مكتبة المجلسي ودارالتراث

آگاه در همان مجلس سخن از بنات النبی (ص) به میان آمد: زینب و رقیه و ام کلثوم. برخی از آنان گفتند: راویان، این را که آنان فرزندان خدیجه از رسول الله باشند، انکار می کنند.

من گفتم: آنان دختران او هستند، جز آن که یاد از فاطمه در روایات بیشتر است و فضائل او فزونتر.

یکی از کسانی که سابقا نزد من رفت و آمد داشت و [آن زمان] ملازمت او با من به خاطر دشمنی با برخی از همین حاضرین بود، گفت: این محمد بن اسماعیل بخاری است که در جامع صحیح خود حدیثی از عروة‌ بن زبیراز اسامه آورده است که رسول خدا (ص)‌ فرمود: خیر بناتی زینب.

گفتم: این حدیث در کجای جامع بخاری است؟

گفت: در کتاب الفضائل.

آن وقت در حضور جمع خطاب به آنان گفتم: همه می دانید که من چهار بار این کتاب را جمع کرده‌ام. یک بار بر اساس رجال از صحابه. سپس آنها را در رقاع آورده‌ام. آنگاه بر اساس رجال مهذب ساخته ام و سپس مرتب کرده و بر تو املاء کرده ام و تو از روی املای من نوشته‌ای؟

گفت: ‌بلی

گفتم: به خدا سوگند که تاکنون این حدیث را در این کتاب ندیده ام.

صدر – کسی که این شخص این مطلب برای تقرب و دلخوشی او می گفت – به کسی که این روایت را نقل کرد گفت: خداوند به تو جزای خیر دهاد. اکنون بر من آشکار و درست شد که تو سنی و متعصب نسبت به تسنن هستی.

من برخاسته به کتابخانه رفتم و کتاب الفضائل از کتاب جامع بخاری را آوردم. در بخش فضائل زنان، نامی جز خدیجه و فاطمه و عایشه ندیدم. کتاب را به مجلس آوردم و به کسی که آن روایت را نقل کرده بود دادم.

گفتم: این کتاب الفضائل! حدیث اسامه را پیدا کن. من گشتم، اما نیافتم.

او کتاب را گرفته ورق می زد. سپس گفت: شاید در کتابی جز کتاب الفضائل بوده است. من تردید ندارم که این حدیث در این کتاب بوده است.

به او گفتم: به خدا سوگند بخاری چنین روایتی را ذکر نکرده است.

زمانی پس از آن که از آن محفل پراکنده شدیم، من نماز مغرب را خواندم و تا نیمه شب نشستم. آنگاه سحر را پشست سر گذاشته (اصحبت سحرا) و تا وقت اقامه نشستم. پس از آن که از مسجد برگشتم تا نماز عصر نشستم و کتاب را از اول تا آخر با دقت نگریستم، اما از این حدیث هیچ اثری نیافتم.

از آن شخص پرسیدم: چه کسی این روایت را از عروه نقل کرده است؟

گفت: زهری از عروه.

در این وقت به کتاب ابوعلی حافظ که شامل روایات زهری از عروه است مراجعه کردم. در آنجا نیز نیافتم. به دنبال آن در «مسند اسامه بن زید» از حسن بن سفیان گشتم، در آنجا هم نیافتم. نشستم و فکر کردم. به یادم آمد که من در رقاعی که برای کتاب الاکلیل ترتیب دادم فضائل زینب را آورده‌ام. به دنبال آن رفتم. در آنجا این حدیث را به خط خودم از یحیی بن ایوب یافتم و سماع من چنین بود:

حدیث کرد ما را ابوالحسین عبیدالله بن محمد بلخی در بغداد از اصل کتاب خود، حدیث کرد ما را ابواسماعیل بن محمد بن اسماعیل سلمی، حدیث کرد ما را سعید بن ابی مریم، خبر داد ما را یحیی بن ایوب، حدیث کرد ما را ابن الهاد، حدیث کرد مرا عمر بن عبدالله بن عروة بن زبیر از عروة‌ بن زبیر از عایشه همسر رسول الله که:

آنگاه که رسول خدا (ص)‌ وارد مدینه شد، دخترش زینب از مکه با کنانه یا ابن کنانه از مکه خارج شد. مکیان به دنبال او رفتند تا آن که هبار بن اسود به او رسید و یکسره با نیزه به شتر او زد تا او را کشت. در این وقت زینب سقط کرد. و خون جاری شد. این سبب نزاع بنی هاشم و بنی امیه شد. بنی امیه خود را محق تر به او دانستند، زیرا زینب همسر پسر عم آنان ابن العاص و نزد هند دختر ربیعه بود. هند به او می گفت: این به خاطر پدر توست.

در این وقت رسول الله (ص)‌ به زید بن حارثه فرمود: آیا نمی روید زینب را بیاورید.

زید گفت:‌ بلی یا رسول الله.

حضرت فرمود: انگشتری مرا بگیر و به او بده.

زید (تبه سمت مکه) رفت و جایی شترش را گذاشت و آرام آرام به راه ادامه داد تا به یک چوپان رسید. به او گفت: برای که چوپانی می کنی؟

گفت: ابن العاص.

گفتم: این گوسفندان؟

گفت: از زینب دختر محمد (ص).

اندکی با او راه رفت. سپس به او گفت:‌ آیا ممکن است چیزی به تو بدهم تا آنچه را به تو می سپارم به زینب برسانی و کسی را آگاه نسازی؟

گفت: ‌آری.

انگشتری حضرت را به او داد. چوپان گوسفندان را برد و انگشتری را به زینب داد. او شناخت.

پرسید: این را چه کسی به تو داد؟

گفت: مردی.

گفت: کجا او را دیدی؟

گفت: فلان نقطه.

زینب ساکت شد تا آن که شب شد، به آن نقطه رفت. وقتی رسید زید گفت:‌ سوار شو. سوار شدند و حرکت کردند.

اینجا بود که رسول خدا (ص) فرمود: هی أفضل بناتی، اصیب فیّْ. او بهترین دختر من است که به خاطر من به زحمت افتاده است.

این روایت به علی بن الحسین رسید. نزد عروه رفت و گفت: این چه روایتی است که تو نقل کرده و تلاش داری تا تنقیص فاطمه کنی؟

💢 پاسخ تفصیلی آیت الله شبیری زنجانی پیرامون سندیت زیارت عاشوراء

🔸سوال :
حضور مرجع بزرگ آيت الله شبيري زنجاني:
با سلام و تحيت
از آنجايي كه براي برخي از مومنان شبهه‌هايي در خصوص زيارت عاشورا ايجاد شده است، لطفا نظر خود را در خصوص صحت و سقم سند آن بيان فرماييد.

▪️باسمه تعالي
گذشته از تاييدات غيبي معتبر كه مويد زيارت عاشورايند، سندي كه در كتاب مصباح المتهجد براي آن ذكر شده است، سندي صحيح است.

▪️نتيجه تحقيق در آن مبني بر اين است كه: در اين كتاب بعد از بيان زيارت حضرت سيد الشهدا از علقمه آمده است كه: محمد بن خالد طيالسي از زبان سيف بن عميره نقل كرده است كه وي گفت: همراه صفوان بن مهران جمّال و گروهي از يارانمان به نجف اشرف رفتيم. و پس از زيارت، صفوان رو به سمت امام حسين (كربلا) كرد و به ما گفت: «از همين بالا سر حضرت امير مومنان عليه السلام امام حسين را زيارت مي‌كنيم. من با امام صادق عليه السلام بودم كه او به سوي حضرت حسين عليهما السلام اشاره كرد». سيف ‌مي‌گويد: آنگاه صفوان شروع به خواندن زيارتي كرد كه علقمه از محمد بن حضرمي و او از امام باقر عليه السلام در روز عاشورا نقل كرده بود.

▪️ظاهر اين عبارت مي‌‌رساند كه حضرت صادق عليه السلام با همين زيارتي كه علقمه از امام باقر نقل كرده، اشاره نموده و زيارت كرده است.

▪️در سند ياد شده، هيچ شكي در وثاقت (مورد اطمينان بودن) سيف بن عميره و صفوان بن مهران نيست [و در كتب رجالي به وثقات ايشان تصريح شده است]، اما دو نكته بايد ارزيابي شود:
الف – ارتباط با محمد بن خالد يا همان طرق به وي (يعني كلام محمد بن خالد از كجا يا توسط چه كسي به ما رسيده است؟)
ب - وثاقت خود محمد بن خالد (يعني آيا محمد بن خالد فرد قابل اطمينان و راستگويي هست؟)

▪️نكته اول يا همان طرق به محمد بن خالد را با دو بيان مي‌توان اثبات كرد:
بيان اول: با بررسي سند و بخصوص عبارت رَوَي محمدُ بنُُ خالد... [يعني محمد بن خالد گفته است...]– و به شكل رُوِيَ عن محمدِ بنِ خالد [از محمد بن خالد نقل شده است...] نبودن آن - مشخص مي‌شود كه در نزد شيخ طوسي نسبت اين روايت به محمد بن خالد طيالسي ثابت بوده است. و همين در اعتبار اين سند از اين جهت كافي است.

