توان گفت امام کاظم (ع) در ماه ذی الحجه تولد یافته اند؛ چنان که کلینی هم که روایت ابوبصیر را در باب مواليد الأئمه ثبت کرده، در باب تاریخ امام کاظم (ع) درباره ماه و روز تولد آن گرامی اظهار نظر نکرده است.

@bazmeghodsian

🔸ولادت امام کاظم (ع) در ماه ذی الحجة فقط در کتاب دلائل الإمامة ذکر شده که کتابی است مجهول المؤلف و مشتمل بر احادیث ساختگی و منقولات غلات که به شخصیتی خیالی به نام طبری امامی صغیر منسوب شده است. منابع فراوانی از کتب معتبر شیعه ولادت آن امام همام را در ماه صفر ذکر کرده اند.

به نوشته محقق ارجمند آقای مقدسی در کتاب بازپژوهی ولادت و شهادت معصومان (ع) ص 403 - 402:

روایتی از ابوبصیر و منهال قصاب نقل شده است مبنی بر اینکه این دو نفر در سال تولد آن حضرت در سفر حج حضور داشتند و در طول سفر وقتی به ابواء رسیدند خبر تولد امام کاظم (ع) را شنیدند.

اما در روایت این دو راوی هیچگونه تصریح و اشاره ای نیست که این مطلب در چه ماهی بوده است. هرچند در شرایط کنونی، رایج این است که غالب حاجیان پس از اعمال حج در ماه ذی الحجه از مکه خارج می شوند، لیكن آیا در آن زمان هم چنین بوده و آیا ابوبصیر و منهال هم چنین کرده اند یا مدتی در مکه ماندند و در بازگشت - با فاصله طولانی که میان مکه و مدینه بود - به ابواء رسیده اند؟ هیچ یک از اینها روشن نیست.

وانگهی گزارش ابوبصیر با دو سند در کافی نقل شده و مجلسی هر دو سند را ضعیف دانسته است.

🔸ولادت امام کاظم (ع) در ماه ذی الحجة فقط در کتاب دلائل الإمامة ذکر شده که کتابی است مجهول المؤلف و مشتمل بر احادیث ساختگی و منقولات غلات که به شخصیتی خیالی به نام طبری امامی صغیر منسوب شده است. منابع فراوانی از کتب معتبر شیعه ولادت آن امام همام را در ماه صفر ذکر کرده اند.

به نوشته محقق ارجمند آقای مقدسی در کتاب بازپژوهی ولادت و شهادت معصومان (ع) ص 403 - 402:

روایتی از ابوبصیر و منهال قصاب نقل شده است مبنی بر اینکه این دو نفر در سال تولد آن حضرت در سفر حج حضور داشتند و در طول سفر وقتی به ابواء رسیدند خبر تولد امام کاظم (ع) را شنیدند.

اما در روایت این دو راوی هیچگونه تصریح و اشاره ای نیست که این مطلب در چه ماهی بوده است. هرچند در شرایط کنونی، رایج این است که غالب حاجیان پس از اعمال حج در ماه ذی الحجه از مکه خارج می شوند، لیكن آیا در آن زمان هم چنین بوده و آیا ابوبصیر و منهال هم چنین کرده اند یا مدتی در مکه ماندند و در بازگشت - با فاصله طولانی که میان مکه و مدینه بود - به ابواء رسیده اند؟ هیچ یک از اینها روشن نیست.

وانگهی گزارش ابوبصیر با دو سند در کافی نقل شده و مجلسی هر دو سند را ضعیف دانسته است.