گفتگوهای تراثی

در باب خط علامه مجلسی، که اولا دهها نمونه از خط ایشان چاپ شده، و قلمشان هیچ شباهتی به این خط و قلم ندارد. ثانیا صریحا در اینجا اورده: صوره خط مولفه... پس حکایت نسخه اصل است، نه خود آن. نسخه کشف التعمیه هم اولا شبیه خط ایشان نیست، ثانیا در فراز صفحه بر اساس مصدر تصحیح شده، و ثالثا این نسخه با شنگرف نوشته شده، و معمولا مولفین اصل فرصت چنین گونه کارها را نداشته اند. گرچه در باب این دومین کتاب، باید کمی احتیاط کرد. چرا که خط ترقیمه بسیار شبیه دیگر ترقیمه های قطعی شیخ حر است:

قلم جادو یا سر فصلی سخت ترین قلم خوشنویسی میباشد به این دلیل میباشد که بین قلم کتابت و قلم مشقی میباشد به همین خاطر خیلی از خوشنویسان در این دانگ خودشان را نشان میدهند

1- خط محقق :

در لغت به معنای منظم ، تام و تمام است و بنا به اظهار ابوحیان توحیدی نخستین شرط نوشتن خط محقق ، تلاش در جهت صحیح و کامل نوشتن حروف است . در این خط دنباله های کشیده به شمره های تند و تیز و مویین ختم می شود و از این رو آن را خطی خشک می نامند و مدار هندسی این خط بر مبنای چهار و نیم دانگ سطح و یک دانگ و نیم دور می باشد .
خط محقق حروفش نسبت به خط کوفی دارای زاویه ی کمتری و همراه با پیوند های خطی فاصله دار بوده است . در واقع دور محقق یک دانگ بیشتر از خط کوفی است که بیشتر برای نوشتن اشعار و قصاید مورد استفاده قرار می گرفت . بسیار از خطاطان محقق را پدر خطوط می نامند .
البته با وجود اینکه ابن مقله این خط را تحت کنترل قانون منسوب خویش درآورد و اصلاحاتی را در آن بوجود آورد اما تکامل واقعی آن بعد ها در دستان ابن بواب تحقق یافت .
زنده یاد حبیب اله فضائلی در کتاب اطلس خط در مورد خط محقق موارد زیر را عنوان نموده است :
1- خط محقق نزدیکترین خطوط به معقلی و کوفی و اولین اقلام است که از کوفی استخراج شده است .
2- این خط از دسته اقلام موزون نیست و مستقلاً از ناحیه وراقان عراقی که احتمالاً دخالت ذوق ایرانی دارد بوجود آمده است .
3-در آغاز دولت عباسیان و زمان مامون این خط ظهور یافته است .
4-اولین خطی است که مورد تهذیب و هندسی کردن ابن مقله قرار گرفته است .
5-یکی از اقلام انتخابی یاقوت مستعصمی خط محقق بود که بعد از او ، استادان در این خط مهارت نشان دادند و قرآن و کتاب های نفیس بدین خط نوشتند .
لازم به ذکر است قرآنی به خط محقق که توسط سلطان ابراهیم فرزند شاهرخ نوشته شده بود ، در موزه ی آستان قدس رضوی نگهداری می شود .
2-خط ریحان :

در مورد این خط نظرات متفاوتی از بزرگان خوشنویسی وجود دارد . برخی این خط را اقتباس یافته از خط نسخ می دانند و برخی دیگر با وجود اینکه ظرافت خط ریحان یا ریحانی را بیشتر از خط ثلث می دانند ؛ ولی آن را وابسته به خط ثلث تلقی می کنند . بعضی آن را منشعب و مشتق از خط محقق می شناسند و بر این باورند که خط ریحان تمام خصوصیات محقق را با اندام خرد تر داراست و به عنوان خواهر این خط محسوب می شود و همچنین بواسطه ی ظرافت و لطافتی که دارد آن را به گل و برگ ریحان تشبیه کرده و ریحان و ریحانی نامیده اند .
یکی از زیباترین نمونه های این خط ، قرآن نفیسی است که با دستان توانا و هنرمند یاقوت مستعصمی کتابت شده است .