▪️بيان دوم: به ظاهر اين حديث [مستقيما] از كتاب محمد بن خالد اخذ شده است. در كتاب الفهرست كتابي به وي نسبت داده شده است كه از طرق حسين بن عبيد الله غضائري و او از احمد بن محمد بن يحيي عطار و او نيز از پدرش و وي از محمد بن علي بن محبوب و محبوب از محمد بن خالد روايت كرده است.

▪️همه‌ي اين يادشدگان از بزرگان و معتمدان شيعه هستند. بخصوص احمد بن محمد بن يحيي عطار كه از مشايخ اجازه نيز بوده است. مشايخ اجازه‌اي كه بنابر تحقيق در قله وثاقتند.

▪️اما نكته دوم يا همان وثاقت محمد بن خالد كه امور متعددي بر آن دلالت دارد:
1- نقل روايت توسط محمد بن علي بن محبوب كه از بزرگان شيعه است از محمد بن خالد. اين امر دليل اعتماد وي به محمد بن خالد است و مورد وثوق بودن اوست.
2- دست يابي بزرگان مورد وثوق به كتابهاي گروهي از راويان مانند سيف بن عميره و محمد بن معروف و رزيق بن زبير از طرق طيالسي.
[براي نمونه دانشمندي چون] محمد بن جعفر رزّاز كه از بزرگان مورد اعتماد شيعه است از طرق طيالسي كتابهاي آن دو را روايت كرده است كه اين دليل بر اعتماد رزاز به طيالسي است.
[نمونه ديگر] روايت كتاب رزيق توسط عبد الله بن جعفر حميري از طرق محمد بن خالد.
همچنين بن زياد اصول بسياري را از طرق طيالسي روايت كرده است (بن زياد با آنكه واقفي است اما مورد وثوق شيخ و نجاشي است).
3- روايت بسياري ديگر از راويان مورد اعتماد و اجلّاء ثقات از طيالسي علاوه بر موارد ياد شده. [مانند] :
سعد بن عبد الله ؛ سلمة بن خطاب كه بظاهر ثقه است ؛ پسرش عبد الله بن محمد بن خالد ؛ علي بن ابراهيم و علي بن سلميان رزازي ؛ محمد بن حسن صفار ؛ محمد بن حسين ؛ معاوية بن حكيم.

▪️آنچه ياد شد، از قويترين نشانه‌هاي وثاقت طيالسي است. شايان ذكر است كه حتي ابن غضائري كه معروف است به اشتباه بسياري از ثقات را جرح كرده است، درباره طيالسي، جرحي از وي نرسيد است.
بنابر اين در مورد اعتماد بودن طيالسي هيچ شكي نيست.
👈لذا سند زيارت عاشورا از اين طريق صحيح و بدون خدشه است.

موسي حسيني شبيري زنجاني
بيستم/جمادي الاولي/1428

✅ @ijtihadnetwork |گزیده‌ی اخبار فقهی

بخشی از درس خارج اصول استاد موسوی جزایری
92/09/18
بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: اشکال محقق اصفهانی [ آیت الله سید ابو الحسن اصفهانی استاد آیت الله بهجت ] به ادله ترجیح به مخالفت عامه
مقدمه
دیروز در پاسخ به مرحوم آخوند این را گفتیم که اخبار موافقت کتاب و مخالفت کتاب دو دسته اند، یک دسته در مقام بیان اصل حجیّت خبر واحد است و دسته دوم در مقام بیان ترجیح عند التعارض، لذا موافقت و مخالفت با کتاب به دو معناست. در مورد موافقت عامه هم همین طور است، آخوند گفته بود که هر خبری که موافق عامه است بوی تقیه می دهد لذا فی نفسه حجت نیست و ربطی به باب تعارض ندارد. ما جواب دادیم که این واقعیت ندارد که خبری که موافق عامه باشه از حجیت ساقط می شود، بلکه این اخبار مخصوص باب تعارض است.
اشکال محقق اصفهانی به ادله ترجیح به مخالفت عامه
محقق اصفهانی یک خدشه ای ایجاد می کند در روایات ترجیح به مخالفت عامه، خدشه این است که این احادیث در کتب اربعه نیامده در کتب شیخ صدوق مانند عیون و علل الشرایط و امثال اینها هم نیامده در سایر کتب قدما نیز نیامده، تنها و تنها در رساله قطب الدین راوندی آمده این رساله هم یک کتاب مخطوطی است که تا کنون هم چاپ نشده و هنوز هم مخطوط است. انتساب این رساله به قطب محل خدشه است. [1]
محقق نراقی در کتاب مناهج الاحکام و الاصول در بحث تعارض الادله خدشه کرده و گفته انتساب این کتاب به قطب الدین جزو متواترات نیست، کتاب هم زمانی منسوب می شود به مولف که انتسابش جزو متواترات باشد لذا محقق نراقی این رساله را نپذیرفته.[2]
محقق حلی هم به این اشکال واقف شده و گفته که این مسئله ترجیح به مخالفت عامه در روایات اساس محکمی ندارد، آقایان به محقق اشکال کرده اند که ما صحاح متعددی داریم که مطلب را تایید می کند، آشیخ محمد حسین اینجا دفاع می کند از محقق و می فرماید این صحاحی که گفته می شود همه از رساله قطب نقل شده و این مسئله مورد غفلت آقایان واقع شده است. چرا؟ زیرا متاخرین همه به وسایل مراجعه می کردند و در واقع صاحب وسائل بانی اصلی نقل این اخبار بوده، این اخبار را در باب نُه، از ابواب صفات قاضی آورده است:
1- سعيد بن هبة الله الراوندي في ( رسالته ) التي ألفها في أحوال أحاديث أصحابنا وإثبات صحتها ، عن محمد ، وعلي ابني علي بن عبد الصمد ، عن أبيهما ، عن أبي البركات علي بن الحسين ، عن أبي جعفر ابن بابويه ، عن أبيه ، عن سعد بن عبدالله ، عن أيوب بن نوح ، عن محمد ابن أبي عمير ، عن عبد الرحمن بن أبي عبدالله ، قال : قال الصادق ( عليه السلام ) : إذا ورد عليكم حديثان مختلفان فاعرضوهما على كتاب الله ، فما وافق كتاب الله فخذوه ، وما خالف كتاب الله فردوه ، فان لم تجدوهما في كتاب الله فاعرضوهما على أخبار العامه ، فما وافق أخبارهم فذروه ، وما خالف أخبارهم فخذوه.[3]
2- وبالاسناد عن ابن بابويه ، عن محمد بن الحسن ، عن الصفار ، عن أحمد بن محمد بن عيسى ، عن رجل ، عن يونس بن عبد الرحمن ، عن الحسين (1) بن السريّ ، قال : قال أبو عبدالله ( عليه السلام ) : إذا ورد عليكم حديثان مختلفان فخذوا بما خالف القوم. [4]
بالاسناد یعنی باز هم قطب الدین نقل می کند، از که؟ از ابن بابویه -در حالی که خود ابن بابویه این احادیث را نقل نکرده است- عن محمد بن الحسن که مراد ابن الولید است زیرا این سلسله -ابن بابویه عن محمد بن الحسن عن الصفار- مراد ابن الولید است.
3- وعنه(باز در کتاب قطب راوندی) ، عن محمد بن موسى بن المتوكل ، عن السعد آبادي ، عن أحمد بن أبي عبدالله ، عن ابن فضال ، عن الحسن بن الجهم ، قال : قلت للعبد الصالح ( عليه السلام ) : هل يسعنا فيما ورد علينا منكم إلا التسليم لكم ؟ فقال : لا والله لا يسعكم إلا التسليم لنا ، فقلت : فيروى عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) شيء ، ويروى عنه خلافه(یعنی بحث تعارض است) ، فبأيهما نأخذ ؟ فقال : خذ بما خالف القوم ، وما وافق القوم فاجتنبه.[5]
باز هم سند خوب است لکن همان مشکل کتاب قطب راوندی را دارد.
4- وعنه(باز از قطب راوندی) ، عن أبيه ، عن سعد ، عن أحمد بن محمد ، عن ابن أبي عمير ، عن علي بن أبي حمزة ، عن أبي بصير ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) ، قال : ما أنتم ـ والله ـ على شيء مما هم فيه ، ولا هم على شيء مما أنتم فيه ، فخالفوهم فما هم من الحنيفية على شيء.[6]
غرض این است که پنج، شش تا روایت دانه درشتی که در این مسئله داریم همه را صاحب وسایل با اطمینان نقل کرده، پس بانی این مسئله ایشان است چون این رساله مخطوط را معلوم نیست از کجا پیدا کرده و به آن اعتماد داشته، اعتمادش را هم از اینجا می فهمیم که شیخ حر عاملی دو کتاب در شرح حال علما دارد، یکی «عمل العامل فی شرح علماء جبل عامل» که مخصوص علمای لبنان است و البته خودش هم لبنانی بوده است، دیگری «تذکره المتبحرین فی احوال علمائنا المتأخرین» در این کتاب شرح مفصلی بیان کرده در احوال «سعید بن هبه الله راوندی» که البته عل

