گنجینه مکتوب

?اهمیت فهرست مشترک نسخه خطی کتاب های فارسی

اهمیتش فراهم آوردن فهرست مشترک از همه ی نگاشته ها و نسخه های فارسی بر پژوهندگان روشن است و این موضوع گفتار من نیست. اما اشاره به برخی از آنها ناگزیرم. اهمیتش یکی هم برای یافتن قلمرو جغرافیایی این زبان است. که گستره ای از ایران کنونی و خراسان بزرگ از افغانستان و تاجیکستان و سمرقند و بخارا و قفقاز را فرا می گیرد. ابرهای رحمت از این سرزمین ها برخاسته، بر منطقه ای وسیعی از شبه قاره هندوستان، پاکستان، بنگال و سیلان از یک سو، و آسیای صغیر عثمانی تا بالکان باریده، جوانه زده، شکوفه های فرهنگ مشترکی ایرانی ـ بشری را در این سرزمین ها شکوفانده است. بدینگونه سده ها، زبان فارسی ابزار داد و ستد فکری و فرهنگی میان مردم این سرزمین ها بوده است. کتاب ها رشته های گوناگون، به زبان فارسی در این سرزمین ها نگاشته شده است، یا نسخه برداری شده است و با کوچ مردمان در این سرزمین ها جابجا شده است.

منبع: منزوی، احمد، «نسخه های خطی در پاکستان»، کلک، مرداد ـ آذر 1376، صص 287و288
@Ketabpazhohi

فکر کنم به شخصی به نام محمود که از ساکنان خراسان بزرگ و آسیای میانه امروزی است اشاره می کنند که از طرف نیروی دریایی چین به چنین سفری رفته است.
حالا هم کشورهای چین و ایران و آسیای مرکزی و ترکیه همگی مدعی این افتخار هستند

این موزه اخیراً و در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تغییرات سیاسی متعدد در افغانستان و رخدادهای حاصل از سقوط صدام به جمع‏آوری آثار بسیار باارزشی از منطقة آسیای مرکزی افغانستان، ایران و شمال عراق مبادرت نموده و توانسته است تا مجموعه‏های نادری را از این آثار از طریق خرید در حراج‏های مختلف جمع‏آوری نماید.

:
با توجه به استقبال قشر دانشجویی و طلاب، نمایشگاه کتاب با همکاری شهرداری تهران و حرم مطهر امام خمینی(ره) محلی را به عنوان اسکان موقت دانشجویان و طلاب در مهمانسرای بهشت زهرا (س) در نظر گرفته است.

همچنین مکان های مسقف دیگری نیز برای دانشجویان و طلاب مهیا شده است. دانشجویان و طلابی که از شهرستان ها در نمایشگاه کتاب تهران حضور پیدا می کنند، می توانند به صورت رایگان از این دو مکان به منظور اسکان موقت استفاده کنند.

بر اساس این گزارش، دانشجویان شهرستانی که درخواست استفاده از اقامتگا های مذکور را دارند، می توانند از طریق تماس با شماره های
02196067432 و شماره فاکس 02196067440نسبت به ثبت نام و استفاده از این اماکن اقدام کنند.

آنچه هست به دلائل مختلف (که در نوشته ای دیگر بدان خواهم پرداخت) در دو قرن گذشته ادبیات فقهی حنفیان خراسان و ماوراء النهر سهم بسیار اندکی از نشر کتاب های خطی در این زمینه را به خود اختصاص داده و همینک هزاران کتاب در این زمینه در کتابخانه های هند و آسیای مرکزی و ایران و ترکیه موجود است که همچنان به صورت خطی باقی مانده اند و اقبالی برای چاپ و انتشار آنها وجود ندارد. این خود زمینه ای شده است تا ما عملاً بخش مهمی از منابع اصلی شناخت خود را از اوضاع فرهنگی و اجتماعی خراسان بزرگ و ماوراء النهر که در واقع مهد زبان فارسی هم هست مورد غفلت قرار دهیم.
شادروان استاد محمد تقی دانش پژوه سالها قبل در کتاب فهرستواره فقه هزار و چهارصد ساله بخشی از این آثار را معرفی کرد. در آثار استاد احمد منزوی هم می توان به نسخه های خطی این آثار راهنمایی یافت. یکی از ضرورت ها پرداختن به این میراث است؛ میراثی که به ویژه به دلیل سیطره سلفی گری مورد اهمال عمدی قرار گرفته که شرح آن را و علل و بسترهای آن را در نوشته ای دیگر توضیح خواهم داد.

