گفتگوهای تراثی

بزرگوار، تمامی داده های این فهارس چند جلدی به ترکی استانبولی، به همراه دویست هزار داده نسخ خطی در کتابخانه های ترکیه، از طریق منوی "بانک اطلاعات" در سایت بساتین درج شده است (از مرکز پژوهشی ایسام)?

** در اين بانک حدود دويست هزار عنوان نسخه خطي عربي، فارسي و ترکي، موجود در کتابخانه‌هاي ترکيه، به ترتيب کتابخانه‌ها، گزارش شده است، امّا بايد توجه داشت که داده‌هاي اين بانک، منحصراً به ترکي استانبولي، در دسترس است. براي جستجو در اين بانک، در کنار آگاهي از زبان ترکي استانبولي، مسأله آوانگاري صحيح نيز بايستي مد نظر قرار گردد. براي آشنايي با اين بانک داده، به راهنمای استفاده از اين بانک، به نوشتار منتشر شده در سايت بساتين مراجعه گردد (اينجا).

 

?آیا برای پیدا کردن یک نسخه خطی سرچ در فنخا کفایت می‌کند؟

*تذکر دو نکته که معمولا کسانی که دنبال تهیه نسخه هستند به آن التفات ندارند.
نکته اول:
?اولین تاریخ انتشار فنخا[فهرستگان نسخه‌های خطی ایران] سال ۱۳۹۰ بود.
پس آن بخش از فهرست‌ کتابخانه‌ها که بعد از تألیف فنخا به چاپ رسیده است داخل در فنخا نیست؛ یعنی از جلد ۴۰ فهرست کتابخانه مرعشی داخل در فنخا نیست و نیز از جلد ۱۱ فهرست خطی کتابخانه مرکز احیاء و جلد ۷ فهرست عکسی این مرکز.
در مجموع: برای اینکه روند سرچ یک نسخه کاملتر شود باید بعد از دیدن فنخا، ۸جلد آخر کتابخانه مرعشی [ج۴۰ الی ج۴۷] که داخل در فنخا نیست¹ و نیز جلد ۱۲ الی ۱۴ فهرست خطی مرکز احیاء و جلد ۷ الی ۹ فهرست عکسی² مرکز احیاء ملاحظه شود.

نکته دوم:
?مسأله مهمی که بسیار مایه تأسف است و خیلی‌ها از آن بی‌خبر هستند؛
آقای سید صادق حسینی اشکوری فرزند استاد ارجمند سد احمد حسینی اشکوری، مجموعه‌ای غنی با عنوان "معرفی میراث مخطوط" دارند که حدود ۱۵۰جلد است و هر کدام فهرست کتابخانه‌های مختلفی در جای جای ایران است که توسط خود ایشان تألیف شده است و اطلاعات آن را در فنخا نمی‌یابید. این ۱۵۰جلد هر چند که اغلب کتاب‌های پر حجمی نیستند ولی مجموعا شاید حدود یک پنجم فنخا حجم داشته باشند؛ یعنی اگر مسئولین حقوق نشر ایشان را تأمین می‌کردند و این مجموعه به فنخا اضافه می‌شد حدود ۶ الی ۷ جلد به مجلدات فنخا افزوده می‌شد.
چه بسی نسخه‌هایی که هیچ اسمی از آنها در الذریعه و فنخا نیست، و یا هست ولی کتابش در دسترس نیست داخل در مجموعه ۱۵۰جلدی "معرفی میراث مخطوط" باشد.
کتابخانه سر یزدی یزد، صدر خواجو و ده‌ها کتابخانه‌ای که هیچ اسمی از آنها در فنخا نیست ولی در مجموعه آقای اشکوری موجود است. امید است مسئولین امر که دغدغه و قدرتش را دارند با مدیریت خود آقای اشکوری این مجموعه را به عنوان تکمله فنخا یا هر عنوان دیگری ارائه دهند تا مانند فنخا به راحتی قابل سرچ و مطالعه باشد.
________________
۱. ممکن است برخی حروف پایانی این مجلدات را داخل فنخا ببینید.
۲. به این مطلب التفات داریم که اکثر نسخ عکسی مرکز احیاء داخل در نسخ خطی بقیه کتابخانه‌ها هست، اما از دو جهت دیدن این فهرست اهمیت دارد: اول آنکه ممکن است بر خلاف نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز احیاء اصل نسخه در کتابخانه مادر از بین رفته باشد و در فهرست آن کتابخانه معرفی نشده باشد، از این مورد بسیار می‌توان یافت.
مطلب دوم آنکه ممکن است نسخه معرفی شده در فهرست عکسی مرکز احیاء جزء آن کتابخانه‌هایی باشد که لیست‌شان در فنخا نیامده است.
t.me/ehya_nosakh/177