امروز با روایتی مواجه شدم که حضرت رضا(ع)حدیثی قدسی را درباره تفسیر به رای و سپس قیاس بیان می فرماید:
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ اَلْمُتَوَكِّلِ رَضِيَ اَللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنِ اَلرَّيَّانِ بْنِ اَلصَّلْتِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ اَللَّهُ جَلَّ جَلاَلُهُ : مَا آمَنَ بِي مَنْ فَسَّرَ بِرَأْيِهِ كَلاَمِي وَ مَا عَرَفَنِي مَنْ شَبَّهَنِي بِخَلْقِي وَ مَا عَلَى دِينِي مَنِ اِسْتَعْمَلَ اَلْقِيَاسَ فِي دِينِي .(ابن بابویه،التوحید،68؛ همو،عیون اخبار الرضا،ج1، 107)
اما سوال مهمی که در این زمینه وجود دارد و موجب می شود که در روایت مذکور قدری بیشتر تامل کنیم آن است که به لحاظ تاریخی،مساله قیاس و همچنین گفتمان آن در عصر پیامبر(ص)مطرح نبوده است.پس مخاطبان چه برداشتی از لفظ "قیاس" که سازوکار آن هنوز شکل نیافته بود می توانستند داشته باشند؟
نکته قابل توجه شباهت غیرقابل انکار این روایت با سایر اخباریست که از جانب مخالفان جریان هشام بن حکم در آن عصر بیان شده است و ان شاءالله در یادداشت های بعدی یا مقاله ای جداگانه به تفصیل آنها را بیان خواهم کرد.
به هرحال نکاتی از این قبیل بیش از پیش ضرورت تامل مضاعف در این روایات را نمایان می سازد.
تمدن
@fiqh_osoul

ـ «تمدن یعنی کوشش در افزودن کیفیت این عمر زودگذر نه کاستن از آن»
ـ «چه عیبی هست در آن که ایرانی هم نوشته علما و فضلای فرنگی را بخواند و هم از شعر انوری و نظامی لذت ببرد».
ـ «بیدار و آگاه باشید تا حق شما را ضایع نکنند و میراث گرانبهای شما را بر باد ندهند».
ـ «آشنایی ما با انواع تمدن فرنگی و اقتباس از هر نوعش کاری بی سابقه نیست».
ـ «آنکه می خواهد تمدن فرنگی را برای ایران مسخر کند و رهبر قوم خود شود لااقل باید بداند که ایران سه چهار هزار خانه بد ساخت و خوش ساخت شمال طهران و ملت ایران مرکب از چهل پنجاه هزار تاجر خرج تراش گریز پا و شیخ و فقیه دین فروش وظیفه خوار و وکیل و وزیر عشرت طلب فقیر گداز نیست».
ـ «فایده آشنایی به تمدن فرنگی آنست که طریق کار او را بیاموزیم و مطابق آن عمل کنیم نه آن که به تقلید او بپردازیم و به جای زبان و تاریخ خود، زبان و تاریخ او را یاد بگیریم».
ـ «آن که مدعی اصلاح امور ایران و ترویج تمدن فرنگی است باید هوش و حافظه و قوه تشخیص و مقایسه و ذوق و فهم و دانش و ادراک بیش از فرد عادی داشته و به تأییدات الهی مؤید باشد».
ـ «من از تعصب گریزانم و با کسی که دشمن فارسی و خصم ایران و مانع راه تسخیر تمدن فرنگی باشد، نزاعی و جدالی ندارم».
ـ «اگر روزی از میان این ملت بزرگ دانشمندی، فرزانه ای، داهیه ای برخیزد و به دلیل و برهان بر اکثر فضلای این مملکت ثابت کند که تغییر خط و لغت و محو آثار تمدن اسلامی و هر نوع تغییر دیگری به مصلحت ایران و شرط لازم پیشرفت و تسخیر تمدن فرنگی است، اول کسی که با او بیعت کند من باشم».
ـ «بیایید تا در آستانه عظمت معنوی ایران و زبان ایران اعتراف کنیم که ما نیز خود گناهکاریم چرا که از تمدن ایرانی و از فارسی غافلیم و از تمدن فرنگی به دیدن سایه ای در ظاهر قانعیم».
ـ یکی بی خبر از فرنگ و فرنگی، پیوسته از این دو حرف می زند، و دیگری رشوه کافر و مال مسلمان می خورد و در عین نامسلمانی از مسلمانی سخن می گوید. هر دو بدند و بدکار و مستحق دشنام و مذمت، و لیکن باید به یاد داشت که ... امروز بزرگترین دشمن ایران که بیگانه نباشد، همان فکلی است».
ـ «یکی از موجبات پیشرفت تمدن فرنگی شک است، فضلای فرنگی در حرکت خورشید و سکون زمین شک کردند و به حرکت این و سکون آن پی بردند، در بسیط بودن آب شک کردند و مرکب بودنش ثابت شد. در عقاید و آرای افلاطون و ارسطو شک کردن و بر وسعت دامنه علم و فلسفه افزودند. در حق حکمرانی مطلق پادشاه شک کردند و او را نه خدا و سایه خدا شمردند و حکومت نزدیک به عدل و کم نقص دمکراسی را به میان آوردند، و هموطنان من در گفته های باطل و نوشته های بچگانه فکلی شک نکردند، لاجرم در دستش اسیر ماندند».
@jafarian1964

یک زن اصفهانی، سلمان را به سوی پیامبر (ص) هدایت کرد:

ابن اثیر در اسد الغابه (6/25) به طور مسند نقل کرده است که سلمان گفت:
وقتی به مدینه آمدم، زنی اصفهانی را دیدم که پیش از من مسلمان شده بود. از او در باره رسول خدا (ص) پرسیدم، و وی مرا به سوی آن حضرت هدایت کرد.

أخبرنا أبو موسى إجازة، أخبرنا أبو على، أخبرنا أبو نعيم، حدثنا أبو بكر محمد بن يوسف المؤدّب، حدثنا أحمد بن الحسين بن الحسن الأنصاري، حدثني الربيع بن أبى رافع، حدثنا الحسن بن عرفة، حدثنا المبارك بن سعيد، عن عبيد المكتب قال:

قال سلمان: لما قدمت المدينة رأيت أصبهانيّة كانت قد أسلمت قبلي، فسألتها عن رسول اللَّه صلّى اللَّه عليه و سلم، فهي التي دلتنى عليه. (اسد الغابه: 6/25]

حالا که بحث زن شد، این روایت را هم از تأثیر گذاری یک زن روی سلمان نقل کنم:
نافع بن جبير بن مطعم: أن سلمان الفارسى رضى اللّه تعالى عنه كان يلتمس مكانا يصلى فيه. فقالت له علجة: التمس قلبا طاهرا، وصل حيث شئت. فقال فقهت.
سلمان دنبال یافتن جایی بود تا نمازش را بخواند. علجه ـ زنی ـ گفت: یک قلب پاک پیدا کن، و هر کجا خواستی نماز بگذارد. سلمان به او گفت: تو اهل فقه گشتی. [خوب فهمیدی!]
(حلیه الاولیاء، 1/206)

@jafarian1964

💠 ۲۵- وفات ام سلمه رضوان الله علیه

🔹 در این روز در سال ۶۲-۶۳ هجری قمری ام سلمه همسر پیامبر صلی الله علیه و آله از دنیا رحلت فرمود. نام او هند، پدرش ابی امیّة، مادرش عاتکه دختر عبد المطلب بود. شوهر اول او پسر خاله‌اش ابو سلمة بن عبد الاسد بن مغیرة بود. چون به شرف اسلام مشرف شد با همسرش ام سلمه به حبشه هجرت کردند. پس از بازگشت از حبشه بر اثر زخمی که در یکی از جنگ‌ها بر او وارد شده بود، بعد از مدتی شهید شد. سلمه، عمر، زینب و دره، فرزندان او بودند؛ و عمر در جمیع جنگ های امیر المومنین علیه السلام شرکت کرد و مدتی از طرف آن حضرت والی بحرین بود. بعد از اینکه عده‌ی ام سلمه در وفات شوهرش سر آمد، ابو بکر و عمر جداگانه به خواستگاری او رفتند، ولی ام سلمه اجابت نکرد. سپس پیامبر صلی الله علیه و آله از او خواستگاری کرد و ام سلمه قبول کرد، و به فرزند خود عمر بن ابی سلمه گفت: عقد را جاری کن. عایشه وقتی دید پیامبر صلی الله علیه و آله ام سلمه را به عقد خویش در آورد بسیار ناراحت شد، چه اینکه ام سلمه در جمال کم‌نظیر بود. عایشه به حفصه گفت: ام سلمه چقدر زیباست ! او باور نکرد تا اینکه ام سلمه را دید. از همین جهت حسادت این دو با ام سلمه بسیار زیاد بود. ام سلمه فضایلی دارد که او را از دیگر همسران پیامبر صلی الله علیه و آله ـ به جز حضرت خدیجه کبری علیها السلام ـ ممتاز کرده است:

1⃣ ۱- بارها ام سلمه عایشه را نصیحت می‌کرد در پیروی از علی بن ابی طالب علیهما السلام، ولی او نمی پذیرفت. فضایل و مناقب آن حضرت را برای عایشه می‌گفت ولی او قبول نمی‌کرد، او تا لحظه‌ای که زنده بود با عایشه سخن نگفت چون مردم را برای جنگ با علی بن ابی طالب علیهما السلام در جنگ جمل جمع کرد.

