مكتبة المجلسي ودارالتراث

(کتابی در نقد اهل سنت و آداب بحث و گفتگوی علمای شیعه):

به مناسبتی به کتاب «الانصاف من الانتصاف لاهل الحق من اهل الانصاف» مراجعه داشتم. قبل از هر چیز به دوستانی که به مباحث امامت و نقد شبهات اهل سنت اشتغال دارند نصیحت می کنم حتما این کتاب را تهیه کنند. کتابی است در نهایت اهمیت. اولین ردیه است که بر کتاب «منهاج السنۀ» ابن تیمیه که رد بر «منهاج الکرامۀ» علامۀ حلی است، نوشنه شده. مؤلف در سال 756 هجری کتاب منهاج را مطالعه می کند و بعد از آن این ردیه را ـ که در سه جلد با تعالیق متوسطِ رو به پایین محقق به چاپ رسیده ـ تالیف می کند.
البته با کمال تأسف مؤلف كتاب ناشناخته مانده ولی ظاهرا او علامه حلی را درک نکرده و در عداد شاگردان او نیست. مطالب مندرج در کتاب و نوع استدلالات همگی بیان از فضل مؤلف دارد. ردیه است بسیار دقيق، عالی و خواندنی و قابل استفاده.

نکته ای که توجه بنده را به خود جلب کرد ادبیاتی است که مؤلف کتاب الانصاف در طول کتاب خود نسبت به ابن تیمیه در بحث و نقد خود بکار برده است. ناقد ما در همان ابتدای کتاب با کمال ادب از ابن تیمیه یاد می کند و به هیچ وجه دایرۀ اطلاعات او را زیر سؤال نمی برد و از او به (الشیخ العالم المحقّق المدقّق ابن تیمیه) تعبیر می کند. در لابلای ردود خود نیز با اینکه تمام قد از علامه حلی و اعتقادات شیعه دفاع می کند، باز سبب نمی شود که مانند ابن تیمیه دهن به فحاشی باز کند و به ابن تیمیه ای که از علامه (= ابن المطهّر) به (ابن المنجّس) تعبیر کرده، ناسازا گویی کند. البته به هیچ وجه هم دهان به دعای لَه و ثنای او نمی گشاید.

شاید این ردیه فتح بابی برای سلسه ردّ نویسی هایی باشد که در همان سده و سدۀ بعد از آن (قرن نهم) بر مؤلفات اهل سنت در مدرسه حله نوشته شد؛ ردودی چون: «الأنوار البدرية في كشف شبه القدرية» تألیف: عز الدين الحسن بن شمس الدين المهلبي الحلی (بعد از 840)، و «التوضيح الأنور بالحجج الواردة لدفع شبه الأعور» تألیف: نجم الدين خضر بن محمد الرازي الحَبْلَرُودي (حدود 850 هق)، که هر دوی آنها رد بر يوسف بن مخزوم الواسطي (حدود 700 هق)، که به عقیدۀ کاتب این سطور بسیار پر اهمیت و با صلابت در مقابل افکار اهل سنت ایستاده اند و قدمی از اعتقادات شیعی کوتاه نیامده اند. ولی تمام اینها با رعایت ادب و آداب مناظرۀ منطقی و درست همراه است.

بدون شک این نوع نقد نویسی در این دورۀ زمانی و جغرافیای مکانی که دور تا دور آنها را اهل سنت فرا گرفته بوده، دوره ای پر افتخار برای دفاع از باورهای شیعه به شمار می آید و لازم است عملکرد این دانشمندان سر لوحۀ ما قرار گیرد.

باشد که محققین و پژوهشگران ما ـ از هر طیف و گروه فکری که باشند ـ در نقد و بررسی های خود این روش مؤلفین علمای حلۀ قرن هشتم و نهم را بازخوانی کنند و سعی در احیای این نوع رد نویسی را داشته باشند. رد نویسی ای که هیچ واگرایی در آن به اهل سنت دیده نمی شود و یا دامن به آتش فتنه مذهبی نمی زند.
والسلام علی من اتبع الهدی..
@h_m_Borujerdi

(کتابی در نقد اهل سنت و آداب بحث و گفتگوی علمای شیعه):

به مناسبتی به کتاب «الانصاف من الانتصاف لاهل الحق من اهل الانصاف» مراجعه داشتم. قبل از هر چیز به دوستانی که به مباحث امامت و نقد شبهات اهل سنت اشتغال دارند نصیحت می کنم حتما این کتاب را تهیه کنند. کتابی است در نهایت اهمیت. اولین ردیه ای است که بر کتاب «منهاج السنۀ» ابن تیمیه که رد بر «منهاج الکرامۀ» علامۀ حلی است، نوشنه شده. مؤلف در سال 756 هجری کتاب منهاج را مطالعه می کند و بعد از آن این ردیه را ـ که در سه جلد با تعالیق متوسطِ رو به پایین محقق به چاپ رسیده ـ تالیف می کند.
البته با کمال تأسف مؤلف كتاب ناشناخته مانده ولی ظاهرا او علامه حلی را درک نکرده و در عداد شاگردان او نیست. مطالب مندرج در کتاب و نوع استدلالات همگی بیان از فضل مؤلف دارد. ردیه است بسیار دقيق، عالی و خواندنی و قابل استفاده.

نکته ای که توجه بنده را به خود جلب کرد ادبیاتی است که مؤلف کتاب الانصاف در طول کتاب خود نسبت به ابن تیمیه در بحث و نقد خود بکار برده است. ناقد ما در همان ابتدای کتاب با کمال ادب از ابن تیمیه یاد می کند و به هیچ وجه دایرۀ اطلاعات او را زیر سؤال نمی برد و از او به (الشیخ العالم المحقّق المدقّق ابن تیمیه) تعبیر می کند. در لابلای ردود خود نیز با اینکه تمام قد از علامه حلی و اعتقادات شیعه دفاع می کند، باز سبب نمی شود که مانند ابن تیمیه دهن به فحاشی باز کند و به ابن تیمیه ای که از علامه (= ابن المطهّر) به (ابن المنجّس) تعبیر کرده، ناسازا گویی کند. البته به هیچ وجه هم دهان به دعای لَه و ثنای بر نمی گشاید.

شاید این ردیه فتح بابی برای سلسه ردّ نویسی هایی باشد که در همان سده و سدۀ بعد از آن (قرن نهم) بر مؤلفات اهل سنت در مدرسه حله نوشته شد؛ ردودی چون: «الأنوار البدرية في كشف شبه القدرية» تألیف: عز الدين الحسن بن شمس الدين المهلبي الحلی (بعد از 840)، و «التوضيح الأنور بالحجج الواردة لدفع شبه الأعور» تألیف: نجم الدين خضر بن محمد الرازي الحَبْلَرُودي (حدود 850 هق)، که هر دوی آنها رد بر يوسف بن مخزوم الواسطي (حدود 700 هق)، که به عقیدۀ کاتب این سطور بسیار پر اهمیت و با صلابت در مقابل افکار اهل سنت ایستاده اند و قدمی از اعتقادات شیعی کوتاه نیامده اند. ولی تمام اینها با رعایت ادب و آداب مناظرۀ منطقی و درست همراه است.

بدون شک این نوع نقد نویسی در این دورۀ زمانی و جغرافیای مکانی که دور تا دور آنها را اهل سنت فرا گرفته اند، دوره ای پر افتخار برای دفاع از باورهای شیعه به شمار می آید و لازم است بار دیگر عملکرد این دانشمندان را سر لوحۀ ما قرار گیرد.