دخمه
نویسنده: ژوزه ساراماگو
مترجم: کیومرث پارسای
.
«دخمه» داستان پیرمردی 64 ساله به نام «سیپریانو الگور» است که در دهکده ای نزدیک شهری بزرگ زندگی می کند. در این شهر مکانی وجود دارد بنام مجتمع مرکزی که خود شهری است بزرگ تر و مرموزتر. ساکنان بی‌شماری در این مجتمع زندگی می کنند که همه امکانات شهری و رفاهی برایشان فراهم است و آرزوی خیلی هاست که در این مجتمع زندگی کنند. مجتمعی که هر کسی اجازه سکونت در آن را ندارد و بوسیله نگهبانان بی‌شماری حفاظت و کنترل می شود.
سیپریانو سازنده ظروف سفالینی است که آنها را در کارگاه سفالگری اجدادیش درست می کند و با قراردادی که با مجتمع مرکزی دارد آنها را جهت فروش به ساکنان مجتمع به انبار آنجا می برد. از قضا شوهر تنها فرزند سیپریانو یکی از نگهبانان مجتمع مرکزی است و انتظار ترفیعی را می کشد که با آن بتواند برای زندگی به یکی از آپارتمان های کوچک مجتمع مرکزی نقل مکان کند. ترفیعی که داماد سیپریانو و دخترش برای آن لحظه شماری می کنند و خود سیپریانو در دل از آن بیزار است. همسر سیپریانو مدتی پیش درگذشته است و دخترش می خواهد سیپریانوی تنها و پیر را با خود به مجتمع مرکزی ببرد.
زندگی سیپریانو زمانی به هم می ریزد که مسئولین مجتمع مرکزی با به هم زدن یکطرفه قرار داد دیگر حاضر به خرید سفال هایش نیستند و او مجبور است تنها کاری را هم که در این دنیا برایش باقیمانده بود متوقف کند. از سوی دیگر دامادش در آستانه گرفتن ترفیع قرار می گیرد و سیپریانو مجبور است همراه آنها به مجتمع مرکزی نقل مکان کند که اگر تا این زمان, تنها از آن خوشش نمی آمد, اکنون برای اینکه از آنجا متنفر هم باشد دلیل دارد.
اینجاست که داستان ساده زندگی روزمره و یکنواخت سیپریانوی سفال فروش به دغدغه های بیشمار پیرمردی تنها و ناامید تبدیل می شود که نمی داند جدال اصلی اش بیشتر با خودش و خاطرات گذشته اش است و یا با دختر و دامادش و زندگی آینده اش در مجتمع مرکزی .

کتاب آیین، اسطوره و کیهان شناسی در ایران باستان اثر ماریان موله، ایران شناس و اسلام شناس لهستانی الاصل و پروردۀ مکتب خاورشناسی فرانسه است. نویسنده در این اثر از لابلای متون پیشازرتشتی و زرتشتی، از وداها و گات ها تا کتاب ها و رساله های پهلوی، خط سیر روشنی را بیرون کشیده است که پیوندهای کیهان شناسی، انسان شناسی و آخرت شناسی مزدایی را در نظامی سنجیده بیان می کند. در حققیت کوشش نویسنده برای ارائۀ تصویر روشنی از سیر برخی مفاهیم معنوی از ایران مزدایی تا ایران اسلامی است که با دیگر آثار او در همین حوزه تکمیل می شود.در این زمینه ارزیابی محتویات گات ها به عنوان سند دینی و تعیین « زمینۀ اجتماعی» آنها در دستور کار قرار گرفته است. کار با بررسی روابط آموزه های گاهانی با دیگر آموزه های دین ایرانی آغاز می شود و نشان داده می شود که آموزۀ گاهانی آموزه های دیگر را کنار نمی زند و سعی میشود که یک روح مشترک میان این آموزه ها دنبال شود. مسائل مربوط به زروانی گری در سطحی متفاوت و تنها به شکل تأثیر آن بر اسناد مورد نظر ما مورد بررسی قرار میگیرند. همچنین ارتباط میان جشن های آیینی سالانه با مفاهیم درونی گات ها مورد بحث قرار میگیرد