2⃣ ام سلمه شهادت داد که عایشه دشمن امیر المومنین علیه السلام است.

3⃣ ام سلمه شنید که یکی از آزاد شده‌هایش امیر المومنین علیه السلام را ناسزا گفته است. آن شخص را فراخواند و آنقدر از فضایل و مناقب علی علیه السلام که از پیامبر صلی الله علیه و آله شنیده بود برای آن شخص بازگو کرد، تا او توبه نمود.

4⃣ ام سلمه حدیث «نحن معاشر النبیاء لانورِّث ...» را ـ که ابو بکر آن را به دروغ به رسول خدا صلی الله علیه و آله نسبت داد ـ تکذیب کرد.

5⃣ هنگامی که امیر المومنین علیه السلام برای جنگ جمل حرکت کردند، پسرش عمر بن ابی سلمه را برای یاری آن حضرت فرستاد، و به آن حضرت پیغام داد: «اگر پیامبر صلی الله علیه و آله همسرانش را به ملازمت خانه‌ها امر نفرموده بود می‌آمدم و در نصرت و یاری شما کوتاهی نمی‌کردم».

6⃣ بعد از رحلت خدیجه کبری علیها السلام مراقبت حضرت زهرا علیها السلام با فاطمه بنت اسد علیها السلام بود. بعد از رحلت فاطمه بنت اسد این مهم از طرف پیامبر صلی الله علیه و آله به ام سلمه سپرده شد، و عایشه از این ماجرا بسیار خشمناک بود. ام سلمه می‌گفت: «مردم گمان می‌کنند من آموزگار فاطمه علیها السلام هستم ! به خدا سوگند آن حضرت آموزگار من است».

7⃣ ۷- روزی پیامبر صلی الله علیه و آله پوست گوسفندی را طلبیدند و مطالبی را فرمودند و امیر المومنین علیه السلام نوشتند. بعد آن پوست را به ام سلمه دادند و فرمودند: «هر کس بعد از من فلان و فلان نشانه را به تو داد، این پوست را به او تسلیم کن». آن سه نفر آن نشانه ها را نداشتند، و ام سلمه آن پوست را در خلافت ظاهری امیر المومنین علیه السلام به آن حضرت ـ که همه‌ی نشانه ها را دارا بود ـ تسلیم نمود.

8⃣ ۸- هنگام حرکت امام حسین علیه السلام از مدینه به مکه ام سلمه آمد و خبر شهادت آن حضرت را که از پیامبر صلی الله علیه و آله شنیده بود با اندوهی فراوان بازگو کرد. امام حسین علیه السلام محل شهادت و موضع دفن خود و اصحابشان و ... را به معجزه نشان دادند. سپس مقداری از آن خاک بقعه‌ی طیبه را به ام سلمه دادند و در نزد آن حضرت بود تا روز عاشورا که ام سلمه پیامبر صلی الله علیه و آله را با حالتی گرد آلود و ژولیده مو در خواب دید، و عرض کرد: «یا رسول الله، این چه حالت است که در شما می‌نگرم؟» فرمودند: «ای ام سلمه، حسین مرا کشتند و دیشب برای او و اصحاب او قبر می‌کندم». وقتی از خواب بیدار شد دید خاکی که پیامبر صلی الله علیه و آله و امام حسین علیه السلام به او داده بودند به خون تازه تبدیل شده است.

📚 تقویم شیعه، نوشته استاد حجت الاسلام عبد الحسین بندانی، صفحه ۲۵-۳۲

💢 پاسخ تفصیلی آیت الله شبیری زنجانی پیرامون سندیت زیارت عاشوراء

🔸سوال :
حضور مرجع بزرگ آيت الله شبيري زنجاني:
با سلام و تحيت
از آنجايي كه براي برخي از مومنان شبهه‌هايي در خصوص زيارت عاشورا ايجاد شده است، لطفا نظر خود را در خصوص صحت و سقم سند آن بيان فرماييد.

▪️باسمه تعالي
گذشته از تاييدات غيبي معتبر كه مويد زيارت عاشورايند، سندي كه در كتاب مصباح المتهجد براي آن ذكر شده است، سندي صحيح است.

▪️نتيجه تحقيق در آن مبني بر اين است كه: در اين كتاب بعد از بيان زيارت حضرت سيد الشهدا از علقمه آمده است كه: محمد بن خالد طيالسي از زبان سيف بن عميره نقل كرده است كه وي گفت: همراه صفوان بن مهران جمّال و گروهي از يارانمان به نجف اشرف رفتيم. و پس از زيارت، صفوان رو به سمت امام حسين (كربلا) كرد و به ما گفت: «از همين بالا سر حضرت امير مومنان عليه السلام امام حسين را زيارت مي‌كنيم. من با امام صادق عليه السلام بودم كه او به سوي حضرت حسين عليهما السلام اشاره كرد». سيف ‌مي‌گويد: آنگاه صفوان شروع به خواندن زيارتي كرد كه علقمه از محمد بن حضرمي و او از امام باقر عليه السلام در روز عاشورا نقل كرده بود.

▪️ظاهر اين عبارت مي‌‌رساند كه حضرت صادق عليه السلام با همين زيارتي كه علقمه از امام باقر نقل كرده، اشاره نموده و زيارت كرده است.

▪️در سند ياد شده، هيچ شكي در وثاقت (مورد اطمينان بودن) سيف بن عميره و صفوان بن مهران نيست [و در كتب رجالي به وثقات ايشان تصريح شده است]، اما دو نكته بايد ارزيابي شود:
الف – ارتباط با محمد بن خالد يا همان طرق به وي (يعني كلام محمد بن خالد از كجا يا توسط چه كسي به ما رسيده است؟)
ب - وثاقت خود محمد بن خالد (يعني آيا محمد بن خالد فرد قابل اطمينان و راستگويي هست؟)

▪️نكته اول يا همان طرق به محمد بن خالد را با دو بيان مي‌توان اثبات كرد:
بيان اول: با بررسي سند و بخصوص عبارت رَوَي محمدُ بنُُ خالد... [يعني محمد بن خالد گفته است...]– و به شكل رُوِيَ عن محمدِ بنِ خالد [از محمد بن خالد نقل شده است...] نبودن آن - مشخص مي‌شود كه در نزد شيخ طوسي نسبت اين روايت به محمد بن خالد طيالسي ثابت بوده است. و همين در اعتبار اين سند از اين جهت كافي است.

▪️بيان دوم: به ظاهر اين حديث [مستقيما] از كتاب محمد بن خالد اخذ شده است. در كتاب الفهرست كتابي به وي نسبت داده شده است كه از طرق حسين بن عبيد الله غضائري و او از احمد بن محمد بن يحيي عطار و او نيز از پدرش و وي از محمد بن علي بن محبوب و محبوب از محمد بن خالد روايت كرده است.

▪️همه‌ي اين يادشدگان از بزرگان و معتمدان شيعه هستند. بخصوص احمد بن محمد بن يحيي عطار كه از مشايخ اجازه نيز بوده است. مشايخ اجازه‌اي كه بنابر تحقيق در قله وثاقتند.

▪️اما نكته دوم يا همان وثاقت محمد بن خالد كه امور متعددي بر آن دلالت دارد:
1- نقل روايت توسط محمد بن علي بن محبوب كه از بزرگان شيعه است از محمد بن خالد. اين امر دليل اعتماد وي به محمد بن خالد است و مورد وثوق بودن اوست.
2- دست يابي بزرگان مورد وثوق به كتابهاي گروهي از راويان مانند سيف بن عميره و محمد بن معروف و رزيق بن زبير از طرق طيالسي.
[براي نمونه دانشمندي چون] محمد بن جعفر رزّاز كه از بزرگان مورد اعتماد شيعه است از طرق طيالسي كتابهاي آن دو را روايت كرده است كه اين دليل بر اعتماد رزاز به طيالسي است.
[نمونه ديگر] روايت كتاب رزيق توسط عبد الله بن جعفر حميري از طرق محمد بن خالد.
همچنين بن زياد اصول بسياري را از طرق طيالسي روايت كرده است (بن زياد با آنكه واقفي است اما مورد وثوق شيخ و نجاشي است).
3- روايت بسياري ديگر از راويان مورد اعتماد و اجلّاء ثقات از طيالسي علاوه بر موارد ياد شده. [مانند] :
سعد بن عبد الله ؛ سلمة بن خطاب كه بظاهر ثقه است ؛ پسرش عبد الله بن محمد بن خالد ؛ علي بن ابراهيم و علي بن سلميان رزازي ؛ محمد بن حسن صفار ؛ محمد بن حسين ؛ معاوية بن حكيم.