تاریخچه خط شکسته


خط شکسته نستعلیق از جدیدترین خطوط خوشنویسی اسلامی و سومین گونه از خوشنویسی ایرانی است که در اوایل سده یازدهم هجری قمری ابداع شد. چون بیشتر شکل های آن از شکستن و رها کردن خط نستعلیق گرفته شده بود به نام شکستهٔ نستعلیق شهرت یافت.این خط را می توان ایرانی ترین خط از میان خطوط مختلف خوشنویسی اسلامی دانست.
خط شکسته نستعلیق از طرفی حاوی جزئیاتی از خط تعلیق است که در تندنویسی به کار کاتب می آید. در واقع خط شکسته پلی است میان روانی و تند نویسی تعلیق و ظرافت و زیبایی نستعلیق.
در اواسط قرن هشتم هجری خوشنویسی ایرانی قدم در یکی از عالی ترین دوره های خود گذاشت و سه قلم از خطوط ایرانی-اسلامی یعنی «تعلیق»، «نستعلیق» و «شکسته نستعلیق» بر جریدهٔ ایام جلوه گر شدند. خطوطی که اگر چه الفبای آن برگرفته از الفبای عربی است، اما آثار آن را باید از ابداعات خاص ایرانیان دانست.
قرن هشتم و نهم هجری در هرات از بهترین دوره های رشد خوشنویسی به شمار می آید و این هنر بزرگ پارسی در تمام مجامع و موسسات علمی مورد توجه بوده، شاهان و شاهزادگان به آن نظر ویژه ای داشته اند تا آنجه که خط نویسان و خط شناسان بسیاری را در دربار خویش جلب کرده و آنان را ترغیب و تشویق شایسته می نمودند. چنانچه در احوال بعضی از هنرمندان آمده حتی جایزه های بسیار بزرگ و با ارزش را برای هنرمندان منظور می کردند و از علاقه مندی آنان بدین هنر این بس که تعدادی از شاهان و بزرگان خود از خوشنویسان صاحب نام بوده اند. آثار بجا مانده از آنان خود دلیل و مدرک بارزی بر این مدعا است.در چنین بستری خط شکسته نستعلیق پا به عرصه وجود گذاشت.
عده ای « مرتضی قلی خان شاملو» حاکم هرات و برخی دیگر «محمد شفیع هروی» معروف به «شفیعا» را ابداع کنندهٔ این خط دانسته اند. مرحوم عبدالمحمد خان ایرانی مولف کتاب «پیدایش خط و خطاطان» عقیده دارد که که شکسته نستعلیق در زمان صفویه به وجود آمد و «مرتضی قلی خان شاملو» آن را از نستعلیق رویاند. همچنین اذهان می دارد که میرزا شفیعا هراتی (یا همان محمد شفیع هروی) از خوشنویسان این قلم که منشی مرتضی قلی خان بوده است آن را تکمیل نموده است.در نیمهٔ دوم سده دوازدهم «درویش عبدالمجید طالقانی» شکستهٔ نستعلیق را به اوج تکامل رسانید. او اهل طالقان قزوین بود، درجوانی به اصفهان رفت و بسیار زود در سن ۳۵ سالگی چشم از جهان بست.
شیوه شکسته نویسی از زمانی که در نیمه دوم قرن ۱۲ درویش عبدالمجید طالقانی این خط را به کمال رساند و آن را قانونمند نمود، و تا به امروز همان مکتب و شیوه قابلیت خود را حفظ کرده است.
بعد از درویش عبدالمجید طالقانی از شکسته نویسان مهم دوره قاجار می توان از میرزا حسن اصفهانی, محمد رضا اصفهانی, میرزا کوچک اصفهانی, محمد علی شیرازی و نهایتاً سید علی اکبر گلستانه را نام برد که پل ارتباطی بود بین نسل گذشته با دوران معاصر.میرزا غلام رضا شکسته را بسیار نزدیک به درویش می نوشت و از سید گلستانه آثار درخور توجهی در خط شکسته نستعلیق باقی مانده است.
در سال ۱۳۱۹ پس از وفات سید گلستانه، رکود طولانی و عظیمی در پیشرفت این خط رخ داد و این رکود تا سال ۱۳۵۰ شمسی ادامه یافت و تا آن سال اغلب خوشنویسان با یک دیدگاه سلیقه ای و غیر اصولی به این خط می پرداختند. در سال ۱۳۵۰ دوباره حرکت عظیمی در این امر انجام گرفت و خوشنویسان با تهیه عکس ها و فتوکپی هایی که در دسترس بود، این خط زیبا را به جریان انداختند.اساتید ، محمدحسین عطارچیان ، یدالله کابلی خوانساری و رضا مشعشعی در این میان نقش مهمی را ایفا کردند. خط شکسته در بدو پیدایش به طور کلی به دلیل سرعت در نوشتن پدیدار گشت و با رها شدن قوس ها و سایش دندانه ها و اتصالات حروف و کلمات در خط نستعلیق بوجود آمد.این رهایی و روان شدن تا جایی رسید که پیوستگی های بی شماری را به دنبال داشت که همین امر موجب دشوار شدن خواندن آن شد.
ترکیب بندی و طراحی صفحه در خط شکسته از اهمیت بسیاری برخوردار است، چرا که خط شکسته به دلیل پیچش های بسیار در کلمه وسط، کلیات ترکیب آن نیز از فرم خاصی تبعیت می کند. قدما در ترکیب بندی از اقلام ریز و غالباً از یک قلم استفاده می کردند ولی شکسته نویسان امروزی ترکیبی از اقلام مختلف از غبار تا جلی و شش دانگ را در یک صفحه ترکیب می کنند. در این شیوه هر قطعه ای فرم و فضا و ترکیبی خاص خود را پیدا می کند و شاید عمده ترین تحولی که در خط امروز و در صفحه آرایی خط شکسته پدید آمده، همین تنوع و تازگی است.
از خوشنویسان و کاتبانی که در شکل گیری این خط نقش موثر داشته اند این افراد را می توان نام برد:
«مرتضی قلی خان شاملو» حاکم هرات
«محمد شفیع هروی» معروف به «شفیعا»
از اساتید صاحب نام خط شکسته در دوران شکوفایی این خط باید از این اساتید نام برد:
درویش عبد المجید طالقانی
میرزا حسن اصفهانی
محمد رضا اصفهانی
میرزا غلام رضا اصفهانی
میرزا کوچک اصفهانی