🌍جایگاه قیام امام حسین (ع) و عاشورا در آسیای مرکزی



🌐نویسنده : دکتر شعیب بهمن



از دوران كهن تاکنون، منطقه آسياي مركزي از لحاظ مذهبي همواره مهد اديان و مذاهب متعدد بوده است؛ به نحوي كه در طول قرن‌هاي متمادي، اديان مختلف يکي پس از ديگري در اين منطقه ترويج شده‌اند و مردم را به سوي خود جلب نموده‌اند. اديان بودايي، زرتشتي، مانوي، مزدکي، يهودي، مسيحي و... در طول تاريخ، مذهب مردم اين منطقه را تشکيل داده‌اند. در اين بين ظهور اسلام در قرن هفتم ميلادي، چهره مذهبي آسياي مركزي را تغيير داد و از آن پس به مذهب اصلي اين منطقه تبديل شد. این امر باعث شد که مباحث مرتبط با اسلام و مسلمانان در آسياي مركزي، از جمله مسائل مهم و اساسي در بررسي هويت و فرهنگ مردم منطقه به شمار ‌آيد.

در اين بين اگرچه پيروان مذهب تشیع در آسياي مركزي، از نظر جمعيتي و مذهبي در اقليت قرار دارند، اما در عين حال داراي ويژگي‌هاي جالب توجهي نيز مي‌باشند كه عموما آنها را از شيعيان ساير نقاط جهان جدا مي‌كند. البته شیعیان این منطقه در برخی از شعائر و رسوم و سنت های مذهبی همانند سایر شیعیان در سراسر نقاط جهان عمل می کنند که یکی از برجسته ترین آنها، سوگواری برای امام حسین (ع) و پاسداشت قیام عاشورا است. بر این اساس نوشتار حاضر، نگاهی کوتاه و اجمالی به جایگاه و ویژگی های قیام عاشورا در کشورهای آسیای مرکزی دارد.

قیام حسینی در آسیای مرکزی
در هر یک از کشورهای آسیای مرکزی با توجه به ویژگی های قومی، مذهبی، میزان جمعیت و پراکندگی جمعیت، قیام امام حسین (ع) دارای ویژگی هایی منحصربه فردی است. به عنوان مثال، مردم تاجيكستان از نظر فرهنگی، وابستگي عميقي به ايران دارند و آداب و سنن مذهبي آنان نیز در اغلب موارد منطبق با آداب فرهنگی و سنن مذهبي در ايران است. به همین دلیل در ایام سوگواری محرم، شیعیان این کشور توجه ویژه ای به این امر دارند و به خصوص در روزهای تاسوعا و عاشورا تلاش می کنند به گرامی‌داشت قیام امام حسین‏(ع) بپردازند. همچنين لازم به ذكر است كه اهل سنت تاجيکستان نيز نسبت به اهل بيت و ائمه شيعه، به ويژه براي امام امام حسين‏ (ع) احترام خاصي قائلند. با این حال در تاجيکستان، «شوراي اسلامي تاجيکستان» که بالاترين نهاد ديني اين کشور محسوب مي‌شود و به دولت نزديک است، اعتقاد دارد که اجراي مراسم روز عاشورا توسط شيعيان ممکن است باعث درگيري‌هاي مذهبي ميان مسلمانان شود. این امر باعث شده که محدودیت هایی از سوی دولت برای برگزاری مراسم عاشورا اعمال شود.