▪️آنچه ياد شد، از قويترين نشانه‌هاي وثاقت طيالسي است. شايان ذكر است كه حتي ابن غضائري كه معروف است به اشتباه بسياري از ثقات را جرح كرده است، درباره طيالسي، جرحي از وي نرسيد است.
بنابر اين در مورد اعتماد بودن طيالسي هيچ شكي نيست.
👈لذا سند زيارت عاشورا از اين طريق صحيح و بدون خدشه است.

موسي حسيني شبيري زنجاني
بيستم/جمادي الاولي/1428

✅ @ijtihadnetwork |گزیده‌ی اخبار فقهی

قَالَ الشَّيْخُ الصَّدُوقُ: حَدَّثَنا المُظَفَّرُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ الْمُظَفَّرِ الْعَلَوِيُّ السَّمَرْقَنْدِيُّ (رَضِيَ اللهُ عَنْهُ)، قَالَ: حَدَّثَنا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ الْعَيَّاشِيُّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ كُلْثُومٍ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَحْمَدَ الرَّازِيِّ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ سَعْدٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ الْعَسْكَرِيَّ (عَلَيْهِمَا السَّلَامُ) يَقُولُ‏:
الْحَمْدُ للهِ الَّذِي لَمْ يُخْرِجْنِي مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى أَرَانِي الْخَلَفَ مِنْ بَعْدِي، أَشْبَهَ النَّاسِ بِرَسُولِ اللهِ خَلْقاً وَخُلُقاً، يَحْفَظُهُ اللهُ تَبارَكَ وَتَعَالَى فِي غَيْبَتِهِ، ثُمَّ يُظْهِرُهُ فَيَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً كَما مُلِئَتْ جَوْراً وَظُلْماً.
شیخ صدوق از احمد بن اسحاق ـ وکیل امام در قم ـ روایت کرده که گوید: از امام حسن عسکری (عليه السلام) شنیدم که میفرمود:
ستایش از آنِ خدایی است كه مرا از دنیا نبرد تا آنكه جانشین مرا به من نشان داد. او از نظر خَلق و خُلق شبیه‏ترین مردم به رسول خدا (صلى الله عليه وآله) است. خداوند متعال او را در غیبتش حفظ کرده و سپس وی را آشكار می‏کند، پس زمین را از عدل و قسط پر کند همان گونه كه از جور و ظلم پر شده باشد.
كمال الدين، ج2 ص408 ح7.

قَالَ الشَّيْخُ الصَّدُوقُ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ (رَضِيَ اللهُ عَنْهُ)، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو عَلِيِّ بْنُ هَمَّامٍ، قَالَ: سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمانَ الْعَمْرِيَّ ـ قَدَّسَ اللهُ رُوحَهُ ـ يَقُولُ: سَمِعْتُ أَبِي يَقُولُ‏: سُئِلَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ (عَلَيْهِمَا السَّلَامُ) ـ وَأَنا عِنْدَهُ ـ عَنِ الْخَبَرِ الَّذِي رُوِيَ عَنْ آبائِهِ (عَلَيْهِمُ السَّلَامُ): أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةٍ للهِ عَلَى خَلْقِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَأَنَّ مَنْ مَاتَ وَلَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً.
فَقَالَ ع: إِنَّ هَذَا حَقٌّ كَما أَنَّ النَّهارَ حَقٌّ.
فَقِيلَ لَهُ: يا بْنَ رَسُولِ اللهِ، فَمَنِ الْحُجَّةُ وَالْإِمَامُ بَعْدَكَ؟
قَالَ: ابْنِي مُحَمَّدٌ، هُوَ الْإِمَامُ وَالْحُجَّةُ بَعْدِي، مَنْ مَاتَ وَلَمْ يَعْرِفْهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً، أَمَا إِنَّ لَهُ غَيْبَةً يَحارُ فيهَا الْجاهِلُونَ، وَيَهْلِكُ فيهَا المُبْطِلُونَ، وَيَكْذِبُ فيهَا الْوَقَّاتُونَ، ثُمَّ يَخْرُجُ فَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى الْأَعْلَامِ الْبِيضِ تَخْفِقُ فَوْقَ رَأْسِهِ بِنَجَفِ الْكُوفَةِ.
شیخ صدوق از محمّد بن عثمان عَمری (دوّمین نایب امام) روایت کرده که گوید: از پدرم (نایب اول) شنیدم که می‏گفت: نزد امام حسن عسکری (عليه السلام) بودم كه از ایشان درباره‌ی خبری سؤال شد كه از پدرانش روایت شده است: زمین تا روز قیامت از حجّت خدا بر خلقش خالی نمی ماند؛ و این که: هر كه بمیرد و امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است.
حضرت فرمود: به راستی این سخن حقّ است همچنان که روز، حقّ است.
به او عرض شد: ای فرزند رسول خدا! حجّت و امام بعد از شما كیست؟
فرمود: پسرم محمّد، او امام و حجّت بعد از من است، هر كه بمیرد و او را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است. آگاه باشید، به راستی برای او غیبتی است كه جاهلان در آن سرگردان شوند، و اهل باطل در آن هلاك گردند، و تعیین کنندگان وقت (ظهور) در آن دروغ گویند. سپس خروج کند و گویا به پرچم‌های سفیدی می نگرم كه بالای سرش در نجفِ كوفه در اهتزاز است.
كمال الدين، ج2 ص409 ح9.

قَالَ الشَّيْخُ الصَّدُوقُ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ (رَضِيَ اللهُ عَنْهُ)، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو عَلِيِّ بْنُ هَمَّامٍ، قَالَ: سَمِعْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمانَ الْعَمْرِيَّ ـ قَدَّسَ اللهُ رُوحَهُ ـ يَقُولُ: سَمِعْتُ أَبِي يَقُولُ‏: سُئِلَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ (عَلَيْهِمَا السَّلَامُ) ـ وَأَنا عِنْدَهُ ـ عَنِ الْخَبَرِ الَّذِي رُوِيَ عَنْ آبائِهِ (عَلَيْهِمُ السَّلَامُ): أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةٍ للهِ عَلَى خَلْقِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَأَنَّ مَنْ مَاتَ وَلَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً.
فَقَالَ ع: إِنَّ هَذَا حَقٌّ كَما أَنَّ النَّهارَ حَقٌّ.
فَقِيلَ لَهُ: يا بْنَ رَسُولِ اللهِ، فَمَنِ الْحُجَّةُ وَالْإِمَامُ بَعْدَكَ؟
قَالَ: ابْنِي مُحَمَّدٌ، هُوَ الْإِمَامُ وَالْحُجَّةُ بَعْدِي، مَنْ مَاتَ وَلَمْ يَعْرِفْهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً، أَمَا إِنَّ لَهُ غَيْبَةً يَحارُ فيهَا الْجاهِلُونَ، وَيَهْلِكُ فيهَا المُبْطِلُونَ، وَيَكْذِبُ فيهَا الْوَقَّاتُونَ، ثُمَّ يَخْرُجُ فَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى الْأَعْلَامِ الْبِيضِ تَخْفِقُ فَوْقَ رَأْسِهِ بِنَجَفِ الْكُوفَةِ.
شیخ صدوق از محمّد بن عثمان عَمری (دوّمین نایب امام) روایت کرده که گوید: از پدرم (نایب اول) شنیدم که می‏گفت: نزد امام حسن عسکری (عليه السلام) بودم كه از ایشان درباره‌ی خبری سؤال شد كه از پدرانش روایت شده است: زمین تا روز قیامت از حجّت خدا بر خلقش خالی نمی ماند؛ و این که: هر كه بمیرد و امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است.
حضرت فرمود: به راستی این سخن حقّ است همچنان که روز، حقّ است.
به او عرض شد: ای فرزند رسول خدا! حجّت و امام بعد از شما كیست؟
فرمود: پسرم محمّد، او امام و حجّت بعد از من است، هر كه بمیرد و او را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است. آگاه باشید، به راستی برای او غیبتی است كه جاهلان در آن سرگردان شوند، و اهل باطل در آن هلاك گردند، و تعیین کنندگان وقت (ظهور) در آن دروغ گویند. سپس خروج کند و گویا به پرچم‌های سفیدی می نگرم كه بالای سرش در نجفِ كوفه در اهتزاز است.
كمال الدين، ج2 ص409 ح9.