در این دو اثر کتابخانه های تراثی و فهرستهای نسخ خطی ترکیه، به ترتیب تا سال 1995 و 2006، گزارش گردیده است، اما مفصلترین گزارش از فهارس نسخ خطی کتابخانه های تراثی ترکیه، تا سال 2014 در کتابشناسی فهارس، ج2، صص237-525، از انتشارات مکتبه مرعشیه، قم گزارش شده است.

بر اساس گزارشي که زنده‌ياد اولگ آکيموشکين از نسخه‌هاي خطي اسلامي موجود در کتابخانه‌هاي روسيه به صورت رسمي در سال 1992م منتشر نموده است، در کتابخانه‌هاي روسيه ـ بدون لحاظ نسخه‌هاي خطي روسي و زبان‌هاي ديگر ـ در حدود 60000 نسخه‌خطي اسلامي وجود دارد که از اين تعداد 18733 نسخه خطي عربي، 12612 نسخه فارسي و تاجيکي، 9540 نسخه ترکي (با لهجه‌هاي متنوّع)، 148 نسخه کردي، 28 نسخه پشتو، 14 نسخه ماليزي و 3 نسخه اردو و 7057 نسخه نيز با عنوان نسخ خطي اسلامي (بدون تمايز زباني) مي‌باشد. امّا به استناد شواهد و گزارش‌هاي پراکنده از وجود دستنويس‌هاي فراوان در جمهوري‌هاي خودمختار تاتارستان، داغستان، آوستياي شمالي، چچنستان و جز اينها، به نظر مي‌رسد که در کتابخانه‌هاي روسيه، دست کم، يکصدهزار نسخه‌خطي اسلامي وجود داشته باشد که بسياري از آنها، هنوز شناسايي و معرّفي نشده‌اند.
بايد دانست که عمده تمرکز نسخه‌هاي خطي اسلامي در روسيه به لحاظ کيفي، به ترتيب در شهرهاي سنت پترزبورگ، مسکو، تاتارستان (قازان)، داغستان (مخاچ قلعه)، باشقيرستان (اوفا) و چچنستان (گروزني) مي‌باشد که در معرفي آن مواريث، از اوايل قرن 19م تاکنون بيش از 100 جلد فهرست در قالب کتاب، مقاله يا پايان‌نامه، به زبان‌هاي روسي، آلماني، فرانسوي، ترکي، فارسي، عربي و ديگر زبان‌ها چاپ و منتشر شده است؛ ليکن به لحاظ کمّي به نظر مي‌رسد جمهوري‌هاي داغستان و تاتارستان، مقام نخست را در تعداد نسخه‌هاي خطي اسلامي در روسيه، دارا باشند، امّا از آنجا که اين نسخ هنوز فهرست نشده‌اند و آمارهاي دقيقي نيز در دست نيست، با همه اين احوال، بدون ترديد، منابع تراثي موجود در شهر سنت پترزبورگ به لحاظ کيفي، پيشتاز است.
بر پايه منابع مطالعاتي تراثي روسيه، از يکصد هزار مجلد نسخه خطي اسلامي موجود در روسيه، بيش از 90% آنها به زبان‌هاي عربي، فارسي و ترکي نگارش يافته‌اند، اما از اين تعداد، به نظر مي‌رسد تاکنون، در حالت بيشينه آن، بيش از 30% اين مواريث کهن به صورتِ توصيفي، معرّفي نشده باشند و در حقيقت شايد به جرأت بتوان بيش از 70% درصد اين آثار، فاقد شناسه توصيفي هستند.... (متقي، حسين، فهرست دستنويسهاي فارسي در انستيتو نسخ خطي شرقي فرهنگستان علوم روسيه ـ سن پترزبورگ، ج11، ص17) @manuscript

