گنجینه مکتوب

در این کارگاه به پاسخ سوالات زیر خواهیم پرداخت:
نگاه فرآیندی به مطالعات میان رشته ای چیست و نظریاتِ رقیب آن کدامند؟
نگرش تلفیقی و نگاه کل نگر به پژوهش میان رشته ای چیستند؟
هر کدام از این نگاه ها چگونه یک پژوهش میان رشته ای را به سرانجام میرسانند؟
مراحلی که برای به سرانجام رساندن یک پژوهش میان رشته ای باید پشت سر گذاشت کدامند؟

معرفی و بارگزاری مقاله
@interdisciplinarity
مقاله ای بسیار مهمی در سال 2001 با عنوان «نظریه مطالعات میان رشته ای» توسط ویلیام نیوویل در مجله مطالعات تلفیقی به انتشار رسید. نیوویل در این مقاله مدعی شده بود که پیچیدگی(complexity) اصلی ترین ویژگی ایست که پژوهش میان رشته ای را ضروری میسازد. همچنین نیوویل در این مقاله، سیستمهای پیچیده را به عنوان مهمترین قلمروی که امکان پرداخت میان رشته ای در آنها هست معرفی کرد. طرح چنین بحثی به عنوان یکی از چالش برانگیزترین مباحث در حوزه مطالعات میان رشته ای محسوب میشود که زمینه گفتگوهای فراوانی را میان نظریه پردازان میان رشتگی فراهم کرد. اجمالاً باید گفت که بسیاری از نظریه پردازان میان رشتگی اعتقادی به لزومِ پیچیده بودن مسائل برای انجام پژوهش میان رشته ای پیرامون آنها ندارند و معتقدند که سیستمهای ساده نیز امکان و قابلیت پژوهش میان رشته ای را دارند.
فایل اصل این مقاله برای استفاده علاقه مندان بارگزاری میشود. پس از این تلاش خواهم کرد تا مقالاتی که به مخالفت و یا موافقت با نیوویل پرداختند را نیز ارسال نمایم.
# معرفی و بارگزاری مقاله
@interdisciplinarity

امّا نوید کرمانی رویکردِ متفاون دیگری را پِی میگیرد. او که زمینه آشناییش با مطالعات قرآنی از طریق قرائت قاریان ممتاز مصری بوده است، تلاش اصلی اش بر آن است که زیباییهای صوتی و شنیداری قرآن را برای مخاطب به نمایس بگذارد. او در کتاب برجسته اش «قرآن زیباست»، برخلاف عموم کتابهای مرتبط با بلاغت که صرفا به صنایع ادبی و بلاغی میپردازند، به دنبال آن است که حس زیبایی شناختی مخاطبین قرآن را شناسایی و سپس از منظر مطالعات زیبایی شناختی آنرا مورد تحلیل قرار دهد. کتاب «قتلی القرآن» ثعلبی (427ق) کتاب بسیار تاثیرگذاری برای کرمانی بوده است. جالب است که این کتاب نیز در زمره معدود کتابهایی است که واکنش مخاطبان قرآن در مواجهه با متن را نشان میدهد. اوج تاثیرگذاری قرآن بر مخاطبین در قالب افرادی است که از شدت زیبایی متن، مدهوش و یا میمیرند. باید توجه داشت که برخلاف رویکرد اندروریپین که صرفا خواننده و متن حضور داشتند، در رویکرد نوید کرمانی عنصر سومی نیز تحت عنوان «قاری» و «تلاوت کننده» نقش مهمی ایفا میکند. در حقیقت نوع تلاوت قاری از آیات قرآن میتواند در میزان تاثیرگذاری آن بر مخاطب نقش بسیار مهم و کلیدی بازی کند.
در انتها لازم است بگویم که این جستار به دنبال آن است که اهمیت «تفسیر خواننده محور» از قرآن را در کنار «تفسیر مولف محور» نشان دهد و ضرورت آنرا برای برقراری بهتر ارتباط میان قرآن و خوانندگان آن بیان نماید. بی شک این یادداشت صرفا درآمدی بر تفسیر خواننده محور محسوب میشود و برای تنقیح روش تحقیق درست در این حوزه به مطالعات گسترده ای نیازمندیم. امیدوارم که پس از این شاهد توجه بیشتر قرآن پژوهان به این روش تفسیری باشیم.

