مقبره ابن سینا در اصفهان یا همدان؟
✍️ #احمد_خامه_یار
چندی است که در سایت‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی، این دیدگاه ترویج می‌شود که ابن سینا نه در همدان، بلکه در اصفهان دفن شده و مقبره‌اش در محله دردشت اصفهان، جایی‌که امروزه به مدرس ابوعلی سینا شهرت یافته، قرار دارد. این دیدگاه البته چند دهه پیش از این، از سوی پژوهشگران معاصری همچون جلال‌الدین همایی و سیدجعفر سجّادی جزی و ترویج شده است.
به تازگی نیز کانال تلگرامی «میراث خطی شیعه»، تصویری از صفحه پایانی رساله «احوال شیخ الرئیس»، به شماره 4849 در کتابخانه ایاصوفیا و مورخ 697ق را منتشر کرده است که در پایان متن رساله، از انتقال جنازه ابن سینا به اصفهان ـ پس از دفن اولیه آن در همدان ـ سخن به میان آمده، و با استناد به این رساله، بر نظریه دفن ابن سینا در اصفهان تأکید کرده است.
با این حال، من شخصاً بر این باورم که مقبره ابن سینا در همدان اعتبار بیشتری از اصفهان دارد. استدلال من این است که در سرگذشت‌نامه ابن سینا به قلم شاگردش ابوعبید جوزجانی که مورد پذیرش و استناد عموم مورخان قرار گرفته و کسی در اصالت آن تردیدی روا نداشته، به وضوح از دفن ابن سینا در همدان سخن به میان آمده است؛ اما ظاهراً در برخی از نسخه‌های آن، با قید «یُقال» (= گفته می‌شود)، به انتقال پیکر وی به اصفهان اشاره شده است.
در تحریر یحیی بن احمد کاشی از این سرگذشت‌نامه (چاپ قاهره، 1952، ص28) هیچ اشاره‌ای به انتقال پیکر ابن سینا به همدان وجود ندارد. در تحریر ابن ابی‌اصیبعه (د. 668ق) از همین سرگذشت‌نامه نیز (در کتاب عیون الانباء فی طبقات الاطباء) پس از اشاره به دفن وی در همدان آمده است: «اینجا سخن ابوعبید جوزجانی در شرح حال ابن سینا به پایان رسید». در ادامه، محل قبر وی در همدان (منطبق بر محل مقبره کنونی وی) مشخص شده و با قید «یُقال»، به انتقال پیکرش به اصفهان اشاره شده.
بنابراین اشاره به انتقال پیکر ابن سینا، در متن اصلی سرگذشت وی به قلم جوزجانی وجود نداشته و شاید مؤلف یا کاتب دیگری آن را در پایان برخی نسخه‌ها افزوده است. وجود قید «گفته می‌شود» نیز نشان‌دهنده تردید، و نه علم قطعی آن شخص، به انتقال پیکر است. تعیین محل قبر وی در همدان نیز نشان‌دهنده بقا و شهرت این قبر حتی پس از زمان جوزجانی دارد.
از سوی دیگر، رساله مورد استناد کانال میراث خطی شیعه، رساله‌ای است که به تأکید نویسنده خود کانال، «از نویسنده و تاریخ نگارش آن اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما نسخه کتابخانه ایاصوفیه به سال 697ق مقابله شده است.» بنابراین نمی‌توان صرفاً گزارش رساله‌ای ناشناخته و مجهول المؤلف را، بر شواهد تاریخی دیگر از جمله شرح حال جوزجانی شاگرد ابن سینا، که بر دفن ابن سینا در همدان ـ بدون اشاره به انتقال وی به اصفهان ـ اشاره دارد، ترجیح داد و آن را قول مطلق و نهایی به شمار آورد.
همچنین گفتنی است از میان مورخان، ابن اثیر در تاریخ خود، از دفن ابن سینا در اصفهان سخن گفته است. اما باید توجه داشت تاریخ ابن اثیر یک تاریخ عمومی و نه تراجم‌نگاری است که به طور عمده به حوادث سیاسی پرداخته و در کنار آن به طور گذرا، به وفات برخی از اشخاص اشاره کرده است. در حالیکه مورخان تراجم‌نگار بزرگی همچون ذهبی و ابن حجر عسقلانی، سخن جوزجانی را (که اعتبار بیشتری از سخن ابن اثیر دارد)، در زمینه دفن ابن سینا در همدان نقل کرده و در واقع به طور ضمنی آن را پذیرفته‌اند.