نبود اراده کلان برای کتاب‌شناسی متون کهن

ارائه فهرستی جامع از نسخه‌های خطی فارسی و عربی موجود در کتابخانه‌های ایران از جمله آمال و آرزوهایی است که به نظر می‌رسد به این زودی‌ها انجام نپذیرد، کتابخانه‌های شاخص و مهم ما مانند کتابخانه ملی، آستان قدس و مرعشی هنوز نیمی از آنچه را در مخازن خود حبس کرده‌اند هم فهرست نکرده‌اند! @manuscript

بانک اطلاعات نسخه های خطی جهان اسلام
پشتوانه همه آثار منتشرشده و آثار در دست انجام مؤسسه الجواد، بانک اطلاعاتی است که از سال 1378 مؤسسه اقدام به تهيه آن کرده است و هم اکنون اطلاعات بيش از 700 هزار نسخه خطی از سراسر جهان به صورت تفکيک شده در آن نگه‌داری می‌شود. برای هر نسخه حدود هفتاد فيلد مختلف تعبيه شده است که اطلاعات کتابشناختی و نسخه‌شناختی مربوط به آن نسخه به تفکيک در آن فيلدها جای می‌گيرد و اين اطلاعات را بر اساس عنوان تک تک فيلدها يا به صورت تلفيقی می‌توان جستجو کرد. از مجموع 700 هزار رکورد موجود در اين بانک، حدود 400 هزار رکورد مربوط به نسخه‌های موجود در ايران و باقی اطلاعات نسخه های خطی خارج از ايران است. بيشترين رکوردها از خارج از ايران متعلق به ترکيه با حدود 85 هزار رکورد و عراق با حدود 75 هزار رکورد است.
اين بانک اطلاعات هم اکنون تنها در داخل مؤسسه قابل استفاده است ولی مؤسسه در نظر دارد که در صورت فراهم آمدن امکانات تا سال آينده امکان استفاده آنلاين پژوهشگران از اين بانک را فراهم آورد.

@litera9
برای نسخ ترکیه حداقل دو تا سه هزار عنوان فهرست نوشته شده است که در قالب‌هایی همچون مقاله، کتاب، پایان‌نامه، بانک داده و ... گزارش شده‌اند، در این فایل بخشی از این فهارس تا سال ۲۰۱۴ معرفی شده‌اند

بانک اطلاعات نسخه های خطی جهان اسلام
پشتوانه همه آثار منتشرشده و آثار در دست انجام مؤسسه الجواد، بانک اطلاعاتی است که از سال 1378 مؤسسه اقدام به تهيه آن کرده است و هم اکنون اطلاعات بيش از 700 هزار نسخه خطی از سراسر جهان به صورت تفکيک شده در آن نگه‌داری می‌شود. برای هر نسخه حدود هفتاد فيلد مختلف تعبيه شده است که اطلاعات کتابشناختی و نسخه‌شناختی مربوط به آن نسخه به تفکيک در آن فيلدها جای می‌گيرد و اين اطلاعات را بر اساس عنوان تک تک فيلدها يا به صورت تلفيقی می‌توان جستجو کرد. از مجموع 700 هزار رکورد موجود در اين بانک، حدود 400 هزار رکورد مربوط به نسخه‌های موجود در ايران و باقی اطلاعات نسخه های خطی خارج از ايران است. بيشترين رکوردها از خارج از ايران متعلق به ترکيه با حدود 85 هزار رکورد و عراق با حدود 75 هزار رکورد است.
اين بانک اطلاعات هم اکنون تنها در داخل مؤسسه قابل استفاده است ولی مؤسسه در نظر دارد که در صورت فراهم آمدن امکانات تا سال آينده امکان استفاده آنلاين پژوهشگران از اين بانک را فراهم آورد.