قَالَ الشَّيْخُ الصَّدُوقُ: حَدَّثَنا المُظَفَّرُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ الْمُظَفَّرِ الْعَلَوِيُّ السَّمَرْقَنْدِيُّ (رَضِيَ اللهُ عَنْهُ)، قَالَ: حَدَّثَنا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ الْعَيَّاشِيُّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيِّ بْنِ كُلْثُومٍ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَحْمَدَ الرَّازِيِّ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ سَعْدٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبا مُحَمَّدٍ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ الْعَسْكَرِيَّ (عَلَيْهِمَا السَّلَامُ) يَقُولُ‏:
الْحَمْدُ للهِ الَّذِي لَمْ يُخْرِجْنِي مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى أَرَانِي الْخَلَفَ مِنْ بَعْدِي، أَشْبَهَ النَّاسِ بِرَسُولِ اللهِ خَلْقاً وَخُلُقاً، يَحْفَظُهُ اللهُ تَبارَكَ وَتَعَالَى فِي غَيْبَتِهِ، ثُمَّ يُظْهِرُهُ فَيَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً كَما مُلِئَتْ جَوْراً وَظُلْماً.
شیخ صدوق از احمد بن اسحاق ـ وکیل امام در قم ـ روایت کرده که گوید: از امام حسن عسکری (عليه السلام) شنیدم که میفرمود:
ستایش از آنِ خدایی است كه مرا از دنیا نبرد تا آنكه جانشین مرا به من نشان داد. او از نظر خَلق و خُلق شبیه‏ترین مردم به رسول خدا (صلى الله عليه وآله) است. خداوند متعال او را در غیبتش حفظ کرده و سپس وی را آشكار می‏کند، پس زمین را از عدل و قسط پر کند همان گونه كه از جور و ظلم پر شده باشد.
كمال الدين، ج2 ص408 ح7.

قَالَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْخزَّازُ: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ الشَّيْبانِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنا رَجَاءُ بْنُ يَحْيَى الْعَبَرْتائِيُّ الْكاتِبُ، قَالَ: حَدَّثَنا يَعْقُوبُ بْنُ إِسْحَاقَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ بَشَّارٍ، قَالَ: حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ، قَالَ: حَدَّثَنا شُعْبَةُ، عَنْ هِشَامِ بْنِ زَيْدٍ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ (صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ):
لَـمَّا عُرِجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ، رَأَيْتُ عَلَى سَاقِ الْعَرْشِ مَكْتُوباً: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ، أَيَّدْتُهُ بِعَلِيٍّ وَنَصَرْتُهُ بِهِ، وَرَأَيْتُ اثْنَيْ عَشَرَ اسْماً مَكْتُوباً بِالنُّورِ، فيهِمْ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَسِبْطَايَ، وَبَعْدَهُما تِسْعَةُ أَسَامِي: عَلِيّاً عَلِيّاً عَلِيّاً ـ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ـ، وَمُحَمَّدٌ وَمُحَمَّدٌ ـ مَرَّتَيْنِ ـ، وَجَعْفَرٌ وَمُوسَى وَالْحَسَنُ، وَالْحُجَّةُ يَتَلَأْلَأُ مِنْ بَيْنِهِمْ.
فَقُلْتُ: يا رَبِّ، أَسَامِي مَنْ هَؤُلَاءِ؟ فَنَادَانِي رَبِّي جَلَّ جَلَالُهُ: يا مُحَمَّدُ، هُمُ الْأَوْصِيَاءُ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ، بِهِمْ أُثِيبُ وَبِهِمْ أُعَاقِبُ.

علی بن محمّد خزّاز از انس بن مالك روایت کرده که رسول خدا (صلّى الله عليه وآله) فرمود: هنگامی که مرا به آسمان بردند، دیدم بر ساق عرش نوشته شده است: لا اله الّا الله، محمّد رسول الله، او را به وسیله‌ی علی تقویت كرده و به وسیله‌ی او یاری نمودم؛ و دوازده نام را دیدم كه با نور نوشته شده بود، در میان آنها: علی بن ابی طالب و دو نوه‏ ام (حسن و حسین‌‏) و بعد از آن دو، نُه نام دیگر بود که سه مرتبه نام علی، و دو مرتبه نام محمّد، و جعفر و موسی و حسن بود، و حجّت که در میان آن‌ها می‏درخشید.
عرض كردم؛ پروردگارا! اینها نام‌های چه كسانی است؟
پروردگارم به من ندا فرمود: ای محمّد! ایشان اوصیاء از ذریّه تو هستند، به واسطه ایشان ثواب دهم و عِقاب كنم.
كفایة الأثر، ص74.

یکی دیگر از افرادی که می توان در این موضوع به او اشاره کرد و از قضا مورد استناد آقای دکتر گرامی نیز قرار گرفته یونس بن عبد الرحمن است. جناب گرامی تنها به کتاب «علل الحدیث» یونس استناد جسته است، در حالی که مقایسۀ گزارش شیخ طوسی و نجاشی در معرفی آثار یونس جدایی کتاب العلل (علل الشرایع) را از کتاب دیگر او موسوم به «اختلاف الحدیث» روشن می کند. نجاشی ذیل آثار یونس از دو کتاب با عناوین «کتاب العلل الکبیر» و «علل الحدیث» نام می برد (فهرست نجاشی ص 447). نباید چنین پنداشت که این هر دو در موضوع علل الحدیث، با حجم های متفاوت بوده اند. استناد به فهرست شیخ طوسی هر گونه ابهام در این فقره را از بین می برد. شیخ «کتاب العلل» از آثار یونس را در کنار «كتاب اختلاف الحديث» نام می برد (فهرست طوسی ص 266) و روشن می سازد که «علل الحدیث» در عبارت نجاشی همان «اختلاف الحدیث» است. این در حالی است که «کتاب العلل الکبیر» در عبارت نجاشی بایستی تنها «کتاب العلل» در عبارت شیخ مفروض گردد که در موضوع علل الشرایع بوده است. یونس همچنین کتاب دیگری با عنوان «كتاب علل النكاح وتحليل المتعة» داشته که بیانگر آن است که وی علل الشرایع نویس هم بوده است.
مستند ادعای اخیر جز مقایسۀ دو فهرست شیخ و نجاشی روایات بسیاری است که در «علل الشرایع» صدوق از یونس نقل شده است (علل الشرائع ج 2 ص 349، 370، 381، 477، 518، 542، 579، 580، 590، 603...). جالب اینجاست که صدوق این روایات را قطعا از یکی از مؤلفات یونس نقل می کند. زیرا تمامی این روایات به دو راوی اصلی میراث یونس مذکور در فهرست طوسی و نجاشی باز می گردد و این دو اسماعیل بن مرار و محمد بن عیسی هستند. طریق شیخ طوسی در فهرست به این شرح است:

(أخبرنا بذلك [كتب يونس] ابن أبي جيد، عن محمد بن الحسن، عن سعد والحميري وعلي بن إبراهيم ومحمد بن الحسن الصفار، كلهم، عن إبراهيم بن هاشم، عن إسماعيل بن مرار وصالح بن السندي، عنه.
ورواها أبو جعفر بن بابويه، عن حمزة بن محمد العلوي ومحمد بن علي ماجيلويه، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن إسماعيل وصالح، عنه .
وأخبرنا بذلك ابن أبي جيد، عن ابن الوليد، عن الصفار، عن محمد بن عيسى بن عبيد، عنه).

این طرق دقیقا در «علل الشرایع» صدوق ذیل روایاتی که از یونس روایت شده تکرار می شود؛ برای نمونه این موارد شایسته ذکر است:
1 ـ أبى رحمه الله قال : حدثنا علي بن إبراهيم عن إسماعيل بن مرار عن يونس بن عبد الرحمن..
2 ـ حدثنا محمد بن الحسن قال : حدثنا محمد بن الحسن الصفار عن إبراهيم بن هاشم عن إسماعيل بن مرار عن يونس بن عبد الرحمن..
3 - وعنه ، عن محمد بن الحسن الصفار ، عن إبراهيم بن هاشم ، عن إسماعيل ابن مرار عن يونس بن عبد الرحمن..
4 ـ أبي قال: حدثنا سعد بن عبد الله، عن محمد بن عيسى، عن يونس بن عبد الرحمن..
5 ـ حدثنا محمد بن علي ماجيلويه، عن محمد بن يحيى العطار عن سهل بن زياد عن محمد بن عيسى عن يونس بن عبد الرحمن..
6 ـ أبي رحمه الله عن سعد بن عبد الله عن محمد بن عيسى بن عبيد عن يونس ابن عبد الرحمن..

به روشنی می توان دریافت که اسانید شیخ صدوق برای نقل از یونس همان اسانیدی است که شیخ طوسی و نجاشی برای روایت آثار یونس آورده اند و به احتمال قوی طریقی برای روایت همان «کتاب العلل» در موضوع علل الشرایع بوده اند.
در یادداشت دیگری به چند نمونه دیگر از آثار قدما در موضوع علل الشرایع اشاره خواهد شد.
این بحث ادامه دارد..
@majlesilib

🔆 اعتبار حدیث انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق 🔆

✍️✍️ زهرا اخوان صراف
@naghd_name
🔹برخی حدیث «بُعِثتُ لِاُتَمّمَ مَکارِمَ الاخلاق» را نقلی مشهور اما بدون سندی محکم دانسته و با شواهدی دیگر سیاسی بودن مبعث پیامبر ص و نه اخلاقی بودن آن را نتیجه گرفته‌اند. بررسی نقل‌ و اسناد این روایت، نشان می‌دهد حدیث معروف، صحیح و ثابت و غیر قابل خدشه است.