باشد که محققین و پژوهشگران ما از هر طیف و گروه فکری که باشند در نقد و بررسی های خود این روش مؤلفین علمای حلۀ قرن هشتم و نهم را بازخوانی کنند و سعی در احیای این نوع رد نویسی را داشته باشند. رد نویسی ای که هیچ واگرایی در آن به اهل سنت دیده نمی شود و یا دامن به آتش فتنه مذهبی نمی زند.
@h_m_Borujerdi

از کتاب الرد الزاجر علی من زعم ان ابن تیمیة کافر،نسخه ای در المکتبة الاحمدیه در حلب به شماره 1405 موجود است که در سال 835 نوشته شده و 180 برگ است. جالب است که در همان ایام نزدیک به ابن تیمیه کسانی از اهل سنت او را کافر می دانستند. نمی دانم این کتاب منتشر شده است یا خیر. کتابی هم با عنوان الجوهر المنظم فی زیارة القبر المکرم از ابن حجر هیتمی هست که در مطبعه بولاق در سال 1279 منتشر شده و علیه ابن تیمیه است. این کتاب سراسر در باره زیارت قبر پیامبر (ص) است. نسخه ای از این کتاب در کتابخانه شماره دو مجلس (سنا) هم هست که به شماره 1266 ثبت شده است. تاریخ کتابت آن شاید 1007 باشد و البته تالیف آن در 986 است. نمی دانم چاپ انتقادی شده است یا خیر.
@historylibrary

شیعه از ابتدا سعی کرد از تقابل سنت-بدعت فرا تر رود. شیعیان به جای پیروی از سنت به پیروی از امام روی آوردند، امامی که ولی الله یعنی دوست خدا بود و لذا شیعیان اولین کسانی بودند که سعی کردند مفهوم سنت-بدعت را که مفهومی خشونت زا و قبیله ای و عربی و واپس گرا بود بشکنند. این فرا رفتن به خصوص در میان شیعیانی بود که اهل تقیه نبودند و از اهل سنت پیروی نمی کردند (در ابتدا زیدیه و اسماعیلیه). دقیقا به همین جهت است که اهل سنت از شیعه خوشش نمی آمده و او را دشمن خود می دانسته است. اهل سنت امروزه هم با وجود این که بزرگترین بدعت گذاران را غرب و تمدن جدیداروپائی می دانند ولی باز دست از خصومت با دشمن دیرین خود یعنی شیعه بر نداشته اند. علت آنهم برای من قابل درک است. شیعه اساس مذهب ودیانت اهل سنت را به هم می ریزد، البته شیعه اصیل و پیرو ولایت نه شیعه سنی زده و مرید اهل سنت.
تروریستهای مسلمان امروزه نیز بر اساس همان تقابل سنت – بدعت می اندیشند و عمل می کنند. امروز هم کسانی که خود را سلفی می خوانند و « دیگران» را اهل بدعت می انگارند و تکفیر می کنند و دست به نابودی آنان می زنند کم و بیش مطابق سیره پیشوایان مذهبی خود یعنی احمد بن حنبل و ابن جوزی و ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب می اندیشند و عمل می کنند. فرق اساسی ای که میان اهل سنت تروریست امروزی با حنبلیان و به طور کلی اهل حدیث و سنت قدیم وجود دارد این است که اهل سنت جدید امروزه خود را با بدعتی به نام غرب و تمدن غربی مواجه می بیند وسعی می کند کسانی را که ازاین بدعت حمایت می کنند نابود کند. همین روش را شیعیانی هم که از اهل سنت پیروی می کنند در پیش گرفته اند. شیعیانی که امروزه به جای لفظ « بدعت» از لفظ «غربزدگی» استفاده می کنند و دشمن مسلمانان را تمدن مدرن و آئین و رسوم تمدن غربی می دانند در واقع خود در چار چوب تضاد سنت-بدعت می اندیشند.
برگردیم به سخنرانی نخست وزیر جدید انگلیس. به نظر من رجال سیاسی غرب می دانند که مسلمانان سنی غرب ستیز اگر دست به خشونت وقهر و تروریسم می زنند این اعمال را از همان اسلاف خود آموخته اند. ولی این رجال نمی توانند این مطلب را به زبان آورند چون در آن صورت جمعیت زیاد مسلمانان را با خود دشمن خواهند کرد. لذا به جای این که تعالیم مذهب ایشان را که به خصوص در قرن سوم شکل گرفته است نکوهش کنند خود ایشان را خطا کار معرفی می کنند و خطای ایشان را هم دوری از سنتهای اسلامی معرفی می کنند. ولی به نظر من راه حل مسئله تروریسم اهل سنت این نیست. جهان اسلام برای حل مسئله تروریسم و خشونت اهل سنت باید همان کاری را بکند که شیعه سعی کرد در 1200 سال پیش انجام دهد و آن عبارت بود از فراتر رفتن از مفاهیم متضاد سنت-بدعت. شما وقتی خشونت و بربریت را وسیله دفاع از سنت قرار دادید معلوم است که نتیجه آن همین می شود که می بینیم. جهان اسلام برای حل معضل تروریسم سنی باید کاری کند که مسلمانان از تقابل و تضادی که امروزه به شکل تضاد سنت با غربزدگی یا سنت با مدرنیته در آمده است بیرون بیاید. این به معنای کنار گذاشتن دین اسلام و تعالیم رسول الله نیست. تعالیم اسلام عین سنت نیست. ما می توانیم تعالیم حضرت محمد را رو تخم چشم خودمان بگذاریم بی آن که سخن از سنت و سنت گرئی به میان آوریم. سنت معمولا امور جزئی است که به صورت کلی تلقی می شود. پیغمبر در شرایط خاصی عملی کرده که در آن هنگام درست بوده است. ولی ممکن است که در شرایط دیگر این عمل حکم دیگری داشته باشد. سنت گرایان نه تنها می گویند هر عملی که به پیغمبر نسبت داده شده است باید به عنوان حکم کلی در نظر گرفته شود و تا ابد از آن پیروی کرد، بلکه می گویند هیچ عملی را هم که پیغمبر انجام نداده باشد نباید انجام داد. مثلا اگر پیغمبر در خزینه می رفته و دوش نمی گرفته امروزه هم مسلمان اهل سنت باید از دوش استفاده نکند. و این بزرگترین اشکال اهل سنت است. دوش گرفتن و هر کار دیگری که پیغمبر نمی کرده است بدعت است و باید کنار گذاشته شود. حالا هر چه شما بگویند : آقا در آن زمان دوش نبوده و اصلا در مدینه و مکه حمام عمومی نبوده ( بوده؟) به خرج سنت گرایان نمی رود. مخالفت سنت گرایان با تمام مظاهرجدید غربی بر سر همین است. زیر پا گذاشتن حقوق بشر هم به همین بهانه است. می گویند در جامعه مدینه در 1400 سال پیش حقوق بشر نبود. سنت گرایان در قدیم با ایرانیان هم مخالف بودند به دلیل این که تمدن ایرانی چیزهائی داشت که در سنت اهل مدینه نبود. خوب مسلم است که نبوده. جامعه مدینه احتیاجی به حقوق بشر نداشت. حقوق بشر از مقتضیات جامعه جدید است. با همان بهانه ای که اهل سنت با حقوق بشر مخالف است در گذشته با زبان فارسی مخالف بوده است. اهل سنت بزرگترین دشمنان زبان پارسی بوده اند، چرا؟ چون فارسی سخن گفتن بدعت بوده است. پیغمبر به هیچ زبان دیگری غیر از عربی تکلم نمی کرده است.