🅾آیا برای پیدا کردن یک نسخه خطی سرچ در فنخا کفایت می‌کند؟

*تذکر دو نکته که معمولا کسانی که دنبال تهیه نسخه هستند به آن التفات ندارند.
نکته اول:
💠اولین تاریخ انتشار فنخا[فهرستگان نسخه‌های خطی ایران] سال ۱۳۹۰ بود.
پس آن بخش از فهرست‌ کتابخانه‌ها که بعد از تألیف فنخا به چاپ رسیده است داخل در فنخا نیست؛ یعنی از جلد ۴۰ فهرست کتابخانه مرعشی داخل در فنخا نیست و نیز از جلد ۱۱ فهرست خطی کتابخانه مرکز احیاء و جلد ۷ فهرست عکسی این مرکز.
در مجموع: برای اینکه روند سرچ یک نسخه کاملتر شود باید بعد از دیدن فنخا، ۸جلد آخر کتابخانه مرعشی [ج۴۰ الی ج۴۷] که داخل در فنخا نیست¹ و نیز جلد ۱۲ الی ۱۴ فهرست خطی مرکز احیاء و جلد ۷ الی ۹ فهرست عکسی² مرکز احیاء ملاحظه شود.

نکته دوم:
💠مسأله مهمی که بسیار مایه تأسف است و خیلی‌ها از آن بی‌خبر هستند؛
آقای سید صادق حسینی اشکوری فرزند استاد ارجمند سد احمد حسینی اشکوری، مجموعه‌ای غنی با عنوان "معرفی میراث مخطوط" دارند که حدود ۱۵۰جلد است و هر کدام فهرست کتابخانه‌های مختلفی در جای جای ایران است که توسط خود ایشان تألیف شده است و اطلاعات آن را در فنخا نمی‌یابید. این ۱۵۰جلد هر چند که اغلب کتاب‌های پر حجمی نیستند ولی مجموعا شاید حدود یک پنجم فنخا حجم داشته باشند؛ یعنی اگر مسئولین حقوق نشر ایشان را تأمین می‌کردند و این مجموعه به فنخا اضافه می‌شد حدود ۶ الی ۷ جلد به مجلدات فنخا افزوده می‌شد.
چه بسی نسخه‌هایی که هیچ اسمی از آنها در الذریعه و فنخا نیست، و یا هست ولی کتابش در دسترس نیست داخل در مجموعه ۱۵۰جلدی "معرفی میراث مخطوط" باشد.
کتابخانه صدر بازار اصفهان، سر یزدی یزد، صدر خواجو و ده‌ها کتابخانه‌ای که هیچ اسمی از آنها در فنخا نیست ولی در مجموعه آقای اشکوری موجود است. امید است مسئولین امر که دغدغه و قدرتش را دارند با مدیریت خود آقای اشکوری این مجموعه را به عنوان تکمله فنخا یا هر عنوان دیگری ارائه دهند تا مانند فنخا به راحتی قابل سرچ و مطالعه باشد.
________________
۱. ممکن است برخی حروف پایانی این مجلدات را داخل فنخا ببینید.
۲. به این مطلب التفات داریم که اکثر نسخ عکسی مرکز احیاء داخل در نسخ خطی بقیه کتابخانه‌ها هست، اما از دو جهت دیدن این فهرست اهمیت دارد: اول آنکه ممکن است بر خلاف نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز احیاء اصل نسخه در کتابخانه مادر از بین رفته باشد و در فهرست آن کتابخانه معرفی نشده باشد، از این مورد بسیار می‌توان یافت.
مطلب دوم آنکه ممکن است نسخه معرفی شده در فهرست عکسی مرکز احیاء جزء آن کتابخانه‌هایی باشد که لیست‌شان در فنخا نیامده است.
t.me/ehya_nosakh/177

برای نسخ ترکیه حداقل دو تا سه هزار عنوان فهرست نوشته شده است که در قالب‌هایی همچون مقاله، کتاب، پایان‌نامه، بانک داده و ... گزارش شده‌اند، در این فایل بخشی از این فهارس تا سال ۲۰۱۴ معرفی شده‌اند👇

