✍? به‌احترام سالروز درگذشت #ایرج_افشار

کلمهٔ تئاتر در دورهٔ قاجاری بیشتر به‌صورت «تیاتر» مصطلح می‌بود و در اغلب روزنامه‌ها و کتاب‌ها دیده می‌شود. به‌تازگی، در خاطرات عمادالسلطنهٔ سالور (حسینقلی‌میرزا)، آن را به‌شکل «تعطر» یافتم. ازجمله در ملاقات با دبیرالملک می‌نویسد:
غُرّهٔ جمادی‌الاولای ۱۳۳۱ ـ یک ساعتی از صحبت تعطرهای مولیر و چاپ کردن کتاب و غیره صحبت کردیم. اسباب چاپ از فرنگ آورده، کتابی هم در لغت فرانسه و فارسی چاپ کرده‌است و نشان داد. می‌گفت چهارده‌هزار لغت دارد، اما مثل سایرین از فرانسه به فارسی است، و این چندان فایده ندارد. آن‌که فایده دارد، از فارسی به فرانسه است که ننوشته‌اند.
(تازه‌ها و پاره‌های ایران‌شناسی (۵۲). ایرج افشار. در: مجلهٔ بخارا، شمارهٔ ۵۳. سال ۱۳۸۵، ص۱۹۰)
#واژه‌شناسی
@cheshmocheragh

✍? دانشگاه

«مجلس شورای ملی به وزارت معارف اجازه می‌دهد مؤسسه‌ای به‌نام «دانشگاه» برای تعلیم درجات عالیهٔ علوم و فنون و ادبیات و فلسفه در طهران تأسیس نماید». این مادهٔ اول قانون تأسیس دانشگاه است که در سال ۱۳۱۳ به تصویب مجلس رسید. خوب است بدانیم در عصر ناصرالدین‌شاه «دانشگاه» نام عمارت مجلل شاهزاده ارفع، سیاستمدار ایرانی در موناکو بود. چون خود او به «دانش» شهرت داشت، نام بنا را «دانشگاه» نهاد. این عمارت بعداً به «ویلا‌اصفهان» نیز معروف شد. واژهٔ دانشگاه (برای مؤسسهٔ تمدنیِ عهد رضاخان) مخالفان مشهوری داشت، زیرا در دورانی که زبان فرانسوی زبان علم و فنّاوری در ایران بود، عده‌ای معتقد بودند این واژه نمی‌تواند به‌جای «اونیورسیته» رایج شود.
(از آقای دکتر #رضا_عطاریان، اصطلاح‌شناس و پژوهشگر، سپاسگزاریم که بخش‌هایی از کتاب در دست نگارش خود را در اختیار چشم‌وچراغ قرار داده‌اند.)
#واژه‌شناسی
@cheshmocheragh

✍🏼 به‌مناسبت روز پرستار، #حافظ و دو اصطلاح پزشکی

حافظ در یکی از شعرهای معروفش با مطلع «رواق منظر چشم من آشیانهٔ توست/ کرم نما و فرود آ که خانه خانهٔ توست» می‌فرماید «علاج ضعف دل ما به لب حوالت کن/ که این مفرّح یاقوت در خزانهٔ توست». یکی از انواع مفرّحات یا داروهای مقویِ دل در طب قدیم «مفرح یاقوت» بوده، و آن شرابی است آمیخته با اندکی از گَرد ساییده‌شدهٔ انواع گوهرهای گران‌بها مانند یاقوت و مروارید و عقیق. حافظ در این بیت درد را توصیف و درمان را تجویز کرده‌است.
در شعری دیگر، شاعر شیرین‌سخن می‌گوید: «با چشم و ابروی تو چه تدبیرِ دل کنم/ وه زین کمان که بر سرِ بیمار می‌کشی!» در درمان‌های رایج میان مردم، «کمان بر سر بیمار کشیدن» شیوه‌ای برای شوک وارد کردن به بیمار بوده‌است. سینی‌ای نزد او می‌آوردند و ناگهان تیری از دور به سینی پرتاب می‌کردند تا بر اثر صدای برخورد، بیمار به هوش آید. حافظ چشم و ابروی دلدار را به این تیر و کمان تشبیه می‌کند، و افسوسی که اظهار می‌کند، نشانهٔ بهبود نیافتن از این روش است.
(برگرفته از کانال زبان‌شناسیک به‌نشانی @zabanshenasik)
#واژه‌شناسی
@cheshmocheragh

‌‌‌
چشم‌وچراغ (تلگرام)
مدیر: مهنوش تهرانی
سال تأسیس: 1395
تعداد کاربران: 2615
تعداد فرسته‌ها: 2014
انگیزه و هدف تأسیس: آشناتر کردن مخاطبان با زیبایی‌های زبان و ادب فارسی، براساس منابع معتبر و مستند. این کانال را پژوهشگران گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی اداره می‌کنند.
نشانی:
تلگرام:‌ t.me/cheshmocheragh
سروش: cheshmocheragh
اینستاگرام: - cheshmocheragا-
فیس‌بوک: Persian Terminology
توییتر: persiantermion1
ارتباط با ادمین:‌ cheshmcheragh@
چند فرسته:
#واژه‌شناسی - واژة فارسی کدام است؟ (۱)
«عشق» و «کتابِ» عربی‌تبار، «جنگل» و «نیلوفرِ» هندی‌تبار، «آقا» و «سوغاتِ» مغولی‌تبار همگی واژه‌هایی فارسی یا به‌عبارت دقیق‌تر، فارسی‌شده هستند که سال‌هاست به زبان فارسی وارد شده‌اند. نگران آسیب‌رسانی واژه‌هایی از این دست نباشیم، چراکه وام‌گیری از این زبان‌ها مدت‌هاست متوقف شده‌است. این واژه‌ها در روندی باسابقه، در فرایندهای واژه‌سازی فارسی شرکت کرده‌اند؛ «عاشقانه، کتاب‌فروش، جنگلداری، نیلوفری، آقایان، سوغاتی» همگی واژه‌هایی فارسی هستند که در زبان‌های عربی و هندی و مغولی هیچ معنایی ندارند.

ساده‌نویسی و درست‌نویسی (حمید حسنی)
ااوکِی (OK)
به‌تازگی در فضای تلگرام وجه‌اشتقاقی به‌ظاهر قطعی برای واژة OK ارائه شده و دست‌به‌دست می‌چرخد؛ اما به‌نظر می‌رسد استدلال درستی نباشد.
تاکنون احتمالات فراوانی، هم انگلیسی و هم غیرانگلیسی، برای اصلِ این اختصار، که تقریباً در همة زبان‌های زندة جهان کاربرد دارد، ارائه شده‌است؛ اما، براساس استدلالِ متخصصان ریشه‌شناسی و واژه‌شناسی، بر این احتمال بیشتر می‌توان تکیه کرد:
اوکِی اختصارِ Oll Korrect ( املای طنزگونه‌ای از All correct) است. تاریخِ اولین کاربردِ این اختصار، سال ۱۸۳۹ و خاستگاه آن ایالات متحدة آمریکا ذکر شده‌است.
در فارسی معادل‌های خوبی برای «اوکی» (با همة کاربردهای آن) داریم؛ مانند: بسیار خوب، خیلی خوب، باشد، حتماً، موافقم، تصدیق می‌کنم، تصدیق.