سخنران بعدی آقای پرفسور دوروش از پاریس بود که درباره تحقیقات شرق شناسان اروپایی در قرن‏های 16 تا 18م سخنرانی کرده و عنوان داشتند اگرچه دسترسی به نسخه‏های قرآنهای خطی قدیم سخت بود، اما اینکار به عنوان یک سنت مورد توجه شرقشناسان فرانسوی نیز قرار گرفته بود. وی در جهت گیری سخنرانی خود نوع خط قرآنی را مبنا قرار داده و به مقایسه قلم مکی و قلم کوفی پرداخت و این پرسش را مبنای بحث خود نهاد که کدام یک از این دو قلم قدیم تر هستند؟ او با استناد به تحقیقات و میراث برجای مانده کتیبه ها و موزه ها به این نتیجه رسید که خط کوفی قدیمی‏ترین خط عربی نیست. بلکه خط کوفی نه خط عربی قدیم، بلکه یک خط قرآنی باید معرفی شود. وی سپس درباره شرق‏شناسی به نام زیدسر و تلاش وی سخن گفت که طی قرن 16م در یک مسجد قاهره نسخه‏های خطی را خریداری کرده است. این نسخه‏ها در قرن 18م به اروپا آمدند و اکنون در مرکز پژوهش و کتابخانه گتا در آلمان هستند. زیدسر تقریباً 150 ورق از قاهره را همراه خود آورده است.

