قصیده انصافیه
بخط استاد حسن میرخانی
@khatpdf
بخط استاد حسن میرخانی
@khatpdf
🔸عرفان فیض
🔹عالم ربّانی مولانا محمد محسن فيض کاشانی از چهره های درخشان و پرافتخار شیعه در علوم نقلی و عقلی و عرفانی است.
🔸خدمات آن بزرگ مرد به علوم اهل بیت علیهم السلام به اندازه ای است که ملا محمد طاهر قمی که از دشمنان سرسخت عرفا است در سال های آخر حیات پربار او ضمن اجازه حدیثی او را «مروج آثار الائمة الاطهار (ع)» خوانده است.
🔹و بعد عرفانی آن جناب مورد تجلیل علامه مجلسی که خود از مخالفان تصوف است قرار گرفته و حضرت علامه در اجازات خود با اين عناوين از او ياد نموده است: «قدوة العارفين» «المولی المحقّق العارف» و «المولی الجليل العالم العارف الربّاني مولانا محمد محسن القاشاني رحمه الله».
🔸جناب فيض در سال 1083 رساله اي به نام انصافيه نگاشته و در آن با اشاره به چهار دسته: متفلسفه، متصوّفه، متکلّمين ومن عنديّين [اصوليين ظ] گفته: در جواني گاهي در تلخيص سخنان طوايف اربع، علي حسب التمرين کتب و رسائلي نگاشته است، من غير تصديق بکلّها. فلم يجد في شيء من إشاراتهم شفاء علّته... فهداه الله ببرکة متابعة الشرع المبين إلی التعمّق في أسرار القرآن وأحاديث آل سيّد المرسلين صلوات الله عليهم.
🔹او در پايان رساله نامبرده فرموده: «وليعلم أن هذه الطوائف الأربع وإن کانوا يسيرون في الحيرة ويجولون في الضلال، إلاّ أنّ الإنصاف يحکم بأنّهم علي اختلاف مذاهبهم لم يخرجوا بشيء من أقاويلهم وعقائدهم من الإسلام، ولم يأتوا بما يوجب علي أحدهم إسم الکافر... نه متکلّمم، نه متفلسف، و نه متصوّفم و نه متکلّف، بلکه مقلّد قرآن و حديث، و تابع اهل بيت آن سرور. از سخنان حيرت افزاي طوايف اربع ملول و بر کرانه، و از ماسواي قرآن مجيد و حديث اهل بيت و آنچه بدين دو آشنا نباشد بيگانه».
🔸برخي با استناد به سخنان فوق، معتقد به بازگشت فيض از حکمت و عرفان شده اند، امّا با دقّت در رساله مزبور و عنايت به سيره فيض در نگارش چندين رساله حکمي و عرفاني در سال هاي بعد، معلوم مي شود که فيض نه تنها از آن مسير بازنگشته، بلکه در آثار متأخّر خود، در اثبات هماهنگي بين آموزه هاي وحياني و معارف حکمي و عرفاني کوشيده، و مدلّل فرموده که آراء عرفاني او مأخود از قرآن و حديث مي باشد.
🔹فيض در همان رساله انصافيه مي نويسد: «اين قوم گمان کرده اند که بعضي از علوم دينيه هست که در قرآن و حديث يافت نمي شود و از کتب فلاسفه يا متصوّفه مي توان دانست... مسکينان نمي دانند که خلل و قصور نه از جهت حديث يا قرآن است، بلکه خلل در فهم و قصور در درجه ايمان ايشان است».
🔸فيض متعبّد به شرع، کتاب و سنّت بوده، امّا اين معاني را مخالف کتاب و سنّت نديده و مأخوذ از آن دو دانسته، و در نوشته هاي خود براي تبيين اين معنا تلاش نموده و تا حدّ زيادي نيز موفّق بوده است.
🔹از جمله آثار فيض کتاب کلمات مکنونه است که در آن يک دوره عرفان نظري شيعي را با رويکرد وحدت وجودي در قالب عرفان نظري ابن عربي ارائه کرده است. درباره اين کتاب ادعا شده که فيض آن را در جواني و به شيوه جمع آوري بدون اعتقاد به آن تأليف کرده است، امّا واقعيت اين است که فيض اين اثر عرفاني ارجمند را در سال 1057 نگاشته و حدود سي سال بعد در سال 1088 (و پس از نگارش رساله انصافيه) آن را تحرير مجدّد کرده، و با حذف و اضافاتي به صورت کتاب قرّة العيون في أعزّ الفنون درآورده است.
🔸قرّة العيون همان کلمات مکنونه است که مؤلف به آن رنگ حديثي و قرآني داده است، و جالب آن که مقدّمه کتاب قرّة العيون جملات پاياني همان رساله انصافيه است، و فيض با همان الفاظ آورده است: «نه متکلّمم، نه متصوّف...».
عرفان مجلسی، رحیم قاسمی