به‌هر حال، حتی بر فرض عدم ترجیح مقبره ابن سینا در همدان (که باز هم به باور من بر اصفهان مرجّح است)، این دو دیدگاه را در بهترین حالت می‌توان هم‌تراز یکدیگر و دارای یک درجه از اعتبار تاریخی دانست؛ نه آنکه مقبره اصفهان را «واقعی / اصلی» و مقبره همدان را «جعلی» فرض کرد.
https://t.me/ganjineh_channel
✍️ #احمد_خامه_یار
چندی است که در سایت‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی، این دیدگاه ترویج می‌شود که ابن سینا نه در همدان، بلکه در اصفهان دفن شده و مقبره‌اش در محله دردشت اصفهان، جایی‌که امروزه به مدرس ابوعلی سینا شهرت یافته، قرار دارد. این دیدگاه البته چند دهه پیش از این، از سوی پژوهشگران معاصری همچون جلال‌الدین همایی و سیدجعفر سجّادی جزی و ترویج شده است.
به تازگی نیز کانال تلگرامی «میراث خطی شیعه»، تصویری از صفحه پایانی رساله «احوال شیخ الرئیس»، به شماره 4849 در کتابخانه ایاصوفیا و مورخ 697ق را منتشر کرده است که در پایان متن رساله، از انتقال جنازه ابن سینا به اصفهان ـ پس از دفن اولیه آن در همدان ـ سخن به میان آمده، و با استناد به این رساله، بر نظریه دفن ابن سینا در اصفهان تأکید کرده است.
با این حال، من شخصاً بر این باورم که مقبره ابن سینا در همدان اعتبار بیشتری از اصفهان دارد. استدلال من این است که در سرگذشت‌نامه ابن سینا به قلم شاگردش ابوعبید جوزجانی که مورد پذیرش و استناد عموم مورخان قرار گرفته و کسی در اصالت آن تردیدی روا نداشته، به وضوح از دفن ابن سینا در همدان سخن به میان آمده است؛ اما ظاهراً در برخی از نسخه‌های آن، با قید «یُقال» (= گفته می‌شود)، به انتقال پیکر وی به اصفهان اشاره شده است.
در تحریر یحیی بن احمد کاشی از این سرگذشت‌نامه (چاپ قاهره، 1952، ص28) هیچ اشاره‌ای به انتقال پیکر ابن سینا به همدان وجود ندارد. در تحریر ابن ابی‌اصیبعه (د. 668ق) از همین سرگذشت‌نامه نیز (در کتاب عیون الانباء فی طبقات الاطباء) پس از اشاره به دفن وی در همدان آمده است: «اینجا سخن ابوعبید جوزجانی در شرح حال ابن سینا به پایان رسید». در ادامه، محل قبر وی در همدان (منطبق بر محل مقبره کنونی وی) مشخص شده و با قید «یُقال»، به انتقال پیکرش به اصفهان اشاره شده.
بنابراین اشاره به انتقال پیکر ابن سینا، در متن اصلی سرگذشت وی به قلم جوزجانی وجود نداشته و شاید مؤلف یا کاتب دیگری آن را در پایان برخی نسخه‌ها افزوده است. وجود قید «گفته می‌شود» نیز نشان‌دهنده تردید، و نه علم قطعی آن شخص، به انتقال پیکر است. تعیین محل قبر وی در همدان نیز نشان‌دهنده بقا و شهرت این قبر حتی پس از زمان جوزجانی دارد.
از سوی دیگر، رساله مورد استناد کانال میراث خطی شیعه، رساله‌ای است که به تأکید نویسنده خود کانال، «از نویسنده و تاریخ نگارش آن اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما نسخه کتابخانه ایاصوفیه به سال 697ق مقابله شده است.» بنابراین نمی‌توان صرفاً گزارش رساله‌ای ناشناخته و مجهول المؤلف را، بر شواهد تاریخی دیگر از جمله شرح حال جوزجانی شاگرد ابن سینا، که بر دفن ابن سینا در همدان ـ بدون اشاره به انتقال وی به اصفهان ـ اشاره دارد، ترجیح داد و آن را قول مطلق و نهایی به شمار آورد.
همچنین گفتنی است از میان مورخان، ابن اثیر در تاریخ خود، از دفن ابن سینا در اصفهان سخن گفته است. اما باید توجه داشت تاریخ ابن اثیر یک تاریخ عمومی و نه تراجم‌نگاری است که به طور عمده به حوادث سیاسی پرداخته و در کنار آن به طور گذرا، به وفات برخی از اشخاص اشاره کرده است. در حالیکه مورخان تراجم‌نگار بزرگی همچون ذهبی و ابن حجر عسقلانی، سخن جوزجانی را (که اعتبار بیشتری از سخن ابن اثیر دارد)، در زمینه دفن ابن سینا در همدان نقل کرده و در واقع به طور ضمنی آن را پذیرفته‌اند.
به‌هر حال، حتی بر فرض عدم ترجیح مقبره ابن سینا در همدان (که باز هم به باور من بر اصفهان مرجّح است)، این دو دیدگاه را در بهترین حالت می‌توان هم‌تراز یکدیگر و دارای یک درجه از اعتبار تاریخی دانست؛ نه آنکه مقبره اصفهان را «واقعی / اصلی» و مقبره همدان را «جعلی» فرض کرد.
https://t.me/ganjineh_channel