این قطعه به جهت کیفیت خط، شاید چندان مطلوب نباشد؛ اما سرگذشت جالبی دارد. کاتب این اثر، شخصی است به نام محمد افندی که هر دو دست و هر دو پایش را در حادثه‌ای از دست داده بود. علاقه‌اش به خوشنویسی موجب شد تا علیرغم مشکل جسمی و نداشتن دست، قلم را به دهان بگیرد و بنویسد. او این قطعه را در حضور سلطان و عده زیادی از مردم نوشته.
امضای جالب و بامسمایی هم داشته است: "محمد بی‌دست و بی‌پا".


@MehdiQorbani

📚 آداب الخط امیرخانی
▫️با توضیحاتی درباره:
ترکیب حسن، وضع و حُسن تشکیل
✍ غلام حسین امیرخانی
▫️زیباترین خطوط خوشنویسی و اوج هنر خط نستعلیق را به قلم جادویی امیرخانی در این کتاب می توان یافت.

📚 آداب الخط امیرخانی
▫️با توضیحاتی درباره:
ترکیب حسن، وضع و حُسن تشکیل
✍ غلام حسین امیرخانی
▫️زیباترین خطوط خوشنویسی و اوج هنر خط نستعلیق را به قلم جادویی امیرخانی در این کتاب می توان یافت.

📚 آداب الخط امیرخانی
▫️با توضیحاتی درباره:
ترکیب حسن، وضع و حُسن تشکیل
✍ غلام حسین امیرخانی
▫️زیباترین خطوط خوشنویسی و اوج هنر خط نستعلیق را به قلم جادویی امیرخانی در این کتاب می توان یافت.

سخنران بعدی آقای پرفسور دوروش از پاریس بود که درباره تحقیقات شرق شناسان اروپایی در قرن‏های 16 تا 18م سخنرانی کرده و عنوان داشتند اگرچه دسترسی به نسخه‏های قرآنهای خطی قدیم سخت بود، اما اینکار به عنوان یک سنت مورد توجه شرقشناسان فرانسوی نیز قرار گرفته بود. وی در جهت گیری سخنرانی خود نوع خط قرآنی را مبنا قرار داده و به مقایسه قلم مکی و قلم کوفی پرداخت و این پرسش را مبنای بحث خود نهاد که کدام یک از این دو قلم قدیم تر هستند؟ او با استناد به تحقیقات و میراث برجای مانده کتیبه ها و موزه ها به این نتیجه رسید که خط کوفی قدیمی‏ترین خط عربی نیست. بلکه خط کوفی نه خط عربی قدیم، بلکه یک خط قرآنی باید معرفی شود. وی سپس درباره شرق‏شناسی به نام زیدسر و تلاش وی سخن گفت که طی قرن 16م در یک مسجد قاهره نسخه‏های خطی را خریداری کرده است. این نسخه‏ها در قرن 18م به اروپا آمدند و اکنون در مرکز پژوهش و کتابخانه گتا در آلمان هستند. زیدسر تقریباً 150 ورق از قاهره را همراه خود آورده است.