با پوزش متوجه نشده بودم، فدایتان بایستی در منابع و فهارس نسخ خطی ببینید (فنخا برای کتابخانه‌های ایران، معجم التاریخ برای نسخ ترکیه، بانکهای داده متعدد مثل آقابزرگ) نسخ دیگر آن‌ کجاست، بیست هزار جلد فهرست (کتابی و مقاله‌ای و ...) برای معرفی یک سوم نسخ اسلامی جهان منتشر شده متاسفانه فهرستی یکپارچه وجود ندارد که بتوان یکباره از وجود نسخه‌ای در کتابخانه‌ای آگاه شد، راهی جز جستجو نیست.

زنده باشید اگر اخیرا چاپش تمام نشده باشد در فروشگاه کتابخانه آیت الله مرعشی یکی دو سال قبل تعدادی موجود بود. در ضمن در نظر داشته باشید یک استاد دانشگاهی در ترکیه به نام د. شادی ایدین در یک جلد بخش عمده‌ای از نسخ ترکی کتابخانه‌های ایران را در یک جلد گردآوری و در ترکیه چاپ کرده است که عمدتا نسخ معرفی شده ترکی عثمانی است. همچنین جناب د. بیک باباپور در ۶ جلد نسخ ترکی ایران را (گویا مستخرج از فنخا) تنظیم و‌ با اضافاتی منتشر کرده‌اند که ان مجموعه نیز شاید ۷۰ درصدش ترکی عثمانی بوده باشد مضافا بر اینکه خودتان هم میتوانید از فنخا (۴۵ جلدی) استخراج نمایید موفق باشید

با سلام دستنویس‌های آثار فارابی تقریبا در همه‌ کتابخانه‌های ایران و جهان موجود است برای ایران دنا و‌ فنخا و برای سایر کشورها فهارس را ببینید، در دیوار مهربانی نسخ خطی نیز‌ چند مورد از آثار او مانند الموسیقی هست، ملاحظه فرمایید.

با سلام‌ مقدمه فنخا را ببینید ریز اطلاعات فهرست‌هایی که داده‌های آنها در فنخا درهمکرد شده، آمده است. نباید از نظر دور داشت که از حدود دو هزار عنوان فهرست (ریز و درشت)، داده‌های بخش قابل توجهی از آنها (مانند صدها مقاله فهرستی) در فنخا درج نشده است، ولی با ای حال دنای ویراست۲ و بانک‌داده کتابخانه‌ ملی نسبت به فنخا کامل‌تر هستند. به دگر تعبیر ملاحظه فنخا، شما را از همه فهارس ایران، مستغنی نمی‌کند، هر چند که فنخا همچنان بهترین فهرست جامع درهمکرد برای نسخ ایران، به عنوان خیر الموجودین است.

با سلام،
دنا مخفف فهرستواره دستنوشت‌های ایران، فهرستِ درهمکردِ داده‌های نامگویِ (مختصر) فهارس نسخ خطی موجود در کتابخانه‌های ایران (۱۲ج) تا سال ۱۳۸۹ش و فنخا مخفف فهرستگان نسخ خطی ایران، که آن نیز فهرست درهمکرد داده‌های توصیفیِ فهارس نسخ خطی موجود در کتابخانه‌های ایران (۴۵ج) تا سال ۱۳۹۱ش است و فنخا نسبت به دنا در کنار تفصیلی بودن اطلاعات، هم حاوی اطلاعات بیشتری است و هم از صحتِ نسبتاً خوبی برخوردار است، هر چند هر دو نسبت به کل فهارس نوشته شده برای نسخ خطی موجود در ایران، تنها یک سوم تا نیمی از فهارس را دربرمیگیرد، ضمن اینکه از سال ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱ نیز فهارس نسبتا زیادی منتشر شده است و هر دوی آنها فاقد اطلاعات آنها هستند. البته گفته شده در ویراست دوم دنا (چاپ ۱۴۰۰ش)، داده‌های جدیدتر به روز رسانی شده است.