صفوی، - خزانة الفوائد

▫️ابن غریب #جرمغانی یکی از سرایندگان بومی استان #خراسان شمالی در قرن ۱۲ ق. است که از لحاظ تاریخی، اواخر عهد #صفوی، تمام دورۀ #افشاری و اوایل عصر #زندی را درک کرده و کلیات اشعاری از او به سه زبان #کرمانجی، فارسی و ترکی باقی مانده که این اشعار در انواع ادبی و قالب‌های شعری متنوعی سروده شده است.

▫️جلد اول این اثر شامل منظومۀ کرمانجی #شوق‌نامه، جلد دوم دربردارندۀ اشعار #فارسی و جلد سوم مشتمل بر باقی اشعار #کرمانجی است.

▫️از نام و نشان این شاعر #کرمانج اطلاع زیادی در دست نیست، جز اینکه او در اشعار خود «ابن غریب»، «ابن غریبی»، «غریب» و «غریبی» تخلص کرده و در #جرمغان سکونت داشته است.

▫️اشعار کرمانجی ابن #غریب مشتمل است بر؛ منظومۀ شوق‌نامه، مثنوی ساقی نامه، ۶۰ غزل، ۱۰ مخمس و یک مستزاد.

▫️تاکنون از کلیات ابن غریب دو نسخۀ خطی شناسایی شده که یکی ناقص است و فقط ۱۴ ورق از آن باقی ماندە، اما نسخۀ دوم کامل تر است و ۱۸۹ ورق دارد و کار تصحیح بر اساس آن انجام شده است.

▫️جلد اول این کلیات، یعنی #شوق‌نامه از لحاظ ساختاری شامل یک مقدمۀ مفصل و علمی- استنادی است تا مخاطب بتواند از طریق آن، شاعر و آثار او را بهتر بشناسد؛ همچنین، متن شوق‌نامه یک بار طبق الفبای نسخۀ اساس رونویسی و تصحیح شده، سپس، طبق شیوۀ سنت تصحیح، اختلافات دو نسخۀ اساس و بدل در بخشی جداگانه ثبت و ضبط شده است.

▫️هدف از تصحیح و إحیای کلیات ابن غریب این بود که مخاطبان آن منحصر به کرمانج زبانان #خراسان نشود؛ بنابراین، هم ابیات کرمانجی را با رعایت امانتداری به #فارسی برگرداندم و هم تمام متن کرمانجی را با الفبای مرسوم #کردی_آرامی مجدداً بازنویسی کردم تا اینکه هم فارسی زبانان از محتوای این منظومه بهره‌مند گردند و هم کردهای دیگر مناطق ایران و خارج از آن.

▫️ابن غریب در سرودن شعر به سه زبان کرمانجی، فارسی و ترکی مهارت خاصی داشته و از دو زبان عربی و تاتی نیز آگاه بوده‌است.

▫️کلیات ابن غریب آینۀ نستاً کاملی از کاربرد قالبهای متنوع شعری است و مهارت شاعر آنجایی است که توانسته شعر کرمانجی را در قالب‌های رایج شعر فارسی بگنجاند. او مخمساتی دارد که هر کدام از مصراعات آن به زبانهای کرمانجی، فارسی، ترکی و عربی است.

▫️ابن غریب دربارۀ انواع ادبی شعری عصر خود نیز آگاهی داشته و به عنوان مثال، سه منظومۀ #شوق‌نامه، #ساقی‌نامه و #سراپا را در پیروی از شاعران ادبیات فارسی به شعر درآورده است.

▫️شواهد متعددی در کلیات او وجود دارد که همگی حاکی از دانش بالای اوست؛ #موسیقی، #نجوم، #تاریخ، دین و مذهب، عرفان و تصوف از جمله موضوعات محوری مذکور در اشعار این شاعر است.

❗️لازم به ذکر است که در هیچکدام از تاریخ ادبیات‌های کردی #مارف_خزنه‌دار، #قانات_کردو و #علاءالدین_سجادی و تاریخ ادبیات در ایران، اثر #ذبیح‌الله_صفا هیچ نام و نشانی از #ابن_غریب وجود ندارد و معرفی و انتشار کلیات این شاعر گمنام پیشینۀ ادبیات مکتوب کرمانجی در خراسان را یک قرن به عقب خواهد برد، درحالیکه تاکنون کهن ترین شاعر این منطقه #جعفرقلی_زنگلی، شاعر کرمانج عهد #قاجاری معرفی شده است.

دیوار مهربانی نسخ خطی

نسخ خطی تصحیح شده