عبدالله طَبّاخ (در شعر فارسی):
✅ عبدالله هروی مشهور به طبّاخ (آش‏پز) در خطوط ششگانه و همچنین نستعلیق مهارت بسیار داشت. او شاگرد معین‏ الدین و جعفر تبریزی (بایسنغری) بود. وی تا سال 873 یا 885 ق/ 1468 یا1480م. زنده بوده است.
علی بن حسن خوشمردان (زنده در 926 ق) دربارۀ عبدالله طباخ می‏گوید:
«مولانا جعفر تبریزی این خط را به مرتبۀ کمال رسانید، با وجود آنکه خطوط دیگر را در غایت خوبی می‏نوشت و شش قلم را اصل و این دو قلم [منظور تعلیق و نستعلیق است.] را فرع گفت و او را سه شاگرد بود که هر یک در نوشتن خطی، بی‏مثل و بی‏ نظیر عالم گشتند و هرگز هیچ استادی را چنین سه شاگرد نبوده:
[شاگرد] اول در خطوط اصل: مولانا شهاب‏ الدین عبدالله هروی که تا خط شش قلم رسم آمده بر صفحۀ روزگار مثل اویی پیدا نشده و هر که قلم او را یافت به غایت محفوظ گشت و بر خط قادر شد و در خطِ جمیع استادان این حالت به مشاهده درنمی‏ آید و خط او از تعریف و توصیف منزّه است.
در خطوط اصل، اول خواجه جمال ‏الدین یاقوت، دوم خواجه عبدالله صیرفی سیم مولانا عبدالله هروی.» (تعلیم الخطوط، نامۀ بهارستان،561)
مجنون رفیقی در رسالۀ «آداب خط» دربارۀ وی چنین نوشته است:
علامۀ آشپز به نام است
یاقوت کمینه‏ اش غلام است
بودی نیِ خامه‏ اش خوش آواز
در حرف چو طوطک نواساز
یاقوت که شد خطش مُحقَّق
ثلثش ننوشته بود مطلق
هم حُسن خفی و هم جلی داشت
هم صافی خطِّ صیرفی داشت
هم صافی و هم اصول محکم
گر این دو صفت به یکدگر ضَم
این مرتبه نیست دیگری را
ختم‏ است چنین هنروری را (رسالاتی در خوشنویسی،181)
خوشنویسی کز خطِ معشوق سرمشقی نداشت
گرچه عبدالله طبّاخ است خطش پخته نیست
(تأثیر، 735)
✅ منبع: زرافشان، حمیدرضا قلیچ خانی، نشر فرهنگ معاصر، ص ۵۱۵.

🌐🖌 بنام حرمت قلم در روز قلم

🆔 @Archpoldeb

📝 ۱۴ تیر ماه ، روز قلم
قلم، زبان عقل و معرفت و احساس انسان ها و بیان کننده اندیشه و شخصیت صاحب آن است. قلم، زبان دوم انسان هاست. هویت، چیستی و قلمرو قلم بسیار گسترده تر از آن است که در بیان بگنجد.

🖌 پیشینه روز قلم
البته توجه به قلم در سرزمین ما پیشینه‌ای دیرینه دارد. سده‌ها پیش در ایران باستان، تیرگان (سیزدهم تیرماه) یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایران باستان بوده که آیین‌های مخصوصی داشته و یکی از آن‌ها پاسداشت قلم بوده است. یکی از دلایلی که برای این جشن ذکر شده، این است که در این روز، هوشنگ، پادشاه پیشدادی ایران، نویسندگان و کاتبان را به رسمیت شناخت و آنان را گرامی داشت، مردم جشن گرفتند و آن جشن به یاد ارجمندی قلم بر جای ماند. دلیل دیگری هم که برای این جشن ثبت شده، این است که به نوشته‌ی ابوریحان بیرونی، سیزدهم تیرماه، روز ستاره‌ی تیر یا عطارد است و چون عطارد، کاتب ستارگان است، می‌توان سیزدهم تیرماه را روز نویسنده نامید.
پس از انقلاب نیز نویسندگان و شاعران سرشناسی چون محمدعلی سپانلو سیزدهم تیرماه را به عنوان روز قلم و نویسنده پیشنهاد دادند، تا این‌که چهاردهم تیرماه از جانب انجمن قلم به عنوان روز قلم نام‌گذاری شد. با این حال این مناسبت هنوز چندان در میان مردم و حتی اصحاب قلم و اندیشه شناخته‌شده نیست.