@interdisciplinarity

@litera9

"سرمشق گمشده؛ طبيعت بشر" نخستين کتابي است که از نويسنده و متفّکر و جامعه شناس معاصر فرانسوي، ادگار مورن، به فارسي ترجمه شده است. اين پژوهشگر در اين کتاب و همچنين در مجموعه اي پنج جلدي که به دنبال آن و تحت نام "روش" به رشتة تحرير درآورده است تلاش مي کند تا ميان علوم انساني و علوم زيستي پيوندي ايجادکند و در پرتو آن نظريه جامعي از "انسان" ارائه دهد که تا کنون وجود نداشته است. او بر اين باور است که نمي توان انسان را موجودي مجزا و بيگانه از طبيعت دانست. در کتاب سرمشق گمشده، نويسنده سير تکوين نوع بشر را از آغاز تا به امروز با تيزبيني و موشکافي خاصّي ترسيم مي کند و تلاش مي ورزد تا در پرتو دانش هاي جديد رابطه ارگانيک ميان فرهنگ و طبيعت را در تکوين نوع بشر نشان دهد. کليد فرهنگ در طبيعت و کليد طبيعت ما در فرهنگ است.

ماه مبارک و نظريه رؤیاهای رسولانه

ماه مبارک ماه قرآن است. بهار قرآن است. ماه تأمل در آيات قرآن است. ماه قرائت قرآن است. من در رد نظريه آقای دکتر سروش در خصوص وحی بمثابه خواب تاکنون چندين يادداشت و مقاله نوشته ام. هر بار که آياتی از قرآن می خوانم و به ويژه در ماه مبارک گوشه چشمی هم بدان نظريه دارم و هر بار بيشتر مطمئن می شوم که اين ديدگاه فارغ از اشکالات فلسفی و تاريخی اش از تفسير نحوه زبان قرآن و منطق درونی آن و ساختار سخن خداوند با پيامبرش آنچنانکه در قرآن ديده می شود عاجز است. به يکی دو نمونه اينجا اشاره می کنم: در موارد متعددی در قرآن آياتی را می بينيم که پاسخ خداوند است به آنچه مؤمنان و يا غير مؤمنان از پيامبر درخواست می کرده اند. به زبانی ساده در واقع قرآن به آنچه در زمان پيامبر اتفاق می افتاد واکنش نشان می دهد. طبق اين نظريه طبعا بايد هر بار پيامبر اکرم در نوبتی ديگر و در رؤيایی ديگر پاسخ را در خواب می ديد و بعد آن را در قالب آياتی از قرآن به مؤمنان ارائه می داد. فراموش نکنيم که اين نظريه نمی گويد پيامبر وحی را در رؤيا دريافت می کرد. می گويد اساسا وحی چيزی جز رؤيای پيامبر نيست. بدين ترتيب اگر بدين نظريه ملتزم باشيم بايد بگوییم هر بار پيامبر در عالم بيداری با موضوعی و يا پرسشی روبرو می شد پاسخ پرسشی که در بیداری طرح شده بود را در رؤيای خود می جست؟ روشن است که این با منطق این آيات نمی سازد. مگر اينکه فرض کنيم اصل آن پرسش ها و درخواست ها و يا اتفاقات هم در خواب بوده و ريشه در واقعيت خارجی نداشته است. اين طبعا با آنچه از سيره و تاريخ می شناسيم سازگار نيست. علاوه بر اينکه اگر چنين بود مخاطبان قرآن و پيامبر در عصر نزول قرآن نسبت به آن پرسش و پاسخ ها اظهار بيگانگی می کردند که قطعا چنين چيزی گزارش نشده.

در آيات بسياری از قرآن حکايات انبياء و امم سابق بر عصر قرآن به تفصيل آمده است. نظريه رؤياهای رسولانه در اين زمينه چه می گويد؟ آنطور که من می فهمم اين نظريه از تبيین درست اين آيات عاجز است؛ مگر اينکه قائل بدين باشد که پيامبر از همه اين حکايات و داستان ها از طريق منابع مکتوب و شفاهی ديگری اطلاع داشته. اين نه تنها با رويکرد و باور متکلمان مسلمان مخالف است بلکه با روايات تاريخی هم سازگاری ندارد. دست کم بخشی از آنچه در این آيات درباره انبياء و امت های پيشين نقل شده برای عموم اعراب عصر پیامبر تازگی داشته و آشنایی با قسمتی از آنها هم مستلزم اطلاع از کتاب ها و متون شفاهی و مکتوب اهل کتاب بود. بنابراين پيامبر بر اين دست قصه های قرآنی نمی توانست صرفا بر اساس رؤياهای خود اطلاع حاصل کند، مگر اينکه بگوييم که از پيش بر اين دست حکايات از طرقی اطلاع داشته و پژواک آن اطلاعات و دانسته ها در رؤياهای پيامبرانه او منعکس شده. منطق و آيات خود قرآن و خطابات مستقيم قرآن نسبت به پيامبر خلاف اين را نشان می دهد. حال که سخن از خطابات قرآنی به شخص پيامبر شد اين را هم اضافه کنم که بسياری از اين خطابات خاص را با نظريه رؤياهای رسولانه نمی توان تفسير کرد و فهميد؛ به ويژه آنجاهایی که اين خطابات شکل هشدار به پیامبر می گيرد.