🔹حدیث مورد بحث سه دسته نقل دارد که حکم هرکدام باید جداگانه معین شود: (در نوشته: منظور از حدیث سنی آنست که از طرق غیر امامی از صحابه و از نبی اکرم ص نقل شود و منظور از حدیث شیعی آنست که بواسطه رجال شیعی از طرق امامان معصوم ع نقل شده باشد)

1🔹نقل شیعی از حدیث سنی: این حدیث با این متن معروف نبوی است و مثل سایر نبویاتی که در کتب شیعه آمده است: صاحبان کتب آنها را قابل اعتماد برای نقل دیده‌اند؛ اما سند آن را ذکر نکرده‌اند چون بواسطه رجال امامی و از طرق شیعی به دست ما نرسیده‌است و آن مؤلفان بنایشان بر نقل حدیث از طرق سنی نبوده‌است یعنی ترجیح می‌داده‌اند حدیث را مرسل نقل کنند – چه بسا تا با متن و سایر قرائن تصحیح شود – اما طریق سنی در کتبشان نیاورند. بنابراین نبایست گفت این حدیث یک نبوی مرسل در کتب ماست بلکه حال آن مثل سایر احادیث نبوی است که روز و شب در فقه و تفسیر و غیر آن به آن استناد می‌کنند.

2🔹حدیث شیعی: این حدیث با عباراتی دیگر به فراوانی مسنداً در مصادر امامیه نقل شده‌است که بعضی از آنها معتبرند یا در مجموع اطمینان به صدورشان حاصل می‌شود و طرفه آنکه در بعضی از آنها موارد و مصادیق مکارم اخلاق نیز آمده یعنی تفسیر شده‌است. از جمله این احادیث متن ذیل است:

🔹جماعة عن أبي المفضل عن جعفر بن محمد العلوي عن محمد بن علي بن الحسين بن زيد بن علي عن علي بن موسى الرضا عن آبائه ع قال: قال رسول الله ص عليكم بمكارم الأخلاق فإن ربي بعثني بها و إن من مكارم الأخلاق أن يعفو الرجل عمن ظلمه و يعطي من حرمه و يصل من قطعه و أن يعود من لا يعوده‏(وسائل الشیعه-12:174).

🔹در طریق این حدیث اگر چه جماعة هست اما تحقیق معین می‌کند جماعتی که شیخ طوسی بواسطه آنها از ابی‌مفضل نقل می‌کند معتبرند. توضیح آنکه روایت محل بحث را شیخ طوسی در مجلس هفدهم امالی آورده و ابتدای مجلس که این روایت یازدهمین نقل آن است "جماعة"را معرفی نموده است:

🔹أخبرنا جماعة منهم الحسين بن عبيد الله، و أحمد بن محمد بن عبدون، و الحسن بن إسماعيل بن أشناس و أبو طالب بن غرور [عزور] و أبو الحسن الصقال، قالوا: حدثنا أبو المفضل محمد بن عبد الله الشيباني‌‏..(الامالی-473)

🔹از این میان حداقل حسین بن عبیدالله غضائری آنگونه که مرحوم خوئی گفته است تردیدی در وثاقتش نیست (معجم رجال الحدیث-7:23). پس این "جماعة" اشکالی در سند ایجاد نمی‌کند. البته صرفنظر از این، سند اشکال دیگری نیز دارد اما چنانکه گفته شد تکرار مضمون در ده‌ها حدیثی که طرق بعضی از آنها معتبرند و نیز قرائن دیگر فی‌الجمله صدور آن را ثابت می‌کند.

3🔹حدیث سنی: اهل سنت حدیث را با دو تعبیر مکارم‌الاخلاق و صالح‌(ی)الاخلاق به کثرت و با طرق متعدد نقل کرده و حدیث شناسان آنها، آن را صحیح دانسته‌اند: (أخبرنا) أبو محمد بن يوسف الأصبهاني أنبأ أبو سعيد ابن الاعرابي ثنا أبو بكر محمد بن عبيد المروروذي ثنا سعيد بن منصور ثنا عبد العزيز بن محمد أخبرني محمد بن عجلان عن القعقاع بن حكيم عن أبي صالح عن أبي هريرة رضي الله عنه قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم إنما بعثت لأتمم مكارم الأخلاق - كذا روى عن الدراوردي (السنن الکبری- 10:191)

🔹ناصرالدین البانی - حدیث شناس معاصر سنی - که تمامی احادیث مصادر سنی را ارزیابی علمی کرده‌است- در السلسلة‌الصحیحه آن را تصحیح نموده‌است (السلسلةالصحیحة-1:75).

🔹تصحیح او فقط مربوط به نقل فوق نیست بلکه تکلیف تمام نقل‌های آن را معین کرده، نوشته‌است: رواه البخاري في”الأدب المفرد” رقم(273)، و ابن سعد في”الطبقات” (1/192)، و الحاكم (2/613)، و أحمد (2/318)، و ابن عساكر في”تاريخ دمشق”(6/267/1) من طريق ابن عجلان عن القعقاع بن حكيم عن أبي صالح عن أبي هريرة مرفوعا. و هذا إسناد حسن، و قال الحاكم:”صحيح على شرط مسلم”، و وافقه الذهبي! و ابن عجلان، إنما أخرج له مسلم مقرونا بغيره. و له شاهد، أخرجه ابن وهب في”الجامع”(ص 75): أخبرني هشام بن سعد عن زيد بن أسلم مرفوعا به. و هذا مرسل حسن الإسناد، فالحديث صحيح. و قد رواه مالك في”الموطأ”(2/904/8) بلاغا. و قال ابن عبد البر:”هو حديث صحيح متصل من وجوه صحاح عن أبي هريرة و غيره”.

🔹پس نه تنها حدیث صحیح است بلکه حکم به صحت منحصر به طریق ابی هریره – که برخی از شیعیان به متهم کردن همه نقل‌های او تعصب می‌ورزند- نیست. پس متن معروف، صحیح و ثابت و غیر قابل خدشه است.
💠 نقدنامه 💠

@namehayehawzavi
@naghd_name 💐 🌹 🌷 🌻

🔻عکس العمل امام عسکری علیه السلام در مصیبت پدر

حضرت عسکری علیه السلام در عزای پدر بزرگوار خود امام هادی علیه السلام عکس العملی نشان دادند که در این مجال نکاتی را پیرامون آن مطرح می کنم.

◀️نخست نسبت به اصل آن است که گزارش هایی از کتب روایی و تاریخی از طرق متعددی آن را حکایت کرده اند.
برخی از فقها نیز تصریح نموده اند که این جریان از طرق متعددی نقل و به حد استفاضه رسیده است. (همدانی، مصباح الفقيه، ج‌5، ص: 449‌) بنابراین می توان به اصل تحقق آن باتوجه به تعدد طرق، وثوق حاصل نمود.
این گزارشات حاکی از آن است که امام حسن عسکری علیه السلام در عزای پدر بزرگوارشان پیراهن خود را از جلو و عقب چاک زده و در این مصیبت جانسوز گریبان دریدند.

با فحصی اندک آنچه در کتب متقدمین یافتم عبارتند از:

1. عَنْ أَبِي هَاشِمٍ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ: خَرَجَ أَبُو مُحَمَّدٍ فِي جَنَازَةِ أَبِي الْحَسَنِ ع وَ قَمِيصُهُ مَشْقُوقٌ فَكَتَبَ إِلَيْهِ ابْنُ عَوْنٍ مَنْ رَأَيْتَ أَوْ بَلَغَكَ مِنَ الْأَئِمَّةِ شَقَّ قَمِيصَهُ فِي مِثْلِ هَذَا فَكَتَبَ إِلَيْهِ أَبُو مُحَمَّدٍ ع يَا أَحْمَقُ مَا يُدْرِيكَ مَا هَذَا قَدْ شَقَّ مُوسَى عَلَى هَارُونَ. كشف الغمة في معرفة الأئمة، ج‏2 ؛ ص418 به نقل از الدلائل حمیری(قرن 3).

2. خَرَجَ أَبُو مُحَمَّدٍ (ع) فِي جَنَازَةِ أَبِي الْحَسَنِ (ع) وَ قَمِيصُهُ مَشْقُوقٌ، فَكَتَبَ إِلَيْهِ أَبُو عَوْنٍ الْأَبْرَشُ قَرَابَةُ نَجَاحِ بْنِ سَلَمَةَ: مَنْ رَأَيْتَ أَوْ بَلَغَكَ مِنَ الْأَئِمَّةِ شَقَ‏ ثَوْبَهُ‏ فِي مِثْلِ هَذَا! فَكَتَبَ إِلَيْهِ أَبُو مُحَمَّدٍ (ع) يَا أَحْمَقُ وَ مَا يُدْرِيكَ مَا هَذَا قَدْ شَقَّ مُوسَى عَلَى هَارُونَ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ. رجال الكشي(قرن3و4)، ص572 .