در ازبکستان نیز با توجه به حساسیت دولت نسبت به شيعيان، مردم تلاش می کنند همانند دوران شوروی، همچنان به صورت مخفيانه مراسم عزاداري را در خانه‌هاي خود بر پا کنند. البته طی سال های اخیر تا حدي مراسم مذهبي در ازبکستان احيا شده است. به عنوان نمونه، در شهرهاي سمرقند، بخارا و تاشكند مراسم سوگواري حضرت اباعبدالله (ع) در مساجد، تكايا و حسينيه‌ها برگزار مي‌شود. در عاشوراي سال 1375، براي اولين بار شيعيان عزادار در سمرقند، به صورت گروه‌ها و دسته‌هاي سينه‌زني و زنجيرزني در خيابان‌هاي اين شهر به راه افتادند و عزاداري كردند. در ماه محرم به ويژه عاشورا، شيعيان لباس سياه به تن مي‌كنند و پرچم‌هاي سياه برداشته، در كوچه و خيابان سوگواري مي‌كنند. گاهي به حال جذبه و شور مي‌رسند و خود را به هر سو مي‌اندازند و با نواي «شاه حسين»، «واحسين» بر سرو سينه خود مي‌زنند.

علاوه بر شيعيان كه مقيدند در مجالس عزاداري شركت كنند و اطعام بدهند، زنان و مردان اهل سنت نيز در اين‌گونه مجالس شركت مي‌كنند و حتی مبالغی را نیز براي برپايي مجالس عزاداري مي‌پردازند. مراسم سوگواري سيد الشهدا در بخارا، در مساجد و حسينيه‌ها از جمله مسجد حاج مير علي (مسجد ايرانيان) با حضور حدود هزار نفر، مسجد و حسينيه سيد الشهدا در تاتار محله، مسجد رباط ميري كه شعارهايي درباره عاشورا روي ديوار اين مسجد نصب شده است، مسجد باباي كلان و نيز در سمرقند در مساجد اهل بيت، شيخ اسراييل، مراد اوليا و نيز در روستيا چُرني كوفكا در حومه تاشكند و ... با شكوه خاصي برگزار مي‌شود.

در ترکمنستان، ايام محرم و به ويژه روز عاشورا از اهميت خاصي نزد شيعيان برخوردار است. اگر چه در دوران قبل از تسلط شوروي، در برخي از نقاط تركمنستان عزاداري‌هايي به شيوه شيعيان انجام مي‌شد، اما با روي كار آمدن كمونيست‌ها، عزاداران حسيني بيش از ۷۰ سال نمي‌توانستند به صورت علني مراسم محرم را برپا كنند و به همين دليل، اين مراسم در منازل مسكوني به طور پنهاني برگزار مي‌شد. با استقلال كشور تركمنستان، زنان، مردان، كودكان و نوجوانان آذري، افغاني و ايراني مقيم تركمنستان و همچنین تركمن ها در كنار هم در مساجد مربوط به شيعيان به عزاداري مي‌پردازند. در حال حاضر در تمام نقاطي که شيعيان حضور دارند، حتي در بعضي مناطق که مسجد هم وجود ندارد، مردم در منازل جمع مي‌شو

📕اهمیت فهرست مشترک نسخه خطی کتاب های فارسی

اهمیتش فراهم آوردن فهرست مشترک از همه ی نگاشته ها و نسخه های فارسی بر پژوهندگان روشن است و این موضوع گفتار من نیست. اما اشاره به برخی از آنها ناگزیرم. اهمیتش یکی هم برای یافتن قلمرو جغرافیایی این زبان است. که گستره ای از ایران کنونی و خراسان بزرگ از افغانستان و تاجیکستان و سمرقند و بخارا و قفقاز را فرا می گیرد. ابرهای رحمت از این سرزمین ها برخاسته، بر منطقه ای وسیعی از شبه قاره هندوستان، پاکستان، بنگال و سیلان از یک سو، و آسیای صغیر عثمانی تا بالکان باریده، جوانه زده، شکوفه های فرهنگ مشترکی ایرانی ـ بشری را در این سرزمین ها شکوفانده است. بدینگونه سده ها، زبان فارسی ابزار داد و ستد فکری و فرهنگی میان مردم این سرزمین ها بوده است. کتاب ها رشته های گوناگون، به زبان فارسی در این سرزمین ها نگاشته شده است، یا نسخه برداری شده است و با کوچ مردمان در این سرزمین ها جابجا شده است.