نوبختی موافق با "نظر "بوده است

در نوشته های قبلی خود درباره حسن بن موسی النوبختی و اینکه او نمی تواند نویسنده کتاب مختصر کون و فساد ارسطو باشد این خطای آقای مروان راشد را به بحث گذاشتیم که او بر اساس استنباط اشتباهی از کتابی از فخر رازی نوبختی را قائل به نظریه تعلیم می داند. اینجا تکه ای از کتاب الآراء و الدیانات که ابن الملاحمی در الفائق (ص ۳۷۵ تا ۳۷۶) نقل کرده را می آوریم که به درستی نشان می دهد نوبختی قائل به نتیجه بخش بودن نظر و استدلال بوده است.

نوبختی مخالفان نظر را مقلدان (یعنی اهل تقلید که واژه فنی متکلمان برای توصیف کسانی است که اهل نظر نیستند و یا مخالف آنند) و اهل الحیره می خواند و می گوید آنان در این زمینه نگاشته ها دارند. از آن جمله است ابو سعید الحصری (که قبلا از او نام بردم). نوبختی می گوید من او را از طریق الزام رد کردم و بدو گفتم که تو با خود جدل ورزی و نظر با نظر و جدل کلامی و استدلالی مخالفت می کنی و آن را می خواهی ابطال کنی در حالی که خود این مستلزم رد نظر توست که جدل و نظر به کار نمی آید. حصری می گفته که حتی اگر من در مذهب خود دچار مناقضه مذهبم شوم خود این تناقض گویی من نشان از صحت مذهب من است که با جدل و نظر به جایی نتوان رسید چرا که چنانکه می بینید دچار نقض خودم هم شده ام. در پاسخ بدو گفته شده که این سخن تو بر علیه خودت که دچار تناقض شده ای سخن مقبولی است اما این ادعا که با این کار مذهبت را تصحیح و مستدل کرده ای خود تناقض دیگری است چرا که به هیچ وجهی نتوان با مناقضه گویی و تناقض با چیزی صحت آن چیز را ثابت کرد.

باز نوبختی در این کتاب بر اساس نقلی که ابن الملاحمی از او دارد ابراز داشته که شبهه ای برای مخالفان نظر نقل می شده که البته نوبختی می گوید این شبهه را کسی نمی تواند مطرح کند به دلیلی که بعدا می گوییم. اصل شبهه این است که نظر و جدل مفید علم نیست و استدلال راه به جایی نمی برد چرا که همواره دیده ایم اشخاص برای مذهب خود استدلال ها می کنند تا بر خصم خود پیروزی یابند اما گاه همین اشخاص از مذهب خود دست می کشند و درست برای مذهب مخالف با آن دیگر بار استدلال و نظر را به کار می گیرند. این شبهه ای قوی قلمداد می شده و البته نوبختی گفته است این شبهه از آن هیچ کس نیست چرا که صاحبان همه مذاهب چنین کنند و بنابراین هیچ کس نمی تواند از آن بر علیه دیگری بهره گیرد. نوبختی در مقام توضیح اضافه می کند که حتی اهل حیرت یعنی کسانی که قائل به غیر مفید بودن نظر و استدلال برای علم هستند نیز خود مرتکب چنین چیزی می شوند. او می گوید من خود از میان اصحاب الحیره کسی و یا کسانی را دیده ام که از این مذهب دست شسته و به فایده نظر و استدلال و جدل ایمان آورده اند.
در دنباله کتاب الفائق شبهات دیگر همین گروه نقل می شود و پاسخ هایی را ابن الملاحمی ارائه می دهد که به احتمال قوی بخشی از آنها را از کتاب نوبختی بهره برده است.

با این حساب می بینیم که نوبختی در کتاب خود چگونه از مقام نظر و استدلال و فایده آن دفاع می کند. آنچه ابن الملاحمی اینجا از کتاب الآراء والدیانات نوبختی نقل کرده مؤید آن چیزی است که قبلا از کتاب فخر رازی و نقل او از کتاب نوبختی آوردیم.

نقد رفتاری غیر منطقی در چاپ چند متن منطقی 👆 (در سه فرسته)

محققان اين کتاب در تشخيص هويت رساله های غيلاني و مسعودي به کلی به خطا رفته اند. اين در حالی است که من در نوشته خود به روشنی داستان اين رساله ها را روشن کرده بودم. محققان اين کتاب اصل ايده طبقاتی بودن متن موجود در نسخه مجلس را از من گرفته اند و اينکه متن نسخه مجلس حلقه آخری از سلسله ای از مفاوضات و مناظرات بين افضل الدين غيلاني و مسعودي است اما شگفتا که با وجود روشن بودن مطلب من در آن نوشته ها در دام اشتباهی غريب افتاده اند. باری من در نوشته خود در خصوص اين متن با تکيه بر گفتاری از شادروان دانش پژوه و با اصلاح شماری از خطاهای او روشن کردم که حقيقت اين متن چيست و علاوه بر قرائنی که دانش پژوه پيشتر گفته بود نشان دادم که اين متن نوشته افضل الدين غيلاني است و در پاسخ به سلسله ای از مناظرات و مفاوضاتی است که نخست با تأليفی از ابن غيلان در رديه ای بر ابن سينا آغاز شد و بعد صورت گفتگو ميان افضل الدين و مسعودي يافت. در حقيقت از مجموع مطالب اين رساله چنين به نظر می رسد که نخست افضل الدين غيلاني رساله ای نوشته بوده درباره انواع قياسات و انواع مختلطات که چنانکه خودش هم در دو اثر ديگرش بدان تصريح دارد و پيشتر اشاره شد نامش التوطئة للتخطئة بوده؛ بعد از آن شرف الدين مسعودي رديه ای بر آن نوشته بوده که آن اينک ظاهراً در اختيار نيست. در آن رساله شرف الدين برخی خطاهای افضل الدين را گوشزد کرده بوده است. آنگاه افضل الدين در مقام پاسخ در آمده و رديه ای بر شرف الدين نوشته بوده که آن هم ظاهراً موجود نيست. در اين رساله افضل الدين وجود برخی از اين خطاها را می پذيرد اما در عين حال ايرادتی هم بر شرف الدين وارد می کند که همين شرف الدين را ديگر بار ناگزير به پاسخ می کند. بدين ترتيب شرف الدين پاسخی تفصيلی تر در رد بر افضل الدين می نويسد که نامش رسالة الأجوبة بوده است. در اين رساله شرف الدين مجموعه مفاوضات را در قالب شش "مباحثة " مطرح می کند که هر کدام با بحث کلی آنان در موضوع ياد شده ارتباط داشته است. بعد از آن است که افضل الدين در مقام پاسخ درآمده و رساله حاضر را نوشته که چنانکه گفتيم اکثر آن باقی مانده است و در آن افضل الدين درست هر "مباحثه" را مطرح و مناقشات و پاسخ های خود را در همان چارچوب مطرح می کند. از آنچه در رساله حاضر آمده روشن می شود که افضل الدين نيز در طول همين مفاوضات ايراداتی را از شرف الدين گرفته بوده که او را ناچار به تصحيح بخشی از مواضع و نتايج بحثش می کشاند و به همين دليل هم در رسالة الأجوبة مقداری از آن ايرادات را اصلاح می کند. منتها از ديگر سو از تصريحات افضل الدين در رساله حاضر معلوم است که شرف الدين اندکی پس از تدوين رساله اجوبة در اين ميان رساله ديگری در اين موضوع با عنوان المختلطات نوشته که آن هم همزمان با رسالة الأجوبة او به دست افضل الدين می رسد و از آن در رساله حاضر بهره می برد و بدان در مناقشه اش با شرف الدين استناد می کند. اين رساله به احتمال بسيار قوی همان رساله پيشگفته مختلطات است که اينک نسخه بسيار کهنه آن در ضمن مجموعه مراغه باقی است.