🖌 تاریخ نوشتن
تاریخ نوشتار، حداکثر به بیست هزار سال پیش باز می گردد و با محدود ساختن به نظام های نوشتاری مدوّن، رقمی حدود شش هزار سال پیش را نشان می دهد. این ارقام و آمارها فقط تخمینی است از سوی کاوشگران علمی، در صورتی که بدون شک پیشرفتی از سوی جوامع گوناگون، بدون کمک خط و زبان امکان پذیر نبوده است.
از جمله موادی که برای نوشتن به کار می رفته سنگ، چوب، پوست حیوانات، برگ درختان، استخوان، موم، ابریشم، پنبه و کاغذ را می توان نام برد. در طول تاریخ، نوشتن به دو صورت بوده است: یک دسته خطوطی را در برمی گرفت که با استفاده از ابزارهای تیز چون سوزن، چاقو و... نوشتاری، کنده کاری می شد. دسته دیگر شامل خطوطی است که به وسیله قلم پر، قلم نی، قلم مو و... و با استفاده از جوهر بر سطح ماده نوشتاری ترسیم می گردید. گفتنی است نسخه برداری از نوشته ای بر سنگ یا فلز به طور منطقی، در نهایت به اختراع چاپ انجامید.

🖌 قلم چیست؟
قلم، زبان عقل و معرفت و احساس انسان ها و بیان کننده اندیشه و شخصیت صاحب آن است. قلم، زبان دوم انسان هاست. هویت، چیستی و قلمرو قلم بسیار گسترده تر از آن است که در بیان بگنجد. هرگونه رشد و پیشرفت، پیروزی و آرامش و معرفت و شناخت، ریشه در قلم دارد. تمدن ها، تجربه های تلخ و شیرین و علوم با نوشتن ماندگار می شوند.
هر کس می تواند قلمی را بین انگشتانش بفشرد و فرمانش دهد که بنگارد و هر آنچه را از مخیله صاحب انگشت تراوش می کند، بنویسد. قلم، تخریب می کند. می سازد. واقعیت ها را آشکار می کند. آشکارها را نهان می کند. به واقع قلم، معجزه ای جاودان است

🖌 قلم مدرن
در آغاز قرن بیستم، کسی این تردید را به خود راه نمی داد که قلم و کاغذ را مهم ترین و مؤثرترین ابزار ذخیره سازی اطلاعات بداند؛ زیرا در آن زمان جوامع از نظر اقتصادی و فکری به جامعه های کاغذ مدار تبدیل شده بود. اما پایه های این باور پس از چندی به لرزه درآمد و با ظهور رایانه، رشد سریع فناوری اطلاعات، تلویزیون، استفاده های گوناگون از میکرو فیلم، میکرو فیش و ابزارهای الکتریکی، برتری بی رقیب کاغذ و قلم سنتی، به طور جدی به مبارزه طلبیده شد.
همان طور که در طول تاریخ، شکل ظاهری قلم عوض می شده است، روز به روز همراه با صنعت رو به رشد نیز تغییر می کند. اگر چه هنوز کتاب خانه های الکترونیکی و اداره های بدون کاغذ و قلم و جامعه های بدون کتاب نیامده است و شاید هرگز نیاید، ولی موقعیت ابزار و مواد نوشتنی از بنیاد دگرگون شده است. این دگرگونی در ظاهر قلم ها و نوشته ها، نه تنها از ارزش قلم و صاحبان آن نمی کاهد، بلکه به دلیل انتقال لحظه ای نوشته ها، هرآینه مسئولیت و وظیفه قلم را صدچندان می کند.

🖌 جایگاه قلم در اسلام
سوگند خداوند در قرآن به نام قلم، گویاترین شاهد بر شرافت و قداست آن است: «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ؛ سوگند به قلم و آنچه نویسند.» در جایی که خداوند، صاحب هستی به آفریده ای از آفریده های خود قسم یاد می کند، بشر در چه جایگاهی می تواند از ارج و منزلت آن سخن براند. در نخستین ارتباط وحیانی رسول خدا صلی الله علیه و آله با مبدأ هستی در غار حرا، سخن از قلم به میان می آید، تا جایی که خداوند خود را این گونه معرفی می کند: «الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ آن که با قلم آموخت.»
با سیری در زندگی پیامبر و امامان علیهم السلام می توان توجه و اهتمام عملی به نوشتن را از متن سیره آنان دریافت.
🆔 @Archpoldeb
👇ادامه...

«خط شجری» یا «قلم سرو»، گونه‌ای خط بوده که درگذشته در ایران در علوم غریبه کاربرد داشته‌است. پایهٔ این خط بر حروف ابجد بود و به دلیل شباهتش به درخت به این نام معروف شده‌بود.