منبع: منزوی، احمد، «نسخه های خطی در پاکستان»، کلک، مرداد ـ آذر 1376، صص 287و288
@Ketabpazhoh

💥پایان ممنوعیت چاپ قرآن کریم در ازبکستان

◾️حکومت ازبکستان از شدیدترین حکومت های منطقه نسبت به مسلمانان است و سال هاست که با آموزه های اسلامی در این کشور مبارزه می شود.

چاپ قرآن کریم به زبان عربی برای سال ها در ازبکستان ممنوع بود در حالی که بیش از 90 درصد از جمعیت 30 میلیونی آن مسلمان هستند.

◽️قانون ممنوعیت چاپ و نشر قرآن مدتی پیش در این کشور سکولار برداشته شد و در این روزها ده هزار جلد قرآن کریم برای نخستین بار به زبان عربی چاپ شده است که با استقبال پرشور مردم و ایجاد صف های طولانی در مدتی کوتاه به فروش رسید.

گسترش اندیشه طالبان به آسیای مرکزی
و
حوزه تمدنی ایران
این اعلان از آن جهت مهم است که نه در منطقه پشتونی افغانستان و نه توسط یک ملای پشتون بلکه در ناحیه اندخوی در شمال غرب آن کشور صادر شده که اکثر مردم آن ناحیه ازبک و ترکمن هستند و داملا ذبیح الله مجاهد نیز به یقین یک طالب ازبک تبار و یا تاجیک تبار است.
طالبان فرا سرزمینی
@kultur

↙️ گزارشي مربوط به 150 سال پيش

⭕️ «باخرز» در سفرنامه «کلنل استوارت» مامور مخفی انگلستان

✍️ قاسم خرمی

💎 به رغم قدمت تاریخی منطقه باخرز که مطابق اسناد تاریخی موجود، حداقل از دوره ساسانیان (قبل از اسلام) وجود داشته و با همین نام شناخته می شده، اما اطلاعات تاریخی در این خصوص و ایضا مناطق جام و تایباد بسیار معدود است.


💎 یکی از آثار تاریخی که در آن اشاره بسیار مختصری به باخرز صورت گرفته اما از جهات دیگری، اثر نسبتا مهمی به حساب می آید، سفر نامه کلنل چارلز ادوارد استوارت مامور عالی رتبه نظامی و امنیتی انگلستان است که در دوره ناصرالدین شاه قاجار، به ایران و بویژه شمال و شرق خراسان سفر کرده و از اوضاع این مناطق، گزارش تهیه کرده است.

💎 سفر او به ایران بعد از حمله روسها به آسیای میانه صورت گرفت و این سرزمین ها را، که زمانی بخشی از ایران به حساب می آمد ضمیمه خاک خود کرد. دولت انگلستان نگران بود که حمله روسیه به این مناطق، شايد منافع این کشور بویژه در ایران و هندوستان را به خطر اندازد. به همین دلیل، کلنل استوارت را که یک صاحب منصب برجسته و با هوش و دارای سابقه حضور نظامي در هندوستان بود را به ایران فرستاد تا با حضور در خراسان و شهرهای نزدیک به آسیای میانه، بتواند به جمع آوری اطلاعات و آگاهي از برنامه ها و نقشه هاي بعدي روس ها بپردازد.

💎 کلنل استوارت برای آنکه هویت خود را مخفی نگه دارد، به طور ناشناس و با لباسی مبدل و با نام مستعار «خواجه ابراهیم ارمنی» از مرز عثماني وارد ایران شد. او برای اینکه نظر کسی را جلب نکند از اصفهان و یزد شروع کرد و به شهر درگز خراسان رسید و بعد از مدتی با سفر به ديگر شهرهاي خراسان مثل طبس، كاشمر، قوچان، تربت حيدريه و باخرز، به تحقيق و بررسي و تهيه گزارش در باره اوضاع اين مناطق پرداخت.