نقد رفتاری غیر منطقی در چاپ چند متن منطقی 👆 (در سه فرسته)

محققان اين کتاب در تشخيص هويت رساله های غيلاني و مسعودي به کلی به خطا رفته اند. اين در حالی است که من در نوشته خود به روشنی داستان اين رساله ها را روشن کرده بودم. محققان اين کتاب اصل ايده طبقاتی بودن متن موجود در نسخه مجلس را از من گرفته اند و اينکه متن نسخه مجلس حلقه آخری از سلسله ای از مفاوضات و مناظرات بين افضل الدين غيلاني و مسعودي است اما شگفتا که با وجود روشن بودن مطلب من در آن نوشته ها در دام اشتباهی غريب افتاده اند. باری من در نوشته خود در خصوص اين متن با تکيه بر گفتاری از شادروان دانش پژوه و با اصلاح شماری از خطاهای او روشن کردم که حقيقت اين متن چيست و علاوه بر قرائنی که دانش پژوه پيشتر گفته بود نشان دادم که اين متن نوشته افضل الدين غيلاني است و در پاسخ به سلسله ای از مناظرات و مفاوضاتی است که نخست با تأليفی از ابن غيلان در رديه ای بر ابن سينا آغاز شد و بعد صورت گفتگو ميان افضل الدين و مسعودي يافت. در حقيقت از مجموع مطالب اين رساله چنين به نظر می رسد که نخست افضل الدين غيلاني رساله ای نوشته بوده درباره انواع قياسات و انواع مختلطات که چنانکه خودش هم در دو اثر ديگرش بدان تصريح دارد و پيشتر اشاره شد نامش التوطئة للتخطئة بوده؛ بعد از آن شرف الدين مسعودي رديه ای بر آن نوشته بوده که آن اينک ظاهراً در اختيار نيست. در آن رساله شرف الدين برخی خطاهای افضل الدين را گوشزد کرده بوده است. آنگاه افضل الدين در مقام پاسخ در آمده و رديه ای بر شرف الدين نوشته بوده که آن هم ظاهراً موجود نيست. در اين رساله افضل الدين وجود برخی از اين خطاها را می پذيرد اما در عين حال ايرادتی هم بر شرف الدين وارد می کند که همين شرف الدين را ديگر بار ناگزير به پاسخ می کند. بدين ترتيب شرف الدين پاسخی تفصيلی تر در رد بر افضل الدين می نويسد که نامش رسالة الأجوبة بوده است. در اين رساله شرف الدين مجموعه مفاوضات را در قالب شش "مباحثة " مطرح می کند که هر کدام با بحث کلی آنان در موضوع ياد شده ارتباط داشته است. بعد از آن است که افضل الدين در مقام پاسخ درآمده و رساله حاضر را نوشته که چنانکه گفتيم اکثر آن باقی مانده است و در آن افضل الدين درست هر "مباحثه" را مطرح و مناقشات و پاسخ های خود را در همان چارچوب مطرح می کند. از آنچه در رساله حاضر آمده روشن می شود که افضل الدين نيز در طول همين مفاوضات ايراداتی را از شرف الدين گرفته بوده که او را ناچار به تصحيح بخشی از مواضع و نتايج بحثش می کشاند و به همين دليل هم در رسالة الأجوبة مقداری از آن ايرادات را اصلاح می کند. منتها از ديگر سو از تصريحات افضل الدين در رساله حاضر معلوم است که شرف الدين اندکی پس از تدوين رساله اجوبة در اين ميان رساله ديگری در اين موضوع با عنوان المختلطات نوشته که آن هم همزمان با رسالة الأجوبة او به دست افضل الدين می رسد و از آن در رساله حاضر بهره می برد و بدان در مناقشه اش با شرف الدين استناد می کند. اين رساله به احتمال بسيار قوی همان رساله پيشگفته مختلطات است که اينک نسخه بسيار کهنه آن در ضمن مجموعه مراغه باقی است.

تشيع در هند

اين چند روز در اوقات فراغت کتاب ورثة الأنبياء تأليف سيد احمد نقوی هندي را با تصحيح فاضلانه آقای علی فاضلی می خواندم. تصحيحی بسيار خوب و پاکيزه که مؤسسه کتابشناسی شيعه در قم منتشر کرده. اين کتاب برای آشنایی با تاريخ علمای اصولی شيعه در شبه قاره در سده های نوزدهم و بيستم اهميت فوق العاده ای دارد و گوشه های تاريکی از آن را برای ما روشن می کند؛ به ويژه آنچه مربوط است به مرحوم دلدار علی غفران مآب و فرزندانش و سهم آنها در تثبيت مکتب اصولی در ميان شيعيان هند و رد بر اخباريان و شيخيه از يک سو و البته مقابله با کتاب تحفه اثنی عشريه (و دنباله های آن) و رديه های مفصلی که در زمينه امامت و کلام و تاريخ و سيره بر اهل سنت از سوی اين خاندان نوشته شده. متأسفانه بخش اعظم ادبياتی که افراد اين خاندان و شاگردانشان در طول سده های نوزدهم و بيستم نوشته اند تاکنون منتشر نشده و اگر هم تعدادی از آنها در هند چاپ شده در ايران مورد استفاده در تحقيقات قرار نگرفته است. در اين کتاب ما با روابط علمای عتبات با شبه قاره نيز آشنایی می يابيم. مناسب است آقای علی فاضلی که اين کتاب و چند کتاب ديگر را در رابطه با اين خاندان منتشر کرده اند يک کتابشناسی تفصيلی درباره آثار اين خاندان و شاگردانشان و خاصه در مباحث امامت و رديه نويسی تنظيم کنند. بزرگترين و پر برگ ترين کتاب ها در طول تاريخ تشيع درباره امامت و رد بر اهل سنت در شبه قاره نوشته شده است. خاندان صاحب عبقات هم با خاندان دلدار علی و سلطان العلماء و سيد العلماء مرتبط بوده اند.

ضرورت انتشار کتاب معاصم الهدى والاصابه في تفضيل علي على الصحابة

بر کتاب عثمانيه جاحظ از همان آغاز رديه های زيادی نوشته شد، هم از سوی معتزليان و هم از سوی شيعيان. متأسفانه همه اين رديه ها از ميان رفته اند الا دو سه مورد. عثمانيه اثر مهمی است و جاحظ در آن همه تلاش خود را کرده تا ديدگاه شيعيان و خاصه اماميه را مورد انتقاد و رد و نقض قرار دهد. به همين دليل هم بزرگان شيعه بدان پاسخ دادند و دعاوی و شبهات جاحظ را رد کردند. از نقضی که ابوجعفر اسکافي (متکلم برجسته معتزلی مکتب بغداد) بر اين کتاب نوشت نسخه ای باقی نيست اما خوشبختانه ابن ابی الحديد بخش های زيادی از آن را در شرح خود نقل کرده. رديه احمد بن طاووس خوشبختانه باقی مانده و از آن نسخه ای به خط شاگردش ابن داود حلي در عراق موجود است و دو بار هم منتشر شده. رديه ديگری بر عثمانيه موجود است که متأسفانه تاکنون منتشر نشده و آن معاصم الهدى والاصابه في تفضيل علي على الصحابة است که تأليفی است از داعی بزرگ اسماعيلی مکتب ايرانی حميد الدين کرماني (از اوائل سده پنجم). از اين کتاب چندين نسخه موجود است که يکی از آنها در لندن است در مؤسسه اسماعيلی آنجا و ديگری در کتابخانه آية الله مرعشی. علت اينکه کتاب کرمانی به بحث تفضيل حضرت امير پرداخته اين است که اساسا خود کتاب عثمانيه جاحظ اثری است که در آن نويسنده خواسته تفضيل ابوبکر بر حضرت امير را اثبات کند و البته اين عقيده ای بوده که اصحاب حديث سنی مذهب بغداد و خراسان در آن زمان بدان باورمند بوده اند و تعبير عثمانيه اشاره به آنان دارد. ابوجعفر اسکافي معتزلی در کتاب المعيار والموازنه اين عقيده را رد کرده و بر افضليت امير المؤمنين بر جميع صحابه تأکيد دارد.