🌐🖌 بنام حرمت قلم در روز قلم

🆔 @Archpoldeb

📝 ۱۴ تیر ماه ، روز قلم
قلم، زبان عقل و معرفت و احساس انسان ها و بیان کننده اندیشه و شخصیت صاحب آن است. قلم، زبان دوم انسان هاست. هویت، چیستی و قلمرو قلم بسیار گسترده تر از آن است که در بیان بگنجد.

🖌 پیشینه روز قلم
البته توجه به قلم در سرزمین ما پیشینه‌ای دیرینه دارد. سده‌ها پیش در ایران باستان، تیرگان (سیزدهم تیرماه) یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایران باستان بوده که آیین‌های مخصوصی داشته و یکی از آن‌ها پاسداشت قلم بوده است. یکی از دلایلی که برای این جشن ذکر شده، این است که در این روز، هوشنگ، پادشاه پیشدادی ایران، نویسندگان و کاتبان را به رسمیت شناخت و آنان را گرامی داشت، مردم جشن گرفتند و آن جشن به یاد ارجمندی قلم بر جای ماند. دلیل دیگری هم که برای این جشن ثبت شده، این است که به نوشته‌ی ابوریحان بیرونی، سیزدهم تیرماه، روز ستاره‌ی تیر یا عطارد است و چون عطارد، کاتب ستارگان است، می‌توان سیزدهم تیرماه را روز نویسنده نامید.
پس از انقلاب نیز نویسندگان و شاعران سرشناسی چون محمدعلی سپانلو سیزدهم تیرماه را به عنوان روز قلم و نویسنده پیشنهاد دادند، تا این‌که چهاردهم تیرماه از جانب انجمن قلم به عنوان روز قلم نام‌گذاری شد. با این حال این مناسبت هنوز چندان در میان مردم و حتی اصحاب قلم و اندیشه شناخته‌شده نیست.

🖌 تاریخ نوشتن
تاریخ نوشتار، حداکثر به بیست هزار سال پیش باز می گردد و با محدود ساختن به نظام های نوشتاری مدوّن، رقمی حدود شش هزار سال پیش را نشان می دهد. این ارقام و آمارها فقط تخمینی است از سوی کاوشگران علمی، در صورتی که بدون شک پیشرفتی از سوی جوامع گوناگون، بدون کمک خط و زبان امکان پذیر نبوده است.
از جمله موادی که برای نوشتن به کار می رفته سنگ، چوب، پوست حیوانات، برگ درختان، استخوان، موم، ابریشم، پنبه و کاغذ را می توان نام برد. در طول تاریخ، نوشتن به دو صورت بوده است: یک دسته خطوطی را در برمی گرفت که با استفاده از ابزارهای تیز چون سوزن، چاقو و... نوشتاری، کنده کاری می شد. دسته دیگر شامل خطوطی است که به وسیله قلم پر، قلم نی، قلم مو و... و با استفاده از جوهر بر سطح ماده نوشتاری ترسیم می گردید. گفتنی است نسخه برداری از نوشته ای بر سنگ یا فلز به طور منطقی، در نهایت به اختراع چاپ انجامید.

🖌 قلم چیست؟
قلم، زبان عقل و معرفت و احساس انسان ها و بیان کننده اندیشه و شخصیت صاحب آن است. قلم، زبان دوم انسان هاست. هویت، چیستی و قلمرو قلم بسیار گسترده تر از آن است که در بیان بگنجد. هرگونه رشد و پیشرفت، پیروزی و آرامش و معرفت و شناخت، ریشه در قلم دارد. تمدن ها، تجربه های تلخ و شیرین و علوم با نوشتن ماندگار می شوند.
هر کس می تواند قلمی را بین انگشتانش بفشرد و فرمانش دهد که بنگارد و هر آنچه را از مخیله صاحب انگشت تراوش می کند، بنویسد. قلم، تخریب می کند. می سازد. واقعیت ها را آشکار می کند. آشکارها را نهان می کند. به واقع قلم، معجزه ای جاودان است