3. حَدَّثَنِي إِبْرَاهِيمُ بْنُ الْخَضِيبِ الْأَنْبَارِيُّ قَالَ:، كَتَبَ أَبُو عَوْنٍ الْأَبْرَشُ قَرَابَةُ نَجَاحِ بْنِ سَلَمَةَ إِلَى أَبِي مُحَمَّدٍ (ع) أَنَّ النَّاسَ قَدِ اسْتَوْحَشُوا مِنْ شَقِّكَ ثَوْبَكَ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ (ع)! فَقَالَ يَا أَحْمَقُ مَا أَنْتَ وَ ذَاكَ قَدْ شَقَّ مُوسَى عَلَى هَارُونَ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ، رجال الكشي، ص572.

4. الْفَضْلُ بْنُ الْحَارِثِ، قَالَ:، كُنْتُ بِسُرَّ مَنْ رَأَى وَقْتَ خُرُوجِ‏ سَيِّدِي أَبِي الْحَسَنِ (ع)، فَرَأَيْنَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَاشِياً قَدْ شَقَّ ثِيَابَهُ، فَجَعَلْتُ أَتَعَجَّبُ‏ مِنْ‏ جَلَالَتِهِ‏ وَ مَا هُوَ لَهُ أَهْلٌ وَ مِنْ شِدَّةِ اللَّوْنِ وَ الْأُدْمَةِ، وَ أُشْفِقُ عَلَيْهِ مِنَ التَّعَبِ! فَلَمَّا كَانَ اللَّيْلُ رَأَيْتُهُ (ع) فِي مَنَامِي، فَقَالَ: اللَّوْنُ الَّذِي تَعَجَّبْتَ مِنْهُ اخْتِيَارٌ مِنَ اللَّهِ لِخَلْقِهِ يُجْرِيهِ‏ كَيْفَ يَشَاءُ. رجال الكشي، ص574.

5. ثم خرج بعده أبو محمد عليه السّلام حاسرا مكشوف الرأس مشقوق الثياب و عليه مبطنة بيضاء. اثبات الوصية، ص243، مسعودی(م. 346)

6. لَمَّا قُبِضَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيُّ ع رُئِيَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ قَدْ خَرَجَ مِنَ الدَّارِ وَ قَدْ شُقَ‏ قَمِيصُهُ‏ مِنْ خَلْفٍ وَ قُدَّامٍ. من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏1 ؛ ص174 صدوق(م.381)

دوم: امام عسکری علیه السلام حتی در عزای بردار بزرگ تر خود جناب محمد بن علی نیز چنین عکس العملی را انجام دادند پس طبیعی است که نسبت به حجت خدا چنین رویکردی داشته باشند. إِذْ نَظَرَ إِلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ قَدْ جَاءَ مَشْقُوقَ‏ الْجَيْب‏. الكافي ، ج‏1، ص 327.

سوم: از نکات مهم این گزارشات، اعتراضی است که برخی نسبت به عملکرد آن حضرت داشتند که در زمان حاضر نیز چنین شبهه ای وجود دارد.

نويسنده السعادة والإسعاد کيست؟ (يک خطای بزرگ شادروان استاد مجتبی مينوی که مسير يک پژوهش را منحرف کرد) در 3 فرسته

شادروان استاد مجتبی مينوی به اشتباه کتاب السعادة والاسعاد را تأليفی از ابو الحسن عامري به حساب آورد. سبب اشتباه اين بود که نويسنده اين کتاب در تنها نسخه موجود آن که در کتابخانه چستربيتی نگهداری می شود (و نسخه مرحوم مهدوی از روی آن استنساخ شده بود) ابو الحسن بن أبي ذر (و گاه ابو الحسين (کذا) يوسف بن أبي ذر رضي الله عنهما) معرفی می شود. از آنجا که ابو الحسن عامري، فيلسوف نامدار نام کاملش ابو الحسن محمد بن يوسف عامري بوده و استاد مجتبی مينوی به اين شخصيت علاقمند و درباره او پژوهش هایی انجام داده بود نويسنده السعادة والاسعاد را خيلی شتابزده ابو الحسن عامري قلمداد کرد و بدين سان همه جا نام او را ابو الحسن محمد بن أبي ذرّ يوسف عامري نام می برد. اين در حالی است که در هيچ منبع کهن و هيچ نسخه خطی از آثار عامري کنيه پدر او ابو ذر دانسته نشده. عامري هم در سياهه ای که از آثارش در آغاز کتاب الأمد علی الأبد (تأليف شده در سال 375 ق يعنی چند سالی قبل از مرگش) ارائه داده مطلقا از السعادة والاسعاد يادی نمی کند و سبک کتاب هم کاملا با قلم و انديشه عامري متفاوت است.

يک موضوع مجتبی مينوی را در اين خطا کمک کرد: کلاباذي در التعرف از يک ابو الحسن بن أبي ذر ياد و مطالبی از او در تصوف نقل می کند و از آن جمله از کتابی از او با عنوان منهاج الدين. از آنجا که گفته شده ابو الحسن عامري کتابی داشته به نام النسک العقلي والتصوف الملي (که از آن در منابع متعدد و از جمله ابن مسکويه و ابو حيان توحيدی و کتاب صوان الحکمة نقل هایی آمده) و نيز در حکايتی در الامتاع والمؤانسة گفته شده که عامري کتابی در تصوف دارد (که برخی آن را همين کتاب النسک العقلي می دانند) بنابراين فرض مجتبی مينوی اين بود که عامري می توانسته همين شخصی باشد که کلاباذي از او ياد کرده؛ خاصه که نامش را کلاباذي ابو الحسن بن أبي ذر گزارش کرده؛ يعنی همو که نويسنده السعادة والاسعاد است. با اين حساب استاد مجتبی مينوی عامري را ابو الحسن محمد بن أبي ذر يوسف می خواند و او را نويسنده کتاب منهاج الدين می دانست که اثری در تصوف است. از همين جا تقريبا در بيشتر تحقيقات جديد در غرب و شرق و در دائرة المعارف ها نام و نسب عامري را چنين نوشتند: ابو الحسن محمد بن أبي ذر يوسف عامري.


اين در حالی است که کلاباذي خود در سال 380 ق درگذشته، يعنی يکسالی قبل از ابو الحسن عامری که مرگش در 381 ق بود. نقل کلاباذي از عامري با اين وصف کمی عجيب است. اما استاد مجتبی مينوی توجه نداشت که کلاباذي در اثر ديگرش معانی الأخبار يا بحر الفوائد دو جا از همين ابو الحسن بن أبي ذر ياد می کند و در هر دو جا از تعبير "رحمه الله" برای او استفاده می کند. در هيچ موردی هم کلاباذي نه در التعرف و نه در اين کتاب دوم نامی از عامري نمی برد. بنابراين مقصود کلاباذي عامری نيست. وانگهی آنچه از کتاب النسک العقلي والتصوف الملي در منابع نقل شده ربطی به تصوف خراسانی از نوعی که کلاباذي از اين ابو الحسن بن أبي ذر نقل می کند ندارد. عامري در واقع صوفی به معنای تصوف خراسانی نبود و ماهيت کتاب النسک العقلي هم ربطی به تصوف از نوع خراسانی ندارد.

حالا داستان چيست؟

اين ابو الحسن بن أبي ذر آدم ناشناخته ای نيست. او فرزند قاضی القضات خراسان (در بخارا) در زمان سامانيان ابوذر محمد بن محمد بن يوسف البخاري بود که شرح حالش را منابع متعدد و از جمله تاريخ بخارا نقل کرده اند. فرزندش را که همان ابو الحسن بن أبي ذر باشد نيز در برخی منابع ياد کرده اند. کلاباذي اين ابو الحسن بن أبي ذر را منظور داشته و کتاب السعادة والاسعاد هم به احتمال بسيار زياد بايد تأليف همين شخص باشد.

ما ابتدا اينجا نقل های کلاباذي را از ابو الحسن بن أبي ذر نقل می کنيم و بعد چند تا از مطالب منابع را درباره او و پدرش عينا نقل خواهيم کرد:

1- التعرف لمذهب أهل التصوف، ص ٨٧

وعن عبد الواحد بن زيد قال سألت الحسن عن علم الباطن فقال سألت حذيفة بن اليمان عن علم الباطن فقال سألت رسول الله عن علم الباطن فقال سألت جبريل عن علم الباطن فقال سألت الله عز وجل عن علم الباطن فقال هو سر من سرى أجعله في قلب عبدي لا يقف عليه أحد من خلقي. قال أبو الحسن بن أبي ذر في كتابه منهاج الدين أنشدونا للشبلي:
علم التصوف علم لا نفاد له * علم سنى سماوي ربوبي
فيه الفوائد للأرباب يعرفها * أهل الجزالة والصنع الخصوصي

2- التعرف لمذهب أهل التصوف، ص ١٤٣

ويدل على قول النبي صلى الله عليه وسلم الصوم جنة أي حجاب عما دون الله في قوله تعالى الصوم لي وأنا أجزى به. قال بعض الكبار أي أنا الجزاء به وقال أبو الحسن بن أبي ذر أي معرفتي هي الجزاء له به قال وحسبه ذلك جزاء فما يبلغها شيء ولا يدانيها.