به هرحال بسيار مناسب است کسی همت کند و اين اثر ارزشمند را منتشر کند.

درباره کتاب العثمانيه جاحظ و رديه های آن

قبلا نوشتيم که عثمانيه جاحظ را شماری از معاصران و متأخران او از شیعه و معتزله مورد نقد و نقض قرار دادند. با اين وصف متأسفانه عمده اين رديه ها از ميان رفته است. می توان گفت مهمترين مسائل بحث امامت در تشيع بعد از عصر جاحظ به نحوی پاسخ به کتاب عثمانيه بوده و بنابراين ادبيات رديه نويسی اماميه حامل مهمترين انديشه های آنان در بحث امامت بوده است. از ميان رفتن اين رديه ها خسران عظيمی است برای تاريخ پژوهان و عالمان شيعی، با اين وصف بايد گفت کتاب الشافي شريف مرتضی در بخش هایی از کتاب در حقيقت بيش از آنکه پاسخ به بخش امامت کتاب المغني باشد پاسخی است به دعاوی عثمانيه در کتاب جاحظ. البته قسمتی از مباحث شريف مرتضی رديه بر استدلالات معتزليان غير شيعی در زمينه امامت است اما با مقايسه کتاب العثمانيه جاحظ با المغني (قسمت امامت) معلوم می شود که جاحظ یکی از منابع اصلی الهام قاضي عبدالجبار و برخی از اسلاف معتزلی او در رد بر مباحث امامت و نص بوده است. بنابراین شريف مرتضی حافظ بخشی از ميراث شيعی و رديه های آنان بر کتاب عثمانيه است. با وجود آرای ابتکاری در بحث امامت می دانيم که شريف مرتضی در الشافي بر نوشته های اسلاف متکلم شيعی خود هم تکيه بسيار داشته، از شيخ مفيد تا نوبختی ها و ابن قبه و حتی ابوعيسی ورّاق (که خود ردیه ای بر عثمانيه داشته است). الشافي شريف مرتضی بنياد تفکر اماميه را در بحث امامت بازتاب می دهد و حامل مهمترين بحث ها و مبانی اماميه در زمينه بحث امامت و نص و عصمت است.

... نقد حدیث البته سلفیان را خوش نمی آید. در طول چند دهه گذشته معمولاً نقد حدیث به عنوان تأثیرات شرقشناسی از سوی سلفیان و نویسندگان متمایل به جریان های اسلامگرا تفسیر شده است. حساب شرقشناسی هم که برای آنها روشن است. اما جالب است بدانیم مخالفت با روشنفکران پیشگفته عرب تنها محدود به طیف های سلفی و وهابی نمی شود. طیف هایی از اسلامگرایان میانه رو و یا نویسندگانی با رویکرد کلی اسلامی با گرایشات مقاصدی و یا اصلاح طلبانه اسلامی سنی با گفتمان تجدد خواهانه محمد ارکون و یا ادونیس و امثال آنان مخالفت می کنند. رضوان السید از شمار نویسندگانی است که در سال های اخیر نقدهای متعددی بر ارکون، ادونیس و طرابیشی و دیگرانی در این شمار نوشته است. او با وجود اینکه خود با سنت اسلامشناسی در غرب آشناست اما رویکرد ارکون را در نقد عقل اسلامی نمی پسندد. رضوان السید با وجود انتقاد از اسلامگرایی و احیاگری اسلامی اما نقد آن جریانات را تنها در چارچوب سنت اجتهادی و اصلاحی درونی می پذیرد. در نوشته ای که اخیراً از او خواندم در مقام رد گرایشات فکری ادونیس و طرابیشی و ارکون این بار در مقام دفاع از تفکر اهل سنت و جماعت این نویسندگان را متهم می کند که به دلیل دلبستگی به تشیع و ایران بر سنت و مذهب حنبلی می تازند. جالب است که رضوان سید با وجود انتقاد از سلفی گری حزبی و احیایی اما در این نوشته در مقام دفاع از ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب قرار گرفته و حنبلی گری را مورد ستایش قرار می دهد. برای او که در نوشته های ژورنالیستی سال های اخیرش همیشه با یا بی مناسبت نوعی تعرض به ایران و تشیع محوریت دارد طبیعی است که گرایش ارکون و طرابیشی و ادونیس در نقد حدیث و سنت به ویژه اگر به تمجید و ستایش انواع مختلف دگر اندیشی در تفکر اسلامی و از آن جمله تشیع و نقد تفکر غالب در اسلام سنی بیانجامد پذیرفتنی نیست. او ریشه اصلی این نقادی نسبت به حدیث و سنت را به اسلامشناسانی پیوند می زند که در غرب راه را برای نقد اصالت حدیث باز کردند. واقعیت این است که دلبستگان به انواع مختلف سلفی گری و وهابیت نقد تاریخی حدیث را خطری بالقوه برای جایگاه سیاسی، اجتماعی و علمی این جریانات می دانند.

@barrasihayetarikhi

اشتباهی غريب در فهم عباراتی ساده از شيخ طوسی

فاضل محترم آقای سيد کمال حيدری در يک برنامه که آن را در شبکه های مجازی ديدم (السيد كمال الحيدري: نقد تراث الشيخ الطوسي الفقهي) با استناد به مقدمه شيخ بر المبسوط اظهار می دارند که شيخ فروع فقهی را از کتاب های اهل سنت داخل در فقه شيعه کرد؛ مسائلی که قبلا در فقه شيعه مطرح نبود. آنگاه ابراز می دارند که مشکل اينجا نيست بلکه مشکل اصلی که به واسطه آن معتقدند بايد به آن دليل فقه شیعه را مورد بازبينی قرار داد اين است که شيخ در اين مقدمه ابراز داشته که من در هر فرع و مسئله ای فقهی که ذکر می کنم و آن را به عنوان فتوای خودم مطرح می کنم يادی از مخالفان نمی کنم. به تعبير ديگر خود ايشان، شيخ در مقدمه مبسوط گفته که هرگاه در اين کتاب فروع برگرفته از کتب مخالفان را ذکر می کنم تعیین نمی کنم که اين فرع از مخالفين و عامه است و يا اصلا از استنباطات فقهای شيعه است. بنابراين با اين کار شيخ معلوم نيست کدام مسئله در اين کتاب اصلا برخاسته از فتوای اهل سنت است و کدام از شيعه. آقای حيدری نتيجه گرفته که بدين ترتيب معلوم نيست کدام يک از مسائل از خود شيخ و استنباطات او و يا ديگر فقهای شيعه است و کدام از مخالفان يعنی عامه (اهل سنت)؛مسائلی که اصلا ريشه اش به شيعه بر نمی گردد و صرفا از اجتهادات اهل سنت است و ربطی در اساس به فقه شيعه ندارد. بنابراين کتاب مبسوط آميخته ای است از مسائلی فقهی که ريشه بخش زيادی از آن به اهل سنت می رسد. ايشان با توجه به اين مقدمه می گويد شيخ در اينجا تصريح کرده که اگر هر جا در هر مسئله ای من مخالف باشم نظر خودم را می گويم اما هر جا مخالف نباشم سکوت می کنم و بنابراين نمی گويم که اين مسئله از اهل سنت وارد شيعه شده. در نهايت هم ايشان ابراز می دارد که بيشتر مسائل المبسوط از اين قبيل است.