🖌 قلم مدرن
در آغاز قرن بیستم، کسی این تردید را به خود راه نمی داد که قلم و کاغذ را مهم ترین و مؤثرترین ابزار ذخیره سازی اطلاعات بداند؛ زیرا در آن زمان جوامع از نظر اقتصادی و فکری به جامعه های کاغذ مدار تبدیل شده بود. اما پایه های این باور پس از چندی به لرزه درآمد و با ظهور رایانه، رشد سریع فناوری اطلاعات، تلویزیون، استفاده های گوناگون از میکرو فیلم، میکرو فیش و ابزارهای الکتریکی، برتری بی رقیب کاغذ و قلم سنتی، به طور جدی به مبارزه طلبیده شد.
همان طور که در طول تاریخ، شکل ظاهری قلم عوض می شده است، روز به روز همراه با صنعت رو به رشد نیز تغییر می کند. اگر چه هنوز کتاب خانه های الکترونیکی و اداره های بدون کاغذ و قلم و جامعه های بدون کتاب نیامده است و شاید هرگز نیاید، ولی موقعیت ابزار و مواد نوشتنی از بنیاد دگرگون شده است. این دگرگونی در ظاهر قلم ها و نوشته ها، نه تنها از ارزش قلم و صاحبان آن نمی کاهد، بلکه به دلیل انتقال لحظه ای نوشته ها، هرآینه مسئولیت و وظیفه قلم را صدچندان می کند.

🖌 جایگاه قلم در اسلام
سوگند خداوند در قرآن به نام قلم، گویاترین شاهد بر شرافت و قداست آن است: «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ؛ سوگند به قلم و آنچه نویسند.» در جایی که خداوند، صاحب هستی به آفریده ای از آفریده های خود قسم یاد می کند، بشر در چه جایگاهی می تواند از ارج و منزلت آن سخن براند. در نخستین ارتباط وحیانی رسول خدا صلی الله علیه و آله با مبدأ هستی در غار حرا، سخن از قلم به میان می آید، تا جایی که خداوند خود را این گونه معرفی می کند: «الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ آن که با قلم آموخت.»
با سیری در زندگی پیامبر و امامان علیهم السلام می توان توجه و اهتمام عملی به نوشتن را از متن سیره آنان دریافت.
🆔 @Archpoldeb
👇ادامه...

در این ویدیوی آموزشی، استاد کربلایی نوشتن به یک مد قلم را با قلم مشقی شش دانگ( زبانه قلم تقریبا ۶ میلیمتر) آموزش می‌دهند. همانطور که مشاهده می‌فرمایید این تکنیک فقط مختص کتابت نیست و برای قلم‌های فاق‌دار درشت‌تر هم کاربرد دارد. نیازی به دوات نیست و خط یکنواخت و یکرنگ و آسان نوشته می‌شود.

«خط شجری» یا «قلم سرو»، گونه‌ای خط بوده که درگذشته در ایران در علوم غریبه کاربرد داشته‌است. پایهٔ این خط بر حروف ابجد بود و به دلیل شباهتش به درخت به این نام معروف شده‌بود.

«خط شجری» یا «قلم سرو»، گونه‌ای خط بوده که درگذشته در ایران در علوم غریبه کاربرد داشته‌است. پایهٔ این خط بر حروف ابجد بود و به دلیل شباهتش به درخت به این نام معروف شده‌بود.

این قطعه به جهت کیفیت خط، شاید چندان مطلوب نباشد؛ اما سرگذشت جالبی دارد. کاتب این اثر، شخصی است به نام محمد افندی که هر دو دست و هر دو پایش را در حادثه‌ای از دست داده بود. علاقه‌اش به خوشنویسی موجب شد تا علیرغم مشکل جسمی و نداشتن دست، قلم را به دهان بگیرد و بنویسد. او این قطعه را در حضور سلطان و عده زیادی از مردم نوشته.
امضای جالب و بامسمایی هم داشته است: "محمد بی‌دست و بی‌پا".


@MehdiQorbani