💎 مجموعه گزارش های تهیه شده توسط استوارت در همان زمان توسط «انجمن جغرافیای سلطنتی انگلستان» منتشر شد. ناصرالدین شاه و ماموران حكومتي او كه تا آن زمان، از ورود و خروج اين شخص بي اطلاع مانده بود و نگران بود كه چيزي در باره او نوشته باشد، دستور داد تا کتاب کلنل استوارت به فارسی ترجمه شود. نخستین ترجمه از این کتاب در همان زمان توسط فردی به نام علی که مترجم رسمی دربار بود، انجام شد.

✅ همانطور كه عنوان شد در اين كتاب اشاره بسيار كوتاهي به باخرزِ دوره قاجاريه صورت گرفته است. استوارت در صفحه 33 كتاب خود مي نويسد:

🔸 « روز اول پس از عبور از مشهد، در قريه توقف نمودم، موسوم به كاظم آباد كه از مشهد ده ميل مسافت دارد ... در اينجا از يك نفر تركمان كه در جنوب مشهد در صفحه موسوم به باخرز مي باشد سكنا دارد، شنيدم كه سه هزار گوسفند و سي نفر را برده اند و يك نفر از تراكمه را كه اسير شده بود با تفنگ كشته اند».

💎 اين گزارش حاكي از بروز نا امني هاي شديد در منطقه باخرز و مرزهاي شرقي ايران همزمان با حمله روس ها به آسياي ميانه است و با توجه به تاكيدي كه استوارت روي استحكام بناهای كاظم آباد در مقابل حملات و ناامني ها انجام مي دهد و آنرا با ديگر مناطق خراسان مقايسه مي كند، مي شود نتيجه گرفت كه احتمالا قريه هاي باخرز كه در آن زمان شامل تايباد و جام و صالح آباد فعلي نيز مي شد، از استحكام زيادي برخوردار نبوده و ظاهرا ناامني در مرزهاي شرقي ايران معضل هميشگي بوده است.

✅ در صفحه 94 اين كتاب دستخطي از ناصرالدين شاه چاپ شده است كه دستور مي دهد براي مقابله و تنبيه تركمن هايي كه از آخال ( در آسياي ميانه) به مرزهاي شرقي ايران حمله مي كنند، قشوني 12 هزار نفري از خراسان و ديگر مناطق به سركردگي ( فرماندهي) حشمت الله خان تشكيل و در در آغاز سال بعد به باخرز اعزام شوند

🔸 دستخط ناصرالدين شاه چنين است:

«قشوني انشالله برود در سال نو به بوخورذ( باخرز) اجتماعي آن شده به حاصل چراني تركمان و تاخت و تاز به آخال برود. قريب دوازده هزار نفر قشون زبده منتخب با سردار مخصوص از تهران مثل حشمت الدوله، قشون خراسان هم كلا در دهنه جان و در دره جز قوچان حاضر باشند به سرداري حاكم خراسان. آنها هم حتي المقدور حمله برند به آخال، افواج خراساني و سواره خراسان. اين يك طرح است بايد صحبت شود. همچنين نام برده باخرز و همين خيال را اين مطرح كرده، جواب بفرستيد».

💎 متن دست نوشته ناصرالدين شاه با ادبيات امروزي خيلي روان به نظر نمي رسد و حتي نام باخرز را هم اشتباه نوشته است اما محتواي اين نامه بوي‍ژه تهيه لشكر 12 هزار نفري براي مقابله با مهاجمين، نشان مي دهد كه موضوع درگيري مرزي ايران با تركمن هاي آنسوي مرز بسيار جدي بوده است و استقرار طولاني اين سپاه در باخرز آنهم با اسبان و گوسفنداني كه همراه داشته اند، چه خسارات جدي مي توانسته است به كشتزارها و اموال مردم، آنهم در فصل بهار وارد کند!

🔻متن كامل اين مقاله را در لينك زير بخوانيد