آنچه آقای حيدری در اينجا گفته ناشی از درکی اشتباه از عبارات شيخ و اصطلاحات فنی آن و تک تک سطور و کلمات و عبارات شيخ است. در واقع اين استنباط آقای حيدری درست بر خلاف آن نظری است که شيخ در اينجا در نظر داشته. ظاهرا آقای حيدری در اين مقدمه به درستی منظور از مخالفين را متوجه نشده و به دنباله عبارت که شيخ می گويد انتسابات خلافات را در اينجا متعرض نمی شود بلکه در کتاب الخلاف به آن خواهد پرداخت مورد توجه قرار نداده اند. همه حرف شيخ اينجا (و در کل کتاب پر برگ المبسوط) این است که ثابت کند همه فروع فقهی را که در کتاب های اهل سنت هست می توان بر اساس مبانی فقه شيعی بدون به کار گيری قياس و اجتهاد الرأي و طرق ظنی استنباط کرد. بعد هم می گويد در اين کتاب فقط به فروع فقهی و طريق استنباط آنها از اين نقطه نظر پرداخته و تفاصيل خلافات فقهی و اسامی فقها را در جایی که خلافی فقهی وجود دارد در اين کتاب متذکر نمی شود بلکه آن را در الخلاف ذکر کرده که کتاب ديگر شيخ است. اين چه ربطی دارد به اين ادعا که بيشتر مسائل را شيخ از کتاب های فقهی اهل سنت اخذ کرده و چون هر جا که مخالفتی با آنها نداشته بنابراين بحثی هم نکرده و در عين حال اسامی مخالفان را هم نياورده بنابراين شيخ با اين کارش و با اين سخنش در واقع کاری کرده که معلوم نيست کجا را از اهل سنت گرفته و کجا را خودش استنباط کرده. فرض کنيد شيخ اصلا در کتاب خلاف خود هم اين کار را نمی کرد باز آنچه او در اينجا می گويد با استنباط اشتباه آقای حيدری متفاوت است. اصلا مگر عدم ذکر منابع خلافات فقهی و اسامی طرف های خلاف در هر مسئله ای لزوما به معنی عدم شناخت ريشه بروز و ظهور آن فرع فقهی است و يا اگر بحثی را در مخالفت با فتوایی نگفته و از مخالفان هم نامی نبرده بايد نتيجه گرفت که ما نمی دانیم اين مسئله ريشه اش به اهل سنت می رسد و يا از خود شيعه و استنباطات شيعی است؟ در مشهورترين مسائل و فروع فقهی که در همه مذاهب از همان آغاز مطرح بوده هم خلافات وجود دارد و ذکر خلافات فقهی و يا عدم آن بستگی دارد به هدف و نوع و ژانر ادبی تأليف فقهی و به آنچه ايشان استنباط کرده ربطی ندارد. وانگهی اين خلافات می توانسته در ميان خود فقهای شيعه هم باشد و منحصر در اهل سنت نيست. خودتان عبارات شيخ را بخوانيد:

اشتباهی غريب از آقای سيد کمال حيدری در فهم عباراتی ساده از شيخ طوسی (در دو فرسته)

فاضل محترم آقای سيد کمال حيدری در يک برنامه که آن را در شبکه های مجازی ديدم (السيد كمال الحيدري: نقد تراث الشيخ الطوسي الفقهي) با استناد به مقدمه شيخ بر المبسوط اظهار می دارند که شيخ فروع فقهی را از کتاب های اهل سنت داخل در فقه شيعه کرد؛ مسائلی که قبلا در فقه شيعه مطرح نبود. آنگاه ابراز می دارند که مشکل اينجا نيست بلکه مشکل اصلی که به واسطه آن معتقدند بايد به آن دليل فقه شیعه را مورد بازبينی قرار داد اين است که شيخ در اين مقدمه ابراز داشته که من در هر فرع و مسئله ای فقهی که ذکر می کنم و آن را به عنوان فتوای خودم مطرح می کنم يادی از مخالفان نمی کنم. به تعبير ديگر خود ايشان، شيخ در مقدمه مبسوط گفته که هرگاه در اين کتاب فروع برگرفته از کتب مخالفان را ذکر می کنم تعیین نمی کنم که اين فرع از مخالفين و عامه است و يا اصلا از استنباطات فقهای شيعه است. بنابراين با اين کار شيخ معلوم نيست کدام مسئله در اين کتاب اصلا برخاسته از فتوای اهل سنت است و کدام از شيعه. آقای حيدری نتيجه گرفته که بدين ترتيب معلوم نيست کدام يک از مسائل از خود شيخ و استنباطات او و يا ديگر فقهای شيعه است و کدام از مخالفان يعنی عامه (اهل سنت)؛مسائلی که اصلا ريشه اش به شيعه بر نمی گردد و صرفا از اجتهادات اهل سنت است و ربطی در اساس به فقه شيعه ندارد. بنابراين کتاب مبسوط آميخته ای است از مسائلی فقهی که ريشه بخش زيادی از آن به اهل سنت می رسد. ايشان با توجه به اين مقدمه می گويد شيخ در اينجا تصريح کرده که اگر هر جا در هر مسئله ای من مخالف باشم نظر خودم را می گويم اما هر جا مخالف نباشم سکوت می کنم و بنابراين نمی گويم که اين مسئله از اهل سنت وارد شيعه شده. در نهايت هم ايشان ابراز می دارد که بيشتر مسائل المبسوط از اين قبيل است.

آنچه آقای حيدری در اينجا گفته ناشی از درکی اشتباه از عبارات شيخ و اصطلاحات فنی آن و تک تک سطور و کلمات و عبارات شيخ است. در واقع اين استنباط آقای حيدری درست بر خلاف آن نظری است که شيخ در اينجا در نظر داشته. ظاهرا آقای حيدری در اين مقدمه به درستی منظور از مخالفين را متوجه نشده و به دنباله عبارت که شيخ می گويد انتسابات خلافات را در اينجا متعرض نمی شود بلکه در کتاب الخلاف به آن خواهد پرداخت مورد توجه قرار نداده اند. همه حرف شيخ اينجا (و در کل کتاب پر برگ المبسوط) این است که ثابت کند همه فروع فقهی را که در کتاب های اهل سنت هست می توان بر اساس مبانی فقه شيعی بدون به کار گيری قياس و اجتهاد الرأي و طرق ظنی استنباط کرد. بعد هم می گويد در اين کتاب فقط به فروع فقهی و طريق استنباط آنها از اين نقطه نظر پرداخته و تفاصيل خلافات فقهی و اسامی فقها را در جایی که خلافی فقهی وجود دارد در اين کتاب متذکر نمی شود بلکه آن را در الخلاف ذکر کرده که کتاب ديگر شيخ است. اين چه ربطی دارد به اين ادعا که بيشتر مسائل را شيخ از کتاب های فقهی اهل سنت اخذ کرده و چون هر جا که مخالفتی با آنها نداشته بنابراين بحثی هم نکرده و در عين حال اسامی مخالفان را هم نياورده بنابراين شيخ با اين کارش و با اين سخنش در واقع کاری کرده که معلوم نيست کجا را از اهل سنت گرفته و کجا را خودش استنباط کرده. فرض کنيد شيخ اصلا در کتاب خلاف خود هم اين کار را نمی کرد باز آنچه او در اينجا می گويد با استنباط اشتباه آقای حيدری متفاوت است. اصلا مگر عدم ذکر منابع خلافات فقهی و اسامی طرف های خلاف در هر مسئله ای لزوما به معنی عدم شناخت ريشه بروز و ظهور آن فرع فقهی است و يا اگر بحثی را در مخالفت با فتوایی نگفته و از مخالفان هم نامی نبرده بايد نتيجه گرفت که ما نمی دانیم اين مسئله ريشه اش به اهل سنت می رسد و يا از خود شيعه و استنباطات شيعی است؟ در مشهورترين مسائل و فروع فقهی که در همه مذاهب از همان آغاز مطرح بوده هم خلافات وجود دارد و ذکر خلافات فقهی و يا عدم آن بستگی دارد به هدف و نوع و ژانر ادبی تأليف فقهی و به آنچه ايشان استنباط کرده ربطی ندارد. وانگهی اين خلافات می توانسته در ميان خود فقهای شيعه هم باشد و منحصر در اهل سنت نيست. خودتان عبارات شيخ را بخوانيد:

اشتباهی غريب از آقای سيد کمال حيدری در فهم عباراتی ساده از شيخ طوسی (در دو فرسته)

فاضل محترم آقای سيد کمال حيدری در يک برنامه که آن را در شبکه های مجازی ديدم (السيد كمال الحيدري: نقد تراث الشيخ الطوسي الفقهي) با استناد به مقدمه شيخ بر المبسوط اظهار می دارند که شيخ فروع فقهی را از کتاب های اهل سنت داخل در فقه شيعه کرد؛ مسائلی که قبلا در فقه شيعه مطرح نبود. آنگاه ابراز می دارند که مشکل اينجا نيست بلکه مشکل اصلی که به واسطه آن معتقدند بايد به آن دليل فقه شیعه را مورد بازبينی قرار داد اين است که شيخ در اين مقدمه ابراز داشته که من در هر فرع و مسئله ای فقهی که ذکر می کنم و آن را به عنوان فتوای خودم مطرح می کنم يادی از مخالفان نمی کنم. به تعبير ديگر خود ايشان، شيخ در مقدمه مبسوط گفته که هرگاه در اين کتاب فروع برگرفته از کتب مخالفان را ذکر می کنم تعیین نمی کنم که اين فرع از مخالفين و عامه است و يا اصلا از استنباطات فقهای شيعه است. بنابراين با اين کار شيخ معلوم نيست کدام مسئله در اين کتاب اصلا برخاسته از فتوای اهل سنت است و کدام از شيعه. آقای حيدری نتيجه گرفته که بدين ترتيب معلوم نيست کدام يک از مسائل از خود شيخ و استنباطات او و يا ديگر فقهای شيعه است و کدام از مخالفان يعنی عامه (اهل سنت)؛مسائلی که اصلا ريشه اش به شيعه بر نمی گردد و صرفا از اجتهادات اهل سنت است و ربطی در اساس به فقه شيعه ندارد. بنابراين کتاب مبسوط آميخته ای است از مسائلی فقهی که ريشه بخش زيادی از آن به اهل سنت می رسد. ايشان با توجه به اين مقدمه می گويد شيخ در اينجا تصريح کرده که اگر هر جا در هر مسئله ای من مخالف باشم نظر خودم را می گويم اما هر جا مخالف نباشم سکوت می کنم و بنابراين نمی گويم که اين مسئله از اهل سنت وارد شيعه شده. در نهايت هم ايشان ابراز می دارد که بيشتر مسائل المبسوط از اين قبيل است.

آنچه آقای حيدری در اينجا گفته ناشی از درکی اشتباه از عبارات شيخ و اصطلاحات فنی آن و تک تک سطور و کلمات و عبارات شيخ است. در واقع اين استنباط آقای حيدری درست بر خلاف آن نظری است که شيخ در اينجا در نظر داشته. ظاهرا آقای حيدری در اين مقدمه به درستی منظور از مخالفين را متوجه نشده و به دنباله عبارت که شيخ می گويد انتسابات خلافات را در اينجا متعرض نمی شود بلکه در کتاب الخلاف به آن خواهد پرداخت مورد توجه قرار نداده اند. همه حرف شيخ اينجا (و در کل کتاب پر برگ المبسوط) این است که ثابت کند همه فروع فقهی را که در کتاب های اهل سنت هست می توان بر اساس مبانی فقه شيعی بدون به کار گيری قياس و اجتهاد الرأي و طرق ظنی استنباط کرد. بعد هم می گويد در اين کتاب فقط به فروع فقهی و طريق استنباط آنها از اين نقطه نظر پرداخته و تفاصيل خلافات فقهی و اسامی فقها را در جایی که خلافی فقهی وجود دارد در اين کتاب متذکر نمی شود بلکه آن را در الخلاف ذکر کرده که کتاب ديگر شيخ است. اين چه ربطی دارد به اين ادعا که بيشتر مسائل را شيخ از کتاب های فقهی اهل سنت اخذ کرده و چون هر جا که مخالفتی با آنها نداشته بنابراين بحثی هم نکرده و در عين حال اسامی مخالفان را هم نياورده بنابراين شيخ با اين کارش و با اين سخنش در واقع کاری کرده که معلوم نيست کجا را از اهل سنت گرفته و کجا را خودش استنباط کرده. فرض کنيد شيخ اصلا در کتاب خلاف خود هم اين کار را نمی کرد باز آنچه او در اينجا می گويد با استنباط اشتباه آقای حيدری متفاوت است. اصلا مگر عدم ذکر منابع خلافات فقهی و اسامی طرف های خلاف در هر مسئله ای لزوما به معنی عدم شناخت ريشه بروز و ظهور آن فرع فقهی است و يا اگر بحثی را در مخالفت با فتوایی نگفته و از مخالفان هم نامی نبرده بايد نتيجه گرفت که ما نمی دانیم اين مسئله ريشه اش به اهل سنت می رسد و يا از خود شيعه و استنباطات شيعی است؟ در مشهورترين مسائل و فروع فقهی که در همه مذاهب از همان آغاز مطرح بوده هم خلافات وجود دارد و ذکر خلافات فقهی و يا عدم آن بستگی دارد به هدف و نوع و ژانر ادبی تأليف فقهی و به آنچه ايشان استنباط کرده ربطی ندارد. وانگهی اين خلافات می توانسته در ميان خود فقهای شيعه هم باشد و منحصر در اهل سنت نيست. خودتان عبارات شيخ را بخوانيد:

چندی قبل در محضر حضرت آیت الله سیستانی حفظه الله وَرَعاه بودم صحبت از ارتباط ما با اهل سنت شد ایشان کلام جالبی فرمودند که این نص فرمایش ایشان است:
(اگر ما از اهل سنت دوری کنیم و بینمان شکاف ارتباطی و تعایش باشد، ما بیشتر از آنها متضرر خواهیم شد).
صحبتی که بین ما در بین بود ناظر بر چند مسأله بود در آن میان چند مثال تراثی هم بینمان رد و بدل شد.
در طول تاریخ هر بار ما به دانشمندی از اهل سنت نزدیک شدیم او به نفع ما قلم زد، و اگر دور شدیم نام ما و یاد اهل بیت علیهم الصلاة والسلام را محو كرد. براي اين مطلب نمونه هاي زيادي وجود دارد از آن جمله کتاب های که توسط برخی از علمای اهل سنت در فضل اهل بیت علیهم السلام نگاشته شده که به قول مرحوم مولی محمد طاهر قمی مؤلفین آنها «سنی دوازده امامی» هستند مثل «مطالب السؤل» ابن طلحهٔ شافعی، و «تذکرة الخواص» سبط ابن الجوزی، و «ینابیع المودهٔ» قندوزی شافعی.. و کتابهای دیگر که تهیهٔ لیست آنها اطالهٔ در کلام است، بنده نیز الان در حال تحقیق یکی از این آثار در کتابخانهٔ علامهٔ مجلسی هستم که مؤلف از علمای اهل سنت قرن هفتم می باشد که اگر او را نمی شناختم به طور قطع می گفتم که او از علمای شیعهٔ قرن هفتم است، جالب اینجاست که بعضی از ایشان در کتابهای خود ابواب کتاب خود را به تعداد ائمهٔ اثنا عشر تنظیم کرده و در فضائل و مناقب امیر مؤمنان و حضرت صدیقه سلام الله علیهما تا مهدی موعود باب و فصل دارند. و حتی بعضی از آنها حضرت مهدی عج را از فرزندان امام عسگری علیه السلام می دانند. در منابع و مشایخ هم از علمای شیعه و میراث آنها نیز بهره برده اند، مانند حموی جوینی که اسانید کتابش مملو از مشایخ شیعه در حله است که اگر او را نمی شناختیم می گفتیم مؤلف از علمای شیعه است که مشایخ سنی هم دارد، و یا قندوزی که در فصل مهدی موعود مکررا از کمال الدین شیخ صدوق نقل می کند.
مثال دیگر آنکه ما با اسامی بسیار زیادی از علمای شیعه در کتاب معروف (الاعلام) خیر الدین زرکلی روبرو هستیم، این در حالی است که بعد از آن چند استدراک بر این کتاب نوشته شد و در هیچ یک یاد و نامی از علمای شیعه نیامده، و این از آن جهت بود که مرحوم حسین علی محفوظ دانشمند شیعی در عراق و از شاگردان مرحوم آقا بزرگ تهرانی با ایجاد ارتباط و دوستی با زرکلی کتاب برای او ارسال می کرد تا او نام علمای شیعه را در کتاب خود بیاورد، حتی ترجمهٔ بعضی از علمای شیعه را با قلم خود می نوشت و برای زرکلی ارسال می کرد تا او آنها را در کتاب خود درج کند، از این رو زرکلی در پایان این ترجمه ها این عبارت را تکرار می کند: «عن حسین علی محفوظ».
بنده شخصا تجربهٔ چنین کاری را با یکی از مشاهیر علمای اهل سنت در ریاض داشتم که با اهداء کتب به او چاپ دوم کتابش دقیقا دو برابر شد که این اضافات نام علما و مفاخر شیعه بود..
حال باید فکر کرد که ما چگونه باید با آنها تعایش علمی داشته باشیم تا خود را به آنها معرفی کنیم تا در این اوضاع وانفسا که قول سیاست سایه بر تاریخ تمدن شیعی انداخته اهل سنت مستضعف ما را به عنوان شیعهٔ صفوی و حزب سیاسی نشناسند..

کتاب الانصاف من الانتصاف فی رد ابن تیمیه، تالیف یکی از علما امامیه قرن ۸ ظاهرا شاگرد علامه حلی. که جناب اقای موسوی بروجردی در کانالشان معرفی کردند.
جناب اقای حسن انصاری در یادداشت "ردیه نویسی بر ابن تیمیه در مکه" احتمال داده انذ که وی از علما امامی مکه بوده (اگرچه بعید به نظر میرسد)

ردیه های متکلمان شیعی بر فلاسفه و تفسیر نادرست اصحاب مکتب تفکیک از این ادبیات

مرحوم میرزا مهدی اصفهانی در ابواب الهدی و همچنین دیگر تفکیکی ها دائما در راستای مخالفت مکتب اهل بیت با سنت فلسفه اسلامی به ردیه های متکلمان و علمای اهل کلام شیعی استناد می کنند. خوب این نشان می دهد دریافت درستی از تاریخ کلام و فلسفه و مناسبات این دو وجود نداشته و البته شناخت درست مستلزم آگاهی تاریخی داشتن است. متکلمان بر فلاسفه انتقاد داشته اند و ما نمونه های متعدد در نقد فلسفه از سوی متکلمان می شناسیم اما انتقادات آنان از لون انتقادات مکتب تفکیک و شماری از اخباریان قشری نیست. متکلمان شیعی با گرایشات معتزلی بهشمی و یا بغدادی و یا پیروان ابو الحسین بصری از میان آنان طبعا با آرای فلسفی ابن سینا و فارابی و سنت های مختلف مشایی موافقتی نداشته اند و این به این دلیل بود که متکلمان از نظام فلسفی و الهیاتی متفاوت با فلاسفه تبعیت می کردند گرچه میان متکلمان و اهل فلسفه همواره تأثیر و تأثرات وجود داشته. بنابراین ردیه نویسی متکلمان شیعی مانند نوبختی ها و یا شریف مرتصی نسبت به فلاسفه به دلیل اختلاف در مبانی فلسفی است و نه به جهت مخالفت با اصل نظر ورزی و استناد به مفاهیم عقلی و بشری. باری نظامات استدلالی متکلمان با فلاسفه فرق می کرد و در حالی که متکلمان فلاسفه را به عقاید الحادی و عقیده به ازلیت عالم متهم می کردند و برهان های آنان را نمی پسندیدند فلاسفه استدلالات متکلمان را جدلی و غیر برهانی و از باب تشبیه و قیاس غیر برهانی غائب به شاهد فرض می کردند. بعدها البته با تأثیر فخر رازی و خواجه طوسی متکلمان کم و بیش بخشی از مبانی قدیم را یا رها کردند و یا تغییراتی اساسی در مباحث خود و نوع نگاه خود ایجاد کردند و دست کم زبان فلسفی آنان تغییر کرد. البته انتقادهای اصلی همچنان برقرار بود اما باز این انتقادات به دلیل تفاوت دیدگاه های فلسفی بود. مثلا در بحث حدوث عالم نوع نگاه متکلمان نگاه اهل ادیان از قدیم بود که به خلق از عدم باور داشت و یا در مورد زمان و ازلیت عالم و نسبت حدوث و قدم نگاه متفاوتی با فلاسفه داشتند اما این انتقادات و ردیه نویسی ها از نقطه نظر مخالفت اهل تفکیک و اخباری ها نبود. آنان به این دلیل که چرا شما از روایات استفاده نمی کنید و یا در معارف نباید سراغ استدلال های نظری و عقلی رفت و تفکیک میان معارف الهی و بشری فلاسفه را مورد انتقاد قرار نمی دادند بلکه تنها مبانی شان با فلاسفه فرق می کرد. به طور نمونه نظام خلقت را به جای ترکیب ماده و صورت به صورت جواهر و اعراض می دانستند و نظام متفاوتی برای اسباب و مؤثرات و چگونگی صفات و اعراض برای اجسام و درست برخلاف فلاسفه ارائه می کردند.

بنابراین ردیه های متکلمان شیعه را باید در پیش زمینه عمومی تر ردیه های مکتب متکلمان در معنی عام آن (یعنی فارغ از اختلافات مذهبی متکلمان) دید و فهمید. نوبختی اگر بر ارسطو ردی می نویسد نه به دلیل مخالفت ارسطو با معارف اهل بیت است بلکه چون نظریه کون و فساد ارسطویی با دستگاه کلامی نوبختی سازگار نیست ارسطو را رد می کند. همین و بس. این ردیه نویسی ها ربطی به مخالفت مکتب اهل بیت و یا علمای شیعه با فلاسفه ندارد و آنان اساسا در مقام بحث از تعارض ارسطو با اهل بیت و معارف امامان شیعه نبوده اند.

متأسفانه همین نکته ساده مورد غفلت اصحاب معارف و تفکیکیون عزیز قرار می گیرد.